Medicatie bij urgenties

Transcriptie

1 Bea Vermeyen, Luc Seuntjens Medicatie bij urgenties Handleiding voor de moderator Handleidingen voor Kwaliteitsbevordering, 1 Antwerpen 2009 Domus Medica vzw

2 BELANGRIJK! Het is niet de bedoeling dat dit programma schools wordt gevolgd. Het is wel de bedoeling dat de deelnemers een idee krijgen hoe ze aan kwaliteitsbevordering in hun praktijk kunnen doen. Peer-review onder collega s is hiertoe een ideale basis. Veel succes!! Dit document wordt beschreven als: Vermeyen B, Seuntjens L. Medicatie bij urgenties. Antwerpen: Domus Medica, 2009 (Handleidingen voor Kwaliteitsbevordering, 1). Deze LOK-handleiding is een update van de eerder verschenen handleiding Het ampullenetui (1999, 2002, 2006). 2

3 INHOUD 1. DOEL TAKEN VAN DE MODERATOR... 4 A. Voorbereiding van de LOK-vergadering... 4 B. Het programma zelf Voorbereiding voor de start van het programma Tijdschema van het programma Voorstelling van het programma Voorstelling van de meest courante urgenties Deelnemers checken hun urgentiemedicatie Bespreking ervaringen in plenum Actiepunten voor een beheersysteem Conclusies en consensus Evaluatie DIA S/TRANSPARANTEN OVERZICHT VAN DE BIJLAGEN LITERATUUR Bijlage Bijlage Bijlage 3a Bijlage 3b Bijlage

4 1. DOEL Het doel van deze LOK-vergadering is: De aanwezige urgentiemedicatie in de urgentietrousse en in de praktijk checken en evalueren. Aan de hand daarvan zal worden nagedacht over een correct beheer van deze urgentiemedicatie. 2. TAKEN VAN DE MODERATOR A. Voorbereiding van de LOK-vergadering Voor dit LOK-programma is geen externe moderator noch expert noodzakelijk. Moderatoren expertfunctie kunnen gerust door hetzelfde interne LOK-lid worden opgenomen. Hiervoor is het wel van belang dat deze zich degelijk voorbereid: Opsomming van de taken van de LOK-moderator: Het leiden van de LOK-deelnemers door het ganse LOK-programma. Bewaken van de timing en het verloop van de discussies. Bij discussie knopen kunnen/durven doorhakken. Het programma vooraf grondig doornemen. De aanbeveling voor goede medische praktijkvoering Gebruik van medicatie bij urgenties op voorhand grondig doornemen. Kennis nemen van de aanbevolen urgentiemedicatie en hun indicaties. U vindt deze op de website van Domus Medica: Tijdens dit LOK-programma zullen ongetwijfeld door de LOK-deelnemers spontaan verschillende casussen ten berde worden gebracht. Ook (positieve of negatieve) ervaringen met bepaalde urgentiemedicatie zullen naar boven komen. Twee belangrijke adviezen voor de moderator: Tracht het tijdsbestek binnen de lijnen te houden, en trap niet in de valkuil om iemand alle gelijk te geven (meestal je eigen voorkeur) maar onderbouw mee wat elke deelnemer aanbrengt ( Wat zie jij als voordeel van deze aanpak?; Welke nadelen heb je ervaren? ). 4

5 Praktische aspecten Het programma is geschikt voor een groep van max. 20 deelnemers. De duur van het programma is ongeveer 2 uren. Naarmate de groep groter wordt, duurt het programma langer. Kies een ruimte die voldoende groot is. Het programma voorziet immers dat er in kleinere groepjes van twee personen wordt gewerkt. Zorg voor een overhead of beamer voor de transparanten/ powerpointpresentatie in bijlage. Voorzie een flip-over of een bord voor het noteren van de resultaten. Kopieer voor elke deelnemer de checklist per stofnaam, te vinden op Kopieer tevens bijlage 2 (lijst bijkomende aanwezige medicatie). Bestel bij Domus Medica de checklist per ziektebeeld. Dit is een verstevigde opplooibare kaart die makkelijk in het ampullenetui kan worden opgeborgen. U kan deze kaart ook op papier afprinten en kopiëren, via onze website Voorzie kopieën van de bestelbon van het ampullenetui, voor eventueel geïnteresseerden (bijlage 4). Stuur/mail vooraf een uitnodiging (zie bijlage 1) aan alle deelnemers. Omdat wij dit programma goed willen afstemmen op de gebruikers, is het noodzakelijk dat zowel moderator als deelnemers het evaluatieformulier invullen. Deze formulieren vindt u in bijlage 3a en bijlage 3b. Kopieer bijlage 3b naargelang het aantal deelnemers dat u verwacht. 5

