Actualisatie. Klimaatplan Delft

Transcriptie

1 Actualisatie Klimaatplan Delft

2 Voorwoord De uitdaging: op weg naar een CO 2 -neutrale stad De gemeente Delft zet zich sinds 2003 actief in voor een beter klimaat in Delft, maar ook daarbuiten. Dit doen we in nauwe samenwerking met inwoners, bedrijven en instellingen die zich ook de klimaatproblematiek aantrekken. De afgelopen tijd zijn er nieuwe inzichten ontstaan in de klimaatproblematiek. Zo blijkt dat een veel verdergaande reductie van broeikasgassen nodig is! In de Duurzaamheidsmeter van 2009 is Delft bestempeld als één van de koplopers van duurzame gemeenten in Nederland. Wij hebben dus een reputatie hoog te houden, óók op het gebied van CO 2 -reductie! Daarom hebben we in dit geactualiseerde Klimaatplan onze klimaatambities naar een nog hoger niveau aangepast. We willen in 2030 de CO 2 -uitstoot halveren ten opzichte van Tevens streven we naar een aandeel van 25 procent duurzame energie in Ook het energieverbruik van de stad moet met 50 procent teruggebracht worden. Op termijn wil Delft CO 2 -neutraal worden. Daarnaast verleggen we in dit geactualiseerde plan het accent van nieuwbouw naar energiebesparing in de bestaande gebouwde omgeving in combinatie met het verbeteren van het binnenklimaat. Zowel bij huurders (woningcorporaties) als bij particuliere huiseigenaren kan veel energie worden bespaard. Tegelijk met dit Klimaatplan is het plan Duurzaam Delft op de kaart vastgesteld. Dit duurzaamheidsplan voorziet onder meer in de oprichting van een Duurzaam Delft Dreamteam. Hierin wisselen bedrijven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties kennis uit en helpen bestaande en nieuwe duurzame initiatieven op weg. Zij spelen ook een belangrijke rol bij de realisatie van de klimaatdoelen. Door met elkaar samen te werken, kunnen immers nog meer concrete resultaten worden bereikt! We zetten een goed monitoringsysteem op om de absolute CO 2 -reductie te meten. De gemeente voert al sinds 2003 vele projecten uit die leiden tot vermindering van CO 2 -uitstoot. Bijvoorbeeld: de ontwikkeling van het Zuidpoortgebied, het zonne-energieproject 100 Delftsblauwe Daken en de inkoop van groene stroom door de gemeente. Daarnaast is in 2009 het Warmtebedrijf Delft BV opgericht, dat circa woningequivalenten in bestaande bouw (2/3) en nieuwbouw (1/3) gaat verwarmen met warmte die vrijkomt uit de opwekking van elektriciteit. Nu het plan is vastgesteld, komt het aan op uitvoeren. De weg naar een CO 2 -neutrale stad is niet eenvoudig, maar zeker wel te realiseren als we ons gezamenlijk op dit doel richten. Met de positieve energie van alle stakeholders gaat het zeker lukken! Lian Merkx Wethouder Duurzaamheid Actualisatie Klimaatplan Delft

3 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Het 3E Klimaatplan Wat we hebben bereikt Wat is (nog) niet gelukt De lessen Doelstelling voor het Delftse Klimaatbeleid Mitigatie en adaptatie Internationaal beleid en initiatieven Nationaal beleidskader Regionaal beleid Delfts beleid Vertrekpunt: CO 2 -balans Delft CO 2 -neutraal Doelstelling Maatregelen Uitgangspunten Maatregelen Conclusie Uitvoeringsprogramma Financiën Kosten Dekking Eigen middelen Delft Nationale middelen voor cofinanciering: SLOK-uitkering Europese middelen Bijlagen 1 Burgemeestersconvenant Project/Programmamatrix Aanvraag Rijksregeling Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK).. 28 Colofon mei 2009 Uitgave Gemeente Delft, Cluster Wijk- en Stadszaken, sector Stedelijke Ontwikkeling, Vakteam Milieu, Martinus Nijhofflaan 2, postbus 78, 2600 AH Delft, milieu@delft.nl Vormgeving KEPCOM Creatieve Communicatie, Delft Actualisatie Klimaatplan Delft

