1 Inleiding. 2 Algemene conclusies en aanbevelingen

Transcriptie

1 Project Servicepunt Duurzame Energie Onderwerp EvaluatieEvaluatie Servicepunt Duurzame Energie Datum 7 februari februari Status Definitief drs. ir. E.I. BurdorfCoördinatie5 februari 2014Evaluatie Servicepunt Duurzame Energie Inleiding In het najaar van 2013 is een evaluatie uitgevoerd onder de ambtenaren van Noord-Hollandse gemeenten naar de inzet en waardering van het ondersteuningsaanbod vanuit het Servicepunt Duurzame Energie (SPDE). In deze notitie is een samenvatting van de resultaten van deze evaluatie weergegeven. Onderzochte punten Door middel van een gestructureerde vragenlijst (zoveel mogelijk via telefonische of face-to-face gesprekken) hebben de SPDE-regioconsulenten aan hun contactpersonen bij de Noord-Hollandse gemeenten hun mening gevraagd over het ondersteuningsaanbod van SPDE van de afgelopen twee jaar. Daarnaast is hen gevraagd in hoeverre ze de verschillende onderdelen van het huidige ondersteuningsaanbod ook voor de toekomst zinvol en nuttig vinden. Tenslotte is de gemeenten gevraagd naar hun mening en ideeën betreffende de langjarige visie en samenwerking vanuit/met het Servicepunt. Respons De provincie Noord-Holland telt op het moment van de evaluatie 53 gemeenten. Van 34 gemeenten (waarvan een aantal via hun Milieudienst & 3 anonieme reacties) hebben we input ontvangen ten behoeve van de evaluatie. Dat is een respons van 64%. Leeswijzer In deze notitie zullen we eerst de algemene conclusies en aanbevelingen (H2) uit het onderzoek schetsten. Daarna gaan we in op de specifieke onderwerpen uit de enquête: beoordeling ondersteuningsaanbod achterliggende periode (H3), wat is belangrijk voor de toekomstige ondersteuning (H4) en de visie van gemeenten op de lange termijn samenwerking (H5). 2 Algemene conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk hebben we de, met het oog op het werkplan 2014, belangrijkste conclusies en aanbevelingen beschreven. De uitgebreidere analyse volgt in de volgende hoofdstukken. De belangrijkste conclusie is dat vooral de proactieve, individuele ondersteuning erg gewaardeerd wordt. Ook de andere vormen van kennisoverdracht, schriftelijk of via bijeenkomsten, gooien hoge ogen. De meer algemene projecten scoren duidelijk minder hoog. Onze aanbeveling is dan ook om (nog) zwaarder in te zetten op de individuele begeleiding van gemeenten,. In het werkplan 2014 is hier reeds rekening mee gehouden door veel meer nadruk te leggen op de regioconsulenten. Een sterke focus op samenwerking tussen markt en overheid is hierbij een duidelijk kans en wens van gemeenten. Gemeenten geven bovendien aan dat monitoring van resultaten als belangrijk wordt ervaren. Dit kan zich richten op interne communicatie, maar ook extern richting andere stakeholders. Met de versterkte inzet van de CO2 monitor willen we aan deze wens invulling geven. Opvallend is dat 96% van de gemeenten het belangrijk dat het Servicepunt Duurzame Energie ook na 2015 wordt voortgezet. 67% van de gemeente vindt het logisch als het initiatief voor lange termijn samenwerking en kennisuitwisseling genomen wordt door de provincie. Voor de financiering hiervan kijken de gemeenten vooral naar het rijk en de provincie BSCH / 10

