Statenvoorstel nr. PS/2008/279

Transcriptie

1 Statenvoorstel nr. PS/2008/279 Deelnemingenbeleid Overijssel Datum GS-kenmerk Inlichtingen bij 8 april / mw. W.J.M. Pol, telefoon wjm.pol@overijssel.nl Aan Provinciale Staten Onderwerp Deelnemingenbeleid Overijssel Bijlagen I. Ontwerpbesluit nr. PS/2008/279 (bijgevoegd) II. Mogelijke rechtsvormen: publiek en privaat (te raadplegen via onder het bovengenoemde PS-kenmerk en ligt ter inzage in het informatiecentrum) 1 Samenvatting Wij willen in overleg met uw staten een nieuw deelnemingenbeleid ontwikkelen. Aanleiding hiervoor zijn de volgende ontwikkelingen: het onderzoek naar de verkoop van de Wavin-aandelen (februari 2007); ambities uit &Overijssel! om in verschillende, innovatieve arrangementen vorm te geven aan de samenwerking met overheden, bedrijven en kennisinstellingen; nieuwe Nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid (van 7 december 2007); voorbereiding wetsvoorstel invoering maatschappelijke onderneming ; concept-kabinetsreactie op het rapport Privaatrechtelijke taakbehartiging door decentrale overheden, waarin wordt voorgesteld om de publiekrechtelijke voorkeur uit de wet te halen en de goedkeuringsbevoegdheid van GS-besluiten tot het aangaan van deelnemingen te verschuiven van BZK naar PS. Met het nieuwe afwegingskader willen wij in de toekomst voor nieuwe en bestaande deelnemingen een pro-actief, gecoördineerd, deelnemingenbeleid voeren. Het kader biedt ruimte voor flexibiliteit. In alle gevallen staat maatwerk voorop! Bij een deelneming gaat het om bestuurlijke en financiële betrokkenheid van de provincie bij privaatrechtelijke organisaties, zoals genoemd in artikel 158 Provinciewet. Het gaat daarbij om kapitaalvennootschappen (NV s en BV s), maar ook om stichtingen, verenigingen, CV s en dergelijke. Onder de definitie vallen ook de PPS-constructies. Met het nieuwe deelnemingenbeleid wordt aangesloten op de landelijke praktijk, waarbij met regelmaat gebruik wordt gemaakt van privaatrechtelijke regelingen. Dit betekent dat een publiekrechtelijke deelneming niet langer zonder meer de voorkeur heeft. Het nieuwe afwegingskader biedt richtlijnen voor: aangaan of behoud van een deelneming (deel I), waarbij het onder meer gaat om het publiek belang, partners, rol provincie, en keuze publiek- of privaatrecht; vormgeving en beheer van een deelneming (deel II), waarbij het onder meer gaat om bestuurlijke en financiële vormgeving, good governance, en bezoldiging; aanpak van aandelentransacties en/of de beëindiging van een deelneming (deel III). De commissie Economie, Mobiliteit en Bestuur heeft in januari 2008 een richtinggevende discussie gevoerd over de uitgangspunten van het deelnemingenbeleid. Het advies, dat is vastgesteld tijdens de statenvergadering van 19 maart jl., is meegenomen in dit voorstel.

2 2 Inleiding: Waarom een nieuw deelnemingenbeleid? 2.1 Aanleiding voor een nieuw deelnemingenbeleid Wij willen in overleg met uw staten een nieuw afwegingskader voor het deelnemingenbeleid ontwikkelen. Herbezinning op het huidige afwegingskader uit het statenvoorstel Strategie voor aandeelhouderschappen en deelnemingen uit 2000 vinden wij om de volgende redenen nodig. Overijsselse ontwikkelingen Een eerste aanleiding vormen de uitkomsten van het onderzoek naar de verkoop van de Wavin aandelen. Tijdens de statenvergadering van 21 februari 2007 is afgesproken dat wij in overleg met u een nieuwe kaderstelling voor het deelnemingenbeleid zullen ontwikkelen. Het Wavin-rapport is te vinden op het SIS (vergaderstukken PS 21 februari 2007). De tweede reden is ons voornemen in &Overijssel! om in innovatieve, bestuurlijk-juridische arrangementen vorm te geven aan de samenwerking met Overijsselse partners, zoals overheden, maar ook bedrijven en kennisinstellingen. Ontwikkelingen op rijksniveau Een eerste ontwikkeling op rijksniveau is de nieuwe Nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid (van 7 december 2007), welke de Nota Deelnemingenbeleid uit 2001 vervangt en waarin het accent wordt verschoven van het afstoten van staatsdeelnemingen naar actief beheer. De vaste commissie voor Financiën spreekt volgens de huidige planning op 21 april 2008 over de nota. De tweede ontwikkeling is het wetsvoorstel invoering maatschappelijke onderneming, waarmee het kabinet invulling wil geven aan een nieuwe rechtsvorm voor instellingen in de semi-publieke sector. De verwachting is dat het wetsvoorstel dit jaar wordt ingediend bij de Tweede Kamer. De derde ontwikkeling is de voorbereiding van de kabinetsreactie op het rapport Privaatrechtelijke taakbehartiging door decentrale overheden. In dit rapport wordt geconstateerd dat provincies en gemeenten steeds vaker gebruik maken van de privaatrechtelijke rechtsvormen. De kabinetsreactie is in concept-vorm gereed. Voorgesteld wordt om in aansluiting op de landelijke praktijk artikel 158 Provinciewet zo te wijzigen, dat de wettelijke voorkeur voor publiekrechtelijke regelingen komt te vervallen. Ook wordt voorgesteld de goedkeuringsbevoegdheid van GS-besluiten over nieuwe deelnemingen te verschuiven van BZK naar PS. Het kabinet moet de reactie nog vaststellen. Afhankelijk van de uitkomsten van de kamerbehandeling wordt overgegaan tot een wetsvoorstel. Voor de zomer verschijnt het onderzoeksrapport van de Rekenkamer Oost-Nederland naar de manier waarop de provincies Gelderland en Overijssel sturing geven aan Oost NV. Mogelijk biedt dit ook input voor het kader. Wij zullen dat mondeling inbrengen bij de behandeling door de staten. 2.2 Doelstelling nieuwe beleid De ontwikkeling van het nieuwe Overijsselse deelnemingenbeleid heeft tot doel: de totstandkoming van een concreet afwegingskader, dat wordt gebruikt bij de besluitvorming over het aangaan, beheer en/of beëindiging van deelnemingen; de provincie kan op basis van dit kader een actief, gecoördineerd, deelnemingenbeleid voeren. Het afwegingskader biedt een richtsnoer, het gaat in elk specifiek geval om maatwerk! 2.3 Buitengewone commissievergadering Op 23 januari jl. heeft de commissie Economie, Mobiliteit en Bestuur tijdens een buitengewone commissievergadering een richtinggevende discussie gevoerd over de uitgangspunten van het deelnemingenbeleid. Het advies van de commissie is vastgesteld tijdens de statenvergadering op 19 maart De commissie vindt dat de situatie, in vergelijking tot 2000, zodanig is veranderd dat er een nieuw beleidskader moet komen. De in 2000 gekozen insteek om deelnemingen via liberalisering naar privatisering te brengen is aan herziening toe. De afgelopen periode werd duidelijk dat de overheid een rol heeft in de markt. Welke richting de provincie daaraan wil geven, moet in het beleidskader tot uiting komen. De uitgangspunten uit de kabinetsnota spreken aan, en waar wenselijk kan hierop worden aangesloten. De leerpunten uit het Wavin-rapport moeten worden meegenomen. De commissie vindt dat maatwerk voorop staat. Het deelnemingenbeleid mag geen strak keurslijf worden. De uitkomsten van de commissiebespreking zijn in dit voorstel meegenomen. Eén van de uitkomsten van het Wavin-onderzoek betrof de ambtelijke organisatie. Wij laten dat in dit afwegingskader buiten beschouwen, maar zeggen toe dat we dit goed wordt afgedekt. 2 Statenvoorstel nr. PS/2008/279