4 Samenvatting In 2003 heeft Delft met de vaststelling van het 3E Klimaatplan (hierna: het Klimaatplan) lokaal invulling gegeven aan de Kyoto doelstellingen. De afgelopen jaren is het besef gegroeid dat een veel verdergaande reductie van broeikasgassen noodzakelijk is om klimaatverandering tegen te gaan. Achtereenvolgens hebben de Europese en nationale overheid scherpe doelstellingen geformuleerd voor de periode tot Op basis van deze nieuwe inzichten heeft Delft nu een actualisatie van het Klimaatplan opgesteld, die in hoofdlijnen een doorkijk laat zien naar Op basis van het perspectief 2030 geeft de actualisatie aangescherpte doelstellingen voor 2012 en concrete projecten en maatregelen om deze te realiseren. Wat hebben we bereikt? In het Klimaatplan is als belangrijke doelstelling geformuleerd het realiseren van de CO 2 -emissiereductie van ton ten opzichte van Daarmee sloot Delft aan op de landelijk doelstellingen die waren afgeleid van de Kyoto-doelen. Het Klimaatplan loopt nog en er is nog 4 jaar tijd om de doelstelling te realiseren. De maatregelen die in het Klimaatplan zijn opgenomen, bestaan grofweg uit drie belangrijke clusters. Ruim de helft van de doelstelling komt voor rekening van een te realiseren warmtebedrijf, bijna een derde zou moeten komen uit de realisatie van windturbines en de rest middels projecten in de gebouwde omgeving, waarbij het accent ligt op nieuwbouwprojecten. Het Warmtebedrijf is in 2009 opgericht. Circa woningequivalenten in de bestaande bouw (2/3) en nieuwbouw (1/3) worden verwarmd met warmte welke vrijkomt uit de opwekking van elektriciteit. Windturbines blijken niet realiseerbaar op de oorspronkelijk gedachte locaties. De zoektocht naar nieuwe potentiële locaties is bezig, het is nog niet te zeggen of grootschalige windturbines op het grondgebied van Delft gerealiseerd kunnen worden. De realisatie van CO 2 -reductie via projecten in de gebouwde omgeving, ligt op schema. Een belangrijk deel van de projecten (Zuidpoortgebied, 100 Delftsblauwe Daken, gemeente koopt groene stroom) is gerealiseerd, andere projecten komen de komende jaren in ontwikkeling (Technopolis, Spoorzone). Per saldo wordt daarmee een groot deel van de doelstelling uit het Klimaatplan gerealiseerd. Doelstelling Delfts klimaatbeleid Delft wil op termijn een CO 2 -neutrale stad worden. Om vast te kunnen stellen wat dit voor Delft inhoudt, wil zij in samenwerking met de Delftse kennisinstituten dit begrip concreet maken. Omdat we nu nog onvoldoende inzage hebben in de energiestromen binnen de gemeentegrenzen en dus ook de consequenties van CO 2 -neutraal, formuleren we voor 2030 de volgende ambitie: Ambitie: in 2030 stoten we in Delft 50% minder CO 2 uit ten opzichte van 1990, is het aandeel duurzame energie verhoogd naar 25% van het totale energiegebruik en gebruiken we 50% minder energie dan in We realiseren ons dat we in de periode daarna nog veel verder terug moeten in CO 2 - uitstoot. Met het perspectief van de ambitie voor 2030 formuleren we de doelstelling voor deze actualisatie: Doelstelling: in 2012 stoten we in Delft 15% minder CO 2 uit ten opzichte van 1990, is het aandeel duurzame energie verhoogd naar 5% van het totale Delftse energiegebruik en we gebruiken 15% minder energie dan in Actualisatie Klimaatplan Delft

5 Doelstellingen CO 2 -emissies kton Trend zonder maatregelen 50% reductie referentie raming doelstelling 2030 ambitie Uitvoeringsprogramma De doelstelling 2012 kan gerealiseerd worden door het huidige Klimaatplan voortvarend te blijven uitvoeren, op een aantal thema s een nadrukkelijke intensivering door te voeren en een aantal nieuwe maatregelen toe te voegen. Deze actualisatie verlegt het accent van nieuwbouw naar energiebesparing, in combinatie met het verbeteren van het binnenklimaat (lokaal gezondheidsbeleid) in de bestaande gebouwde omgeving. Zowel in de huursector (corporatiebezit) als bij de particuliere eigenaren is nog een groot potentieel aan energiebesparende mogelijkheden aanwezig. Met een gerichte aanpak gaat Delft de corporaties en particuliere eigenaren stimuleren maatregelen te treffen. We doen dat onder andere door: het maken van concrete afspraken met de corporaties ten aanzien van energiebesparing in het woningbestand (prestatieafspraken); het stimuleren en faciliteren van particuliere woningeigenaren om energiebesparende maatregelen te treffen (Wonen++); specifieke projecten te starten met bijvoorbeeld verenigingen van eigenaren (VvE s) en met eigenaren van monumentale panden in de binnenstad. Daarnaast komt het accent te liggen op het treffen van kosteneffectieve energiebesparende maatregelen door bedrijven. Het spoor van handhaving en stimulering geeft hieraan een belangrijke impuls. We doen dat onder andere door: bij handhaving prioriteit te geven aan energiebesparende maatregelen en hiervoor extra capaciteit vrij te maken; specifieke projecten uit te voeren bij bijvoorbeeld scholen en sport-accommodaties. Bij de aanpak van de maatregelen die we in deze actualisatie voorstellen, volgen we de strategie die is uitgezet in het Duurzaamheidsplan. Dat wil zeggen dat we: nog meer dan in het verleden zichtbaar gaan maken wat Delft doet op het gebied van klimaatbeleid; dynamiek en beweging stimuleren; succesvolle aanpak doorzetten (bijvoorbeeld Delftsblauwe daken); de samenwerking met de stakeholders intensiveren en de verantwoordelijkheid delen; zelf het goede voorbeeld geven. Wij achten de ambitie van 50% CO 2 -reductie in 2030 reëel, wanneer alle partijen zich maximaal inspannen. Om dit te bereiken beschrijven we voor de komende 4 jaar concrete doelstellingen met maatregelen. Deze maatregelen betekenen dat een intensieve samenwerking met alle stakeholders in Delft een belangrijk speerpunt is. Het is één van de redenen waarom het Duurzaamheidsplan inzet op samenwerking met betrokken partijen in de stad. Actualisatie Klimaatplan Delft