2 Regio-overleggen Persoonlijk overleg en contact Wijk/buurtgerichte aanpak Samenwerkingsprojecten met Toezicht op de EPN Aanpakken gemeentelijke gebouwen Monitoren van resultaten Uitreiken Awards obv Monitor Begeleiden ESCO-projecten Ondersteunen marktpartijen met Ondersteunen bij opstarten duurzame Financieel advies Opzetten van collectieve projecten Organiseren van netwerkbijeenkomsten Kennisoverdrachtnotities en factsheets Communicatie (website, Impuls) Afstemming EnergyValley, AgeNL, Delen van provinciaal en landelijk Notitie Evaluatie Servicepunt Duurzame Energie Beoordeling huidige ondersteuningsaanbod De volgende grafiek geeft een overzicht van de antwoorden op de vraag hoe de gemeentelijke contactpersonen de verschillende onderdelen van het ondersteuningsaanbod vanuit het Servicepunt Duurzame Energie in de afgelopen twee jaar beoordelen (voor zover daarvan gebruik gemaakt). 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Zeer zinvol/nuttig Wel zinvol/nuttig niet zinvol/nuttig Op basis van bovenstaande resultaten, kan onder andere geconcludeerd worden dat de beoordeling van het bevraagde huidige ondersteuningsaanbod vanuit het Servicepunt Duurzame Energie als volgt is. Als minst zinvol/nuttig wordt beoordeeld: ondersteuning bij aanpakken van gemeentelijke gebouwen; uitreiking Awards op basis van monitor; ondersteuning bij opstarten duurzame gebiedsontwikkeling. Als meest zinvol/nuttig wordt beoordeeld: persoonlijk overleg en contact; kennisoverdrachtnotities en factsheets; organiseren van netwerkbijeenkomsten. 4 Onderdelen ondersteuningsaanbod voor de toekomst Aan de gemeenten is ook gevraagd in hoeverre ze de verschillende onderdelen van het bestaande ondersteuningsaanbod ook zinvol zouden vinden voor de toekomst. De volgende onderdelen worden door de meerderheid van de respondenten als zinvol in de toekomst aangewezen: kennisoverdrachtnotities en factsheets; opzetten van collectieve projecten; regio-overleggen; 2 / BSCH813453

3 persoonlijk overleg en contact; samenwerkingsprojecten met corporaties; monitoren van resultaten; organiseren van netwerkbijeenkomsten; communicatie (website, Impuls). 5 Langjarige visie en samenwerking Op de vraag of het voor de gemeenten belangrijk is dat een expertisecentrum zoals het Servicepunt Duurzame Energie ook na 2015 wordt voortgezet, antwoordt 96% van de gemeenten positief. Eén gemeente geeft aan dat dit afhangt van de ondersteuning die geboden wordt. Wie neemt initiatief voor lange termijn samenwerking en kennisuitwisseling? Op de vraag wie moet het initiatief nemen om voor de lange termijn (2015 t/m 2020) samenwerking en kennisuitwisseling te borgen op het gebied van energiebesparing en (duurzame) energieopwekking in de gebouwde omgeving?, wordt als volgt geantwoord: Rijk 21% Provincie (gelijk aan huidige situatie) 67% Regionale Uitvoeringsdienst (RUD) 17% Regionale samenwerkingsverbanden zoals milieudiensten 17% Samenwerkingsverbanden tussen gemeenten (zoals PORA, PO Z-K land) 25% Anders, namelijk 13%? Als milieuafdeling bij gemeente Bloemendaal blijft?? Financiering in de toekomst? Op de vraag hoe of door wie moet volgens u in de toekomst een Expertisecentrum Gebouwde Omgeving gefinancierd worden?, wordt als volgt geantwoord: Rijk 54% Provincie 54% Alle gemeenten gezamenlijk 21% Samenwerkende overheidslagen (bijv. gemeenten + provincie) 13% Europese subsidie 8% Anders, namelijk 13% Rijk (kenniscentrum) en gemeenten/regio voor bij elkaar brengen van vraag en aanbod Zoek naar een model waarbij het Expertisecentrum ook zelf middelen genereert Geen mening Inrichting Servicepunt Op de vraag hoe zou je het Servicepunt of een Expertisecentrum inrichten als het van de gemeente. van jou is?, wordt als volgt geantwoord: Breder takenpakket, bijv. uitbreiden met meer thema s uit LKA 4% Groter maken dan alleen provincie Noord-Holland 8% Meer als inhoudelijk adviesbureau opereren 33% Uitsluitend regie voeren op bovenregionale projecten 8% (zoals Warmtenetten) Zelf collectieve inkoopprojecten organiseren 13% (zoals SamenZonneEnergie en RouteDuSoleil) Meer projecten samen met marktpartijen opzetten 46% (zoals Innovatiesnelweg en Bouwtransparant) Overige antwoorden (deze zijn weergegeven in bijlage III) BSCH / 10