3 2.4 Leeswijzer In hoofdstuk 3 wordt aangeven wat onder een deelneming wordt verstaan. Hoofdstuk 4 gaat in op de versterking van de positie van de staten. Hoofdstuk 5 omvat deel I van het kader en geeft aan de hand van een stappenplan richtlijnen voor de beoordeling van de vraag over het aangaan of behoud van deelnemingen. In hoofdstuk 6 worden richtlijnen voor vormgeving en beheer van deelnemingen gegeven (deel II kader). Hoofdstuk 7 betreft deel III en geeft richtlijnen voor aanpak van aandelentransacties en beëindiging van de deelneming. Hoofdstuk 8 gaat in op de toetsing van deelnemingen door BZK. In bijlage 2 worden de mogelijke publieke en private rechtsvormen toegelicht. 3 Begripsafbakening 3.1 Begripsafbakening: Wat verstaan we onder een deelneming? De commissie EMB kiest voor de brede definitie, dat wil zeggen dat er bij een deelneming sprake is van bestuurlijke en/of financiële betrokkenheid bij een privaatrechtelijke organisatie, zoals genoemd in artikel 158 Provinciewet. Het gaat daarbij om: stichtingen, vennootschappen (NV, BV), verenigingen, coöperaties, onderlinge waarborgmaatschappijen, maatschappen, commanditaire vennootschappen en Vof. Op termijn wordt hier mogelijk de maatschappelijke onderneming aan toegevoegd. Daarvoor is, zoals eerder aangegeven, een wetsvoorstel in voorbereiding. Deze deelnemingen moeten voldoen aan de voorwaarden uit het huidige artikel 158 Provinciewet: gemotiveerd moet worden waarom de privaatrechtelijke rechtsvorm de voorkeur heeft; er mag geen strijd zijn met het recht of het algemeen belang; GS moeten voorafgaande aan de besluitvorming PS raadplegen, GS moeten na besluitvorming naar BZK voor goedkeuring. Onder deze definitie valt ook de publiek-private samenwerking (PPS-constructies), waarbij overheden samen met één of meer private partijen (bijvoorbeeld bedrijfsleven) samenwerken op privaatrechtelijke of publiekrechtelijke basis (ook WGR). Bestuurlijke betrokkenheid, dat wil zeggen een zetel in het bestuur of het hebben van stemrecht. Financiële betrokkenheid, dat wil zeggen dat er middelen ter beschikking zijn gesteld die verloren gaan in geval van faillissement van de deelneming of als financiële problemen bij een deelneming op de provincie kunnen worden verhaald. Leningen en garantstellingen vallen niet onder deze definitie: de provincie houdt in principe juridisch verhaal als de partij failliet gaat. Ook subsidies vallen buiten de definitie, omdat het gaat om overdracht van middelen. In het afwegingskader wordt bijzondere aandacht besteed aan de kapitaalvennootschappen (NV en BV), omdat voor beheer of beëindiging van aandeelhouderschappen specifieke richtlijnen nodig zijn. 3.2 Bestaande en mogelijk nieuwe deelnemingen Overijssel kent op dit moment tien deelnemingen. De deelnemingen variëren van deelname in een NUTS-bedrijf (Vitens en Esssent) tot deelname in een participatiemaatschappij (Wadinko) of een (tijdelijk) project (Zuiderzeehaven). Ook is er sprake van deelnemingen in bijvoorbeeld het IPO. Organisaties Rechtsvorm Belang Vertegenwoordiging in Partijen BNG Oost Essent Vitens Wadinko Zuiderzeehaven IPO HNP KISS SVn NV NV NV NV NV BV (+ CV) Vereniging Vereniging Vereniging Stichting 0,16% 8,82% 18.70% 6,66% 25,12% 16,33% AvA (Klaasen) AvA (Abbenhues) AvA (Jansen/Rietkerk) AvA (Jansen) AvA (Abbenhues) AvA (Klaasen) DB (Rietkerk)/AV (leden PS) DB (Buursink)/AB (Buursink) DB (Buursink)/Klankbordgroep [onderbrengen fonds bij SVn] -privaat -privaat Een dochtermaatschappij van NV Oost is de participatiemaatschappij PPM Oost, waarin Oost-NV (92,5%), UT (4,33%) en Saxion (3,17%) aandelen hebben. Regionaal Bedrijventerrein is geen privaatrechtelijke deelneming, want is gebaseerd op de WGR. Statenvoorstel nr. PS/2008/279 3

4 Mogelijke nieuwe Overijsselse deelnemingen zijn: D!mpact, Vliegwielmaatschappij Twente, IJsseldelta Zuid, de Herstructureringsmaatschappij Overijssel, en het Warmtebedrijf. 4 Samenspel PS en GS De commissie EMB vond dat de positie van PS in het deelnemingenbeleid moet worden versterkt. Het samenspel tussen PS en GS vindt zijn basis in de wet. Voor het deelnemingenbeleid gaat het daarbij vooral om de artikelen 158 en 167 Provinciewet en het Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en Gemeenten (BBV). Wij willen de wettelijke bepalingen dusdanig invullen dat ze leiden tot een versterking van de positie van PS. In hoofdlijnen komt de invulling op het volgende neer. GS stellen PS vooraf in de gelegenheid wensen en bedenkingen kenbaar te maken over: een voorstel tot het aangaan van een nieuwe deelneming of oprichten van een privaatrechtelijke entiteit (artikel 158 Pw, lid 2); een voorstel tot de beëindiging/vervreemding van een deelneming (artikel 167 Pw, lid 4); een privaatrechtelijke rechtshandeling, met name het uitoefenen van aandeelhoudersbevoegdheden, indien de uitoefening ingrijpende gevolgen kan hebben voor de provincie (artikel 167 Pw, lid 4). In de praktijk gaat het wat ons betreft in alle gevallen om het vragen van instemming van PS. Wij kunnen ons niet voorstellen - de portefeuillehouder heeft dat ook tijdens de commissievergadering verwoord - dat er een situatie ontstaat waarin staten en college tegenover elkaar staan. We staan samen voor een opdracht die door uw staten is geformuleerd als beleidskader, het college voert dat uit en legt daarover verantwoording af. U geeft de richting aan. Het aandeelhouderschap valt onder de bevoegdheid van ons college. Sinds 2004 (code Tabaksblat en wijziging Burgerlijk Wetboek) is de positie van aandeelhouders in structuurvennootschappen versterkt. Het gaat onder meer om: goedkeuren van bestuursbesluiten die karakter en identiteit van de onderneming ingrijpend veranderen; vaststellen van de jaarrekening; vaststellen en wijzigen van de statuten; (her)benoemen en ontslaan van de Raad van Commissarissen; vaststellen bezoldiging Raad van Commissarissen; en vaststellen beleid over bezoldiging Raad van Bestuur. Wil een overheid een actieve aandeelhouder zijn, dan kan ze gebruik maken van deze bevoegdheden. Voor een goede controle door uw staten is het van belang dat er duidelijke afspraken worden gemaakt over rapportagemomenten. Wij stellen als vaste informatiemomenten voor: na een aandeelhoudersvergadering per brief over de uitkomsten daarvan; via de programmabegroting en jaarrekening over relevante financiële aspecten van deelnemingen (BBV). Dit gebeurt al sinds 2003 (via paragraaf verbonden partijen), we willen bekijken of we aan de hand van dit afwegingskader deze informatie verder kunnen structureren en verduidelijken. Verder verplicht de wet ons u te informeren, wanneer u daarom verzoekt (artikel 167 Pw, lid 4). Waar nodig kan met gebruikmaking van de bepalingen rond geheimhouding uit de provinciewet gevoelige informatie omtrent concrete deelnemingen tussen GS en PS worden uitgewisseld. Hiermee kan enerzijds een adequate informatieuitwisseling tussen PS en GS worden gewaarborgd en kunnen anderzijds bedrijfsbelangen worden ontzien. Schematische weergave van het samenspel: GSvoorstel nieuwe deelneming GS-besluit en uitwerking (statuten) (Actief) beheer deelneming door GS GSvoorstel einde deelneming GSbesluit einde deelneming Raadpleging/ instemming PS Goedkeuring BZK Actieve informatie aan PS en waar nodig raadpleging/instemming Raadpleging/ instemming PS Zoals eerder aangegeven, wordt artikel 158 Provinciewet mogelijk zo gewijzigd dat de goedkeuring wordt verschoven van BZK naar PS. Dit betekent een versterking van de positie van de staten. 4 Statenvoorstel nr. PS/2008/279

