Stages of concern. De vijf fasen in het leren van een vak. Cora Smit

Transcriptie

1 1 VerscheneninKennisMaken Lereningezelschap onderredactievanmariëlrondeel&sibrennewagenaar 2002 Scriptum ISBN Stagesofconcern Devijffaseninhetlerenvaneenvak CoraSmit Wanneeriemandaaneennieuwvakbegintofeennieuwecomplexevaardigheidleert,doorloopthijeenaantal voorspelbarestadiavanontwikkeling.dezefasenwordengekenmerktdooreenspecifiekeconcern,eenzorgof preoccupatie.hetmodelvanfrancesfuller,theconcernbasedadoptionmodel,laterverderontwikkelddoor HallenHord(1987)beschrijft3concerns:concernforself,concernfortaskenconcernforimpact.Ofhetnu gaatomvoorheteerstautorijden,leidinggeven,trainen,cellospelen,hetallereerstebeginzalvaakwanhopig stemmen.jeprobeertteoverleven,enzosnelmogelijkuitdegrotehoeveelheidvanindrukkeneenbeeldte vormen. Ikgebruiktedeconcernsindeverschillendefasenvanhetleerprocesvaniemanddienieuwergensaanbegint tijdenshetontwerpenvaneencompleetopleidingstrajectvooropleidersvaneengrootbedrijf.deopdracht waseentrajectteontwerpendataandebehoeftenvandeopleidersvoldeed,vanhetbegintotaanheteinde vanhuncarrière.uittallozegesprekkenentaakanalysesmetdeopleidersbleekduidelijkdatdeaardvanhun leervragensamenhingmetdegraadvanervaring.zewarengewoonmetheelverschillendedingenbezig,zelfs alszedezelfdeopleidingverzorgden.andereschrijversdieinteressanteindelingenmakenvanfaseninhet leerprocesvanexpertszijndreyfuss(1986)enericsson(1994). Inditartikelbeschrijfikdebovengenoemdefasenendeconcerns,dezorgenenonzekerheden,diedaarbij horen.vervolgensgeefikbijelkefaseaanwatiemanddieindiefaseverkeertgraagwil.dereactievaniemand isinelkefaseminofmeervoorspelbaar,evenalsdesteunwaaraanhijbehoefteheeft.diealgemenematevan voorspelbaarheidomtrentiemandsreactieendebehoeftediehijinelkvandefasenvanhetleerprocesheeft, makenhetmogelijkomvooreengerichtebegeleidingofcoachingtezorgen.zokaneencollegaofmanager begrijpenwateropdatmomentnodigisenkanergerichtsteunwordengeboden. Hetiseenbelangrijkprincipeomeenleertrajectzoteontwerpendathetaansluitbijdedirecteleervragenen behoeftenvandedeelnemer.ditnoemenwe depsychologischevolgorde.doorhetgebruikvandekennis overdestagesofconcernbijdekeuzevandeopdrachtenensoortenwerkvoordemedewerkersluitmenaan bijdepsychologischebehoefteopdatmoment. Indezebijdrageisdefocusgerichtopdepersoondieineenorganisatieeennieuwecomplexevaardig heid leertenopdeomgeving,opleider,demanagerofdecollega,diedaarbijsteunwilgeven.voorde overzichtelijkheidgebruikikalspersoonsaanduiding hij en medewerker.destagesofconcerngelden uiteraardookvoorvrouwenenvoorzelfstandigeprofessionalsofmensendiebuitendewerksituatieeen complexevaardigheidverwerven. Devijffasenindeontwikkeling: Fase1:Gerichtopjezelf:hoeoverleefik Fase2:Gerichtopjetaak:hoedoeikhetgoed Fase3:Gerichtopdeander:demensenzijnbelangrijk Fase4:Gerichtopimpact:ennoumoethetanders Fase5:Gerichtopdeessentie:hoekanikditdelen

2 2 Fase1.Gerichtopjezelf:hoeoverleefik Watiseigenlijkeenbeginner?Jezoukunnenzeggen,iemandiseenbeginnerwanneerhijzicheenbeginner voeltendatgevoeltreedtmetnameopwanneeriemandzichineennieuwesituatiebegeeft.bijvoorbeeldeen nieuwebaan,waarbijooknieuwemensenzijnbetrokken.bijaanvangvanzo nintensiefleerprocesbenje vooralmetjezelfbezigenjeervaartdaarbijheftigeemoties. Kenmerkenvanhetgevoelvandebeginner Hijisvaakonzeker:Ikbegrijpnietwatzevanmewillen.Datonthoudiknooit.Watbetekentdat?Straksstaiker alleenvoor.watmoetiknudoen?watbedoelenzeprecies?watbetekentdieafkorting? Hijistezenuwachtigomietstezeggen:Welkewoordenkanikgebruiken?Hoegaathethiereigenlijk,wat denkenzevanme?zedenkenvast,wateenoen.alsikstraksmetdieklantmoetpratenzietdiemeteendatik eenbeginnerben. Hijisbangfoutentemaken:Hoemoetikhetookalweerdoen?Hetgaathelemaalniet.Ditisheelandersals toenzehetmevoordeden.watgaaternogmeerfoutalsikhetnietgoeddoe?hoekomikhierdoorheen,mijn hoofdklaptbijna.hoeonthoudikdit?ikleerditnooit! Watgaatdebeginnerdoen Debeginnerzoektnaarhouvastenzekerheid.Hijdoetdeervarenmedewerkersna,kopieerthungedrag.Hij gebruiktchecklistsengeheugensteuntjes.alsereenpresentatiemoetwordengehouden,schrijfthijdie bijvoorbeeldhelemaaluitenmaaktomhouvasttehebbenveelsheets. Debeginnerwilgraageengoedeindrukmaken.Hijmaaktzichzorgenoverwatdemenseninzijnomgevingvan hemdenken.alsiemandnaarwiehijnaaropzietnaarhemkijkt,danishetvoorhemextramoeilijkomhulpte vragen.zijnprestatiekandanlijdenonderdedruk.hijwilgraagdemonstrerenwathijalkanenisdaarzomee bezigdathijsomsverkeerdinschatofzijnbijdragewelgepastis.kritiekkomtdanhardaan. Degemotiveerdebeginnerheefteenindrukwekkendleervermogen.Zeldeninzijnlevenkanhijzoveel informatieopnemenenverwerken.hijisneteenspons.dedriveomteoverlevenissterkendatmaaktde beginnerzeeralert.hijismetnamegespitstopinformatiediehemzalhelpendesituatiebetertekunnen controleren. Watwildebeginnerindezeoverlevingsfase Hetgevoelhebbenwelkomtezijn.Eenbeginnervoeltzichsomsergonhandigenonnuttig.Hijvoeltgrote onzekerheidoverwathijmoetdoenenvooralhóedatmoet.nietsgaatvanzelf,allesgaatnetzostunteligals hetmetdeverkeerdehandschillenvaneenaardappel.hetisdanheelprettigalsereeneigenplekvoorhem enzijnspullenisingeruimd,alsermoeiteisgedaanomhemopzijngemaktelatenvoelen,wanneerhijwordt voorgesteldaandemensenenbijvoorbeeldeenrondleidingkrijgt.hetbelangrijksteisweldatzijnnieuwe omgevingbelangstellingtoontvoorzijnervaringenenzijnvragen. Meelopenmeteenervarencollega.Eenvastecoachofmaatje,indevormvaneencollegadiehetvak beheerst,isergbelangrijk.hetmoetweliemandzijndieinstaatistevertellenwathijdoetenzietendiehet belangrijkvindtomeennieuwemedewerkerintewerken.hetverdientdevoorkeureencollegatevragendie nognietzoheellanggeledenzelfindeschoenenvandebeginnerstond.hijkandebehoeftenvandebeginner beterbegrijpenenzaldeuitlegopeenvoordebeginnerbegrijpelijkerwijzegevendaneenzeerervarencollega datdoet.decombinatieheeftnógmeerkansvanslagenalsdetweeelkaarmogenuitkiezen.

