Groei en krimp in Duitsland: IBA Sachsen-Anhalt als best practices?

Transcriptie

1 Voorjaarssymposium Lectoraat Krimp & Leefomgeving 6 maart 2014 Groei en krimp in Duitsland: IBA Sachsen-Anhalt als best practices? dr. ir. Sabine Meier Lector Krimp & Leefomgeving sabine@noorderruimte.nl

2

3 Groei en krimp in Duitsland Hoe groot? Waar? Waarom krimpt de bevolking vooral in Oost-Duitsland? IBA Sachsen-Anhalt als best practices?

4 Bron grafiek; geraadpleegd op 22 februari 2014 Demografische ontwikkeling Duitsland

5 Demografische ontwikkeling Duitsland Grondgebied voormalige DDR Ruhrgebiet Eifel Grensgebied met Tsjechië Mijngebied Saar Bron kaart: IBA Stadtumbau, p.268 Legenda in %: donkergroen: < - 6 lichtgroen: - 6 tot -2 lichtroze: - 2 to t 2 roze: 2 t/m 6 rood: > 6

6 Demografische ontwikkeling Duitsland Rostock Stedelijke regio Bremen en Hamburg Stedelijke regio Berlijn Stedelijke regio Leipzig-Halle Köln/Bonn Dresden Stedelijke regio Rijn/Main Bron kaart: IBA Stadtumbau, p.269 Stedelijke regio Stuttgart Stedelijke regio München Legenda in %: donkergroen: < - 20 lichtgroen: - 20 tot - 10 heel lichtgroen: - 10 tot - 3 lichtroze: - 3 t/m 3 roze: 4 t/m 10 rood: > 10

7 Verschil Duitsland Nederland Duitsland tot 2040: ca. 5 miljoen minder inwoners gemiddeld ca. 12% minder dan nu (80,3 miljoen) regio s in het oosten: tot 30% minder Nederland tot 2040: ca. 1 miljoen inwoners erbij topkrimpregio s: inwoners minder ca. 2,5% minder gemiddeld in die regio s

8 Verschil Duitsland Nederland tot 2025 Emden Wilhelmshaven Stedelijke gebied Oldenburg en Bremen Nordhorn Kleve Aachen Legenda NL corop gebieden inwoners %: donkerblauw: < - 10 lichtblauw - 2,5 tot - 10 geel - 2,5 tot 2,5 roze: 2,5 tot 10 rood: > 10 Bron kaart: De Jong, A. & C. van Duin (2011) Regionale bevolkings- en huishoudensprognose : sterke regionale contrasten, Den Haag: CBS/PBL, p. 5

9 Oost-Duitsland Waarom daalt het aantal inwoners in Oost-Duitsland zo abrupt en sterk? Waar precies?

10 Oost-Duitsland Schleswig-Holstein Hamburg Mecklenburg-Vorpommern Polen Landeshauptstädte: Schwerin Potsdam Magdeburg Dresden Erfuft Brandenburg Berlin Niedersachsen Sachsen-Anhalt Sachsen-Anhalt 2,3 miljoen inwoners krimp na 1989: mensen Hessen Thüringen Sachsen Groningen, Friesland, Drenthe samen: 1,7 miljoen inwoners Bayern Tschechien Bron kaart: wikipedia; eigen bewerking

11 Demografische ontwikkeling Oost-Duitsland Bouw van de muur 1961 Val van de muur 1989

12 Oorzaken krimp Oost-Duitsland Bovenregionale migratie (naar het westen) (Veel) minder geboortes De-industrialisatie

13 Oorzaak krimp Oost-Duitsland: de-industrialisatie na 1989 Afgebeeld in Oswalt e.a. (ed) Atlas schrumpfende Staedte

14 Oorzaak: de-industrialisatie Verdeling beroepsbevolking sectoren Sachsen-Anhalt: Landbouw 13% (3% 2009) Productie 50% (24%) Dienstensector 37% (73%) 1987: ruim 1,5 miljoen 2009: ca. 1 miljoen Afgebeeld in Oswalt e.a. (ed) Atlas schrumpfende Staedte

15 Ruimtelijke kenmerken grote, aaneengesloten gebieden krimpen fors stedelijke gebieden krimpen minder hard concentratie omtrent Berlijn migratie naar stadsrand Berlijn Bron kaart: IBA Stadtumbau, p.269

16 Ruimtelijk kenmerk: Migratie naar de stadsranden 6 maart 2014 Voorjaarssymposium lectoraat Krimp & Leefomgeving Duitse krimpregio Sachsen-Anhalt : Inspiratie voor Afgebeeld de ruimtelijke morgen Meier in professional Oswalt e.a.van (ed) Atlas Sabine schrumpfende Staedte

17 Gevolg: leegstand veel panden binnensteden : Nieuwbouw ca woningen (Oost-Duitsland) Grootschalige winkelgebieden Beide: naar de uitleggebieden Sinds 2000: Rijksprogramma Stadtumbau Ost planmatige sloop: ca woningen

18 Nieuwe stadsrandgebieden: Voorbeeld Halle Grosskugel (2005) Bron: IBA Stadtumbau; Fotograaf onbekend; Luftfoto Grosskugel: Halle p.300

19 Gevolg: verdere verval in de oude binnensteden Voorbeeld: Halle (Saale) (1985) Bron: IBA Stadtumbau; Fotografe Helga Paris Grosse Klausstrasse Halle p.210