5 5 Deel I: Richtlijnen voor aangaan of behoud deelnemingen De voorkeur van de commissie EMB ligt in beginsel bij de publiekrechtelijke rechtsvorm, maar dit mag niet dwingend zijn. Er moet ruimte worden geboden, flexibiliteit, om te leren van de situatie op dat moment. De commissie wil ook aansluiten op de landelijke praktijk, waar steeds vaker wordt gekozen voor een privaatrechtelijke constructie. Het gaat om maatwerk. Per geval moet worden beoordeeld welke aanpak het meest doelgericht en betrouwbaar is voor het publieke belang. In dit eerste deel van het kader gaat het om de richtlijnen voor aangaan of behoud van deelnemingen. De commissie heeft aangegeven het door ons voorgestelde stappenplan als leidraad te willen nemen voor de beoordeling van het aangaan of behoud van een deelneming. De commissie hecht er waarde aan de stappen gemotiveerd terug te vinden in ieder voorstel dat richting PS gaat, zodat ze daaraan kan toetsen. Het stappenplan is slechts een hulpmiddel om te komen tot een keuze. Bij de ontwikkeling van dit schema is onder meer gekeken naar de werkwijze in Amsterdam. Stroomschema: wanneer kan een deelneming worden aangegaan of behouden? 1. Is er sprake van een provinciaal publiek belang? nee Aan de markt overlaten. ja 2. Is betrokkenheid van andere partijen nodig en/of wenselijk voor de aanpak van het publieke belang? nee Provincie voert alleen uit. 3.Vraagt het publieke belang om actieve betrokkenheid van de provincie? ja ja 4. Is rechtspersoonlijkheid wenselijk of noodzakelijk? nee nee Instrumenten voor een provinciale rol op afstand : -geven subsidie met voorwaarden -verstrekken lening of garantstelling -geven van regels met toezicht/handhaving -geven van een opdracht aan derden -mede-initiatief tot oprichten privaatrechtelijke organisatie zonder daaraan zelf deel te nemen e instrumenten zijn dan: -platform, stuurgroep, adviescommissie -intentieverklaring, convenant, bestuursakkoord -WGR (gemeenschappelijk orgaan, centrumgemeenteconstructie, lichte regeling) ja Private instrumenten: CV, VoF, maatschap, privaatrechtelijk convenant (herenakkoord) 5.Heeft de privaatrechtelijke rechtsvorm de voorkeur? nee rechtelijke WGR (Openbaar Lichaam) ja 6. Is het voor de mate van zeggenschap wenselijk of noodzakelijk deel te nemen in het risicodragend vermogen van een privaatrechtelijke organisatie? nee ja Deelneming in een andere privaatrechtelijke organisatie (stichting, vereniging, CV, e.d.) Deelneming in een privaatrechtelijke kapitaalvennootschap (NV, BV) In het navolgende worden de afzonderlijke stappen toegelicht en voorzien van mogelijke richtlijnen. Stap 1: Is er sprake van een publiek belang? Voor de vaststelling van het publiek belang vindt de commissie EMB toetsingscriteria belangrijk, maar deze mogen niet als limitatief worden beschouwd. Het gaat om een checklist, die als basis kan dienen voor de politieke afweging. Het coalitie-akkoord is slechts één van de kaders. Omdat het deelnemingenbeleid naar verwachting voor langere tijd wordt vastgesteld, is het van belang er niet te veel een corset van te maken en er ruimte voor de toekomst in te laten. Wat onder de term publiek belang wordt verstaan, wordt bepaald door Provinciale Staten. Statenvoorstel nr. PS/2008/279 5