6 B. Het programma zelf 1. Voorbereiding voor de start van het programma Installeren van beamer, projectiescherm, tafels schikken voor groepjes van 2 personen, kopieën klaarleggen (checklists, lijst met bijkomende aanwezige medicatie, ) 2. Tijdschema van het programma Hieronder vindt u een tijdschema van het ganse programma: Tijd Verantwoordelijke Forum Inhoud Inleiding 10 moderator plenum Voorstelling van het programma Voorstelling checklist 20 moderator plenum Korte en bondige voorstelling van elk product op de checklist, ook aangeven van indicaties. Checken urgentiemedicatie 20 Aanwezige/afwezige medicatie, groepjes aantal, vervaldatum Bespreken ervaringen 50 moderator plenum Bespreken ervaringen. Discussie over de keuze van bepaalde medicatie. Rondvraag naar beheersysteem. Conclusies 5 moderator plenum Algemene conclusies voor de praktijk. Consensus checklist. Consensus over beheersysteem. Planning datum tweede registratie. Evaluatie 5 moderator plenum Evaluatieformulieren ingevuld 3. Voorstelling van het programma De moderator start met een overzicht van het programma (dia 2). 4. Voorstelling van de meest courante urgenties De moderator projecteert de overzichtslijst Checklist per stofnaam (dia 3). Het is hier NIET de bedoeling al uit te wijden; de dia dient enkel om de checklist te tonen; de LOKdeelnemers hebben deze checklist bij de aanvang van de LOK-vergadering ontvangen. Dia s 4 t.e.m. 19: De moderator overloopt nu systematisch de meest courante urgenties en de hierbij aanbevolen urgentiemedicatie. Wees kort en bondig; max. 15 à 20 minuten! De dia s kunnen hierbij als leidraad dienen. Tekst en uitleg, alsook de motivering voor de keuze van de gebruikte ampullen, vindt u uitgebreid terug in de aanbeveling Gebruik van medicatie bij urgenties. 6

7 Belangrijk: Sta op dit moment dan ook nog geen discussie toe. Discussie over de keuze van bepaalde medicatie kan na het checken van de urgentietrousse gebeuren. Op dat moment is het ook nuttig dat de groep hierover een consensus kan nemen. NB: Soms komt het voor dat ampullen tijdelijk of zelfs definitief uit handel zijn genomen. Het wordt aan de keuze van de moderator overgelaten om zelf eventuele alternatieve medicatie voor te stellen. Dia 4: Pijnbehandeling met opiaten Dia 5: Naloxon wordt aanbevolen als urgentiemedicatie omdat er bij toediening van morfine steeds een risico bestaat op respiratoire depressie. Indien respiratoire depressie optreedt, dient de huisarts naloxon als antidoot ter beschikking te hebben en te gebruiken. Naloxon is terug verkrijgbaar mits de apotheek dit in het buitenland (bijvoorbeeld Frankrijk) bestelt, en mits een voorschrift waarop de naam en hoeveelheid van de medicatie, met vermelding voor urgentietrousse. Dia 6: overzichtsdia met verschillende abdominale urgenties: hevige acute abdominale pijn, biliaire koliek, nierkoliek. De aanbeveling geeft aan dat er geen studies zijn, noch evidentie bestaat dat morfine gecontra-indiceerd zou zijn bij pancreatitis of biliaire koliek. Derhalve wordt morfine gebruikt bij patiënten met biliaire koliek, bij wie er contra-indicaties zijn voor NSAID s. Dé absolute contra-indicatie voor NSAID s is overgevoeligheidsreaktie (kruisovergevoeligheid voor alle NSAID s met acetylsalicylzuur). Wat gastro-intestinale problemen door NSAID s betreft, lijkt eenmalige toediening geen bijzonder risico in te houden (grade 1C). Dia 7: Agitatie Dia 8: Anafylaxis Dia 9: Acute astma-aanval/ COPD-exacerbatie Dia 10: Convulsies/ status epilepticus Dia 11: Hoofdpijn (acute hoofdpijn/migraine/cluster headache) Dia 12: Hypertensiecrisis NB: zorg ervoor dat bij nitraattoediening SL de patiënt zich in zittende of liggende houding bevindt. Dia 13: Hypoglycemisch coma Dia 14: Ernstige infecties/ sepsis Dia 15: Laryngitis stridulosa (NB: het is niet de bedoeling dat de huisarts een vernevelaar in de urgentietrousse heeft, maar het is in ernstige gevallen nuttig als de ouders toevallig een vernevelaar in huis hebben). Dia 16: Enkele cardiale urgenties: Acuut longoedeem/ Acuut myocardinfarct/ Onstabiele angor. 7

