PLAN VAN AANPAK WINKELLEEGSTAND LIMBURG

Transcriptie

1 PLAN VAN AANPAK WINKELLEEGSTAND LIMBURG Dit plan van aanpak beschrijft hoe de Provincie Limburg samen met marktpartijen en gemeenten de winkelleegstand in deze provincie wil aanpakken. Dat onderwerp staat al enige tijd in het brandpunt van de belangstelling. Geen wonder, want de gevolgen zijn voor iedereen zichtbaar. Voor weinig andere thema s heeft de sector zelf meermalen met klem een beroep gedaan op Provinciale Staten om hier een rol in te pakken. Het onderwerp krijgt in het POL2014 en de regionale uitwerkingen daarvan veel aandacht. Er is ook een nationale Retailagenda en in oktober 2016 zijn er RetailDeals gesloten tussen Rijk en provincies waarin het belang van een stevige provinciale rol wordt onderstreept. Het voorliggende plan van aanpak bestaat uit drie delen. Eerst wordt beknopt de context geschetst, meer achtergrondinformatie is opgenomen in de bijlage. In het tweede deel wordt de (beoogde) invulling van de provinciale rol bij de aanpak van de winkelstand beschreven. Provinciale Staten hebben in het kader van de Programmabegroting 2017 extra financiële middelen vrijgemaakt voor die aanpak. In het laatste deel van dit plan van aanpak staan onze ideeën voor de inzet van deze middelen. DEEL 1: DE CONTEXT Limburg telt zo n winkels met een vloeroppervlak van 2,3 miljoen m2, een omzet van 7,5 miljard euro per jaar en werknemers. De detailhandelssector is dus erg belangrijk voor de Limburgse economie en werkgelegenheid, maar ook voor het voorzieningenniveau en de leefbaarheid van steden en plattelandskernen. Demografische ontwikkelingen, de opkomst van het internet-winkelen en de economische crisis hebben de afgelopen jaren geleid tot een snel oplopende winkelleegstand. Begin 2016 stonden er zo n 880 winkels leeg, 11% van het totaal. Dat is ongeveer twee keer zo veel als in een normale, goed functionerende winkelmarkt. 60% van de leegstaande panden staat al langer dan twee jaar leeg. De sector verwacht de komende jaren een verdere toename van de leegstand tot 20-30% als er geen maatregelen genomen worden. Vrijwel alle steden en plattelandskernen in Limburg hebben met winkelleegstand te maken. De verschillen tussen gemeenten en winkelgebieden zijn daarbij groot. Analyses maken duidelijk dat er een neerwaartse spiraal kan ontstaan die de Limburgse samenleving uiteindelijk zo n miljard euro kan gaan kosten. Alle partijen (sector, rijksoverheid, gemeenten, provincie) zijn inmiddels doordrongen van de noodzaak dat er stevige maatregelen nodig zijn. De primaire verantwoordelijkheid ligt bij de marktpartijen, die samen met de gemeenten aan de lat staan voor het werken aan de winkelgebieden van de toekomst. De Provincie heeft een regierol, die vooral neerkomt op aanjagen, verbinden en faciliteren. In POL2014 is de ambitie geformuleerd: Een gezonde detailhandelsmarkt die goed inspeelt op maatschappelijke ontwikkelingen. Deze biedt de bewoners vitale binnensteden die als koopcentra aantrekkelijk zijn voor consumenten uit de regio en tot ver daarbuiten. En een breed aanbod aan winkels voor dagelijkse en niet-dagelijkse goederen. Zo draagt de sector bij aan de leefbaarheid van woongebieden en zorgt tegelijkertijd voor veel werkgelegenheid.