3 3 Lerenzien!Vaakkrijgteenbeginnereenrondleidingofhijlooptmeemetervarenmedewerkers.Iedereen verwachtdatdebeginnerdeinformatieopneemtensnapt.echter,eenbeginnerzietniks.hijbewijstenkelde stelling:jezietalleenwatjeweet.vooreenbeginnerishetdusmoeilijkomdegegevensteherkennendievoor denieuwetaakrelevantzijn.hijkijktwel,maarwathijziet,heeftvoorhemnognauwelijksbetekenis.die laatstemoetnamelijknoggeleerdworden. Omnogevenbijditlaatstepuntstiltestaan:alseenbeginnermeteenervarenmedewerkerdoorde werkplaatsloopt,danzaldezehemallesmoetenbeschrijvenenaanwijzen.endatzalmeerderemalenmoeten gebeuren,wantdebeginnerkanaldienieuweinformatienietineensverwerken,onthoudenentoepassen.er isveeltijdnodigvoordathetwaarnemenenbetekenisgevenvanzelfgaat.ookdetaal,degebruikte afkortingen,hetvakjargonendespecifieketokensvandebedrijfscultuurvallenhieronder. Voorbeelden Jebentinopleidingvoorpolitieagentenjeleertsurveilleren jelooptopstraatofjezitnaastjecollegainde auto.decollegaziethetzelfdealsjij,maaropeenszegthij: datvertrouwikniet enbesluitompolshoogtete gaannemen.indegrotemassabeeldenisdeervarenpolitieagentinstaatomdieindrukkeneruittefilterendie eenrisicoinhouden.volgenservarenagentenheefteenbeginnerwel2a3jaarsurveilleerervaringnodigomdit gevoelteontwikkelen. Of:Iemandisnetgeslaagdvoorzijnrijexamen.Hijstoptachteraaneenfileenstaartdoordevoorruit.Opeens eenklap,iemandrijdtachterop.hijistotaalverrastdoordebotsingvanachteren. Datzalanderszijnbijeenervarenchauffeurdieeenstilstaandefileinrijdt.Uitzijnooghoekziethijindespiegel deautoachterhemmetteveelvaartnaderen.ineenflitscontroleerthijoferiemandnaasthemzitenhij zwaaitdefileuit.deandereautohaalthetnet.hetautomatischscannenvandeomgevingmetgebruikvande spiegels,hetontwikkelenvangevoelvoorgevaar,hetautomatischvoldoenderuimtehoudenomwegtekunnen komen,zijnvaardighedendiepasnaruimeervaringgeautomatiseerdworden. Watgaatdebeginnerhelpen Eenorganisatiekantalvaneenvoudigemiddeleninzettenomdebeginnendemedewerkertehelpen. Hieronderwordenereenaantaluitgewerkt. Concretevoorbeeldenenkorteinstructies Lijstjes,plattegronden,tips,heldereinstructiesenvoorbeeldenvanhetwerkvananderenhelpeneenbeginner enorm.hijdoetna,kopieertenleertheelsnelvanvoorbeeldenenconcretetips. Bijvoorbeeld: Wiljijhetverslagmakenvandezevergadering?Enwiljedaarvóóreenpaarverslagenzienvan devorigevergaderingen? Takenenopdrachten Geefdenieuwemedewerkertakenenkorteopdrachten,metreflectieachteraf,diehemeropuitsturenenin contactbrengenmetdemensenendeplekkenwaarhetgebeurt,waardeprocessenzichtbaarzijnenwaar contactenengesprekkenoverdieprocessenmogelijkzijn.kijksamenmethemwaarhetopaankomten reflecteerachterafopdeverschillendemomentenvanfrictie.ditisveelbeterdaneencursus.hetisniethet momentomiemandnaareenexterneopleidingtesturen.hetzittenineenklaslokaalofalleenineenkamertje meteencomputerhelpteenbeginnerniet. Structuurinhetinwerktraject Hetisheelprettigvoordebeginneralserenige(niettevéél)structuurisaangebrachtindeeersteperiode.Een beginnerkanzijneigenleer eninwerktrajectzeldenzelfstandigvormgeven.deervarenmedewerkerweetwat relevantisenhoeallesmetelkaarsamenhangtenbijwiejedatkuntleren.bespreekdemogelijkhedenmetde beginner.kijkofhijalzoverisomsommigevandemogelijkekeuzeszelftemaken.enbespreekdegemaakte keuzesachteraf!bijhetontwikkelenvaneenintroductieprogrammaishetbelangrijktebeseffendatde ontwikkelaardeneigingheeftallesinhetprogrammatestoppenwatvoorheminzíjnstageofconcernvan belangis.deeersteopdrachtenkunnenzogeformuleerdzijndatdebeginnerdegelegenheidkrijgtomop mensenaftestappen,bezoekentebrengenaanandereafdelingenenzijnwegdoorhetgebouwtevinden.in