6 In de onderstaande checklist hebben wij zoveel mogelijk aansluiting gezocht bij de suggesties van de commissie EMB. Bij een provinciaal publiek belang gaat het in beginsel gaat om een activiteit: die past binnen het provinciale beleid en/of takenpakket, zoals onder meer vastgesteld in de programmabegroting en het op dat moment geldende collegeprogramma; het gaat om een ruime formulering van het deelnemingenbeleid, zodat ook de sociale infrastructuur in aanmerking kan komen voor een constructie met het deelnemingenbeleid; die speelt op regionaal niveau (zie ook de besluitvorming over de heroriëntatie, waar wordt gesproken over een regionale leefgemeenschap ); die zonder bijdrage van de provincie niet of onvoldoende van de grond komt; die van strategisch belang is en/of waarbij de provincie in een innovatief arrangement vorm wil geven aan de samenwerking met partners; waarbij de provincie de beschikbaarheid, de betaalbaarheid, klanttevredenheid of duurzaamheid voor haar inwoners wil garanderen. Wordt vastgesteld dat er geen provinciaal publiek belang is, dan kan de aanpak worden overgelaten aan de markt. Is er wel een provinciaal publiek belang, dan volgt stap 2. Stap 2: Is betrokkenheid van andere partijen nodig of wenselijk? Deze stap betreft de vraag of er, naast de provincie, andere private en/of (semi-)publieke partijen bij de aanpak van het publieke belang betrokken zijn of moeten worden. De aard van de partners (publiek, semi-publiek of privaat) kan meespelen bij de keuze van de samenwerkingsvorm. Partners kunnen betrokken zijn bij en nodig zijn voor de aanpak van het publieke belang zonder dat ze ook daadwerkelijk participeren in de samenwerkingsentiteit. Een voorbeeld is de keuze voor een 100%-aandeelhouderschap in een vennootschap om vanuit deze vennootschap goed samen te kunnen werken met andere marktpartijen. Dit komt later in dit schema aan de orde. Mogelijke argumenten voor de wenselijkheid/noodzakelijkheid van andere partijen zijn: de provincie kan om nader te motiveren - redenen de gewenste activiteit niet alleen uitvoeren; de activiteit kan alleen effectief en/of strategisch worden aangepakt, wanneer bepaalde disciplines worden geïntegreerd en diverse partijen met elkaar worden verbonden. Wanneer de betrokkenheid van andere organisaties bij de aanpak niet noodzakelijk of wenselijk is, dan kan de provincie de aanpak van het publieke belang zelf uitvoeren. Anders volgt stap 3. Stap 3: Vraagt het publieke belang om actieve betrokkenheid van de provincie? Hier gaat het om de vraag of de provincie een meer terughoudende rol wil innemen en op afstand wil sturen of dat actieve betrokkenheid bij de uitvoering wenselijk of noodzakelijk is. Mogelijke argumenten voor de wenselijkheid van een actieve en directe betrokkenheid zijn: meer betrokkenheid bij de dagelijkse gang van zaken; meer directe sturings- en beïnvloedingsmogelijkheden. Is de conclusie dat sturen op afstand voldoende is, dan zijn mogelijke provinciale instrumenten: a. subsidie met subsidievoorwaarden, bijvoorbeeld stichting Debatkamer, vereniging IZIT); b. (achtergestelde) lening of garantstelling; c. regelgeving in combinatie met handhaving, toezicht of concessies (o.a. openbaar vervoer); d. opdrachtverlening aan derden op basis van een privaatrechtelijke overeenkomst; e. (mede)initiatief tot de oprichting van een privaatrechtelijke deelneming zonder daaraan deel te nemen (o.a. stichting Stimuland, stichting Innovatieplatform Twente en stichting Debatkamer). Kiest de provincie voor actieve betrokkenheid, dan volgt stap 4. Stap 4 Is een juridische entiteit met rechtspersoonlijkheid wenselijk of noodzakelijk? Zowel het publiekrecht als het privaatrecht bieden mogelijkheden voor het oprichten van een entiteit met rechtspersoonlijkheid. Rechtspersoonlijkheid kan wenselijk of noodzakelijk zijn voor: het zelfstandig kunnen uitoefenen van rechtshandelingen; het kunnen aantrekken/inhuren van eigen personeel; de uitoefening van (publiekrechtelijke en/of privaatrechtelijke) bevoegdheden, met name maar niet uitsluitend tot het aangaan van rechtshandelingen; het hebben van eigen vermogen; het kunnen hebben van eigendommen op naam. Is rechtspersoonlijkheid niet nodig, dan zijn mogelijke publiekrechtelijke samenwerkingsvormen: 6 Statenvoorstel nr. PS/2008/279

7 a. instellen van een platform, stuurgroep of adviescommissie; b. afsluiten van een convenant, intentieverklaring of bestuursakkoord; c. WGR (gemeenschappelijk orgaan, centrumgemeenteconstructie, lichte regeling). NB: Ook de privaatrechtelijke instrumenten CV, VoF en maatschap hebben geen rechtspersoonlijkheid (zie artikel 2, boek 2, Burgerlijk Wetboek). Ze komen wel voor toetsing door BZK in aanmerking, waarbij de keuze voor privaatrecht moet worden gemotiveerd (zie stap 5). Is rechtspersoonlijkheid wenselijk of noodzakelijk, dan volgt stap 5. Stap 5 Heeft de privaatrechtelijke rechtsvorm de voorkeur? Bij deze stap gaat het om de vraag welke rechtsvorm de voorkeur heeft: de privaatrechtelijke of de publiekrechtelijke. In bijlage 2 worden de verschillende rechtsvormen op een rij gezet. Mogelijke overwegingen voor een publiekrechtelijke rechtsvorm: - ze zijn onderworpen aan de regels van het publiekrecht, waarin bepaalde waarborgen zijn opgenomen voor het gebruik van bevoegdheden, besluitvormingsstructuren, beïnvloedingsmogelijkheden, democratische controle en openbaarheid; - onderwerp van samenwerking is een zaak van publiekrechtelijke aard (bijvoorbeeld RBT); - de WGR faciliteert de samenwerking tussen provincies, gemeenten en waterschappen; - ook kunnen rijk en andere rechtspersonen deelnemen. Deelname is echter aan bepaalde voorwaarden verbonden (artikel 94 en 97 WGR voor rijk en artikel 93 en 96 WGR voor andere rechtspersonen). Voor andere rechtspersonen geldt dat zij alleen kunnen deelnemen, indien hun bestuur bij Koninklijk Besluit dat in de staatscourant wordt geplaatst, daartoe is gemachtigd. Mogelijke overwegingen voor een privaatrechtelijke rechtsvorm: - een private organisatie biedt de mogelijkheid om slagvaardig, efficiënt en professioneel als marktpartij op te treden; - terugdringen bestuurlijke drukte; - het privaatrecht biedt maatwerk voor atypische situaties; - voor de verwezenlijking van de doelstelling moeten private gelden worden aangetrokken; - de markt zal er bij een privaatrechtelijke rechtsvorm eerder vanuit gaan dat de investering van de provincie in een project moet renderen; - een privaatrechtelijke rechtsvorm biedt de mogelijkheid dat rendement uit de rechtsvorm kan worden onttrokken (bijvoorbeeld via dividenduitkering); - flexibiliteit voor wat betreft toetreden andere partijen op een later moment; - publiekrechtelijke waarborgen zijn niet van toepassing; dit moet kunnen worden ondervangen door extra aandacht voor de elementen van good governance (o.a. in statuten), zie hiervoor deel II van het kader in hoofdstuk 6 van dit statenvoorstel. Bij de te maken keuze moet ook worden getoetst of er geen sprake is van ongewenste staatssteun of strijd met Europese (aanbestedings)regels. Dit kan in principe een rol spelen als het niet marktconform gebeurt of als er sprake is van strijd met mededingingsregels. Heeft het privaatrecht niet de voorkeur, dan kan worden gekozen voor de instelling van een publiekrechtelijk Openbaar Lichaam met rechtspersoonlijkheid op basis van de WGR. Anders volgt stap 6. Stap 6: Is het voor de mate van zeggenschap wenselijk of noodzakelijk deel te nemen in het risicodragend vermogen van de privaatrechtelijke organisatie? Bij deze stap gaat het om de vraag of het voor de mate van zeggenschap wenselijk of noodzakelijk is deel te nemen in het risicodragend kapitaal van een onderneming. Het gaat hierbij om de vraag of aan het kapitaal gekoppelde zeggenschap, dat wil zeggen via een (actief) aandeelhouderschap en de daaraan gekoppelde bevoegdheden (zie ook hoofdstuk 4) wel of niet wenselijk of noodzakelijk is. Wanneer wordt gekozen voor een privaatrechtelijke organisatie, dan loopt de provincie risico. Dit is ongeacht de vorm waarvoor wordt gekozen. Niet alleen bij een kapitaalvennootschap, maar ook bij andere privaatrechtelijke organisaties, zoals verenigingen en stichtingen, moet geld worden ingebracht. Inherent daaraan is dat de provincie geld kan kwijt raken als het met de private organisatie niet goed verloopt. Bij VoF, CV en maatschap (die geen rechtspersoonlijkheid hebben) moet ook kapitaal worden ingebracht, en dan is de maat of vennoot ook hoofdelijk aansprakelijk voor de gehele schuld van de VoF of maatschap. Bij kapitaalvennootschappen verstrekt de provincie risicodragend kapitaal en is het kenmerk dat de aansprakelijkheid beperkt blijft tot het eigen aandeel, zeker wanneer geen deel wordt uigemaakt van de Raad van Bestuur of de Raad van Commissarissen. Statenvoorstel nr. PS/2008/279 7