6 Hoofdstuk 1. Inleiding Delft heeft in 2003 een Klimaatplan opgesteld voor de periode In de afgelopen jaren zijn op Europees, nationaal en regionaal (Haaglanden) niveau doelstellingen met betrekking tot CO 2 - reductie aangescherpt. Delft onderschrijft uiteraard de ambities van de verschillende bestuurslagen en wil als duurzame stad een voortrekkersrol vervullen. Deze actualisatie van het Klimaatplan is opgebouwd als zelfstandig leesbaar rapport, maar functioneert als zijnde een erratum voor het bestaande Klimaatplan aangezien de uitgangspunten als bijvoorbeeld de Trias energetica van kracht blijven voor het Delftse klimaatbeleid. Vanuit een geschetst perspectief tot 2030, werkt de nota voor de komende vier jaar ( ) concrete nieuwe projecten en maatregelen uit. Delft realiseert zich dat de haalbaarheid ervan een grote uitdaging is. Duurzaamheidsplan, Klimaatplan en NMC-nota De nota Actualisatie Klimaatplan Delft verschijnt tegelijkertijd met het Duurzaamheidsplan Duurzaam Delft op de kaart en de nota Natuur- en Milieucommunicatie Delft. Reden hiervoor is de aanscherping van de doelstellingen van het energiebeleid in het thema energie en klimaat uit het Duurzaamheidsplan (hoofdstuk 5) en uitwerking in deze Actualisatie Klimaatplan. Evenals bij het 3D Duurzaamheidsplan 2000 verschijnt ook nu de nota Natuur- en Milieucommunicatie tegelijkertijd met het nieuwe Duurzaamheidsplan. Dit vanwege de vele raakvlakken tussen het duurzaamheidsbeleid en het NMC-beleid. Duurzaamheidsplan Delft Duurzaam Delft op de kaart Actualisatie 3E: Klimaatplan Waterplan Ecologieplan Luchtkwaliteit Uitvoeringsprogramma Uitvoeringsprogramma Uitvoeringsprogramma Plan van aanpak Rioleringsplan Handboek bodem NMC-Nota Uitvoeringsprogramma Uitvoeringsbeleid Uitvoeringsbeleid Actualisatie Klimaatplan Delft

7 Hoofdstuk 2. Het 3E Klimaatplan Wat we hebben bereikt De doelstelling van het Klimaatplan is een reductie van ton CO 2 ten opzichte van Voor het behalen van deze doelstelling is de focus gelegd op een drietal belangrijke clusters: toepassing restwarmte, windturbines en nieuwbouw woningbouw en utiliteit. Warmtebedrijf Delft (3E, 9b Toepassing restwarmte) Een belangrijk deel van de reductiedoelstelling komt voor rekening van het warmtebedrijf. Op dit moment wordt er van uitgegaan dat, wanneer de plannen ten aanzien van het warmtebedrijf zijn gerealiseerd, een totale CO 2 -reductie van ruim ton wordt behaald. Als in een later stadium ook geothermie (warmte uit diepe aardlagen) als energiebron gebruikt kan worden, zal de CO 2 -reductie oplopen tot meer dan ton. Nieuwbouwprojecten woningbouw en utiliteit (3E, programma 3) In het Zuidpoortgebied is in een hoogwaardig binnenstedelijk gebied de energieprestatie met ruim 30% aangescherpt ten opzichte van de landelijke norm. Dat heeft geleid tot een CO 2 -besparing van ruim 600 ton. Daarvoor zijn diverse technieken ingezet en is 150 m 2 aan zonnepanelen geïnstalleerd op het centrale plein. Andere energiebesparende projecten met een aanzienlijke CO 2 -reductie of concrete afspraken voor realisatie zijn: Technopolis, de Hoornse Zoom, Koepoort, de Harnaschpolder en de Haagse Hogeschool. Bestaande bouwprojecten woningen en utiliteit (3E, programma 4) Voor de herstructurering Poptahof is samen met de woningcorporatie een concept ontwikkeld waarbij energiebesparing door het isoleren van de woningen en toepassing van duurzame warmte van het warmtebedrijf voor een belangrijke CO 2 -reductie zorgen. Samen met de Harnaschpolder en het warmtebedrijf is Poptahof onderdeel van het Europese demonstratieproject SESAC. Energiebeheer gemeentelijke gebouwen / inkoop groene stroom (3E, project 7c) De gemeente koopt sinds enkele jaren groene stroom in voor haar eigen gebouwen en diensten. Ongeveer 50% daarvan is afkomstig uit biomassa, 40% is waterkracht en 10% komt van windenergie. Daarmee wordt bijna ton aan CO 2 gereduceerd. Het aanstellen van een gemeentelijke energiecoördinator heeft naast de inkoop van groene stroom geleid tot een kostenbesparing door een betere beheersing. Nu dit op orde is, is er het laatste jaar veel inzet gepleegd voor energiebesparing bij eigen gebouwen. Dit heeft bij een aantal gebouwen al geleid tot een verbetering van het per 1 januari 2009 verplicht zijnde energielabel. Diverse projecten Daarnaast zijn nog diverse projecten gerealiseerd in nieuwbouw en de bestaande bouw. Mede door een bijdrage uit Delft zijn ook bij scholen in de zusterstad Esteli zonnepanelen geplaatst. Projecten zoals 100 Delftsblauwe Daken en Zuidpoort hebben veel publiciteit gekregen. Geïnteresseerden uit binnen- en buitenland bezoeken regelmatig deze projecten of vragen informatie op. 2.2 Wat is (nog) niet gelukt Windturbines (3E, project 9a) Een belangrijke peiler onder het Klimaatplan was de realisatie van een windmolenpark ten zuiden van Technopolis. De raad heeft ingestemd met realisatie van drie windturbines met een vermogen van 7,5 MW (CO 2 -reductie circa ton), maar helaas is de bestemmingsplanwijziging die hiervoor nodig was door de provincie afgewezen. Op dit moment wordt er naar andere locaties in de buurt gekeken. De doelstelling van ton CO 2 -reductie door opwekking van windenergie zal naar beneden bijgesteld moeten worden omdat op dit moment de kans op realisatie van drie grote windturbines in Delft klein is. Actualisatie Klimaatplan Delft