8 Nitraten bij evident AMI: gunstig effect komt van studie uit 1988, en kon later in grootschaleige studies evenwel niet worden aangetoond. En: Bij een rechterventrikelinfarct (i.e. inferiorinfarct met tevens ST-optrekking ter hoogte van rechtszijdige V3- en V4-locatie) zijn nitraten tegenaangewezen. Acetylsalicylzuur: bij myocardinfarct/ onstabiele angor in een dosis van minimaal 160 mg (maximaal 325 mg), bij voorkeur NIET onder de vorm van een enteric coated tablet, tenzij die enteric coated tablet stuk gebeten wordt. Niet-maagsapresistente (dus niet-enteric-coated) tabletten: Aspirine, Cardiphar, Dispril, Asa Mylan, Sedergine. Ook de wateroplosbare lysine-acetylsalicylaatpreparaten Aspegic en Cardegic, maar 180 mg lysine-acetylsalicylaat komt overeen met 100 mg acetylsalicylzuur. Maagsapresistent zijn Acenterine, Asaflow, Cardio-aspirin (!). Dia 17: Postpartumbloeding Dia 18: Ritmestoornissen Dia 19: Acute vertigo Dia 20: Nuttig om zelf na te lezen in de aanbeveling. NB: Belangrijke opmerking over zuurstoftoediening: Zuurstof meenemen in de wagen is gevaarlijk, en stelt verzekeringsmatig bepaalde vereisten. Daar waar de aanbeveling zuurstoftoediening vermeldt, gaat het eerder om van zodra het ter beschikking is, en kan dosis en manier van toedienen (masker of neusbrilletje) meestal wel bepaald worden door de MUG-arts. 5. Deelnemers checken hun urgentiemedicatie Dia 21 De groep wordt opgedeeld in groepjes van twee personen. De moderator vraagt dat elke deelnemer al zijn urgentiemedicatie uitstalt. Per twee worden dus twee urgentietroussen overlopen met behulp van de checklist: per product wordt gekeken of het aanwezig is in de urgentietrousse. De hoeveelheid aanwezige medicatie (vb. aantal ampullen), alsook de vervaldatum wordt genoteerd op de lijst. Eventueel extra aanwezige medicatie, die niet vermeld staat op de checklist, wordt op de lijst van bijkomende medicatie genoteerd (bijlage 2). De duo s gaan op deze manier aan de slag. De moderator bewaakt de timing. 6. Bespreking ervaringen in plenum Dia 22: Volgende vragen worden achtereenvolgens besproken: 1. Welke producten van de checklist ontbreken in de urgentietroussen? Noteer op de flip-over de ontbrekende medicatie. Bevraag elk groepje. Turf af. Bevraag de noodzaak over het al dan niet aanwezig zijn van deze ontbrekende medicatie. Vorm een consensus binnen de groep over het al dan niet toevoegen van be- 8