4 I Overzicht input ten behoeve van evaluatie per gemeenten/regio Gemeenten Alkmaar Bergen Castricum Den Helder Graft-de Rijp Heerhugowaard Heiloo Regio Noord Hollands Kroon Langedijk Texel Schagen Schermer Milieudienst Kop van Noord-Holland Milieudienst Regio Alkmaar Opmeer Medemblik Stede-Broec Enkhuizen Drechterland Hoorn Koggenland Beemster Edam-Volendam Regio Midden Huizen Landsmeer Oostzaan Purmerend Waterland Wormerland Zaanstad Zeevang Milieudienst Waterland Aalsmeer Amstelveen Amsterdam Beverwijk Blaricum Bloemendaal Bussum Diemen Haarlem Haarlemmerliede-Spaarnwoude Haarlemmermeer Heemskerk Regio Zuid Heemstede Hilversum Laren Muiden Naarden Ouder-Amstel Uitgeest Uithoorn Velsen Weesp Wijdemeren Zandvoort Milieudienst IJmond + 2 anoniem ingevulde vragenlijsten Input ontvangen ten behoeve van evaluatie, via MDKvNH, via MDKvNH, via MDW, via MDW, via MDW, via MDW, via MDIJ, via MDW, via MDW, via MDW 4 / BSCH813453

5 II Beoordeling huidig ondersteuningsaanbod in % niet zinvol/nuttig Wel zinvol/nuttig Zeer zinvol/nuttig n.v.t. / geen antwoord Zinvol in toekomst Regio-overleggen 8% 35% 31% 27% 58% Persoonlijk overleg en contact 4% 35% 54% 8% 54% Wijk/buurtgerichte aanpak 11% 41% 15% 33% 46% Samenwerkingsprojecten met woningcorporaties 15% 27% 23% 35% 54% Toezicht op de EPN 8% 38% 23% 31% 50% Aanpakken gemeentelijke gebouwen 27% 35% 4% 35% 31% Monitoren van resultaten 19% 54% 19% 8% 54% Uitreiken Awards obv Monitor 27% 35% 15% 23% 38% Begeleiden ESCO-projecten 8% 35% 23% 35% 50% Ondersteunen marktpartijen met duurzame bouwprojecten 19% 35% 19% 27% 35% Ondersteunen bij opstarten duurzame gebiedsontwikkeling 23% 35% 15% 27% 35% Financieel advies 15% 38% 15% 31% 50% Opzetten van collectieve projecten 15% 42% 35% 8% 65% Organiseren van netwerkbijeenkomsten 4% 62% 31% 4% 54% Kennisoverdrachtnotities en factsheets 4% 31% 65% 0% 65% Communicatie (website, Impuls) 4% 65% 19% 12% 54% Afstemming EnergyValley, Agentschap NL, Platform31 en 12% 54% 15% 19% 46% Klimaatverbond Delen van provinciaal en landelijk nieuws 8% 65% 19% 8% 50% 12947BSCH / 10

6 III Opmerkingen per enquête-onderdeel Onderstaand een opsomming van de nadere toelichting die door een aantal respondenten bij de verschillende onderdelen van het ondersteuningsaanbod is gegeven. Regio-overleggen Kan aantrekkelijker door wat minder onderwerpen per overleg bespreken en de vorm af en toe wat dynamischer maken (bijvoorbeeld combinatie vergaderen met werkbezoek of presentaties). Milieudienst IJmond is al regio op zich. Wellicht meer richten op de gemeenten die wel stappen willen (blijven) maken. Persoonlijk overleg en contact Erg nuttig om op onderdelen meer de diepte in te gaan. Op aanvraag. Prima contact, vragen worden snel beantwoord. Wijk/buurtgerichte aanpak In ontwikkeling, noodzaak ondersteuning moet worden beoordeeld. Geen deelnamegegevens BespaarDaar meer ontvangen. Grote steun bij het tot stand komen van het regionale project energiebesparing eigenaren/bewoners. Document wijkinitiatieven. In kader van maatschappelijke ontwikkelingen. Nu via Duurzaam Bouwloket. Wel zinnig, maar in een andere vorm dan BespaarDaar. Ik denk meer aan samen optrekken in het onderzoek naar hoe je nieuwe doelgroepen aanspreekt en hoe (en natuurlijk in een pilot uitproberen). Ondersteuning samenwerkingsprojecten met woningcorporaties Woningstichting Den Helder loopt voorop met duurzame projecten. Voor corporaties is Aedes leidend, beperkte rol gemeente. Doen wij al in de IJmond regio, expertise bij projecten blijft nodig. Graag vervolg oppakken, samen ontwikkelen. Ondersteuning toezicht op EPN Focus nu op bestaande bouw leggen. Goed dat het geagendeerd wordt en er expertise is bij Servicepunt. Collega overgehaald om training te doen, maar daarna is het stil geworden. Nauwelijks nieuwbouw. Graag verkennen van de mogelijkheden samen met bouwtoezicht van de gemeente. Draagvlak bij bouwtoezicht is erg mager. Door wegvallen van bouwbedrijven is kennis verloren gegaan. Zaak om zowel kennistraject als doorlichtingen van de woningen door te blijven zetten. Labelen van huurwoningen is nadrukkelijk punt van aandacht (onderzoek). Hangt af wat de landelijke ontwikkelingen zijn. Ondersteuning aanpakken gemeentelijke gebouwen Fusie speelt. Terugkoppeling gewenst. Gebouwen in onze gemeente voldoen aan wetgeving (energetisch een voldoende). Begeleiden ESCO-projecten Goed dat expertise er is. Alleen als er projecten zijn, misschien bij begin nieuwe collegeperiode eerst mogelijk kansrijke projecten inventariseren zodat op tijd advies gegeven kan worden. Graag advies kansen ESCO mbt gemeentelijke gebouwen. Veel potentie. 6 / BSCH813453