8 Het is van belang om zo goed mogelijk af te wegen of de risico s van het nemen van een belang in een private organisatie opwegen tegen het publieke belang dat de provincie wil dienen. En de onaanvaardbaarheid van risico s zal in elk specifiek geval anders liggen. Dit moet tot uiting komen in de argumentatie ten aanzien van de gemaakte keuze. Overigens bepaalt de Wet Financiering Decentrale Overheden (Wet fido, 2001) dat deelnemen en het ontvangen van revenuen uitsluitend is bedoeld om een publieke zaak te dienen. Bankieren is niet toegestaan. De Wet fido vormt geen belemmering waar het gaat om het aangaan van deelnemingen vanuit een publiek belang (dat wil zeggen een belang dat gekoppeld is aan de uitvoering van het beleid). De Wet fido staat niet toe om deelnemingen te nemen of in aandelen te beleggen puur vanuit een rendementsoverweging op beleggingen van tijdelijk overtollige middelen. Voor nadere aandachtspunten bij de beoordeling van stap 6, wordt verwezen naar deel II (punt 3). Is het voor de gewenste mate van provinciale beïnvloeding essentieel deel te nemen in het risicodragend vermogen en een aandeelhouderschap aan te gaan, dan kan worden gekozen voor een NV of BV. Anders is een keuze voor een andere privaatrechtelijke organisatie, bijvoorbeeld een vereniging of een stichting of een CV. Voor beide keuzes geldt dat moet worden voldaan aan een aantal voorwaarden voor vormgeving en/of beheer, zie hiervoor deel II van dit kader in hoofdstuk 6. 6 Deel II: Aandachtspunten voor vormgeving en beheer deelneming Vormgeving en beheer hangen nauw met elkaar samen. Om die reden is ervoor gekozen deze onderdelen beide onder te brengen in deel II. Mogelijke aandachtspunten voor vormgeving en beheer in willekeurige volgorde - zijn: 1. Bestuurlijke betrokkenheid a. Geen participatie PS, GS of ambtenaren in RvC s of besturen De commissie heeft ingestemd met de volgende uitgangspunten: - het uitoefenen van (bestuurlijke) invloed wordt via de statuten geregeld en vastgesteld; - geen commissariaten of bestuurszetels in deelnemingen (gedragsregel uit 2002); - wanneer de provincie een bestuurszetel toegewezen krijgt wordt deze uitgeoefend door een door de provincie voor te dragen vertegenwoordiger; - uitzonderingen zijn mogelijk, bijvoorbeeld wanneer de doelstelling van een deelneming dat toelaat (zoals bijvoorbeeld bij het IPO). b. Aandeelhouderscommissie Een bijzonder aspect van bestuurlijke betrokkenheid is de aandeelhouderscommissie bij kapitaalvennootschappen. Via een dergelijke commissie kan de provincie op (pro)actieve wijze uitvoering aan haar aandeelhouderschap kan geven. Voorwaarden: - karakter van een adviescommissie (geen overdracht van bevoegdheden); - maken van goede afspraken over terugkoppeling naar GS; uitgangspunt voor de wijze waarop GS vervolgens PS informeren, vormen de voorstellen uit hoofdstuk 4 van dit statenvoorstel. 2. Percentage aandelen Het percentage aandelen (100%-, meerderheids- of minderheidsbelang) is bepalend voor de mogelijkheden van de uitvoering van een actief aandeelhouderschap. Daarnaast kan zeggenschap ook worden verkregen via verankering van doel en missie in de statuten (zie ook onder punt 5). NB: Gewezen wordt op het concept-wetsvoorstel, waarin wordt voorgesteld dat aandeelhouders met een belang groter dan 10% moeten aangeven of ze zich actief met het ondernemingsbeleid willen gaan bemoeien. Als ze dit nalaten, lopen ze het risico om hun stemrecht kwijt te raken. 3. Financiële vormgeving a. Risicobeheersing: Mogelijke aandachtspunten voor risicobeheersing zijn: - bepalen omvang en duur van risico s die door ons en anderen worden gelopen; - gevolgen in beeld brengen van aansprakelijkheid bij onverwachte beëindiging, e.d.; - juiste verhouding tussen enerzijds publieke belang en anderzijds het te lopen risico?; - voldoende invloed provincie in verhouding tot risico s die de deelneming met zich meebrengt?; - wenselijkheid van risicoreservering, voor het geval dingen mislopen. b. Richtlijn voor dividenduitkeringen: Voorgesteld wordt de richtlijn van het rijk voor dividenduitkeringen als richtsnoer te nemen voor de provinciale dividenduitkeringen en te streven naar een pay out ratio (dat deel van de jaarlijkse winst dat aan aandeelhouders wordt uitgekeerd) van deelnemingen van 40%. 8 Statenvoorstel nr. PS/2008/279