4 4 hetbeginiseengestructureerdeopdrachtteprefereren,bijvoorbeeldmetverwijzingennaarbronnenenmet eenomschrijvingvanhetleerresultaatentipswaarhijopmoetletten. Bijvoorbeeld Eenjongehighpotentialkrijgtnazijnintroductiedeopdrachtommeteenfrissebliktekijkennaarhet logistiekeprocesindeorganisatieenomvervolgensmeteenaantalaanbevelingentekomen.dezeopdracht - Geefthemtoegangtotalleafdelingenenmedewerkers. - Geeftheminzichtinbijvoorbeelddeaanleveringvanmaterialen,deproductie,debestellingen,de levering,hetvervoer. - Plaatsthemmeteenineenzelfstandigepositie. Debeginnerkijktmetnieuweogen.Daarkunjealsorganisatiedusvanprofiteren!Helesimpele onhandighedenenbelangrijkeinconsequenties,waarniemandzichmeerdrukovermaakt,zietdebeginner feilloos.ofsysteemelementen,zoalsdaternietswordtgedaanmetopmerkingendiedoormedewerkers wordengemaakt.ookingeslopencultuurelementendieeennegatiefeffecthebbenophetbedrijf,observeert debeginner,zoals: Hierpratenzealtijdoverelkaarennooittegenelkaar,of Jekrijgthieralleenkritiekenze zeggennooitdatietsgoedis. Reflectie opdrachten Omrustenverwerkingintebouwenishetgoedomdebeginnertevragenzijnervaringenopeenrijtjete zettenenvragentestellennaaraanleidingvanzijnbelevingen.dezeervaringenzijneengoedeinputvoor regelmatigegesprekkenmetdebegeleider,decoachofdeleidinggevende. Dewensenenconclusieskunnenookwordengebruiktvooreenpersoonlijkontwikkelplan(POP).Danwordt meersystematischingezetophetmotiefvanpersoonlijkeontwikkeling.eenpersoonlijkontwikkelplangeeft demedewerkermeergreepopzijneigenontwikkelingenhelpthethembijdeexpliciteringvanzijneigen wensenvoordetoekomst. Beginnersbijelkaar:gevaar Alseengroepbeginnerssteedsbijelkaaris,danvormtzicheeneigenveiligewerkelijkheid,waarinde contactenmetelkaarindeplaatskomenvanhetzichonderdompelenindenieuwesituatie.ditleidttoteen tragerleertempo.hetkanzelfseen wij zij gevoeloproepen,zowelbijdebeginnersalsbijderestvande organisatie. Bevestiging Bevestigingishetlatenmerkenaandenieuwelingdathijerisendathijwordtgezien.Eenbeginnerheeft immersgrotebehoefteaanbevestiging.hetmaaktonzekeralsniemandwattegenjezegt,ofjenegeert. Persoonlijkgroetenwerktbevestigend,eenpraatjemaken,vragennaarhoehetmetdebeginnergaat,hem meevragen,bijhemaantafelgaanzittenbijdelunch,enzovoort.onderbevestigingverstaikookhetgevenvan aandachtaanwatdebeginnerdoetenhetbenoemenvanderesultatendaarvan.hetbenoemenvanwatgoed gaatwerkthetbeste. Complimentenenattributies Voorbeginnersishetergbelangrijkwatanderenoverhendenken.Hijwilgraageentoegevoegdewaarde hebben.daaromzijncomplimentenvoorgoedeprestaties(óókkleine!)zeerwelkom.complimentenhebben veelinvloedophetleerproces.alsiemandaandachtkrijgtvoorbepaaldgedrag,danneemtdatgedragtoe. Aandachtiseenkrachtigebeloner.Bijeencomplimentbenoemjehetgewaardeerdegedragenheteffectwat hetopjouhad.hetgevenvancomplimenteniseenmanieromgewenstgedragvandebeginnertoetelaten nemen. Eenattributieishettoekennenvaneenpersoonlijkeeigenschapaaniemandanders.Attributieszijnzichzelf waarmakendevoorspellingen:mensengaanzichgedragennaardeeigenschappendiezedoorhunomgeving krijgenaangemeten.bijvoorbeeld: Dathebjesneldoor,ikkanziendatditsoortwerkjeligt.Of: Alsikjezo bezigziemetdieplanningdandenkikdatjeeengoedeprojectleiderzultworden.

5 5 Positieveattributieszijnzichzelfwaarmakendevoorspellingen,maarnegatieveattributieszijndatook.Ze kunneneencarrièrelanginvloeduitoefenenopdekeuzesdiegemaaktworden.metnameattributiesdoor personendiedebeginnerhoogachtwerkenhetsterkst.voorbeeldvaneennegatieveattributie: Ja,datzagik meteenal,jijzultnooitoverwichtkrijgenineenvergadering.of Hetvaltmeopdatjijeenafwachtendtype bent,dusgeenmanagerstype.voormanagerhebjenoueenmaalveelinitiatiefnodig. Kritischefeedback Debehoefteaankritischefeedbackisgrootendebeginnervraagterookom.Alsdezefeedbackgegeven wordt,ishetalgauwteveelendoetdebeginnerernietsmee.feedbackwerktsomszelfsnegatiefindiezin datdeontvangervankritischefeedbackdesituatiewaarinhijdekritiekofdefaalervaringopdeedinhet vervolgvermijdt enmisschienookweldepersoondiedenegatievefeedbackgaf.datdesituatiewaarinde kritiekofdefaalervaringwerdopgedaannuverdervermedenwordt. Hetisvanbelangtebedenkendatdebeginnendemedewerkerinditstadiumdehandenalvolheeftaande klusopzich.hetverbeterenvandemanierwaarophijdeklusaanpaktkanerdannietooknogbij.meteen kritischekijkererbijkandeprestatievandebeginnerzelfsslechterzijndanwanneerhijalleenwerkt.endaarbij geldt:wanneeriemandietsnietwéét,isuitlegbeterdanpersoonlijkefeedback.natuurlijkishetnodigduidelijk tezijnalserwatmislukt.inplaatsvanfeedbackkandebegeleiderdanbetertransparanteuitlegofeen demonstratiegevenvandegewensteuitvoeringvanhetwerkendaarnadebeginnerhetnogeenslaten proberentothijhetgoeddoet.hetisbelangrijkhetleerprocesdathoortbijhetuitvoerenvaneennieuwetaak teeindigenmeteensucceservaring! Fase2.Gerichtopdetaak:hoedoeikhetgoed Debeginnerisgeenbeginnermeer.Hijheeftwatroutineopgedaan,eenaantalveelvoorkomendetakenzijn geautomatiseerd,decontactenmetdemensenophetwerkzijngelegd,degewoontesennormenzijn bekend.erkomtruimteinhethoofdvoorextrazaken. Watzijnkenmerkenvaniemandinfase2 Indezefasekanhijongelooflijkproductiefzijn.Hijverzetbergenwerkenbesteedtdaarveelenergieaan.Hij denktnuminderaanzichzelfendeindrukdiehijopanderenzalmaken.zijnaandachtrichtzichnumeeropde taakdiehijheeft.dekwaliteitvanzijnwerkishetbelangrijkste.ditmoetbeterenmooierwordengedaandan ooit.demedewerkerwilbewijzendathijmeeteltinzijnvak.daarbijiszijnaandachtvoordetaakdiehijheeft nusterkinhoudelijkentechnischgericht. Indezefasevarieerthijopdeaangeleerderoutines.Hijverkorthandelingen,vervangtonhandigeonderdelen vanhetwerk,komtmetverbeteringsvoorstellen,vindthetinteressantomtezienwatiemandandersdoet. Niet,zoalsinfase1,omhetnatekunnendoen,maaromtezienwatdeanderandersdoet.Hijisin concurrentiemetzichzelfenanderenomdedingenmooierenbetertedoen.nukomtdanookdetijdvoorhet fijnslijpenenmooiermaken:prachtigebeamerplaatjesbijdepresentatie,eengroteomzetvan(routine)werk, alleskunnenverkopen,eenmooiopbergsysteem,eenperfecteplanning.indezefaseishetdoelenhetbelang vandeorganisatienietdeeersteprioriteit. Voorbeeld:Deafdelingdiedenieuweconsumentenapparatuurontwikkelde,leverdeprachtigeapparatenop, maareigenlijktelaatvoordemarkt.daardoorkondeconcurrentmeteeneerdergeïntroduceerdproduct,maar vanslechteretechnischekwaliteit,hetgrootstemarktaandeelpakken. Indezefasekanhetvoorkomendatdejongeopleidermooieopleidingenzalontwerpen,metmoderne werkvormeneneenaantrekkelijkecursuscatalogus.maardeopleiderheeftnoggeenhelderbeeldvande bijdragediehijlevertaandedoelstellingvandeorganisatie,watzijnrolisinhetbedrijfofvanheteigenlijke productdathijmoetleveren.