2 De belangrijkste opgave is het zorgen voor een afname van het aantal winkels en gelijktijdig een kwaliteitsslag in het winkelaanbod te realiseren. Er ligt immers wél een grote kwalitatieve opgave. Winkels moeten in het snel veranderde winkellandschap inspelen op ontwikkelingen als de razendsnelle groei van het internet-winkelen en de toenemende vraag om beleving. Dynamisch voorraadbeheer is de sleutel: 1. verbeteren kwaliteit bestaande voorraad 2. aanpak overmatige leegstand 3. schrappen van nog niet gerealiseerde plannen die niet (meer) goed aansluiten bij de vraag 4. en daarmee ruimte creëren voor innovatieve ontwikkelingen die echt iets toevoegen. Het is, om in beelden te spreken, een combinatie van de kraan (deels) dicht draaien én dweilen. Die aanpak is maatwerk en moet per regio en winkelgebied verder vorm en inhoud krijgen. De minister van Infrastructuur en Milieu benadrukte onlangs dat het vraagstuk complex is en de praktijk weerbarstig: de bestuurscultuur moet gericht zijn op samenwerking van alle spelers, maken van keuzes waarvoor lef nodig is, en een stevige ruggengraat voor het vasthouden aan die keuzes. DEEL 2: AANPAK WINKELLEEGSTAND, DE PROVINCIALE ROL Bij de aanpak van de winkelleegstand zijn marktpartijen en gemeenten de cruciale partijen. Zij zijn het die, op het niveau van individuele panden, winkelstraten of winkelgebieden de noodzakelijke maatregelen moeten treffen om de leegstand aan te pakken. De Provincie wil daarbij sturen, aanjagen, verbinden (van partijen, kennis en oplossingsrichtingen) en faciliteren. Dat gebeurt op verschillende manieren. In POL2014 hebben Provinciale Staten aangegeven dat het belangrijk is dat gemeenten in regioverband concreet invulling geven aan dynamisch voorraadbeheer voor detailhandel. Dat betekent: kansrijke en minder kansrijke winkelgebieden benoemen, aangegeven hoe tot compactere centra te komen, verborgen plancapaciteit in beeld brengen, een koers bepalen voor het schrappen van overbodige plannen en de aanpak van de leegstand incl. instrumenten uitwerken. In maart/april 2016 zijn in de bestuursafspraken regionale uitwerking POL tussen gemeenten en Provincie hierover afspraken gemaakt. Er komen regionale visies voor detailhandel. De Zuid-Limburgse gemeenten hebben gekozen voor een uitwerking met formele status: een intergemeentelijke structuurvisie ruimtelijke economie. Beoogd is dat de drie visies er in 2017 liggen. Het voortouw wordt genomen door de gezamenlijke gemeenten. De Provincie is nauw betrokken bij de totstandkoming en ondersteunt de gemeenten hierbij. Bijzondere provinciale aandachtspunten: de afstemming met de POL-principes, de samenhang tussen de drie visies, de betrokkenheid van de sector en de borging van de afspraken uit de visies in de Omgevingsverordening. De visies zullen verder richting geven aan de aanpak en tot scherpe keuzes aanzetten, maar ook nu gebeurt er al veel op lokaal niveau. Gemeenten zijn continu bezig om te werken aan hun binnensteden en winkelgebieden. De regio Parkstad bijvoorbeeld heeft een convenant met de supermarktketen ALDI gesloten, er zijn gemeentelijke leegstandskaarten en strategieën ontwikkeld, een aantal gemeenten heeft een leegstandsverordening en er zijn ervaringen met het aanpakken van de leegstand zoals met Streetwise. Verschillende Limburgse gemeenten hebben inmiddels ook RetailDeals met het Rijk afgesloten (Venray, Roermond, Sittard-Geleen, Heerlen en Weert). 2

3 In de genoemde bestuursafspraken is door de gemeenten niet alleen afgesproken om samen aan visies te werken, maar ook om vooruitlopend daarop nieuwe detailhandelsinitiatieven boven een bepaalde omvang regionaal af te stemmen. Daar worden eerste ervaringen mee opgedaan. De Provincie wil de gemeenten hierbij met kennis faciliteren. Daarbij hoort het zorgen voor feiten en cijfers over de winkelmarkt en mogelijke ontwikkelingen (Winkelmonitor). We werken aan een betere toegankelijkheid en presentatie van dit cijfermateriaal. Ook een goede analyse en interpretatie is belangrijk. We zien ook een belangrijke provinciale rol in het samen leren en delen van kennis over aanpakken en instrumenten, bijvoorbeeld over geschikte juridische en