9 NB: Het gaat hier nadrukkelijk om een richtlijn, maatwerk staat voorop. Per deelneming moet worden beoordeeld of de richtlijn van toepassing is. Voor deelnemingen als Essent kan het een goed uitgangspunt zijn., maar voor deelnemingen als de Zuiderzeehaven, Oost NV en de nog op te richten Herstructureringsmaatschappij Overijssel of Vliegwielmaatschappij Twente kan dat heel anders liggen. Daar is een dividenduitkering mogelijk niet aan de orde. c. Richtlijn voor rendement Ook hier wordt, evenals bij de richtsnoer voor dividenduitkeringen, voorgesteld de richtlijn van het rijk voor rendement als richtsnoer voor de Overijsselse deelnemingen te nemen en te streven naar een rendement op investeringen van ongeveer 3% boven het rendement op staatsobligaties. Dit om te beoordelen hoe een deelneming rendeert, hetgeen bovendien afhankelijk is van de markt waarin een bedrijf opereert. NB: Ook hier gaat het nadrukkelijk om een richtlijn. Het moet per deelneming worden bekeken. De richtlijn is bijvoorbeeld niet van toepassing op Wadinko, Oost NV en Vitens. Dit wordt deels bepaald door wetgeving (Vitens) en door doelstellingen. d. Toetsing grote investeringsvoorstellen In navolging van het kabinet wordt voorgesteld te toetsen of belangrijke investeringsvoorstellen, die aan de provincie als aandeelhouder ter goedkeuring moeten worden voorgelegd, zich verhouden met de strategische koers zoals vastgesteld. Dit betekent een actieve(re) en brede(re) toetsing van investeringsvoorstellen. 4. Elementen van good governance De commissie heeft ingestemd met ons voorstel om bij de statutaire vormgeving van een privaatrechtelijke deelneming, naast de bepalingen uit Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek, aan te sluiten bij het Good Governance kader dat door BZK wordt gehanteerd (zie Handboek Gemeente governance handboek verbonden partijen twee voeten in één sok (mei 2006)). Centraal in dit kader staat de waarborg van de belangen van burgers en politiek, wanneer provinciale taken op afstand worden geplaatst. Centraal in dit kader staan de elementen: sturen, beheersen, verantwoording en toezicht. Deze elementen zullen worden verwerkt in de statuten, met waar nodig ruimte voor maatwerk en een Overijsselse inkleuring. Toetsingscriteria voor de vormgeving zijn dan: Elementen Toetsingscriteria Sturen (contract)afspraken, informatie, meetbaarheid, output, coördinatie, escalatie, afbakening en verantwoordelijkheid; Beheersen informatiebeheer, borging kennis, beïnvloedings-mogelijkheden, ricisomanagement en interne organisatie; Verantwoording inhoud, effectiviteit en efficiëncy, externe informatiebehoefte, beoordeling opzet verantwoording en administratie; Toezicht onafhankelijk toezichthouder (bijvoorbeeld AvA), taken en verantwoordelijkheden toezichthouders, controle en toetsen We volstaan hier met het noemen van de elementen en criteria. Voor de uitwerking bij het opstellen van de statuten kan gebruik worden gemaakt van het Handboek. Bij de beoordeling van vormgeving en beheer speelt ook de wijze waarop vennootschappen omgaan met de principes en best practices uit de Corporate Governance Code (code Tabaksblat). Deze code, die in 2004 leidde tot een wijziging van het Burgerlijk Wetboek, geldt in beginsel voor beursgenoteerde bedrijven. De code geeft onder meer regels over bestuur en RvC (onder meer taak en werkwijze, bezoldiging, belangenverstrengeling) en over de bevoegdheden van aandeelhouders. 5. Verankering missie deelneming in statuten In aansluiting op de bespreking in de commissie vinden wij het van belang er naar te streven om de missie van de deelneming zo te formuleren en te verankeren in de statuten dat deze in wezen het doel weergeeft waar de provincie als deelnemer respectievelijk aandeelhouder, met de onderneming naar streeft. Als er licht zit tussen missie en publieke belangen, dan heeft de provincie de betreffende onderneming in principe op een verkeerd fundament gezet. Daarbij kan de continuïteit van de organisatie een mogelijke frictie met publieke belangen opleveren. Het is denkbaar dat de betreffende organisatie bepaalde acties, die goed zijn voor het bewerkstelligen van de publieke belangen, moet nalaten vanwege het waarborgen van de financiële continuïteit van de organisatie. Ook hier gaat het om maatwerk, en zullen beide aspecten steeds tegen elkaar moeten worden afgewogen. Het vraagt om (pro-)actief aandeelhouderschap. Waar wenselijk moet daarbij zoveel mogelijk worden afgestemd met andere (publieke) medeaandeelhouders. 6. Bezoldigingsbeleid Voor het bezoldigingsbeleid stellen wij voor aan te sluiten bij de Dijkstal-norm uit het advies Normeren en waarderen, waarin als geadviseerde regimes: Statenvoorstel nr. PS/2008/279 9

10 - geen geadviseerd regime (vrije markt): o.a. energiesector en goede doelenorganisaties; - openbaarmaking: o.a. openbaar vervoer (stad- en streekvervoer); - beloningscode: o.a. woningcorporaties, zorg- en welzijnsector; - salarismaximum (= ministerssalaris ad Euro in 2007): o.a. universiteiten, hogescholen, waterleidingbedrijven, energienetwerkbeheer, regionale ontwikkelingsmaatschappijen. NB: Daar waar de commissie Dijkstal spreekt over het ministerssalaris, gaat het niet over het huidige ministersalaris, maar over het toekomstige ministersalaris, namelijk 130% van het huidige salaris (een en ander conform de eerdere adviezen van de commissie die door de politiek echter nog niet zijn doorgevoerd). Voor 2007 was 130% ministerssalaris: bruto per jaar. Een beperkte bonus kan mits: - het resultaat waarvoor de bonus geldt toetsbaar is; - het extra resultaat gerelateerd is aan het publieke belang en niet tot de normale functie uitoefening behoort; - deze aansluit bij andere rechtspositieregelingen in het publiek domein, waar in de meeste gevallen een bonus is opgenomen van maximaal 7% per jaar bij uitmuntend functioneren; - deze binnen de Dijkstal-norm valt. Het kabinet heeft over het advies Normeren en waarderen nog geen standpunt ingenomen en op dit moment is ook nog niet bekend wanneer dit standpunt komt. 7. Relatie met bestaand provinciaal beleid Het gaat hierbij om het in kaart brengen van: - aansluiting op andere provinciale en rijksdoelstellingen; - spanningsvelden (bijvoorbeeld een combinatie van aandeelhouderschap en subsidie (Oost-NV) of aandeelhouderschap en vergunning of handhaving (Zuiderzeehaven)). 7 Deel III: Richtlijnen voor vervreemding aandelen of deelneming Het derde deel van het afwegingskader biedt richtlijnen voor de aanpak van aandelentransacties en/of de beëindiging van een deelneming. 7.1 Richtlijnen voor de aanpak van een aandelentransactie In navolging van de aanbevelingen van het Wavin-rapport wordt voorgesteld om voor een aantaande aandelentransactie een plan van aanpak op te stellen. In het het Wavin-rapport worden daarvoor de volgende richtlijnen genoemd: afweging van beleidscriteria die de besluitvorming rond de vervreemding moeten onderbouwen; opbouw van het informatiedossier; profiel van de kopende partijen, beredeneerd vanuit de belangen van de aandeelhouder; voorwaarden die mogelijk gesteld kunnen worden en de monetaire waarde die deze voorwaarden in een onderhandelingsproces kunnen vertegenwoordigen; inschakeling van adviseurs die eventueel ontbrekende deskundigheid kunnen inbrengen in het belang van een adequate besluitvorming. 7.2 Richtlijnen voor de aanpak van een beëindiging van een deelneming Indien op basis van deel I - een besluit tot beëindiging van een deelneming is genomen, stellen wij voor om voor de verdere aanpak de richtlijnen uit het Wavin-rapport als uitgangspunt te nemen en de volgende stappen te nemen, waarbij voor iedere stap maatwerk vereist is: Stap 1: eigen strategie en positie bepalen: - onderzoeken of voldoende competenties in huis zijn, indien nodig inhuren; - nadenken over mogelijke opties voor vervreemding; - haalbaarheidsanalyse doen, alternatieven onderzoeken en kiezen; - voorbereiding verkoop door onder meer een vendor due diligence (= onderzoek naar de omvang bezittingen, schulden, rechten en verplichtingen, in opdracht van een verkopende partij) uit te voeren, waarbij afspraken over informatie-uitwisseling; - profiel van kopende partij bepalen, bezien vanuit het publieke belang; - bepalen hoe waardering plaats dient te vinden en vastleggen van beslissingslijnen; - juridische voorbereidingen treffen en in kaart brengen van stakeholders en aandeelhouders. Stap 2: benaderen van de markt: - marktfase, benaderen en geheimhouding vastleggen; - informatie verstrekken aan mogelijke kopers; - biedingen analyseren, bepalen of al dan niet exclusiviteit aan bepaalde partij wordt gegeven. Stap 3: onderhandelen en afronden: - onderhandelen met gekozen partij(en); - intentieverklaring tekenen en due diligence onderzoek van koper toelaten; - onderhandelingen naar koopovereenkomst en aktes, vervolgens ondertekenen en afronding. 10 Statenvoorstel nr. PS/2008/279