6 6 Wanneerhetomopdrachtengaat,zaldejongeadviseurinzijneentjeeenplanmaken,ofeenmooienotamet aanbevelingen.hetcreërenvandraagvlakenhetbetrekkenvanmedewerkersislastigenkostteveeltijd.de deadlinemoetgehaald.detoekomstvandenotaendeimplementatiespeleneenondergeschikterol. Aanleidinggevenisdemedewerkernognietechttoe.Alshijdietaaktochkrijgt,zalhijdievrijinstrumenteelen taakgerichtinvullen. Hoemanageikzezodatzedoenwatzemoetendoen.Hijwilanderemensengraag uitleggenwatzedoenmoetenengeeftzefeedbackalshetnietgoedgaat.hijheeftzelflievereen leidinggevendedieverstandheeftvanhetvak,zonietdanheefthijsomsmoeiteomrespecttehebbenvoor dieleidinggevende. Erzijngenoegmensendieindezefaseblijven.Zijvoelenzichechtevakmensenenontwikkelenzichdaarop inhoudelijkverder.zulkeprofessionalsblijvengefascineerddoordeweerbarstigewerkelijk heidenhoezijdaar gripopkunnenkrijgen.zijkunneneenzeerhoogniveauvanexpertisebereiken.maarerzijnerookvoorwiede aantrekkelijkheidvanhetwerkafneemtnaarmatehetmeerroutinewordt.deuitdagingverdwijntennieuwe uitdagingenwordengezocht. Watwiliemandinfase2? Iemandinfase2wilveeltaakgerichtefeedback.Dezemedewerkerstaatervooropenenwilgraagfeedbackop demanierwaarophijzijnwerkheeftgedaan.hijwilwetenwatergoedaanwasenookwatfoutwasenwaar hijhetkanverbeteren. Hulpbijhetuitbreidenvanhetrepertoireiswelkom.Hijwilnuookgraagkijkenbijmeerervarencollega sen opandereplaatsen.daarbijlethijopwaterandersisenbreidtzozijnrepertoireuit:nieuweaanpakken, vergelijkbareproblemenmetandereoplossingen.opdatmomentraakthijookuitermategeinteresseerdinhet aanlerenvanvaninstrumentelegespreksvaardigheden.bijvoorbeeld,alshijleidinggaatgevenwilhij gespreksmodellenlerenvoorzijnnieuwetaken,zoalsfunctioneringsgesprekken,beoordelings,ziekteverzuim endisciplinegesprekken.hijgaatzelffeedbackgevenaananderemensen,enwildaarbeterinworden. Simulatiesenrollenspelenzijnpopulairendienenomteervarenhoededingenwerkenenookomsamen pleziertehebben.aanzelfkennisenreflectieopdeeigennormenenwaardenkomthijnietechttoe. Debehoefteaanopleidingneemttoe.Hijleertgraagenveel.Dezeleergierigefaseisbijuitstekgeschiktvoor opleidingen.hetgaatomvaardighedendiegebruiktkunnenwordeninhetwerkzelf,wantdebelangrijkste doelstellingisomhetwerkmetelkaarnogbetertedoen.deopleidingendienenduswelpraktischendirect toepasbaartezijn.zemoetenoplossingsgerichtenvaardigheidsgerichtzijn,zoalsprojectmanagement, timemanagement,financiëlekennis,automatiseringencomputergebruik,inhoudelijkevakopleidingen,etc.een opleiderwilbijvoorbeeldveelwerkvormenengoedepresentatietechniekenleren,leerdoelenschrijven, toetsenmaken,eengroepsgesprekleidenetc.demanagerindezefaseisdolopmodellen.hijverleidtde docentindeopleidingtothetgevenvanserieshandighedenentipsentrucs.ookliteratuurdiedirect toepasbaaris,gaaterinalskoek. Watgaatdegeneinfase2helpen Gelegenheidomroutineoptebouwen Dezekerheidindezefasekomtvooreenbelangrijkdeelvoortuitdevreugdevandebeheersingvaneenaantal specifieketaken.diebeheersingkomtvooraltotstandalserherhalinginhetwerkzit.eenvaakuitgevoerde klus,eenvastereekshandelingendieingeslepenis,geefthetgevoelvanlekkerwerken.demedewerkerisin wedstrijdmetzichzelf:elkekeergaathetietsbeter.hetherhaaldelijksteedsbeteruitvoerenvantakenleidttot flow,hetgeluksgevoeldatjeervaartalsjegeconcentreerdeninconcurrentiemetjezelfwerkt (Csikszentmihalyi,1990,1999).Daaromishetbelangrijkdateenaantaltakenvanafhetbeginzeergeregeldin hetpakketvoorkomen.

7 7 Gelegenheidomnieuwemensenintewerken Dezichontwikkelendemedewerkerstaatnuzobovenhetwerkdathetinwerkenvaneennieuwecollegaeen vormvanerkenningenverwerkingis.enhijstaatzodichtbijzijneigenbeginnersperiodedathijzichuitstekend kaninleveninwatdenieuwelingdoormaakt.verderishethandelennognietzogeautomatiseerddathetlastig wordtomuitteleggenhoejehetnoueigenlijkdoet.daaromzijnwerkcoachesdiezelfinfase2zittenvaak betervooreenbeginnerdanervarenvakmensen.letwel,voordienieuwetaak inwerkenencoachenvaneen beginner zaldemedewerkerwééreveninfase1, overleven,belanden.begeleidingdooreenmeerervaren coachisdaaromwelkom. Beschermdwordentegeneenleidinggevendetaak Alsiemandzichalsinhoudelijkeprofessionalalseenvisinhetwatervoeltendaargepassioneerdmeebezigis, danisdetaakomleidingtegevenaananderemenseneencrime.hijervaartdeaandachtvooranderenalseen verstoringvanzijnconcentratieenhetergerthemookdatdiemensennietzelfsturendzijn,zoalshijzelf.soms proberenmensenaandeautomatischepromotietotmanagerteontkomendoorvoorzichzelftebeginnen. Intervisie Gedisciplineerdineengroepcollega swerkenaanpraktijkproblemenisindezefaseeenuitstekende leersituatie.zijninhoudelijkrepertoirewordtuitgebreidmetdeervaringenvandecollega s.de intervisiemethodengevenstructuurenveiligheid.alshijmeerervaringkrijgtmetintervisiezullenzijn probleemoplossendevaardighedentoenemen.deintervisiemethodenbergeneensystematischemaniervan denkenoverprobleemoplossingeninzich,watdoordeherhalinggeïnternaliseerdwordt. Fase3.Gerichtopdeander:mensenzijnbelangrijk Alsdemedewerkerdetakengoedbeheerst,dankomterruimtevoordeontmoetingmetanderen.Wathen bezighoudt,wordtnuinteressant,waaromzezoreagerenenhoezeeenbetereprestatiekunnenleverenin hetwerk.indezefaseheeftdeopleiderofadviseurvaakeenaantalmensenomzichheenwaaraanhij leidinggeeft,bijvoorbeeldineenproject. Watzijndekenmerkenvaniemandinfase3 Debetrokkenezietnudatdeprocesmatigekantvanhetwerkeengroteinvloedheeftophetresultaaten misschieneennogwelgroterinvloedopdesfeerenhetwelbevindenvandemensen.hijwildeze procesaspectenmetdemensenbesprekenenkrijgtbelangstellingvoorhunmotivatie.hijwilwetenhoehet methenis.endaarbijwilhijnuookwelmeervanzichzelfaandeanderenblootgeven.hijwildatdeanderen hetgoedhebbenengemotiveerdzijn,datereengoedesfeeris. Hijkrijgtnuzelfweerzinomtelerenennumeergerichtopdeproceskantvanhetwerk:teammanagement, gesprekstechnieken,conflicthantering,aanspreken,leidinggeven,coachen.hijkrijgtbelangstellingvoor modellenwaarmeejemensenbeterkuntbegrijpenenindelen:hetenneagram,degroepsrollenvanbelbin,de roosvanleary,dehoedenvandebonoenzovoort. Wanneerhijbetrokkenwordtbijorganisatievraagstukkendanzalhijzichinspannenvooreengoede implementatievandeplannenendaarzijnmaatregelenvoornemen.hijzalwerkconferentiesorganiseren, medewerkersbetrekkenbijhetontwikkelenvanhetplan,pilotsuitvoerenenmotivatie rondesinhetbedrijf houden. Alshijineenteamofploegwerktdanzalhijtijdenenergieinvesterenindebandtussendegroepsleden.Hijzal zeooknaarbuitentoewillenvertegenwoordigenenvoorzeopkomen.hijwilinspraakindeselectievan nieuweteamleden.alsernieuwemensenindeorganisatiekomendanishijgraagbereidomzewegwijste maken.hijzalooklettenophetwelbevindenvandenieuwelingenzal,wanneerdatnodigis,heteenenander voorhemregelen.