7 Vooral als we per doelgroep of regio initiatieven kunnen ontplooien voor gebouwbeheer scholen ed. Ondersteunen marktpartijen met duurzame bouwprojecten Is geen taak voor gemeente, moet meer op samenwerking zijn gericht. Bijvoorbeeld kennisborrel voor aannemers en bouwpartners over fiscale mogelijkheden (hoe zij hun klanten kunnen informeren) duurzaam (ver)bouwen. Ik ken een goede forensisch fiscalist om die gezamenlijk neer te zetten. Eventueel kan SDE een licentie op GPR Gebouw nemen om de enkeling bij een gemeente een sublicentie te verschaffen. Gemeenten hebben aangegeven op GPR te bezuinigen. Vanaf 1 januari 2014 heeft MDWF geen eigen licentie meer. Kan beter in de regio/gemeente worden opgepakt. Ondersteunen bij opstarten duurzame gebiedsontwikkeling Organische gebiedsontwikkeling als focus. Nu is er volgens mij alleen een menukaart voor energiekansen, maar duurzaamheid in de breedte zou nog beter zijn. Vb project Grote Buitendijk Velsen, positieve invloed op integrale samenwerking van diensten. Project Tuindersweijde helaas niet afgerond. Financieel advies Is weinig expertise bij gemeente, is onderschatte competentie. Samenwerking met gemeentelijke afdeling economie en vastgoed moeizaam. Opzetten van collectieve projecten Warmtenetten MRA als nuttig voorbeeld. Vooral een collectief scholenproject. Koppeling aan bestaand regionaal project energiebesparing. Mag vaker. Opzetten lijkt mij moeilijk, maar wel expertise leveren. Vooral samen opgaan waar het gaat om kennisoverdracht op scholen. En dan vooral de kennis die in de lessen moet terugkomen om het denken over duurzame oplossingen bij kinderen te bevorderen. Kan beter in de regio/gemeente worden opgepakt. Organiseren netwerkbijeenkomsten Heel zinvol om bij te blijven, inspiratie op te doen en stimulerend om andere gemotiveerde/enthousiaste mensen tegen te komen. Voor contacten en ontwikkelingen. Uit tijdgebrek geen gebruik van gemaakt. Ontbreekt ook wel aan ambtelijke capaciteit bij gemeente. Moet blijven. Kennisoverdrachtnotities en factsheets Interesse in financiering factsheet. Opstellen is één, adresseren is de kunst. Onmisbaar. Alleen mis ik bij de informatie over zonneweides nog het alternatief voor zonnepanelen op daken van gebouwen. Beter dan voor meer dan 30 jaar (land)bouwgrond in te leveren. Daarbij is het goedkoper omdat de infrastructuur al aanwezig is voor de distributie van stroom. Algemene communicatie Alleen behoefte aan digitaal materiaal. Mag intensiever. Afstemmen en doorgeven relevante info van andere provinciale/landelijke partijen Ik vind dat Klimaatverbond en SDE nu onnodige overlap hebben. Interesse in analyse Energieakkoord BSCH / 10