financiële instrumenten. Dat hebben we in de afgelopen periode gedaan (met bijeenkomsten over het creëren van voorzienbaarheid, over supermarkten in Zuid-Limburg en een halfjaarlijks retailsymposium). En dat blijven we doen, op maat toegesneden naar de behoefte van gemeenten en sector, om elkaar te inspireren, kennis te delen en om periodiek de voorgang te bespreken. Er bestaat bij gemeenten behoefte aan juridische ondersteuning bij het schrappen van plannen. Dat vereist namelijk een zorgvuldige aanpak, waarbij de nodige vragen opkomen. We voeren het gesprek over de behoefte aan hulp daarbij van provinciale zijde, in aanvulling op regionale kennisnetwerken en de ondersteuning die de Juridische Expertpool Planschade (JEP; onderdeel van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland van EZ) biedt. Het breed delen van kennis is belangrijk maar in onze ogen vraagt een goede aanpak om meer: een actieve verbindende rol van de Provincie om partijen en oplossingen bijeen te brengen. Een eerste stap in die richting was het initiatief voor een aantal gemeentelijke pilots, begin 2016 samen met gemeenten en MKB-Limburg. De eerste concrete resultaten worden daarbij nu geboekt en deze worden breed gedeeld. Er liggen veel meer kansen op dit vlak. Bijvoorbeeld het inspelen op de ontwikkeling van een Retail Innovation Centre in Roermond. De inzet door de Provincie van specifieke financiële middelen voor de aanpak van de winkelleegstand zal daarbij een extra impuls betekenen. Niet alleen kunnen we dan partijen bijeenbrengen rond innovatieve aanpakken, we kunnen die initiatieven ook een steuntje in de rug geven en aanjagen. We zetten daarbij in op zoveel mogelijk synergie met de inzet van middelen vanuit andere portefeuilles, zoals het programma Stedelijke Ontwikkeling, het programma Vitaal Bedrijfsleven en het Transitiefonds Wonen. Ondersteunend hieraan is de afstemming door de Provincie met en lobby richting Rijk (RetailAgenda, RetailDeals, Omgevingswet etc), met andere provincies (al dan niet in IPO-verband) en de aangrenzende buitenlandse regio s en met de sector (onder meer in de Commissie Retail van MKB-Limburg). Bijzonder aandachtspunt richting Rijk is de beschikbaarheid van passende instrumenten (ruimtelijk maar zeker ook financieel-economisch) voor gemeenten, Provincie en andere partijen om het leegstandsvraagstuk adequaat aan te kunnen pakken. In de programmabegroting 2017 is met betrekking tot de aanpak van winkelleegstand de volgende tekst opgenomen: Met de Limburgse aanpak winkelleegstand gaat de Provincie uit van 1) gebiedsgericht maatwerk om een trendbreuk te forceren; 2) de vastgoedeigenaar is en blijft verantwoordelijk en committeert zich aan de afgesproken leegstandsaanpak; 3) gemeenten staan als eerste aan de lat; 4) gebruikelijke frictieleegstand blijft buiten beschouwing. 3

4 De Provincie brengt verscheidene partijen samen die onafhankelijk advies uitbrengen over detailhandelsplannen die regionale afstemming behoeven. Betrokken partijen maken vervolgens ook harde afspraken hoe zij zich committeren aan de adviezen/uitspraken. Deze partijen werken niet enkel samen binnen Limburg, maar ook met aangrenzende regio s om via best practices tot de beste aanpak te komen. De Provincie benut de verschillende provinciale en Europese fondsen en beschikbare begrotingsruimten om zowel risico's te financieren als provinciale middelen revolverend in te zetten en zo transformatie van leegstaande winkelruimte mogelijk te maken. De extra middelen kunnen daarbij worden ingezet voor innovatieve initiatieven van (startende) winkeliers en t.b.v. verduurzaming en circulaire economie. DEEL 3: SPECIFIEKE FINANCIËLE MIDDELEN PROVINCIE Uitgangspunten In de Programmabegroting 2017 (3.4 Ruimtelijke dynamiek en kwaliteit, Uitvoering ruimtelijk beleid) zijn extra middelen beschikbaar gesteld voor de aanpak van de winkelleegstand. Totaal: , , , ,- We willen deze middelen met name inzetten voor het ondersteunen van collectieve initiatieven op lokaal of regionaal niveau die een bijdrage leveren aan de aanpak van de winkelleegstand. Dat kan gaan om initiatieven voor herinvulling of sloop, die direct resulteren in vermindering van