8 8 Watwiliemandinfase3 Hijwilnuookgraageenbaasdieoogheeftvoormensen.Alléénvakinhoudofmanagerialpowerisnietmeer voldoendeomzijnwaarderingtekrijgen.hijwileenvolwassencontactmetzijnleiding gevendeenisniet bereidzomaaropbasisvangezagenordersgehoorzaamtezijn.hijisnietmeerzogemakkelijkteimponeren doorstatus. Hijgaatookoverzichzelfnadenkenenvraagtzichaf: Hoezitikinelkaar,watzijnmijnsterkeenzwakke kanten,watwilikeigenlijk. Hijwilpersoonsgerichtefeedback. Vaakorganiseerthijzijneigenfeedbackdooraaneenintervisiegroepdeeltenemenofzittingtenemenineen werkgroepmetvakgenotenuitandereorganisaties.hijwilookgeregeldpersoonlijkaandachtvanzijnmanager, metnameoverzijnpersoonlijkontwikkelplan. Hijgaataanzichzelftwijfelen,aanzijngewoontesenbeperkendevoorkeurspatronen.Hijweetvaaknietgoed wathijeigenlijkwilinhetwerkenzietaankomendathijergenoegvangaatkrijgenzoalshetnugaat.relaties metcollega sendemensenthuiszijntoeaaneenevaluatie.vaakisditeenredenomeenpersonalcoachte zoeken. Bijeenopleiderziejeindezefasedathijzijnbehoefteaanvasteprogramma sverliestenmeergaat improviseren.managersverliezenindezefasehunbehoefteomallesineenvaststramienondertebrengen.in hetcontactmetgroepenenopdrachtgeversiserveelmeerbelangstellingvoordevraagendeonderliggende behoeften. Elketrainingwordtuniek:degroepishetuitgangspunt.Hijzalmeeraandachtgevenaandesamenstellingvan degroep,hetbetrekkenvandedeelnemersenhetfaciliterenvanhetproces.alleenkennismaken,watregelen enafsprekenendanaandeslag,isnietmeergenoeg.indegroepwordtgeëxperimenteerdmetnieuwe werkvormen,zoalsbrainstorming,visualisatietechnieken,creativiteitstechnieken,gamesensimulaties.er wordtveelgewerktinsubgroepenenbuzzgroepjes,alsintensiveringvanhetoverlegindegrotegroep. Belangrijkemomentenwordengevierdmetveelaandachtenbijzondereevents. Metdegroepontstaateenintensercontactendeinhoudvolgtvanzelf.Doordiegroterebelangstellingvoorde anderwildeopleidernuaandachtgaangevenaanactiviteitendiedeledenvandegroepnaareendieper contacteneengrotereintimiteitmetelkaarkanleiden.hijstimuleerthetgevenvanpersoonlijkefeedbackin degroep(middelsbv.outwardbound,vertrouwens enfeedbackoefeningen). Nukunnenerfrictiesoptreden:watdeopleiderwil,isnamelijknietaltijdbevorderlijkvoordedoelstellingvan degroep.indatgevalkomtdewensvoortuitde stageofconcern vandeopleider. Doordepersoonlijkebelangstellingvoordemensenindegroepwilhijgraagbijdragenaandeoplossingvan hunproblemen.hijzietdatzijvaakhuneigenproblemenveroorzakendoorhunwijzevancommunicerenmet anderen,doorhunovertuigingen.hijzietnudathunproblemenvaakdieperzittenenmeerpersoonsgebonden zijn.hijvoertpersoonlijkegesprekken.alshetzelfvertrouwengroeitdanwilhijookgaancoachen. Watgaatiemandhelpeninfase3 Meertijdvoordeproceskant Hijlaatzichindezefasenietmeerzoopjagenomsnelproductieteleveren.Hijheeftmeertijdnodigomhet proceszorgvuldigvormtegeven.hijiservanovertuigddatmensenzelfdeoplossingmoetenbedenkenenals jedatnietdoet,datjedanlaterinhetprojecttijdverliestdooronnodigeweerstand. Eenrolinhetoverleg Hijstelthetopprijseenroltekunnenvervulleninvertegenwoordigendeorganen.Hijkanzichsomssterk identificerenmeteenbepaaldegroepenzetdegeleerdevaardighedendaarvoorin.

9 9 Opleiding Hijwilmeerwetenoverzichzelfenhoeanderemenseninelkaarzitten,watzedrijftenmotiveert,enhoeje voorandereneenwaardevollecollegaofleidinggevendekanzijn.hijwillerencoachendleidingtegeven,hijwil eenmeerkwalitatieveencreatievevormvanprocesmanagementlerenbeheersen.alshijenthousiastdeze faseingaat,dankanhijbehoorlijkleergierigzijn.deenenadeandereworkshopenpersoonlijkegroei training wordtgevolgd.hijinvesteertvaakookpersoonlijkinliteratuurentraining.indeopleidingwilhijpersoonlijke feedbackenhijzalookaanspraakmakenopoefentijd.hijheefteenhekelaandocentendiedetijdvolpraten enhetbeterdenkenteweten.hijwilgraaguitwisselenenmeerexperimenterendleren.maaralleenmaarin groepjesuiteenisnietdebedoeling;hijwilfeedbackvandeexpert. Werkenmetmensen Dekwaliteitvanderelatieisnuevenbelangrijkvoorhem.Hijismindergeïnteresseerdineenhogeproductie. Statusenpositieverliezenwatvanhunaantrekkingskracht.Hijwilwelserieusgenomenworden,erkenning krijgeneninvloedhebben.hijzalgemotiveerdzijnvooruitbreidingvanzijnwerkmettakendiespecifiek gerichtzijnophetbetrekkenvanmensen,hetverbeterenvandesamenwerkingendesfeer.alshijmeer ervarenraaktinhetmanagenvanprocessenkanhijnuookgrotere,complexeenafbreukgevoeligetakenaan. Gelegenheidommensentecoachen Dewensomervoormensentezijn,mondtvaakuitineenrolalscoach.Hijkanechtaandachtgevenentijd nemenvoordeproblemenvandeander,zonderdirectinoplossingentehoevenvervallen.hijkanditvaak uitstekendcombinerenmeteenmanagement taakenisdaneenechtepeople manager. Eenpersonalcoach Zelfwilhijvaakgeencoachmeerbinnendeorganisatie.Doordeinteresseinhoehijzelfinelkaarzit,kanhij duidelijkedoelstellingenhebbenomteveranderenenwildatbuitendewerksfeerhouden.alshetomzijn ontwikkelprocesbinnendeorganisatiegaat,dandenkthijnaoverzijntoekomstenzalaandachtbestedenaan eenpersoonlijkontwikkelplan.hijwilditplangraagafstemmenmetanderen,metnamemetzijnbaas. Fase4.Gerichtopimpact:ennoumoethetanders Iemandinfase4zietdecomplexesamenhangvandevelefactoren,binnenenbuitendeorganisatie.De leerschooliszeldenzachtgeweest.eendergelijkinzichtbereikthijdoordeveleensomszeerfrustrerende ervaringen,diehijheeftopgedaanbijhetenthousiastwerkenaannieuweideeënendesomsjarenlange investeringinprojectendietochmislukten.daardoorisnietalleenzijnknowhowgegroeid,maarookzijn intuïtieentacitknowledgeomtrentgedragvanmensenenorganisaties. Watzijndekenmerkenvaniemandinfase4 Hijkannumeercomplexeenmeeromvattendeprojectenaanenwildaarvoorgraagtoegangtotallerelevante partijen.hijkannuookhelderevoorwaardenstellenvoordathijenthousiastopvoorstelleningaat.hijwil verschilmakenenweetnuookhoedatmoet.zijnhandenjeukenomdesituatienueensvanuiteennieuwen brederperspectieftebenadereneneenechteveranderingvoorelkaartekrijgen. Alsmanagerheefthijnueengroteregroepmensenomleidingaantegeven.Hetluktnietmeeromiedereen persoonlijkvoldoendeaandachttegeven.hijleertdelegerenenstrategischdenken.hijgaatzijneigen leidinggevendemedewerkersinspirerenenvormenenslaagterookinereenhechtenswingendteamvante maken. Moderneontwikkelingen,nieuwevormenvankennisverspreiding,kennisdeling,gebruikvandemogelijkheden vandeautomatiseringenbijbehorendeorganisatieveranderingenenhunimpactopdeorganisatiewordennu zijnaandachtsgebied.hijwildegevolgenvandehuidigeontwikkelingenvoordeorganisatiebegrijpenendeze beeldenaanwendenvoorbeleidenontwikkeling.cursussenenopleidingenverliezenhunbelangals