9 paalde medicatie aan de urgentietrousse. 2. Welke medicatie is extra aanwezig en staat niet vermeld op de checklist? Noteer op de flip-over welke medicatie genoteerd werd op de lijst van bijkomende medicatie. Bevraag elk groepje. Bevraag de noodzaak over het al dan niet aanwezig zijn van deze extra medicatie. Moet de checklist aangevuld worden? Vorm een consensus binnen de groep. 3. Hoeveel aanwezige medicatie is vervallen? Bevraag één of twee groepjes. 4. Welke medicatie is niet alleen aanwezig in je urgentietrousse, maar ook in je spreekkamer? Is er bijvoorbeeld materiaal in de spreekkamer aanwezig om shock goed op te vangen? Bevraag één of twee groepjes. 5. Ga na hoe het komt dat medicatie ontbreekt of vervallen blijkt. Laat de deelnemers verschillende mogelijke oorzaken opsommen. Doe een rondvraag. Tracht de antwoorden op het bord wat te schikken in categorieën (vb. oorzaken die te maken hebben met praktijkorganisatie, of met de patiënt, ). Voor wie het interessanter lijkt om te werken met een visgraatanalyse: u kan de antwoorden ook in een visgraatdiagram zetten dat u op de flip-over heeft getekend (voorbeeld op dia s 23 en 24 ; deze dia s op voorhand nog niet laten zien aan de deelnemers!). U groepeert in volgende categorieën: a. Persoonsgebonden factoren (vb. gebrek aan kennis wat betreft noodzaak van een product) b. Factoren door middelen veroorzaakt (vb. het opwarmen van ampullen in de auto bij warm weer) c. Factoren die door de praktijk(-organisatie) bepaald zijn (vb. vervaldatum wordt niet systematisch nagekeken) d. Externe, sociale en maatschappelijk factoren (vb. patiënten brengen niet altijd ampullen binnen; medicatie die plots uit de handel wordt teruggetrokken) Vergelijk het aldus opgestelde visgraatdiagram op de flip-over met dat van dia Dia 25: Doe een rondvraag naar een goed beheersysteem van de urgentietrousse in de eigen praktijk. Bevraag in de groep: a. Wie werkt met een beheersysteem? Laat deze deelnemers even uitleggen op welke manier hun beheersysteem werkt. b. Staat de groep achter een beheersysteem dat op een systematische manier kan worden toegepast? c. Bevraag in de groep wat een goed en functioneel beheersysteem zou kunnen zijn. Noteer dit op de flip-over. Maak een consensus met de ganse groep. d. En verder dan de urgentietrousse: welke maatregelen moeten onze praktijken nemen voor de opvang van urgenties IN het praktijkgebouw (vb urgentie in de spreekkamer, of in de wachtzaal)? 7. Actiepunten voor een beheersysteem Dia 26 : Volgende documenten worden na de vergadering opgesteld door de moderator en ter beschikking gesteld van de LOK-deelnemers: 9

10 Een aangepaste checklist (waarop de bereikte consensus over welke medicatie wel, welke niet), met mogelijkheid tot invullen van aantal aanwezige medicatie en vervaldatum. Een document waarop het afgesproken beheersysteem voor de urgentietrousse. Er wordt NU een datum afgesproken voor een nieuwe LOK-vergadering (bijvoorbeeld na 6 tot 12 maanden). Deze nieuwe LOK-vergadering kan volgens hetzelfde stramien verlopen als de huidige LOK-vergadering. Het is belangrijk de gegevens van de rondvragen onder punt 6 bij te houden en te vergelijken met de nieuw verkregen gegevens van de nieuwe LOK-vergadering. Doel van de nieuwe LOK-vergadering: 1. Voldoet de bij consensus bekomen inhoud van de checklist? 2. In hoeverre werkt het voorgestelde beheersysteem? Is het haalbaar? Zijn er aanpassingen noodzakelijk? Hiermee heeft uw LOK-groep de kwaliteitscyclus doorlopen (Dia 27). De kwaliteitscyclus: De essentie van kwaliteitsbevordering is gelegen in het opzetten en organiseren van een proces van continue verbetering van de patiëntenzorg, waarbij als het ware telkens een cyclus wordt doorlopen: Probleemidentificatie: men begint met het selecteren van een geschikt probleem. Men stelt vervolgens richtlijnen of doelen voor een goede zorg op (bijvoorbeeld met behulp van bestaande richtlijnen of aanbevelingen, door werkafspraken te maken, ) Men gaat na of de zorg volgens deze doelen wordt verleend, door gegevens te verzamelen d.m.v. bijvoorbeeld een registratie van het eigen praktijkfunctioneren. Deze gegevens zullen worden geanalyseerd en vergeleken met de richtlijnen. Opzetten van acties ter verbetering van de bestaande situatie, indien de doelen of richtlijnen niet worden bereikt. Men gaat tevens na welke knelpunten er mogelijk bestaan bij het realiseren van de verbetering. Tenslotte gaat men op grond van een nieuwe gegevensverzameling nakijken of de beoogde veranderingen werkelijk tot stand zijn gebracht; men kan eventueel nieuwe acties ondernemen om de doelen bij te stellen. 8. Conclusies en consensus De moderator overloopt de conclusies die haalbaar zijn voor de praktijk (checklist, beheersysteem). De datum voor de nieuwe toetsing van de urgentietrousse wordt herhaald. 9. Evaluatie Uw mening over deze handleiding is voor ons belangrijk: op die manier kunnen we ingaan op eventuele wensen of opmerkingen, om zo het pakket nog te optimaliseren. Wij willen daarom aandringen op het invullen van de evaluatieformulieren, zowel door de moderator als door de deelnemers. U kunt deze formulieren terugsturen naar het secretariaat van de Domus Medica door middel van de bijgevoegde briefomslag (nb: indien handleiding via download vanaf Domus-website werd verkregen, dan is geen briefomslag beschikbaar. Toch willen we vragen vooralsnog de evaluaties per gewone post naar ons te verzenden). 10