leegstand. Combinaties met verbetering van de kwaliteit van winkelgebieden (bv door herinrichting en compacter maken daarvan) hebben daarbij de voorkeur. Maar het kan ook gaan om initiatieven waarbij realisatie van nieuwe winkels gekoppeld wordt aan sloop van bestaande, of om het schrappen van plannen voor nieuwe winkels. De doelstelling is daarmee drieledig: 1. het terugdringen van de overmatige winkelleegstand; 2. de kwaliteitsverbetering van winkelgebieden; 3. het voorkomen dat de winkelleegstand verder toeneemt. Het accent ligt op experimenteren met nieuwe aanpakken. Het breed uitrollen van bewezen succesvolle initiatieven is vervolgens primair aan gemeenten en marktpartijen, al kan de Provincie ook daarbij ondersteuning bieden. Initiatieven in heel Limburg kunnen in aanmerking komen, er worden op voorhand geen winkelgebieden uitgesloten. De provinciale financiële bijdrage heeft een tijdelijk en ondersteunend karakter. De initiatiefnemer moet zelf bereid zijn om, samen met eventuele externe financiers, een substantieel deel aan het initiatief bij te 4

5 dragen. Waar oplossingen voor leegstandsvraagstukken aan de orde zijn, is het aan de ontwikkelende partijen om een sluitende exploitatie te realiseren. De Provincie zal geen exploitatietekorten financieren. We zetten in op effectieve en duurzame initiatieven, ons realiserend dat experimenten ook een zoektocht kunnen betekenen naar de meest efficiënte aanpak. Effectief betekent dat er een duidelijke bijdrage geleverd wordt aan het bereiken van de doelstellingen. Duurzaam impliceert dat een initiatief een oplossing biedt voor langere termijn. Tijdelijke maatregelen met een bijdrage aan het doel op langere termijn zijn echter ook mogelijk. Duurzaam betekent ook dat er geen probleemverschuiving plaats vindt. Tot slot vinden we synergie, draagvlak en uitvoerbaarheid voor de hand liggen. We streven naar zoveel mogelijk synergie voor wat betreft de inzet van provinciale middelen. Samenhangende inzet met provinciale middelen voor bv stedelijke ontwikkeling, vitalisering van het MKB of de woningtransitie is een pré. Op die manier kunnen verschillende (beleids)doelen gekoppeld worden. Draagvlak voor het initiatief is eveneens van belang. Initiatieven die niet kunnen rekenen op instemming en/of deelname van de betreffende gemeente(n) zullen wij niet ondersteunen. Initiatieven moeten snel uitvoerbaar zijn. Criteria De bovenstaande uitgangspunten zijn geconcretiseerd in de onderstaande criteria. Bij het beoordelen van initiatieven door Gedeputeerde Staten wordt aan deze criteria getoetst. Bij het beoordelen of een initiatief voor financiële ondersteuning in aanmerking komt en het bepalen van de hoogte van die ondersteuning houden Gedeputeerde Staten rekening met de mate waarin het initiatief een bijdrage levert aan de hiervoor geformuleerde doelstelling. Het initiatief sluit aan bij POL2014 en (voor zover van toepassing) bij de door de regio vastgestelde en door de Provincie geaccordeerde regionale (structuur)visie detailhandel. Bij het beoordelen of een initiatief voor financiële ondersteuning in aanmerking komt en het bepalen van de hoogte van die ondersteuning houden Gedeputeerde Staten rekening met de mate waarin het initiatief vernieuwend is, waarbij veel ruimte wordt geboden voor experimenten. Bij het beoordelen of een initiatief voor financiële ondersteuning in aanmerking komt en het bepalen van de hoogte van die ondersteuning houden Gedeputeerde Staten rekening met de mate waarin het initiatief een duurzaam karakter heeft, d.w.z. een oplossing biedt voor langere termijn en niet leidt tot probleemverschuiving. Er worden alleen initiatieven ondersteund die bij de betreffende gemeente aantoonbaar draagvlak hebben. Waar oplossingen voor leegstandsvraagstukken aan de orde zijn, is het aan de ontwikkelende partijen om een sluitende exploitatie te realiseren. De Provincie zal in principe geen exploitatietekorten financieren. De maximale financiering van een initiatief is (in principe) 50 % van de totale kosten. 5