10 10 implementatiemiddelvoorvernieuwingen.hijzietheelandereenmeereffectievemanierenvan organisatiebeïnvloedingencompetentieverbeteringdancursussen. Hijiszichervanbewustdatmensenzichoptimaalzulleninzettenalszijzelfkunnenbijdragenaanontwikkeling endekeuzevandestrategischeoplossingen.hetrespectvoordezelfsturingvandemenseninhetbedrijf neemtsterktoe.hijimplementeertverstrekkendevernieuwingenzoalsbijvoorbeeldeenpersoonlijk ontwikkelingsbudgetvoordemedewerkers,waarbijdemedewerkerzelfbepaaltwaaraanhijditwilbesteden. Hetmetdemensensamenstellenvankerncompetentiesendezeinbeddenindefunctiesensturingsmiddelen vandeorganisatievormtenbelangrijkoogmerk.hijneemthetvoortouwbijverstrekkendeveranderingenen vernieuwingenenbetrektdaardesleutel figurenindeorganisatiebij.hijbesteedtaandachtaanzijnnetwerk, vraagtdienstenenbiedtwederdienstenaanenkandeorganisatieendeleveranciersenklantenalseen systeemzien. VooreenopleiderisindezefasedeadviesrolofderolvanhoofdOpleidingenofKennisontwikkeling aantrekkelijk.debelangrijkemaatschappelijkeontwikkelingenneemthijopinzijndenkenoverhetvakenhijis instaatdaaruitvolgendetrendsenvernieuwingentevoorspellenenteimplementeren.voorhemisnuvan grootbelangdatdeinspanningenophetgebiedvanlerenenopleideneenwezenlijkebijdrageleverenaande organisatie,endatisbijdeopzetenuitvoeringvanprojectenrichtinggevend. Doorzijnrijkeervaringformuleerthijspelenderwijszijnvisie.Omdatdevisieechtisengebaseerdopeigen ervaringenenovertuigingenkanhijdaarmeeanderenookwezenlijkinspireren.hijisgevoeligvoorstatusen erkenning,nietalleenalsblijkvanwaardering,maarookomdatdathelptbijhetrealiserenvandebeeldendie hijheeftvandedingendiemoetengebeuren. Wanneerhetindezefasegoedgaat,isiemandzichtbaarindeorganisatieenkanzijncarrièrepijlsnelgaan.De ruimteomteexperimenterenmetnieuweaanpakkenvergrootzichsnel,budgettenenverantwoordelijkheden groeien.ookdebuitenwereldzalhemgaanopmerken.headhuntersgaanbellen,hijkrijgtaantrekkelijke aanbiedingenvanbinnenénvanbuiten.talentvollecollega swillenmeedoenmetzijnprojectenendoorde groterekwaliteitvandebezettinglopendieprojectenalseentrein. Eenrisicoisdataldieaantrekkelijkeaanbiedingenenextrawerkeenoverbelastinggaanvormen,waardoorer nauwelijkstijdoverblijftvoorreflectieenderelatiemetdemensenwaarhetinhetlevenomgaat.eenkleine foutmetgrotegevolgenligtdanopdeloer.indatgevaliserkansopeenkortemaarhevigterugslag.ditalles gaatvaaktochalgepaardmeteentoenemendemoeiteomgezagvananderenteaccepteren.alshemtaken wordenopgedragenwaarbijhijkanttekeningenheeft,wordthetuitvoerendaarvanvoorhemonverdraaglijk. Datwilnietzeggendathijnooitmeerleidingzouaccepteren.Leidingenadviesvanmensendiehijrespecteert endiemeertebiedenhebbendanalleeninhoudelijkeexpertise,blijvenwelkom. Watwiliemandinfase4,duswatgaathemhelpen Serieusgenomenwordenindevoorwaardendiehijstelt Alsvanzelfsprekendwilhijbelangstellingvoorzijninzichtenenhijwilookmeerinvloedopdeinhoudenvorm vanhetwerkdathijonderhandenheeft.hijsteltvoorwaardenaandeprojectenwaarhijeenbijdrageaangaat leveren.ditvraagtomeenbaasdieinstaatisomdeexpertisevandemedewerkerterespecterenen ontvankelijkisvoordiensinzichten. Mogenexperimenterenendusfoutenmogenmaken Hijheeftbehoefteomnieuweinzichtentoetepassenenwilgraagsteunvanleidinggevendendiehet experimentbelangrijkvinden.omdateenexperimentperdefinitiekanmislukkenwilhijdaarsteunenruimte voor. Ontwikkeleniseenmust Wanneerhijgedwongenwordtomwerktedoenwaarhijweliswaargoedinisenwatvoorzijngevoelookniet echtrelevantis,dankanzicheengroteweerzinontwikkelen.hijkanzijnmotivatiekwijtrakenenzelfseen burnoutkrijgen.hijwileenorganisatiediegroot(nietaltijdalleenindezinvanomvangrijk!)eninteressant genoegisomzijnvleugelsuitteslaan.hijwileenuitdagendeofvernieuwendeopdracht,waarmeerelevante