20 Sterke kanten van Sachsen Anhalt: Uitgebreide natuurgebieden Cultureel (wereld)erfgoed Duurzame energie

21 Bron kaart: IBA Stadtumbau, p.860 Natuurgebieden

22 Cultureel (wereld)erfgoed UNESCO: Binnenstad Fachwerk Quedlinburg Bauhaus Dessau Aantal monumenten Martin Luther Dessau Gartenreich

23 Duurzame energie Lokale bruinkool en olie Wind-energie Bron: IBA Stadtumbau, p. 380, 381

24 Antwoord op demografische transitie: IBA (Internationale Bauausstellung) Sachsen-Anhalt

25 Wat is IBA (Internationale Bauausstellung)? Oude aanpak: Financiers: vooral overheden Doel: nieuwe architectuur en stedenbouw Werkwijze: top-down, generiek, blauwdruk, resultaatgericht

26 Nieuwe aanpak (sinds IBA Emscherpark ) Financiers: Overheden, private partners, burgers Doel: Bewustwording krimp Nieuwe stedenbouw Nieuwe sociale, politieke, juridische en symbolische tools Werkwijze: gemeenschappelijk, maatwerk, geen blauwdruk, procesgericht

27 IBA Stadtumbau Sachsen Anhalt Uitgangspunten: Ontwikkeling zonder groei Zoektocht naar nieuwe cultureel ruimtelijke identiteit: binnensteden hebben symbolische waarde 19 steden 19 thema s

28 IBA Stadtumbau Sachsen Anhalt Strategieën: Verdunning steden Vernetzung : onderlinge uitwisseling en afstemming Empowerment van burgers en organisaties Thematisering (en marketing) in onderlinge afstemming

29 19 steden 19 thema s

30 Stad 19 steden Thema's: 19 thema s "Leitbild(Leitmotiven) (LB)" Ascherleben Von aussen nach innen Konzentration auf den Kern Bernburg ZukunftsBildung Lernen im Zentrum Bitterfeld Wolfen 'Netzstadt' Dessau Rosslau Urbane kerne landschaftliche Zonen Halberstadt Kultivierung der Leere Költhen Homöopathie als Entwicklungskraft Hansestadt Stendal Zentraler Ort im ländlichen Raum Halle (Saale) & Neustadt Balanceakt Doppelstadt Lutherstadt Eisleben Gemeinschaftswerk Lutherstadtumbau Lutherstadt Wittenberg Campus Wittenberg Madgeburg Leben an und mit der Elbe Merseburg Neue Milieus neue Chancen Naumburg (Saale) Stadtbildung Bürgerschaft und Baukultur Quedlinburg Perspektive Weltkulturerbe Sangerhausen Rating Für lebenswerte Stadtquartiere Schönebeck (an der Elbe) 1774 Staßfurt Aufheben der Mitte Wanzleben Familie Stadt Weißenfels GründerZeit

31 Voorbeeld 1: Dessau - Rosslau Urbane Kerne landschaftliche Zonen Afgebeeld in IBA Stadtumbau, p.615, Masterplan 2001, Stiftung Bauhaus Dessau

32 Voorbeeld 1: Dessau - Rosslau Urbane Kerne landschaftliche Zonen Afgebeeld in IBA Stadtumbau, p.617, Stadtlandschaft der Akteure, BMX Parcours

33 Voorbeeld 2: Lutherstadt Eisleben Gemeinschaftswerk Lutherstadtumbau Afgebeeld in IBA Stadtumbau, p.665, Lutherweg Eisleben, Verbindung historischer Orte mit inszenierten Räumen, Kerstin Faber 2009

34 Voorbeeld 2: Ohrenweide in Lutherstadt Eisleben Originele teksten van Martin Luther worden voorgelezen door de burgers van Eisleben en zijn te beluisteren in de Ohrenweide (plekken waar de buis uit de grond komt) Ontwerp: atelier balto, Berlin

35 Voorbeeld 3: Köthen Homeopathie als (ontwerp)thema Afgebeeld in IBA Stadtumbau, p.654 Projekt Ludwigstrasse

36 Voorbeeld 3: Köthen Homeopathie als (ontwerp)thema Aktion Licht Aus : 15 minuten lang werd de buitenverlichting uitgezet en alle leegstaande panden werden apart verlicht met het doel om aandacht en discussie uit te lokken over het probleem.. dat is gelukt, Projekt Ludwigstrasse, Afgebeeld in IBA Stadtumbau, p.655.

37 Opbrengsten IBA Sachsen- Anhalt Verdunning binnensteden: stabilisering vastgoedwaarde activering van burgers: toe-eigening, probleemeigenaarschap nieuwe relaties tussen stad en landschap identiteit: letterlijk en figuurlijk meer ruimte voor kunst, cultuur en historie stabilisering van migratie naar stadsranden

38 Opbrengsten IBA Sachsen- Anhalt bovenregionale zachte marketing van plaatsen toleranter sociaal klimaat (aantrekkelijk voor creatievelingen ) economisch impuls door vestiging bedrijven wind- en zonne-energie

39 IBA: best practices voor Noord-Nederland?... een IBA voor X-aantal dorpen in de Waddenzeezone? Oplopende leegstand van kerken: symbolische waarde Leegstand maatschappelijke voorzieningen: ander concept dan centrumdorpen versus kleinste dorpen?...

40

41 Bedankt voor uw aandacht! Als de rapporten van de vandaag gepresenteerde onderzoeken klaar zijn sturen we u een mail.