6 Het initiatief dient snel uitvoerbaar te zijn en uiterlijk (het beoogde) resultaat op te leveren; jaarlijks zal een tussenbalans opgemaakt worden ten aanzien van de bereikte resultaten. Effectuering We zullen gemeenten en marktpartijen uitnodigen om met goede initiatieven te komen. Dat deden we eerder al met onze uitnodiging om pilots te starten. We willen in aanvulling daarop op een proactieve wijze initiatieven uit markt en samenleving ophalen. Bijvoorbeeld door gericht te zoeken naar mogelijke nieuwe verbindingen tussen partijen en aanpakken. Primair maken we daarbij gebruik van bestaande netwerken en contacten. Rekening houdend met de beschikbare middelen en aan de hand van de geformuleerde criteria zullen we de ingediende initiatieven beoordelen en per geval een besluit nemen over de mogelijke financiering ervan. Binnen de kaders van Sturing in Samenwerking zullen wij eveneens per geval bezien welk instrument (financiering, subsidie, opdracht) het beste kan worden ingezet om de financiële ondersteuning vorm te geven. Dat is maatwerk, afhankelijk van de aard van het betreffende initiatief. Voor subsidieverlening in het kader van het voorliggende plan van aanpak winkelleegstand zijn de Nadere subsidieregels ter bevordering van de economie en concurrentiekracht 2013 e.v. van toepassing, die Gedeputeerde Staten in hun vergadering van 26 april 2016 gewijzigd hebben vastgesteld. Waarbij kan worden aangemerkt dat het in deze aanpak veelal zal gaan om zogenoemde pilotprojecten met een experimenteel en lokaal karakter. In het geval van financiering of subsidie zal er een aanvraag bij de Provincie moeten worden ingediend waarin doel (en bijdrage aan de doelstelling), opzet en werkwijze, resultaten, organisatie, planning en financiering helder zijn omschreven. Bij financiering van initiatieven vanuit verschillende provinciale programma s zal de toekenning en verantwoording van de inzet van provinciale middelen gecoördineerd plaatsvinden. 6

7 BIJLAGE: ACHTERGRONDINFORMATIE Detailhandel belangrijk voor Limburg In Limburg werken zo n mensen in winkels. Dat is 10% van de Limburgse beroepsbevolking, daarmee is de detailhandel in Limburg na de zorg en industrie de grootste werkgever. De omzet van de Limburgse detailhandel ligt op ruim 7,5 miljard euro per jaar. Plekken als het DOC in Roermond, de Woonboulevard in Heerlen en de stadscentra van Venlo en Maastricht trekken de nodige bezoekers uit omliggende streken en zorgen voor koopkrachttoevloeiing vanuit het buitenland. In 2009 werd vanuit omliggende regio s in Duitsland en België bijna 1 miljard euro besteed in Limburg aan nonfoodproducten. Niet voor niets is de detailhandel één van de Limburgse economische topsectoren. Al die winkels bij elkaar hebben een winkelvloeroppervlak van 2,3 miljoen m2. Een kleine helft daarvan ligt in onze binnensteden, wijk- en buurtwinkelcentra en dorpskernen en is medebepalend voor de vitaliteit en leefbaarheid van die gebieden. De rest ligt op woonboulevards en andere winkelgebieden aan de rand van de steden (17%), op bedrijventerreinen (11%) of betreft solitaire winkels (27%). Het winkelaanbod is heel divers en omvat winkels voor food en non-food, voor dagelijkse boodschappen en incidentele aankopen, voor doelgerichte kopers en funshoppers. Samengevat: De detailhandelssector is heel belangrijk voor onze economie en werkgelegenheid, voor het voorzieningenniveau en voor de leefbaarheid van onze centra en woongebieden, voor het Limburgse vestigingsklimaat dus. Toenemende leegstand in winkelland Van alle winkels in deze provincie stonden er begin 2016 zo n 880 leeg, 11% van het totaal. Dat is ongeveer twee keer zo veel als in een normale winkelmarkt. 60% van de leegstaande panden staat al langer dan twee jaar leeg. Er zijn verschillende oorzaken voor deze grote leegstand: de economische crisis is er een van. Het verwachte einde van de economische crisis betekent nog geen einde van de problemen voor de retail. Demografische ontwikkelingen, de opkomst van het internet-winkelen en veranderend gedrag van consumenten zijn ontwikkelingen van meer structurele aard. Overigens is de leegstand in 2015 voor het eerste sinds jaren licht afgenomen, met name in Zuid-Limburg. In de cijfers zijn de faillissementen begin 2016 van een aantal grotere landelijke winkelketens (zoals V&D) niet meegenomen. In de Winkelmonitor wordt daarom de zorg uitgesproken dat de leegstand in 2016 toch weer zal toenemen. De leegstand is niet overal even groot, er zijn grote verschillen te zien tussen gemeenten én tussen winkelgebieden. De winkelleegstand in de drie Limburgse regio s is vergelijkbaar. Het beeld dat het een Zuid-Limburgs probleem is, is onjuist. Percentagegewijs is de winkelleegstand in Noord- en Midden- Limburg inmiddels zelfs net iets groter. 7