11 11 behoeftenvandeorganisatieofdemarktwordenbestreken.alsdegroeimogelijkhedenindehuidige organisatievoorhemzijnuitgeput,danzalhijbelangstellingbeginnentetonenvooreenoverstap.somsgaan mensenomdezeredenweerterugnaareenorganisatiewaarzeeerderhebbengewerkt.bijvoorbeeldnadatze infase2ervoorhebbengekozenomzelfstandigverdertegaan,ofeenanderbedrijftezoekenwaarzemeer kondenleren.devorigeorganisatiewordtnuweerinteressant,omdatdenieuwevaardighedeneninzichten dieelderszijnopgedaaningezetkunnenwordenomdetoenervarenproblemennueffectiefaantepakken. Dezeorganisatiekanhennuinteressanterekansenbiedenenheninzettenopeencomplexereopdracht,die pastbijzijnbehoefteomdingentedoendieechtimpacthebben. Bijlerenenbijdragen. Voorhetbijlerenvannieuweinzichtenenvaardighedeniseenopleidingnietmeervoldoende.Allesisaleens gehoordengezien.iemandindezefasekiestvaakvoorconferentiesmeteenhoognieuws gehalte.hijpikt daardaneenpaarnieuweideeënopenvertaaltdierazendsnelnaardeeigensituatie.somszijndeexclusieve peperdurebuitenlandsemanagementopleidingenaantrekkelijk,vanwegeerkenning,statusverhogingenhet opbouwenvaneeninternationaalnetwerk.naeenaantalorigineleenspraakmakendeprojectenkanhijzelf ookuitgenodigdwordenvoorinterviewsenoptredensopcongressen. Fase5.Gerichtopdeessentie:hoekanikditdelen Depersooninfase5neemtwatmeerafstandendenktnaoverdezinvanhetbestaanenwaarhetwerkelijk omgaat.geldenstatuswordtminderbelangrijk.alsdezefasewordtbereiktismenmeestalwatouder,tegen de40of50jaar.hijwordtgeconfronteerdmeteenandereenergieverdeling.hetuithoudingsvermogen vermindert,verandert.deenergieblijktnietonuitputtelijk.nudientzichdemogelijkheidaanvaneen veranderingnaargroteremildheidenwijsheid. Watzijndekenmerkenvaniemandinfase5 Demedewerker,opleiderofmanagerwilnudatanderenkunnenprofiterenvanwathijheeftbereikt.Hijwil zijnkennisenervaringgaandelenengaatzichmeerrichtenopadvisering,liefstincombinatiemetcoaching. Dewenstothetdelenvankenniskanookvormkrijgendoordeinzichtenopteschrijven.Ofinmeerdirectezin doordezedóórtelerenaanandereninallerleisoortenleertrajecten.zomaaktconcurrentieofdebehoefte aaneigenruimteplaatsvoordewenseenkruiwagentekunnenzijnvoorgetalenteerdejongemensen, bijvoorbeelddoorhentoegangtegeventotzijneigennetwerk.hijambieerteenrolineenomgevingwaarhij meerwaardekanhebbendoorzijnuitgebreideervaring,zoalsinbesturen,universiteiten,collegesen adviesraden.hijkaneenleerstoelofbenoemingaandeuniversiteitaccepterenendaareenbijdrageleveren aanonderzoekenonderwijs.ookkanhijinvloedwillenuitoefenenopdesamenlevingdooreenroltegaan spelenindepolitiek.internationaleontwikkelingenendenoodzaaktotinternationalesamenwerkingen afstemmingkunnenheminspirerenomopdatvlakeenbijdrageteleveren. Hijneemtsomsverstrekkendebeslissingenmetalsdoelderestvanzijnlevenvormtegevenopeenwijzedie meerovereenkomtmetwatvoorhemvanwezenlijkbelangis.ditkanookvoorzijnpersoonlijke leefomstandighedengelden.hetsluitenvancompromissengaathemtegenstaan.somsbreekthijradicaalmet desituatiewaarhijtotdantoeinheeftgeleefdenkiestvooreenheelanderecontextomtewerken.hijkan ervoorkiezenvoorzichzelftebeginnen,wilhetwerkopzijneigenmanierdoenenechtrelevantebijdragen leveren.voorhemisnubelangrijkdatiemandergensingelooftendathetrelevantis.hijverspiltgeentijd meeraanhetweerleggenvannegatiefkritischevragenenopmerkingenenhetzoekennaarbewijzenzodatzijn visieempirischgetoetstis.inhetdebatzoekthijnaarsyntheseensynergie. Erkenningisnatuurlijkprettig,maariszeldendedrijfveer.Passieenbetrokkenheidzijndatwel.Vaakwordt iemandindezefasemilderenwijzer.heftigeverontwaardigingenhardeoordelenmakenplaatsvoor herkenning,acceptatieenbegrip.ookhetaccepterenenrespecterenvandeeigenpersoonlijke onmogelijkhedenenbijzonderhedenneemttoe.hijkanzichzelftoestaannietperfecttezijn.hijkanbeter

12 12 weerstandbiedentegenverwachtingeneneisenvandeomgevingenkanvanuitdediepgevoeldezekerheid waarhetechtomgaatbijzondermoedigenstandvastigzijn. Watwiliemandinfase5,waardoorwordthijgeholpenzijndoeleindenterealiseren Zichvrijspelen Dedrukvaneengrotehoeveelheidverantwoordelijkhedenentakenzalmoetenverminderen.Hijwilruimte voorreflectieenvoorhetwerkenaanechtrelevanteonderwerpen.datisergmoeilijk,zekerbijmensendie eenhogenormvoorzichzelfhanterenendieinhetvaandelhebbenstaandat afspraakafspraakis.nublijkt hetvermogenommensenteleurtestellenvaakdeenigemanieromjezelfvrijtespelen.datwilzeggen;pas danwordthetrustiger. Neezeggen blijktparadoxaalgenoegiemandervaakalleenmaaraantrekkelijkerop temaken! Eenpersonalcoach Alshijgrotemoeiteheeftmethetzichlosmaken,dankanhethelpenomdaarmeteenpersonalcoachaante werken.zo ncoachkaniemanddoorvragen,oefenen,visualiseren,incontactbrengenmetdewensendiehij, somsnogonuitgesproken,heeftvoordetoekomst.ookkanhijopzoekgaannaareenpersonalcoachdieeen gidskanzijnopdewegnaareenmeerspiritueelbewustzijn. Opleiding Hijisindezefasegeheelzelfsturend.Hijzoektzijneigenleermeestersenliteratuuruitengaatnaarvoorhem relevantebijeenkomstenencongressen. Gelegenheidomvooranderenvanbelangtezijn Doordegrotelevenservaringenvakkennisendoorhetvermogenafstandtenemenkanhijvooranderenveel betekenen.deoplossingsgerichteattitudeispassé.debelangstellingenhetrespectvoordemeer fundamentelekeuzesenwaardeninhetlevenstaanvoorop. Steunvandeorganisatiebijhetnastrevenvanzijndoelstellingen. Vooralgroteorganisatieszijngraagbereidommedewerkerstesteunenbijdewensommeerbetrokkentezijn bijmaatschappelijkrelevantezaken.natuurlijkisdaarbijsprakevaneigenbelang,wanthetisaantrekkelijkvoor eenbedrijfomeenprofessortekunnenleveren,eenmedewerkerineenadviesraadvandeoverheidtehebben ofeenadviseur/mentor/coachinhuistehebben.zokunnenbeidebelangensamenvallen. Hoewerkendestagesofconcern? Ikhebdevijffasenbeschrevenmetdebijbehorendeconcerns,dezorgenenonzekerheden,diedaarbijhoren. Bijelkefaseisookaangegevenwatiemanddieindiefaseverkeertgraagwil.Indezeparagraafgaikkortinop drievragendietemakenhebbenmethetdoorlopenvandevijffasen: Doorlooptiedereendezefasenaltijd? Waaromblijftiemandwellichtstekenbijeenbepaaldefase? Enhoesneldoorlooptiemanddefasen? Doorlooptiedereendezefasenaltijd? Jaennee.Hetisnietzodatiedereenaltijdbijalleswathijleertaldezefasenhelemaaldoorloopt.Het ontwikkelingsproceskanergensonderwegstoppen.datkaneenpositieveredenhebben,bijvoorbeeldomdat iemandheeltevredengedurendelangeretijdopeenbepaaldervaringsniveaublijftwerken.inanderegevallen isersprakevaneenblokkadeenblijftiemandsteken.ikzieeenparallelmetdebeschrijvingenvanlevensfasen enmotivatieniveaus.zoalsdemotivatieniveausvanmaslowwaarbijdemenseerststreeftnaardebevrediging vanfysiologischebehoeften,daarnadebehoefteaanveiligheid,debehoefteaansaamhorigheidenliefde,de behoefteaanachtingendebehoefteaanzelf actualisering.ookdaarwordtbeschrevendatnietiedereenalle