8 Nieuwbouwprojecten en projecten bestaande bouw (3E, programma 3 en 4) Sommige van de projecten die in het Klimaatplan werden aangekondigd zijn nog niet zover in uitvoering dat er concrete energiebesparing is gerealiseerd of afspraken zijn gemaakt over het beoogde energieconcept. Monitoring (3E, project 11) De monitoring van het energiegebruik in Delft en de CO 2 -emissies daarvan, is een belangrijk punt van aandacht. De afgelopen jaren is het niet gelukt een monitoringsysteem op te zetten, onder andere door het ontbreken van werkelijke gebruikscijfers van elektriciteit en gas van Delftse huishoudens en bedrijven. Wel is inzichtelijk gebleken wat de resultaten zijn van projecten en eigen inspanningen. 2.3 De lessen Geleerde lessen als input voor de toekomstige plannen. Eén van de belangrijkste succesfactoren van het Delfts klimaatbeleid is de substantiële financiële bijdrage die in tal van projecten is geleverd. Zonder deze bijdrage was een groot deel van de projecten waarschijnlijk niet in de omvang die het nu heeft gekregen, tot stand gekomen. Naast de eigen bijdragen vanuit de Reserve Energiebesparende Maatregelen (REM) hebben gemeente en andere partners financiële middelen verkregen vanuit de provincie, Rijksoverheid en de Europese Commissie. Het in een vroeg stadium betrokken raken en kunnen meedenken met partijen die projecten ontwikkelen, is een absolute voorwaarde voor succes. Dit kost veel tijd en energie, maar blijkt alleszins de moeite waard. Het ontbreken van een goed monitoringsysteem voor de CO 2 -emissies in Delft is een gemis en wordt in de komende periode actief opgepakt. De reductiedoelstelling uit het Klimaatplan gaf on voldoende inzicht in de absolute CO 2 -emissies. Daarnaast verdient nog vermelding de deelname van Delft in het Europees demonstratieproject SESAC. Hierin werkt Delft samen met onder andere Växjö (SE) en Grenoble (FR) en aan de opwekking van duurzame energie en energiebesparende projecten die in het Klimaatplan zijn opgenomen. In het kader van SESAC is een sterkte-zwakteanalyse opgesteld van het Delfts Klimaatbeleid. Als sterke kanten van het beleid komen daaruit naar voren de concrete focus op CO 2 -reductie, de aanwezigheid van concrete doelen, de participatie van stakeholders en de steun van het gemeentebestuur. Als zwakke punten zijn genoemd de beperkte aandacht voor verkeer, het ontbreken van adaptatiebeleid, de focus op reductiedoelen, de beperkte betrokkenheid van burgers en initiërende rol van andere partners. Actualisatie Klimaatplan Delft

9 Hoofdstuk 3. Doelstelling voor het Delftse Klimaatbeleid De (inter)nationale klimaatdoelstellingen worden hieronder kort geformuleerd. Daarna volgen de concrete Delftse beleidsdoelstellingen. 3.1 Mitigatie en adaptatie Bij klimaatbeleid gaat het om twee belangrijke aspecten: het voorkomen van verdere klimaatverandering door het reduceren van de CO 2 -emissies (mitigatie) en het voorbereiden van de samenleving op de gevolgen van klimaatverandering die zullen optreden (adaptatie). Als gevolg van klimaatverandering verwachten wetenschappers en beleidsmakers dat in Nederland de toename van de gemiddelde temperatuur tussen de 0,9 en de 2,9 C zal liggen ( 1, de regenval intensiever en er langere droge perioden zullen ontstaan. Dat levert voor een stedelijke omgeving als Delft een aantal specifieke problemen op. Het voorbereiden op de gevolgen van klimaatverandering is onderdeel van het Waterplan Delft waar de gemeente samen met het Hoogheemraadschap Delfland aan werkt. In deze actualisatie van het Klimaatplan ligt het accent op het beperken van het energiegebruik en het reduceren van de CO 2 -emissies. 3.2 Internationaal beleid en initiatieven De Europese Commissie heeft in 2007 een klimaatdoelstelling geformuleerd voor 2020 die neerkomt op een CO 2 -reductie (ten opzichte van 1990) van 20%, het verhogen van de energie-efficiëntie met 20% en het verhogen van het aandeel duurzame energiebronnen tot 20%. In Europees verband is er een initiatief van vooruitstrevende klimaatgemeenten die een convenant met elkaar sluiten (Covenant of Mayors). In dit convenant verbinden gemeenten zich ertoe de lat hoger te leggen dan het Europees beleid en een CO 2 -reductie van meer dan 20% te realiseren. Delft onderschrijft dit convenant om te laten zien dat het serieus werk maakt van klimaatbeleid. 3.3 Nationaal beleidskader Het kabinet heeft zich met het programma Schoon en Zuinig gecommitteerd aan de volgende doelstellingen voor 2020: De uitstoot van broeikasgassen, met name CO 2, met 30% verminderen vergeleken met Het tempo van energiebesparing de komende jaren verdubbelen van 1% naar 2% per jaar. Het aandeel duurzame energie in 2020 verhogen van ongeveer 2% in 2007 naar 20% van het totale energiegebruik. Om de doelstellingen te bereiken is onder andere een Klimaatakkoord gesloten met de gemeenten. 3.4 Regionaal beleid In het voorlopig ontwerp Regionaal Structuurplan Haaglanden (RSP) is de ambitie opgenomen dat de regio in % minder uitstoot van CO 2 heeft ten opzichte van 1990 en dat de regio een voorbeeldregio is op het gebied van het benutten van schone energie en energiebesparing. 3.5 Delfts beleid Vertrekpunt: CO 2 -balans Delft wil zich minimaal committeren aan de ambitie van het kabinet en aan het Covenant of Mayors. Voor we onze doelstellingen concreet formuleren, moeten we eerst duidelijkheid hebben over een aantal zaken. Het is noodzakelijk om de huidige CO 2 -emissies van Delft te kennen en te weten welke sectoren bijdragen aan deze emissies, om straks vast te kunnen stellen of we onze doelstellingen wel halen. In hoofdlijnen gaat het om: De CO 2 -emissies van huishoudens en kantoren van gasverbruik voor verwarmingsinstallaties, de emissies van fabrieksprocessen en de emissies van alle verkeer dat op het grondgebied van Delft rijdt. De CO 2 -emissies van in Delft gebruikte, maar elders opgewekte elektriciteit. (1 Actualisatie Klimaatplan Delft