8 Detailhandel Nederland verwacht de komende jaren een verdere toename van de leegstand tot 20-30%. Tijdens een presentatie in de Statencommissie RLN in februari jl. maakte MKB-Limburg duidelijk dat het 1 minuut voor 12 is. Limburg staat landelijk met stip op 1 wat het leegstandspercentage betreft m2 winkeloppervlak staat leeg, ongeveer even groot als de totale winkelvoorraad van de gemeenten Maastricht, Meerssen en Eijsden-Margraten bij elkaar. Alsof de uitdaging om deze leegstand weg te werken nog niet groot genoeg is, bestaan er ook nog voor m2 aan plannen voor verdere uitbreiding van de winkelvoorraad. En extra aanbod schept volgens MKB-Limburg geen extra vraag, alleen maar extra problemen. De sector waarschuwde de Staten ook dat leegstand een sluimerende killer is. Pas als veel winkels in een winkelstraat leeg komen te staan wordt het als een probleem ervaren. Of als grote en bekende ketens, zoals recent V&D, DA en de formules van Macintosh, verdwijnen. Analyses van de STEC-groep maken duidelijk dat een neerwaartse spiraal kan ontstaan die de Limburgse samenleving uiteindelijk zo n miljard euro kan gaan kosten. 8

9 Dit vraagstuk vraagt om een gezamenlijke aanpak van markt en overheid MKB-Limburg is er duidelijk over: het aanpakken van de leegstandsproblematiek van de retail is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheid en bedrijfsleven. De vrije markt zal, zo is de laatste jaren wel duidelijk gebleken, geen herstellende werking teweeg brengen. De sector is dan ook blij met de aandacht die het thema in het POL2014 gekregen heeft en de gezamenlijke aanpak van overheden en bedrijfsleven die daar uit voortvloeit. Ook Cees-Jan Pen, lector aan de Fontys Hogeschool, benadrukt dat de markt zijn werk laten doen hier niet opgaat. Maar de overheid het werk laten doen is ook lastig, men zal het dus vooral samen moeten doen. In september 2015 deed de nationale brancheorganisatie, Detailhandel Nederland, al een oproep aan de Statencommissie RLN om als Provincie de komende periode daadwerkelijk regie te voeren over het ruimtelijk-economisch detailhandelsbeleid. Dit draagt volgens de sector bij aan het beter functioneren van de winkelvastgoedmarkt, het terugdringen van overaanbod en het voorkomen van leegstand. In de brief van de minister van I&M eind juni 2016 over de aanpak van het leegstandsvraagstuk maakt zij duidelijk dat vooral de gemeenten in samenwerking met marktpartijen aan de lat staan voor het werken aan de winkelgebieden van de toekomst, daarbij gesteund door de Provincies. De provincies zullen bij de invulling in het bijzonder kijken naar ontwikkelingen buiten het reguliere winkelgebied (bedrijventerreinen, solitaire locaties, grootschalige winkelgebieden aan de rand van de stad, landelijk gebied). Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling en inrichting van de reguliere winkelgebieden (binnensteden, wijk-, buurt- en kernwinkelcentra). Deze brief sluit aan bij de RetailAgenda van de minister van Economische zaken. Het doel van die Retailagenda is om, via een gezamenlijke inspanning van de Ministeries EZ, Financiën en I&M, de provincies en gemeenten samen met de stakeholders in de detailhandel, het verdienvermogen in de sector te vergroten, de leefbaarheid in binnensteden en dorpskernen te verbeteren en de sector toekomstbestendig te maken. Daartoe zijn in de Retailagenda zo n 20 concrete afspraken gemaakt. Volgens de minister van EZ vervullen de provincies daarbij een sleutelrol als het gaat om regionale afstemming. 9