11 NB: Er kan sprake zijn van situaties, waarin dit type beslissingen niet eenzijdig genomen kan worden en waarin goed samenspel met bijvoorbeeld andere aandeelhouders nodig of vereist is. Voor fusie/splitsing van deelnemingen volstaan wij hier met te verwijzen naar het Burgerlijk Wetboek, waar dit uitgebreid aan de orde komt (boek 2, titel 7). Ook hier gaat het om maatwerk. We noemen hier ook de drie criteria die het rijk hanteert voor afstoting van staatsdeelnemingen, maar benadrukken dat ook hier geldt dat er sprake zal zijn van maatwerk en dat per beëindiging moet worden bekeken of deze criteria al dan niet van toepassing zijn. In veel gevallen zullen naar verwachting niet van toepassing zijn op de provinciale deelnemingen. Het betreft: 1. Het moet duidelijk zijn dat het aandeelhouderschap als instrument geen toegevoegde waarde meer heeft voor de borging van het publieke belang. 2. Er moeten voldoende waarborgen zijn dat de continuïteit van de dienstverlening door privaat aandeelhouderschap niet in gevaar komt. 3. Privaat aandeelhouderschap moet toegevoegde waarde hebben voor de betreffende onderneming en de duurzame kwaliteit van de activiteiten die worden uitgeoefend. In navolging van de commissie EMB noemen wij tot slot als specifieke aandachtspunten: leggen van een drempel/rem op het uitkeren van bonussen aan directie wanneer deelneming op welke manier dan ook naar de markt wordt gebracht; bij uittreden/verkoop van aandelen, is het van belang voorafgaand vast te stellen of de provincie vooraf nadere eisen wil stellen met betrekking tot het karakter, etcetera, van de kopende partij. 8 Toetsing door de minister van BZK Op basis van artikel 158 Provinciewet, lid 3, moet besluiten van GS tot het aangaan van deelnemingen ter goedkeuring worden voorgelegd aan de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Deze kan de goedkeuring slechts onthouden wegens strijd met het recht of het algemeen belang. In de Handreiking Gemeenschappelijk Minimum Beleidskader Toezicht (juni 2003) is dit verder uitgewerkt. BZK toetst onder meer op de volgende punten: - is er geen sprake van onaanvaardbare financiële risico s voor de provincie?; - komen de vier elementen van good governance tot uiting in de statuten?; - is er geen sprake van ongewenste staatssteun of strijd met Europese (aanbestedings)regels?; - is de juiste wettelijke procedure gevolgd? (onder andere betrokkenheid van de staten). De minister van BZK reageert binnen een termijn van 13 weken (Algemene wet bestuursrecht). Pas daarna kan de deelneming daadwerkelijk via de notaris worden opgericht omdat het besluit tot oprichting of deelneming pas na verkregen goedkeuring in werking treedt (artikel 10:25 Awb). Niet alle deelnemingen worden door BZK beschouwd als deelnemingen in de zin van artikel 158 Provinciewet. Dit moet naar omstandigheden worden beoordeeld. Redenen kunnen zijn: - er worden geen provinciale bevoegdheden overgedragen; - het is geen rechtstreeks uit te voeren provinciale taak. Als voorbeelden van uitzonderingen noemt BZK onder meer: stichting programmaraad, stichting Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse Gemeenten (SVn), vereniging VNG. Zoals eerder aangegeven, wordt deze toetsingsbevoegdheid mogelijk verschoven naar de staten. 9 Voorstel Wij vragen u in te stemmen met: 1. de voorgestelde begripsafbakening van deelnemingen (hoofdstuk 3); 2. de voorstellen betreffende het samenspel tussen PS en GS (hoofdstuk 4) 3. de voorgestelde richtlijnen voor het aangaan of behoud van deelnemingen (deel I van het kader, hoofdstuk 5 van het statenvoorstel); 4. de voorgestelde aandachtspunten voor vormgeving en beheer van een deelneming (deel II van het kader, hoofdstuk 6 van het statenvoorstel); 5. de voorgestelde richtlijnen voor de aanpak van een vervreemding van aandelen of van de deelneming (deel III van het kader, hoofdstuk 7 van het statenvoorstel). Gedeputeerde Staten van Overijssel, voorzitter, G.J. Jansen secretaris, H.A. Timmerman Statenvoorstel nr. PS/2008/279 11

12 Bijlage I Ontwerpbesluit nr. PS/2008/279 Provinciale Staten van Overijssel, gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten d.d. 8 april / besluiten: in te stemmen met het statenvoorstel Deelnemingenbeleid Overijssel en met name met: 1. de voorgestelde begripsafbakening van deelnemingen (hoofdstuk 3); 6. de voorstellen betreffende het samenspel tussen PS en GS (hoofdstuk 4) 7. de voorgestelde richtlijnen voor het aangaan of behoud van deelnemingen (deel I van het kader, hoofdstuk 5 van het statenvoorstel); 8. de voorgestelde aandachtspunten voor vormgeving en beheer van een deelneming (deel II van het kader, hoofdstuk 6 van het statenvoorstel); 9. de voorgestelde richtlijnen voor de aanpak van een vervreemding van aandelen of van de deelneming (deel III van het kader, hoofdstuk 7 van het statenvoorstel). Zwolle, Provinciale Staten voornoemd, voorzitter, griffier, 12 Statenvoorstel nr. PS/2008/279