10 Niet meegerekend zijn de CO 2 -emissies van de productie van consumptiegoederen, voedsel en vliegreizen van Delftse burgers. Hoewel deze laatste categorie een aanzienlijk CO 2 -effect heeft, is het ondoenlijk dit in een lokale balans mee te nemen. Op basis van bovenstaande vertrekpunten is een inschatting gemaakt van de CO 2 -emissies in 2007 en een prognose voor 2020 (Figuur 1). De prognose voor 2020 is gemaakt op basis van groeicijfers per sector, afkomstig uit de landelijke referentieramingen energie en emissie (ECN, 2005). Hierbij is uitgegaan van het zogenaamde SE-scenario ( 2. Indien geen maatregelen worden genomen blijkt uit deze prognose dat de CO 2 -emissie stijgt. De doelstelling uit het Klimaatplan was beschreven als een reductie van ton CO 2 ten opzichte van Zowel op nationaal als internationaal niveau wordt op dit moment echter 1990 als ijkpunt gehanteerd. Verder wordt ook landelijk gekeken naar de absolute CO 2 -emissies, in plaats van relatieve verbeteringen. Wij sluiten ons bij de trend aan. De geraamde CO 2 -emissie voor 1990 hanteert afwijkende kengetallen ten opzichte van de inventarisatie over 2007 en de prognose van 2020 ( 3. Om die reden is voor 1990 geen onderverdeling naar sectoren opgenomen (zie figuur 1). Figuur 1. CO 2 -uitstoot in 1990, 2007 en de prognose 2020 zonder maatregelen om CO 2 -uitstoot te beperken. Trend CO 2 -uitstoot (SE scenario) kton referentie 2007 raming 2020 trend 2030 trend totaal verkeer en vervoer bedrijven en overheid huishoudens Delft CO 2 -neutraal CO 2 -neutraal betekent dat er binnen het grondgebied van de gemeente niet meer energie gebruikt wordt dan er vanuit duurzame bronnen aan het systeem wordt toegeleverd ( 4. Bij klimaatneutraal worden ook de andere broeikasgassen meegenomen, zoals methaan. Er is sprake van klimaatneutraal als er geen uitstoot van broeikasgassen plaatsvindt. Energieneutraal houdt in dat de import aan energie gelijk is aan de export van energie. In dat geval wordt er binnen het grondgebied van de gemeente net zoveel duurzame energie geproduceerd als gebruikt. Delft kan volstaan met CO 2 als basis voor het klimaatbeleid, mede omdat zij een minimale hoeveelheid veeteelt en grote industrie kent. Kiest Delft voor een CO 2 -neutrale stad, dan kiest zij voor een strategie waarbij in de eerste plaats zoveel mogelijk CO 2 -emissies worden gereduceerd door energiebesparing en de toepassing van duurzame energie. Deze inspanning kan een significant deel van de CO 2 -emissies reduceren, maar er zal ook een hoeveelheid CO 2 resteren. Om werkelijk CO 2 -neutraal te worden, kan de resterende (2 SE = Strong Europe, met middelmatige economische groei. De verschillende scenario s in de referentie ramingen gelden als de landelijke standaards. Per scenario is uitgebreid de mogelijke ontwikkeling van Nederland beschreven. Zie ECN, (3 ECN referentieraming , voor 2030 is nog geen prognose voorhanden. (4 Rapport CO2 -neutrale steden Apeldoorn, Heerhugowaard, Tilburg, Builddesk 2007 Actualisatie Klimaatplan Delft

11 hoeveelheid gecompenseerd worden. Compenseren kan door elders te investeren in de aanplant van bomen die net zoveel CO 2 opnemen als Delft uitstoot, of door emissierechten uit het Europese handelssysteem te kopen. Een mogelijke derde optie zou zijn om als Delft te investeren in bijvoorbeeld windturbines elders in Nederland of op de Noordzee. CO 2 -neutraal is ambitieus en vraagt een behoorlijke financiële injectie. Op basis van inschattingen, is becijferd dat met een maximale inspanning er altijd nog een CO 2 -emissie resteert. Bij de huidige CO 2 -prijs in het Europese handelssysteem betekent dat een financiële last bij bijvoorbeeld een restemissie van ton van 6 mln. per jaar. Het gaat dan, voor de duidelijkheid, over de CO 2 -emissie die resteert vanwege gas- en elektriciteitsgebruik in woningen en bedrijven, en de CO 2 -emissies van het verkeer dat over Delfts grondgebied rijdt Doelstelling Voor de Delftse klimaatdoelstelling hanteren we de horizon uit de Stadsvisie en de RSP van Haaglanden: Omdat we nu nog onvoldoende inzage hebben in de diverse sectoren, formuleren we een ambitie voor de totale CO 2 -uitstoot: Ambitie: in 2030 stoten we in Delft 50% minder CO 2 uit ten opzichte van 1990, is het aandeel duurzame energie verhoogd naar 25% van het totale Delftse energiegebruik en gebruiken we 50% minder energie dan in We realiseren ons dat we in de periode daarna nog veel verder terug moeten in CO 2 -uitstoot. Concreet betekent de ambitie 2030 dat wij een halvering van de emissie ten opzichte van 1990 willen realiseren, dat wil zeggen 300 kton CO 2. Voor deze actualisatie is een doelstelling bepaald voor Doelstelling: In 2012 stoten we in Delft 15% minder CO 2 uit ten opzichte van 1990, is het aandeel duurzame energie verhoogd naar 5% van het totale Delftse energiegebruik en gebruiken we 15% minder energie dan in Concreet voor 2012 is dat een reductie van 90 kton CO 2 ten opzichte van De Actualisatie is daarmee een stuk ambitieuzer dan het Klimaatplan met een reductie van 33,4 kton ten opzichte van De reden is onder meer de toegenomen CO 2 -emissies in de diverse sectoren en de hoge (inter) nationale en regionale doelstellingen. De doelstelling komt overeen met het voorlopende niveau uit de Prestatiekaart lokaal klimaatbeleid van SenterNovem, welke is opgenomen in de SLOK-aanvraag. Figuur 2 Ambitie 2030 en doelstelling 2012 CO 2 -emissies ten opzichte van kton Trend zonder maatregelen 50% reductie referentie raming doelstelling 2030 ambitie We committeren ons aan deze ambities en doelstellingen door: het onderschrijven van het Covenant of Mayors; uit te spreken dat Delft op termijn een CO 2 -neutrale stad wordt; het opzetten van een adequaat monitoringsysteem. Actualisatie Klimaatplan Delft