10 Op 5 oktober 2016 zijn provinciale Retaildeals gesloten tussen Rijk (EZ mede namens IenM en FIN) en provincies. Doel is om afspraken in de regio verder te brengen en afspraken te maken over toegang tot kennis die bij de verschillende partijen aanwezig is. De provinciale RetailDeals omvatten een algemeen deel met daarin een aantal de onderwerpen waar alle provincies dezelfde afspraken over maken en per provincie een specifiek deel met eigen wensen, ambities en/of procesafspraken. In de RetailDeals wordt onder meer een periodiek landsgrensoverschrijdend koopstromenonderzoek aangekondigd, met het ministerie van EZ in een voortrekkersrol. Afspraak is ook dat het Rijk zorgt voor een goed ruimtelijk instrumentarium om leegstand aan te pakken en de afspraak om een verkenning uit te voeren naar de beschikbare financieel-economische instrumenten. Welk doel willen we bereiken? De ambitie in POL2014 is helder: Een gezonde detailhandelsmarkt die goed inspeelt op maatschappelijke ontwikkelingen. Deze biedt de bewoners vitale binnensteden die als koopcentra aantrekkelijk zijn voor consumenten uit de regio en tot ver daarbuiten. En een breed aanbod aan winkels voor dagelijkse en niet-dagelijkse goederen. Zo draagt de sector bij aan de leefbaarheid van woongebieden en zorgt tegelijkertijd voor veel werkgelegenheid. De belangrijkste opgave ligt erin om te zorgen voor een afname van het aantal winkels en gelijktijdig een kwaliteitsslag in het winkelaanbod te verwezenlijken. Er ligt immers wél een grote kwalitatieve opgave. Winkels moeten in het snel veranderde winkellandschap inspelen op ontwikkelingen als de razendsnelle groei van het internet-winkelen en de toenemende vraag om beleving. Dynamisch voorraadbeheer wordt alom als sleutel gezien. Die aanpak omvat vier sporen: 1. verbeteren kwaliteit bestaande voorraad 2. aanpak overmatige leegstand 3. schrappen van nog niet gerealiseerde plannen die niet (meer) goed aansluiten bij de vraag 4. en daarmee ruimte creëren voor innovatieve ontwikkelingen die echt iets toevoegen. Het is, om in beelden te spreken, een combinatie van de kraan (deels) dicht draaien én dweilen. Er moet gedeprogrammeerd worden. Daarbij geldt dat, om ruimte te creëren voor de noodzakelijke vernieuwing, extra deprogrammering nodig is. Elk type winkelgebied heeft een eigen opgave: Voor binnensteden ligt de opgave vooral in behoud en versterking van de kwaliteit. Dat zijn belangrijke ontmoetingsplaatsen, waar de grootste kansen voor vernieuwing liggen Die kwaliteit wordt uiteraard niet alleen bepaald door winkels, maar door de mix daarvan met horeca, dienstverlening, cultuurhistorische objecten, kantoren, ambachtelijke bedrijven en binnenstedelijk wonen. Met aantrekkelijke binnensteden kan ook de aantrekkingskracht van Limburg voor grensoverschrijdend kooptoerisme en funshoppen behouden blijven en waar mogelijk worden verhoogd. Voor dorpskernen en wijken is de opgave vooral om het voorzieningenniveau en daarmee de leefbaarheid zoveel mogelijk op peil te houden. Dat zal echter niet overal kunnen op het niveau van nu, dat vraagt om keuzes. Veel aandacht vragen ook de grootschalige winkelgebieden aan de rand van de steden. Deze gebieden hebben waarschijnlijk het meeste last van de ontwikkeling van online winkelen en van de economische teruggang. De opgave zal per winkelgebied sterk uiteenlopen. Er zijn centra met een aantrekkingskracht ver buiten de eigen regio. Veel centra richten zich vooral op de lokale/regionale consument. Voorkomen moet worden dat als oplossing voor problemen gekozen wordt voor verbreding van deze centra waardoor deze zich tot nieuwe binnensteden kunnen ontwikkelen. 10

11 De keuzes die gemaakt worden moeten leiden tot een goede balans tussen de winkelvoorraad in de binnensteden, de grootschalige winkelgebieden aan de rand van de steden en dorpskernen en wijken. In veel gevallen zullen de winkelgebieden compacter moeten worden. En er zijn absoluut keuzes nodig: de STEC-groep schat in dat 1/3 van de winkelgebieden in de toekomst zal verdwijnen en stelt dat het beter is om daar als regionale partners zelf actief keuzes in te maken dan het de regio te laten overkomen. Het sluit naadloos aan bij de visie van MKB-Limburg op de opgave die er ligt. De markt hoeft niet volledig op slot, maar er dienen wel scherpe keuzes gemaakt te worden. Voor een duurzame ontwikkeling van de detailhandelssector