8 Delen van provinciaal en landelijk nieuws Er zijn al genoeg algemene nieuwsbrieven. Monitoren van resultaten Instrument is beschikbaar maar wordt niet heel veel gebruikt. Keuze voor EIB en Agentschap. Wellicht delen bruikbaar in campagne Energie Besparen Gooi en Vecht. Met aarzeling en ondersteuning toch maar toepassen. Alleen anders dan CO2 monitoring. We zijn erg benieuwd hoeveel duurzame energie we in capaciteit op de daken hebben liggen (weten we voor een deel door de veilingen) en hoeveel dit betekent in relatie tot de doelstelling Monitor is gewenst op basis van opwekking DE. Waarin we praktische gegevens aangelegde meters pv en andere parameters DE opwekking in kwijt kunnen. Een soort thermometer die langzaam omhoog gaat. Uitreiking Awards op basis van monitor (podium en publiciteit) De publiciteit reikt niet ver, wel leuk netwerkmoment. Ik denk voor bestuurders wel belangrijk. Alleen nuttig als info over projecten wordt gedeeld. Graag mogelijkheden verkennen om mee te doen. Voortzetting ondersteuning gemeenten na 2015 In ieder geval is het erg prettig om een aanspreekpunt of beter gezegd: een centraal orgaan te hebben op provinciale schaal. Het is goed om uit te wisselen, van elkaar te leren. En op provinciaal niveau een club te hebben die duurzaamheid handen en voeten geeft en veel kennis heeft. Vanuit het regionaal energiebesparingsproject: wie weet waar het heen gaat. Advies over duurzame energie, gemeenten niet zelf het wiel uit laten vinden, katalysator voor samenwerking tussen gemeenten dmv praktische kennis en link naar rijks/provinciaal beleid inclusief financiele middelen zoals subsidies. Actuele ontwikkelingen mbt duurzame energie (provincie, rijk) vertalen naar betekenis en kansen voor gemeenten in NH. Hangt af van de ondersteuning die geboden wordt. De afgelopen periode hebben we geen ondersteuning van het SDE nodig gehad, hoewel we op veel vlakken een actief klimaatbeleid voeren., wij missen op diverse vlakken de juiste expertise. Alles uit de markt halen is niet meer mogelijk met de huidige budgetten. Ben bang dat zonder SDE er wordt afgezien van ingewikkelde duurzame (energie)projecten. Gemeenten kiezen voor laag risico en zekerheid. Een ambtenaar gaat zijn vingers niet branden als hij ergens geen kennis van heeft. zeker. Er zijn veel onderzoeksvragen die te veel tijd en geld kosten voor een individuele gemeente om op te pakken. Daarbij reikt het belang van de uitkomst verder dan de individuele gemeente. De onderlinge wisselwerking tussen SDE, milieudienst en gemeenten heeft de afgelopen jaren veel meerwaarde opgeleverd. Deze kennis en manier van samenwerking is efficiënt, waardoor alle partijen snel kunnen schakelen. Gericht op inhoudelijke/technische kennis en delen van ervaringen tussen regio s/gemeenten onderling. Ondersteuning daarin bij gemeente/regio duurzaamheidsadviseurs. Geen aparte projecten of services. Kleine gemeenten hebben bij dit onderwerp meedenkers zoals SDE nodig. De verwachting is dat duurzaamheid ook na 2015 nog niet geheel geborgd (geen kerntaak gemeente) is in gemeentelijke organisaties en dat ondersteuning daarin nodig is. initiatief voor lange termijn samenwerking en kennisuitwisseling Hierbij worden de volgende opmerkingen geplaatst: Er is een tendens gaande waarin het Rijk meer en meer taken afstoot en overdraagt aan gemeenten. Samenwerkingsverbanden tussen gemeenten, denk aan het MRA, zullen naar mijn verwachting meer invloed krijgen. De rol van de provincie vindt ik lastig in te schatten. De vraag is ook hoe de provincies er in uit gaan zien en welke kerntaken ze dan hebben. Initiatief komt van de hogere overheden, maar de gemeenten zullen het moeten uitvoeren. Daarbij is steun van SDE nodig. 8 / BSCH813453