12 Hoofdstuk 4. Maatregelen 4.1 Uitgangspunten In deze actualisatie hanteren we dezelfde strategie (de Trias energetica) om de doelstellingen te bereiken als in het Klimaatplan. Dit betekent dat de projecten en activiteiten zich richten op: Stap 1 het verminderen van de vraag door energiebesparing; Stap 2 het toepassen van (lokale) duurzame bronnen; Stap 3 het optimaliseren van de toepassing van fossiele bronnen betreffende efficiency en betrouwbaarheid. Deze actualisatie omschrijft maatregelen tot Het accent ligt daarbij op energiebesparing en duurzame energie. Daarbij blijven ook de criteria voor keuze van activiteiten gehandhaafd. Samengevat komt dit neer op: haalbaarheid (draagvlak bij doelgroepen, kosteneffectiviteit, beschikbare technologie, aansluiten op natuurlijke momenten); beïnvloeding mogelijk door gemeente via wet- en regelgeving, via dialoog, via bewustwording of met financiële middelen; zelf het goede voorbeeld geven; lokaal doen wat kan, waar nodig regionaal en internationaal samenwerken. 4.2 Maatregelen Aan de hand van de uitgangspunten en de behaalde resultaten is een overzicht gemaakt van de concreet te nemen maatregelen om de doelstelling van 2012 en van 2030 te realiseren. In de tabel is per thema aangegeven welke maatregelen aan de orde komen. Actualisatie Klimaatplan Delft

13 Sector Huidige emissie (kton/jr) Categorie Maatregelen (tot en met 2030) Hoe? CO2-reductie (kton/jaar; indicatief) Woning 163 Nieuwbouw/ Alle nieuwbouw voldoet aan landelijke EPC eis exclusief toerekening Controle en handhaving op de bouwplaats 12 herstructurering warmtelevering Pilotproject nieuwbouw klimaatneutraal Proefproject 2 Bestaande bouw Aanpak van woningen ( energielabel 2 niveaus omhoog): per 2012; Prestatieafspraken woningbouwcorporaties en verzorgingsinstellingen per 2020 Particulieren; Wonen++ uitbreiden GSEM regeling uitbreiden Huishoudens Huishoudens op groen gas 60 Huishoudens op groene stroom 70 Bedrijven 286 Nieuwbouw Alle nieuwbouw voldoet aan landelijke EPC exclusief waardering Scherpe criteria bij gronduitgifte 5 warmtelevering EPC of CO2-neutraal Energievisie voor nieuwe bedrijventerreinen (onder andere benutting warmte/koude) Bestaande bouw Bedrijven treffen rendabele maatregelen Handhaving eisen Wet milieubeheer 45 Stimulerend spoor cf. Meer met Minder en e-centrum MKB, EREA Regionale ondersteuning wettelijk en stimulerend spoor Bedrijven Bedrijven op groene stroom 140 Bedrijven op groen gas 95 Non-profit Treffen rendabele energiebesparende maatregelen Organisaties op groene stroom en gas Voortzetten GSEM Energiescans door EREA Onderdeel van bedrijven Gemeentelijke organisatie 10 Eigen gebouwen Voor alle gebouwen een energiebesparingsplan, waarbij kosteneffectieve maatregelen met een terugverdientijd 5 tot 7 jaar genomen worden. Alle gebouwen aansluiten op gebouwbeheerssysteem. Eigen bevoegdheid gemeenten Benchmark Haaglanden Straatverlichting Zie nota gemeentelijke energiebesparing Investeringsbeslissing tot vervanging straat verlichting 1 Inkoop Gemeentelijke organisatie op groene stroom Eigen bevoegdheid gemeenten 2 Warmtebedrijf 0 Collectieve warmte Warmtebedrijf Min woonequivalenten aansluiten op warmte 25 Duurzame energie 0 Windenergie Windenergie (grootschalig en stedelijk) Ruimte vrijmaken op bedrijventerreinen en langs infrastructuur 10 (herijking van BLOW-convenant) Energie en warmte uit afval Energiecentrale gevoed door Delfts afval en/of biomassa Onderzoek naar haalbaarheid (in samenwerking met diverse lokale partners) PM en biomassa Zonne-energie Zonnecollectoren/zonneboilers/ gebouwgebonden windenergie bij Rijksregelingen, eventueel lokaal 1 woningen en bedrijven Verkeer en vervoer 222 Aanbieden brand stoffen Stimulering schone brandstoffen (gas, 2e generatie biobrandstoffen) Realisatie tankstations PM Vervoersmanagement Vervoersmanagement Aanschaf schone/zuinige wagens, onder andere door gemeente en (semi-)overheden PM 2 Actualisatie Klimaatplan Delft