13 Bijlage II bij statenvoorstel nr. PS/2008/279 van 8 april 2008 rechtelijke en privaatrechtelijke rechtsvormen I. rechtelijke rechtsvormen op basis van de Wet gemeenschappelijke regelingen Algemene overwegingen: - publiekrechtelijke rechtsvormen zijn onderworpen aan de regels van het publiekrecht (onder meer Provinciewet en WGR), waarin bepaalde waarborgen zijn opgenomen voor het gebruik van bevoegdheden, besluitvormingsstructuren, beïnvloedingsmogelijkheden, democratische controle en openbaarheid; - onderwerp van samenwerking is een zaak van publiekrechtelijke aard (bijvoorbeeld RBT); - het betreft de uitoefening van publiekrechtelijke bevoegdheden/besluitvorming; - de WGR faciliteert in beginsel de samenwerking tussen provincies, gemeenten en waterschappen. Voor deelname door deze organen geldt dat er geen goedkeuring nodig is; - ook kunnen rijk en andere rechtspersonen deelnemen. Voor deze organen is de deelname aan bepaalde voorwaarden verbonden (artikel 94 en 97 WGR voor rijk en artikel 93 en 96 WGR voor andere rechtspersonen). Zo geldt voor andere rechtspersonen dat zij alleen kunnen deelnemen, indien hun bestuur bij KB dat in de staatscourant wordt geplaatst, daartoe is gemachtigd. I.1 Openbaar lichaam (WGR art. 8, lid 1) - rechtspersoonlijkheid; - bestuur van het openbaar lichaam: het bestuur bestaat uit het algemeen bestuur, dagelijks bestuur en de voorzitter; de voorzitter is zowel voorzitter van het algemeen bestuur als van het dagelijks bestuur; het algemeen bestuur staat aan het hoofd van het openbaar lichaam; WGR bevat bepalingen over samenstelling organen, onderlinge verhouding en verhouding tot deelnemers (onder meer raden/staten of colleges); leden AB worden gekozen uit deelnemende raden, B&W s; DB + voorzitter gekozen uit AB - deelnemers moeten aangeven ter behartiging van welke belangen de regeling wordt aangegaan, en moeten eigen bevoegdheden overdragen om behartiging van die belangen te realiseren; - drie categorieën bevoegdheden: a. gedelegeerde bevoegdheden; gemeenten kunnen in beginsel alle bevoegdheden overdragen, m.u.v. belastingheffing; b. bevoegdheden als rechtspersoon: verrichten van elke rechtshandeling, mits deze aansluit bij de doelstelling van het OL; c. afgeleide bevoegdheden; - AB +DB hebben inlichtingenplicht t.o.v. hun eigen deelnemende gemeente, en DB niet t.o.v. AB; AB kan leden DB niet ontslaan (mogelijk in toekomst anders); - betrokkenheid raden bij opstellen begroting: DB zendt ontwerpbegroting, raden kunnen niet afkeuren, maar reacties wel te voegen bij ontwerpbegroting voor AB; - inkomsten zijn in eerste plaats bijdragen deelnemers, welke bij aangaan van regeling worden vastgelegd; heel soms specifieke uitkering aan GR, maar meestal via deelnemende gemeenten. I.2 Gemeenschappelijk orgaan (WGR art. 8, lid 2) - geen rechtspersoonlijkheid; - geen eigen ambtenaren, ambtelijke ondersteuning van deelnemers - deelnemers kunnen slechts beperkt bevoegdheden overdragen; - inkomsten door bijdragen van gemeenten; - afspraak over welke deelnemer namens de gr naar buiten treedt = beherend deelnemer, die ook gelden beheert. I.3 Centrumgemeenteconstructie (WGR art. 8, lid 3) - geen rechtspersoonlijkheid; - bestuursorgaan of ambtenaar van 1 v.d. deelnemers treedt op namens andere deelnemers, o.b.v. mandaatverhouding = centrumgemeente; - expertise, nodig voor uitvoeren van een bepaalde taak, kan bij 1 gemeente geconcentreerd worden, die dan in de praktijk optreedt namens andere; andere behouden eigen verantwoordelijkheid voor genomen beslissingen; - centrumgemeente ontvangt vergoeding van overige deelnemers voor werk dat wordt verricht. I.4 Lichte regeling (WGR art. 1, lid 1) = publiekrechtelijk convenant - geen rechtspersoonlijkheid; - niet genoemd in artikel 8, maar gebaseerd op art. 1 = in feite publiekrechtelijk convenant; - verschil met privaatrechtelijk convenant: wijze van geschilbeslechting die via publiekrecht loopt II. Privaatrechtelijke rechtvormen Algemene overwegingen: Statenvoorstel nr. PS/2008/279 13

14 - een private organisatie biedt de mogelijkheid om slagvaardig, efficiënt en professioneel als marktpartij op te treden; - terugdringen bestuurlijke drukte; - het privaatrecht biedt maatwerk voor atypische situaties; - voor de verwezenlijking van de doelstelling moeten private gelden worden aangetrokken; een privaatrechtelijke vorm zal in de (vastgoed)markt in sommige gevallen meer vertrouwen wekken ter zake de investeringsbereidheid van de provincie. Het zal een meer herkenbare partner zijn dan een publiekrechtelijke entiteit; - de markt zal er bij een privaatrechtelijke rechtsvorm eerder vanuit gaan dat de investering van de provincie in een project moet renderen; - een privaatrechtelijke rechtsvorm biedt de mogelijkheid dat rendement uit de rechtsvorm kan worden onttrokken (bijvoorbeeld via dividenduitkering); - flexibiliteit voor wat betreft toetreden andere partijen op een later moment; - publiekrechtelijke waarborgen (zie hiervoor) zijn niet van toepassing; daarom extra aandacht voor de elementen van good governance (o.a. in statuten). II.1 Stichting (Burgerlijk Wetboek, titel 6, artikelen ) - rechtspersoonlijkheid + bij provinciale deelneming toetsing door BZK (art. 158 Pw.); - statuten, opgericht bij notariële akte; - kent geen leden, maar deelnemers; - stichting wordt bestuurd door een bestuur; - stichting moet beschikken over een vermogen om haar doelstellingen te kunnen invullen; - ideëel doel, geen uitkeringen aan deelnemers, alleen uitkeringen aan ideële of sociale doel zoals omschreven in de doelstelling van de stichting; - in beginsel geen controlerend mechanisme; wel in de statuten te regelen (bijv. directie en raad van toezicht i.p.v. bestuur); - vaak sprake van een subsidierelatie tussen gemeente en stichting. II.2 Vereniging (Burgerlijk Weboek, titel 2, artikelen 26-52) - rechtspersoonlijkheid + bij provinciale deelnemingen toetsing door BZK (art. 158 Pw.); - statuten, waarin het interne recht wordt vastgelegd; - voor de formele oprichting van een vereniging is het strikt genomen niet nodig om de statuten in een notariële akte vast te leggen; alleen voor het verkrijgen van registergoederen is een akte nodig, die dan wordt ingeschreven in het handelsregister bij de KvK; - er is sprake van leden en er moeten regels zijn vastgesteld over de wijze waarop zij samenwerken; - gezamenlijke leden kiezen bestuur uit hun midden; - het bestuur bestuurt de vereniging en vertegenwoordigt haar naar buiten; - ieder lid is hoofdelijk aansprakelijk; - ALV beslist en bepaalt het beleid van de vereniging en ook het vermogen staat ter beschikking van de ALV; - doel mag niet zijn het voorzien van stoffelijke behoefte van leden; - geen winst uitdelen onder de leden (opbrengst van collectieve projecten); - neemt deel aan het rechtsverkeer en kan goederen verwerven, overeenkomsten afsluiten en is eventueel belastingplichtig; - maximale betrokkenheid van bedrijven; - vooral geschikt voor nieuwe terreinen, waar het lidmaatschap verplicht kan worden gesteld, inclusief een verplichte contributie voor de afname van basisvoorzieningen. - bijzondere vormen zijn: a. coöperatie: zie onder II.4; b. onderlinge waarborgmaatschappij heeft tot doel met haar leden verzekeringsovereenkomsten af te sluiten: komt bij provincies en gemeenten nauwelijks voor en daarom buiten beschouwing gelaten. II.3 Coöperatieve vereniging (Burgerlijk Wetboek, titel 2, artikelen 53-63j) - rechtspersoonlijkheid en bij provinciale deelneming toetsing door BZK (art. 158 Pw); - oprichting tot stand door meerzijdige rechtshandeling bij notariële akte + statuten; - komt in grote lijnen overeen met een vereniging (leden en ALV); - verschil met een vereniging is onder meer dat: > een coöperatieve vereniging tot doel mag hebben de leden te voorzien in bepaalde stoffelijke behoeften en dat er derhalve winst mag worden uitgekeerd aan de leden; > de leden zijn wel, niet of gedeeltelijk aansprakelijk voor liquidatietekorten, hetgeen afhankelijk is van wat de statuten daarover bepalen; > deze organisatievorm is geschikt voor bestaande terreinen; niet alle bedrijven dienen lid te zijn, want er kunnen ook diensten aan niet-leden worden geleverd (bijvoorbeeld collectieve inkooptrajecten). II.4 Besloten vennootschap (Burgerlijk Wetboek, titel 5, artikelen a) - rechtspersoonlijkheid en bij provinciale deelneming toetsing door BZK (art. 158 Pw.); - oprichtingsvereisten: bij notariële akte; in oprichtingsakte worden statuten vastgelegd; verklaring van geen bezwaar van ministerie van justitie; minimumkapitaal van Euro ; 14 Statenvoorstel nr. PS/2008/279