9 Binnen de huidige dynamiek zou ik het programma willen laten samenstellen: Provincie/SDE, RUD (daarin zijn milieudiensten opgenomen) en eventuele stakeholders. Het programma moet wel in 2014 worden opgesteld. Ik denk niemand zonder verzekerd te zijn van commitment. Gemeente of gemeenten onderling, bijvoorbeeld in het geval van Energie Besparen Gooi en Vecht. Regionaal is de regio Gooi en Vechtstreek een handig platform om mogelijk bij aan te gaan haken, met name het portefeuillehoudersoverleg milieu en duurzaamheid. Eén van de projecten die daar bestuurlijk worden afgestemd is het regionale energiebesparingsproject voor eigenaren//bewoners, waarover de portefeuillehouders zeer te spreken zijn. Dit is mede dankzij SDE tot stand gekomen, wie weet liggen er meer kansen. Zou mooi zijn als provincie dit doorzet. Amsterdam kan er nog meer uithalen. Toekomstige financiering Door de initiatiefnemers van vorige vraag. Is er geen dubbeling met Agentschap NL nu? Provincie met de NUON (nl. oude gemeentelijke gelden) maar als deze op zijn dan is het logisch dat gemeenten ook een deel betalen. Via de RUD s is niet slim omdat de vele gemeenten geen klimaattaken bij de RUD hebben ondergebracht. Maakt niet uit wie het doet! Maar logisch zou zijn als het Rijk de kaders stelt en voor de middelen zorgt en de uitvoering overlaat aan anderen. Samenwerken met MKB Vanuit Amsterdam zal er geen draagvlak zijn verwacht ik om een kenniscentrum te financieren, er is eerder minder dan meer geld. Aan de andere kant indien je mee financiert dan zul je ook actiever gebruik maken van de kennis. Dat leert de praktijk Wellicht ook banken (is ook in hun belang). Overige ideeën voor het inrichten van het servicepunt Houden zoals het is maar met verbreden beschikbare data tbv duurzame ontwikkeling Ik vind het goed dat Servicepunt zaken steeds concreter aanpakt. Dat biedt echt meerwaarde. Inhoudelijke kennis en expertise die op maat gebruikt kan worden. Als Amsterdam moeten we daar ook meer gebruik van maken. Niet alleen regie voeren. Voordat je het weet verlies je je daarin. Temeer er al zoveel clubjes zijn. Ook inhoudelijke kennis bieden, scans, meedenken in projecten ed. Dat provincie geld ter beschikking stelt dat gemeenten kunnen doorzetten naar eigen bewoners is erg mooi. Zou geweldig zijn als dat er weer komt. Ook toegankelijk voor particulieren maken Faciliterende rol Verbinden van initiatieven op lokaal niveau Specialisten op boven lokaal niveau nodig Met name het opzetten van bovenregionale projecten op het gebied van energiebesparing en DE bij alle doelgroepen. De gemeente wordt ontzorgd en levert eventueel een financiële bijdrage bij deelname. Zie bijvoorbeeld de collectieve inkoop PV via ichoosr en de MRA-projecten. In zijn algemeenheid: duurzaamheid-energie als focus, ontwikkelen generiek in te zetten modellen (informatie) en (ontzorg)modellen op basis van (markt)vraag, backoffice ondersteuning voor bovengemeentelijke projecten. Meer op regionaal niveau werken, bijvoorbeeld regionale inventarisatie van het energiebeleid. Provincie/SDE zou zich minder als kennisinstituut moeten willen zien, maar meer praktisch moeten ondersteunen door bijvoorbeeld aanschaf door provincie van de zonneatlas, of het maken van provinciale dakscans. Meer als expertisecentrum, ingenieursbureau die kennis heeft van zaken en adviseert, zaken uitwerkt en berekent, onderzoek doet en zaken zodanig uitvindt dat projecten mogelijk gemaakt worden ipv op haalbaarheid toetsen en plannen beoordelen e.d. Nog beter is dit te realiseren door uitbreiding takenpakket van het huidige Servicepunt. Ik zou de focus houden op kennisdeling en ervaringen uit concrete projecten en ondersteuning in bijv. monitoring daarvan. SDE zou in dat geval scharnier tussen burger/bedrijf/ondernemers en lagere overheid zijn Kennisuitwisseling tussen regionale overheden faciliteren Veel communiceren maar wel vanuit inhoud 12947BSCH / 10

10 Gezamenlijke inkoopprojecten faciliteren Faciliteren van bovenregionale projecten Vraaggericht werken 10 / 10 Op al onze diensten en mededelingen is DNR 2011 van toepassing. DNR 2011 is gepubliceerd op onze website onder BSCH813453