11 3. DIA S/TRANSPARANTEN Zie begeleidende powerpoint-presentatie. Om deze te kunnen openen heeft u een pdf-lezer (vb. Acrobat Reader) nodig. Na het openen van het programma kiest u Beeld, daarna Volledig scherm. Om terug tot het gewone scherm te komen, na het beëindigen van de presentatie, drukt u op Esc, de knop links boven op uw klavier. 4. OVERZICHT VAN DE BIJLAGEN Bijlage 1: Uitnodiging voor de LOK-deelnemers Bijlage 2: Lijst voor het opschrijven van bijkomende aanwezige urgentiemedicatie in de urgentietrousse, welke niet voorkomt op de checklist. Bijlage 3a: Evaluatieformulier voor de moderator. Bijlage 3b: Evaluatieformulier voor de deelnemers. Bijlage 4: Bestelbon voor lederen ampullenetui. 5. LITERATUUR Phillips H, De Sutter A, Buylaert W, De Paepe P, Calle P, Schrans D. Aanbeveling voor goede medische praktijkvoering. Gebruik van medicatie bij urgenties. HANU nov 2008; 37(9). ctionid=13 11

12 Bijlage 1 Uitnodiging LOK-vergadering Beste LOK-collega s, Hierbij wil ik u uitnodigen op <datum>, voor onze volgende LOK-vergadering over: Medicatie bij urgenties Het doel van deze vergadering is: De aanwezige urgentiemedicatie in de urgentietrousse en in de praktijk checken en evalueren. Aan de hand daarvan zal worden nagedacht over een correct beheer van deze urgentiemedicatie. Het programma is gebaseerd op de inhoud van onze eigen urgentietrousse. U wordt daarom gevraagd uw ganse urgentietrousse mee te brengen. U bent van harte welkom. Afspraak te <plaats vergadering>. Start: <uur>. Tot dan, <naam LOK-verantwoordelijke en/of moderator> 12

13 Bijlage 2 B IJKOMENDE AANWEZIGE MEDICATIE IN DE URGENTIETROUSSE 1 Product Aantal Vervaldatum Motivatie

14 Handleidingen voor LOK-groepen Medicatie bij urgenties Bijlage 3a Het programma werd gevolgd door: Evaluatieformulier voor de MODERATOR O O LOK (naam en/of nummer, en gemeente): andere groep: Score op een schaal van 1 tot 4 1 = helemaal niet akkoord 3= akkoord 2 = niet akkoord 4 = helemaal akkoord Het onderwerp van deze handleiding is een goed onderwerp binnen de setting van een LOK-groep. De inhoud van de LOK-vergadering is toepasbaar voor de praktijk. Deze handleiding stelt mij als LOK-moderator in staat om kennis, inzicht en vaardigheden m.b.t. gedragsverandering over te brengen aan de LOK-deelnemers (zonder aanwezig expert). De handleiding stelt mij als LOK-moderator in staat om de LOK-leden in de vergadering zelf tot actie te motiveren. Er was goede interactie tussen de moderator en de deelnemers. Heeft u tips, suggesties, kritieken m.b.t. de handleiding? Welke programma-onderdelen kwamen aan bod? 14

15 Handleidingen voor LOK-groepen Medicatie bij urgenties Bijlage 3b Evaluatieformulier voor de DEELNEMERS Score op een schaal van 1 tot 4 1 = helemaal niet akkoord 2 = niet akkoord 3= akkoord 4 = helemaal akkoord Het onderwerp van deze LOK-vergadering is een goed onderwerp binnen de setting van een LOK-groep. Het onderwerp van deze LOK-vergadering is belangrijk voor mijn praktijk De voorgestelde aanpak is toepasbaar in mijn eigen praktijksituatie Na deze LOK-vergadering heb ik intentie om de opgedane ervaring te implementeren in mijn eigen praktijk 15