in Limburg zullen we met zijn allen moeten investeren in de sterke levensvatbare delen van de voorzieningenstructuur. Niet levensvatbare delen zullen, hoe hard het ook klinkt, gesaneerd moeten worden. Nieuwe dynamiek vergt investeringen in kwaliteit en niet in kwantiteit! Dat begint met sturing en regionale afstemming van plannen, het compacter maken van centra en het afbouwen van solitaire locaties. Een hele uitdaging, maar er is volgens MKB-Limburg geen alternatief. Cees-Jan Pen verwoordt het zo: het is alarmfase 1 in de Limburgse winkelstraten. Het winkellandschap moet onverbiddelijk op de schop, een herverkavelingsoperatie is bittere noodzaak. Hij roept gemeenten en provincie op hun verantwoordelijkheid te nemen en ervoor te zorgen dat alle neuzen één kant op wijzen. Regie nemen zodat partijen samen gaan staan voor lastige keuzes. De rol van de Provincie Bij het vraagstuk van de winkelleegstand zijn veel partijen betrokken: vastgoedeigenaren, ondernemers, gebruikers en potentiële nieuwe gebruikers, winkeliersverenigingen, centrummanagement, onderzoek- en onderwijsinstellingen, belangenorganisaties (Detailhandel Nederland, MKB Limburg), beleggers, banken en andere financiers, projectontwikkelaars, makelaars, gemeenten, Provincie en Rijk. Het zijn en blijven op de eerste plaats de eigenaren van vastgoed die verantwoordelijk zijn voor het oplossen van de leegstand. Vaak gebeurt dat in samenspraak met de gemeente (bijvoorbeeld bij bestemmingswijzigingen). In de brief van de minister van I&M eind juni 2016 over de aanpak van het leegstandsvraagstuk maakt zij duidelijk dat vooral de gemeenten in samenwerking met marktpartijen aan de lat staan voor het werken aan de winkelgebieden van de toekomst, gesteund door de Provincies. Het vraagstuk is volgens de minister complex, de praktijk weerbarstig, de bestuurscultuur moet gericht zijn op samenwerking van alle spelers, maken van keuzes waarvoor lef nodig is, en een stevige ruggengraat voor het vasthouden aan die keuzes. De Provincie ziet haar rol bij winkelleegstand vooral als aanjager en verbinder (van partijen, kennis en oplossingsrichtingen). 11

12 Verbinden van kennis: Het gaat om feiten en cijfers over de feitelijke situatie op de winkelmarkt en over mogelijke ontwikkelingen, maar ook om kennis over goede aanpakken, samenwerking en over instrumenten zoals juridisch of financiëel. Het stimuleren van experimenten hoort daar ook bij. Verbinden van partijen: Het gaat om verbindingen tussen Rijk en regio, tussen regio s en tussen ondernemers, onderwijs en overheid. De verbinding met het Rijk is onder meer van belang met het oog op het instrumentarium. Via de RetailDeals en rondom de totstandkoming van de Omgevingswet wil de Provincie zorgen dat de gemeenten en Provincie beschikken over de juiste instrumenten (ruimtelijk, maar ook financieel-economisch) om het vraagstuk van de winkelleegstand adequaat aan te pakken. De Provincie zorgt ook voor verbinding tussen de regio s (bv de afstemming van de ontwikkelingen in Venlo en Roermond ), met buurprovincies en het aangrenzende buitenland. Samenwerking tussen markt en overheid is een voorwaarde voor een geslaagde aanpak. Ook hierbij treedt de Provincie als verbinder op. Verbinden van oplossingsrichtingen: Het gaat hierbij om de daadwerkelijke aanpak en instrumenten. Waar oplossingen voor leegstandsvraagstukken aan de orde zijn, is het aan de ontwikkelende partijen om een sluitende exploitatie te realiseren. Het is zeker niet de bedoeling dat de Provincie structurele exploitatietekorten dekt. Dat past niet bij een toekomstbestendigheid op financieel. In het kader van de Programmabegroting 2017 is een besluit genomen over de inzet van financiële middelen specifiek voor de aanpak van de winkelleegstand. Bij inzet van eigen provinciale middelen is de impact op het vraagstuk van de (winkel)leegstand steeds een punt van aandacht. Dat geldt bijvoorbeeld bij investerings- en stimuleringsprogramma s waarmee de Provincie de ontwikkeling van bepaalde prioritaire gebieden of sectoren wil aanjagen. Te denken valt aan het Programma Stedelijke Ontwikkeling, het kaderprogramma Vitaal Bedrijfsleven en het Transitiefonds Wonen. 12