14 4.3 Conclusie Wij achten, wanneer alle partijen zich maximaal inspannen, een ambitie van 50% CO 2 -reductie in 2030 reëel. Dit betekent dat een intensieve samenwerking met alle stakeholders in Delft een belangrijk speerpunt is. Het is één van de redenen waarom het Duurzaamheidsplan inzet op samenwerking met betrokken partijen in de stad. Deels in samenwerking met partijen worden in de actualisatie al de volgende maatregelen genomen: Intensivering energiebesparing bestaande woningen (in combinatie met het verbeteren van het binnenklimaat ((lokaal gezondheidsbeleid)). Afdwingen en stimuleren bedrijven tot het nemen van energiebesparende maatregelen. Ondersteunende Natuur en Milieucommunicatie campagnes (zie NMC-nota) ter ondersteuning van het geformuleerde beleid. Hierbij opgemerkt dat gedragsverandering en de effecten daarvan moeilijk meetbaar zijn. Een monitoringsysteem opzetten, omdat een goede CO 2 -emissieregistratie een belangrijke voorwaarde is om het klimaatbeleid te kunnen volgen en evalueren. Het bleek tot op heden onmogelijk gas- en elektriciteitsverbruik van Delftse huishoudens en bedrijven te verzamelen. Ter toelichting: De gemeente heeft geen invloed op het schoner maken van voertuigen door het opleggen van CO 2 -normen, deze maatregel wordt op Europees niveau voorbereid. Het enige dat Delft in dit opzicht kan doen is het goede voorbeeld te geven door bijvoorbeeld zuinige auto s aan te schaffen voor het eigen wagenpark. Bovenstaande maatregelen zouden, als ze allemaal volledig worden gerealiseerd, een reductie van 75% realiseren. Het is niet reëel te verwachten dat deze reductie voor 2030 ook daadwerkelijk gerealiseerd zal worden. Redenen hiervoor zijn dat Delft over een beperkt instrumentarium beschikt mede afhankelijk is van de bereidheid van bewoners en bedrijven en we afhankelijk zijn van het tempo waarmee energiebedrijven groene producten op de markt brengen. Op basis van de ambitie 2030 is de doelstelling voor deze actualisatie van 15% CO 2 -reductie nodig en haalbaar. Dit kan door middel van: energiebesparing in de gebouwde omgeving, energiezuinig bouwen, bedrijven die kosteneffectieve maatregelen treffen, de gemeentelijke organisatie die CO 2 bespaart en de opwekking van duurzame energie (warmte, wind, zon). Aan het einde van de planperiode van deze actualisatie wordt bezien in hoeverre de doelstellingen behaald worden en de gestemde ambitie 2030 realiseerbaar is. Op dat moment kunnen aanvullende maatregelen overwogen worden. Dat kan bijvoorbeeld zijn het verder stimuleren dat huishoudens en bedrijven overstappen op groene stroom en groen gas. Actualisatie Klimaatplan Delft

15 Hoofdstuk 5. Uitvoeringsprogramma De project/programmamatrix (Bijlage II) en de Aanvraag Rijksregeling Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven (Bijlage III) geven een uitgebreid overzicht van alle programma s, projecten en instrumenten. Dit hoofdstuk beschrijft in enkele regels de inhoud van de verschillende programma s, projecten en instrumenten. Programma 1 Nieuwe gemeentelijke gebouwen De gemeente Delft ontwikkelt de komende jaren diverse nieuwe gebouwen. Een deel hiervan is bestemd voor eigen functies. Daarnaast ontwikkelt de gemeente andere functies zoals gezondheidscentra, scholen, buurthuizen en sporthallen. De ambitie bij de bouw van nieuwe gemeentelijke gebouwen is een Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) te realiseren die 12% scherper is dan wettelijk vereist, én om de energievraag voor minimaal 40% te dekken uit duurzame bronnen. Project 1a Nieuwe gemeentelijke stadskantoor nieuwe ambitie De duurzaamheid is al vanaf het initiatief- en prijsvraagstadium een belangrijk onderdeel van de nieuwe gemeentelijke huisvesting. De ambitie voor het nieuwe kantoor is over de hele breedte van duurzaamheid en gekwantificeerd in een Greencalc gebouwscore van minimaal 300. Deze score is een van de hoogste zoals op dit moment in Nederland gerealiseerd kan worden. Het gebouw laat een energieprestatie zien die minimaal 20% lager ligt dan de nieuwe landelijk norm per 2009 met daarbij minimaal 20% van de energie lokaal duurzaam opgewekt. Het project wordt een visitekaartje van Duurzaam Delft. Programma 2 Aanpak energiegebruik bestaande gemeentelijke gebouwen nieuwe ambitie De gemeente Delft beheert en herontwikkelt diverse gebouwen zowel voor eigen gebruik als voor anderen. Door het treffen van energiebesparende maatregelen werkt de organisatie op verschillende manieren aan het reduceren van het energiegebruik van de gemeentelijke gebouwen. Ambitie: bij renovatie of planmatig onderhoud toepassen van maatregelen met een terugverdientijd kleiner dan 5-7 jaar. Proefproject 2a Renovatie bestaande gebouwen vervallen Project 2b Openbare installaties: gemalen nieuwe ambitie De gemeente Delft beheert een groot aantal gemalen die de stad en haar omgeving droog houden. De meeste gemalen beschikken al over energiezuinige motoren. De enige mogelijkheid om nog verder bij te dragen aan de klimaatdoelstellingen, is de installaties uit te rusten met voorzieningen die duur zame energie opwekken, zoals zonnepanelen of kleine windmolens. Het potentieel en de technische mogelijkheden zijn op dit moment nog onduidelijk. Een zorgvuldige inventarisatie en een proefproject zijn daarom een hoofdonderdeel van dit project. Ambitie: Alle pompen en installaties waarvan de vervangingsperiode langer is dan 5 jaar dienen energieefficiënt en voorzien te zijn van duurzame energieopties. Project 2c Openbare installaties nieuwe ambitie De gemeente heeft het energiebeheer van de openbare verlichting en verkeersinstallatie in eigen hand. Er is al veel gedaan aan energiebesparing, maar desondanks bestaan nog mogelijkheden om energie te besparen in de openbare installaties. Onder andere door het ontwikkelen van nieuwe technologie voor verkeersinstallaties in samenwerking met een fabrikant en het toepassen van intelligente verlichting. Hiervoor is een besparingdoelstelling geformuleerd van 3% op het elektriciteitsverbruik in 2012 ten opzichte van Daarnaast probeert de gemeente afspraken te maken met derden die aangesloten zijn op het openbare verlichtingsnet (reclameborden, abri s etc). Ambitie: 3% reductie elektriciteits verbruik ten opzichte van Delft participeert in een besparingsonderzoek van Stadsgewest Haaglanden. Actualisatie Klimaatplan Delft