13 13 niveausbereikt,endatheteneniveauvanbehoeftenbevredigdmoetzijnvoormenaanhetandereniveau toekomt. Waaromblijftiemandsteken? Iknoemenigefactorendiehetdoorlopenvandefasenkunnenbeïnvloeden.Erisbijvoorbeeldméérinhet levenvandepersoondanwerk;kinderenbijvoorbeeld,ofeenintensievevriendenkringofeen nevenwerkzaamheid.kortom,deprioriteitenliggenelders. Hetkanookzozijndatdepersoondeontwikkelingwelwenstmaardatdeomgevingdeontwikkelingniet faciliteertofzelfstegenwerkt.eenandereredenkanzijndatdepersoononvoldoendeofanderecapaciteiten heeftdandievoorhetrealiserenvaneenvolgendniveaunodigzijn.ofdatdefasewaarinhijverkeertzoveel geldenvoordelenoplevertdatzewerktalseen goudenkooi.blijvenindefasewaarindepersoonzit,levert danpsychischgroterevoordelenop,zoalsstatus,veiligheid,acceptatie,erbijhoren,lichamelijkheelblijven.de persoonkanookgekwetst,gedesillusioneerdenuitgeblustzijnenwaardoorhijnietmeerdemoedkan opbrengenomnieuweuitdagingenaantegaan. Hoesneldoorlooptiemanddefasen? Desnelheidwaarmeeiemanddefasendoorlooptkansterkverschillenenisafhankelijkvandecomplexiteitvan detaak,demogelijkhedenvandepersoonendeurgentievandeleersituatie.bijcomplexevaardigheden,zoals hetbespelenvaneeninstrument,kanhetdoorlopenvandestagesofconcerneenleveninbeslagnemen.wat tedenkenvanhetleerprocesvaneenjongemanagerdietoenhij26wasdeverantwoordelijkheidkreegvoor eengroepvan250medewerkers,opzijn27stedoorziektevaneencollegaer275bijkreegenkortdaarop gevraagdwerdomwegensbezuinigingen200arbeidsplaatseninzijngroepopteheffenendemensenuitzijn groepteontslaan.nadezeervaringveranderdehijvanbaan,wantnuwildehij hetookweleensmooidoen. Zoiemandkrijgtnauwelijksgelegenheidomdefasentedoorlopenenismeteenpermanenteoverlevingbezig. Waarbijhetgoedoverlevenineenturbulenteomgevingopzichzelfweereencomplexemeta vaardigheidkan worden. Voorbeeldenvantoepassingenvandestagesofconcern Hiernaschetsiktweeconcreteactiviteitenineenorganisatiewaarindetoepassingvandestagesofconcern eenbelangrijkebijdragekanleveren.hetgaatdanomhetplannenvandeopvolgingvanervarenmedewerkers enhetinrichtenvanleertrajectenvolgensdepsychologischevolgorde. Hetplannenvandeopvolgingvanervarenmedewerkers Eenorganisatieheefteenminimumaantalmensennodigdieechtervarenzijn.Datmensenfaseninde ontwikkelingvanhunvakdoormakenendatdezeontwikkelingveeltijdkost,iseenzeerrelevantinzichtvoor deplanningvandebezettingvaneenorganisatie.vaakkunnennieuwemedewerkersdeervarenmensenpas vervangennaeenjarenlangleer enwerktraject.envoorhetslagenvandattrajectisdebijdragevandie ervarenmedewerkersooknogzeerbelangrijk.alsereenmaaleentekortisaanervarenmedewerkerskunnen dezevaaknietvrijgemaaktwordenomhunnieuwecollega sbijtestaan.daardoorkrijgendenieuwecollega s nietdenoodzakelijkeinputenfeedbackdienodigzijnomnaardevolgendestagestegroeien.dankaneen organisatieineenpijnlijkevicieuzecirkelterechtkomen. Vergelijkdeproblemenindegezondheidszorgwaardeoverheidgraaghetaantalmedewerkerszouwillen uitbreiden.deopleidingenzoudenwelmeermensenkunnenklaarstomen,maardebottle neckisdepraktijk waarzenietvoldoendedoorervarencollega sbegeleidkunnenworden.zoishetinzichtinhetverloopende duurvandestagesofconcerneenbelangrijkehulpomoptijdengerichtteinvesterenindeopvolgingof uitbreidingvandeervarenmedewerkers. Hetinrichtenvanleertrajectenmiddelsdepsychologischevolgorde Voorontwerpersvanleer eninwerktrajectenzijndestagesofconcerneeninspiratiebronomaantesluitenbij demeesturgenteleerbehoeftenvandedeelnemers.iknoemditontwerpprincipedepsychologischevolgorde. Eenvoorbeeld:alsdedeelnemersbangzijnvooragressievanhetpubliek,danbeginjemethetlerenreageren opagressieveincidenten(overleven),ennietmetallerleialgemenegesprekstechniekenenbasisvaardigheden

14 14 (hetgoedwillendoen).devraagdaarnaarkomtvanzelfalszeerdieperopinwillengaan,enalsdievraageris biedjedatdusaan. Eenleertrajectontwerpendatnauwaansluitbijdefasenwaarindeelnemerszichbevinden,vraagtvande ontwerperdathijzichactiefinleeftindeconcretepreoccupatiesvandemensenwaarvoorhijhettraject ontwerpt.devalkuilvoordeontwerperisdathijzijneigenconcernsprojecteertopdedeelnemers,enduseen trajectmaaktwaarhijzelfofzijnopdrachtgeverindiesituatiebehoefteaanzouhebben.ditkandeverklaring zijnvoorhetfeitdatzoveelorganisatieshungewensteveranderingenvernieuwinginopleidingenstoppennog voordatdezeindeorganisatiezijngeimplementeerd. Alsheteenlangerleertrajectbetreftzalhetontwerpeenconcentrischevolgordekrijgen,waarindestagesof concernteherkennenzijn. Literatuur Chikszentmihalyi,M.(1993).Theevolvingself.:HarperPerennial Dreyfuss,H.(1986).MindoverMachine:Thepowerofhumanintuitionandexpertiseintheeraofthecomputer. NewYork:FreePress. Ericsson,K.A.&J.Smith.(1994).Towardageneraltheoryofexpertise.Cambridge:UniversityPress. FrancesF.Fuller(1969)ConcernsofTeachers:ADevelopmentalConceptualization.AmericanEducational ResearchJournal6; Maslow,A.(1981).MotivatieenPersoonlijkheid.Lemniscaat. Oomkes,F.R.(1995).Trainingalsberoep.Oefeningeninsocialevaardigheid.Ontwikkelingsfasenvantrainers, 5 A3 1.Boom ikzelf de taak de ander impact zelf essentie