16 Programma 3 Nieuwbouw projecten woningbouw en utiliteit nieuwe ambitie / nieuw project Voor grotere bouwlocaties blijft Delft ambities formuleren op locatieniveau door middel van een Energie Prestatie op Locatie (EPL). Voor kleinschalige bouwprojecten geldt een gelijk ambitieniveau. Collectieve warmte vanuit het warmtebedrijf is een van de onderdelen om de EPL in te vullen. Uitgangspunt is daarbij dat nieuwbouw voldoet aan de strenger wordende landelijke regelgeving (EPC), exclusief de collectieve warmtevoorziening. Delft gaat sterker inzetten op controle en naleving van de energetische eisen uit het Bouwbesluit, zodat de bewoners zeker kunnen zijn van de energetische kwaliteit van de woning. Ambitie: focus op controle en handhaving Bouwbesluit (exclusief toerekening warmte). Daarnaast wil Delft enkele kleine of grootschalige (Europese) proefprojecten opzetten met klimaatneutrale (woning)bouw. Ambitie: proefprojecten klimaatneutrale woningbouw of utiliteit. Project 3a Spoorzone en Harnaschpolder De gemeentelijke ambitie is een Energie Prestatie op Locatie van minimaal 8, inclusief warmtelevering voor het gehele gebied van het bestemmingsplan Spoorzone. Ambitie Spoorzone: EPL minimaal 8 in combinatie met warmtelevering. De nieuwbouwlocatie Harnaschpolder is onderdeel van het Europees demonstratieproject SESAC. De eerste 300 woningen laten zien hoe de ambitie Energie Prestatie op Locatie minimaal 7,5 wordt bereikt door zowel maatregelen op gebouwniveau als warmtelevering. De Brede School in de Harnaschpolder wordt een voorbeeld van een Frisse School, waarbij aandacht voor zowel energiebesparing en een goed binnenklimaat. Ambitie Harnaschpolder: EPL minimaal 7,5 in combinatie met warmtelevering. Project 3b Zuidpoort succesvol afgerond Project 3c Proefproject klimaatneutrale nieuwbouw nieuw project Vooruitlopend op de verdere aanscherping van de Energie Prestatie Coëfficiënt (EPC) voor woningbouw en de onderzoeksvraag Delft CO 2 -neutraal wil Delft een aantal nieuwbouwlocaties aanduiden als Proefproject Klimaatneutrale woningbouw. In eerste instantie zal gekeken moeten worden welke locaties hiervoor geschikt zijn om vervolgens met de beoogde ontwikkelaars een concept voor klimaatneutraliteit verder uit te werken. Ambitie: minimaal twee proefprojecten Klimaatneutrale woningbouw. Programma 4 Bestaande bouw projecten woningen en utiliteit nieuwe ambitie De komende jaren ligt de nadruk van het klimaatbeleid op de bestaande stad. Hierbij gaat het zowel om het nemen van maatregelen bij grootschalige herstructureringen, renovatie of groot en planmatig onderhoud bij individuele gebouwen als mogelijkheden voor individuele burgers en bedrijven. Project 4a Poptahof en TU Noord Als uitwerking van de gezamenlijke ambitie van gemeente en Woonbron wordt in de Poptahof een Energie Prestatie op Locatie minimaal 6 gerealiseerd. Deze doelstelling wordt behaald door warmtelevering, verregaande energiebesparende maatregelen en het toepassen van PV-systemen. De eerste fase van de Poptahof is onderdeel van het SESAC project en zal de handvatten geven voor de verdere herstructurering. Voor TU Noord is voor de herontwikkeling een van Energie Prestatie op Locatie ambitie van 6,9 gesteld inclusief warmtelevering. Ambitie: Poptahof, EPL bestaand minimaal 6,0 Ambitie: TU Noord, EPL bestaand/ nieuw minimaal 6,9. Actualisatie Klimaatplan Delft

17 Instrument 4b Prestatieafspraken Meer met Minder Delft nieuwe ambitie Met de vier Delftse woningcorporaties worden op lokaal niveau prestatie-afspraken gemaakt die een uitwerking zijn van het landelijke programma Meer met Minder. Ambitie: minimaal 2 niveaus omhoog in energielabel. Project 4c Bestaande stad bespaart energie nieuwe ambitie Het proefproject Wonen++ wordt de komende jaren verder uitgebreid. Hierbij wordt de burger bijvoorbeeld door uitbreiding van het digitale Energieloket naar een fysiek Energieloket in de gelegenheid gesteld concreet advies in te winnen. Daarbij gaat het naast huurders en individuele particuliere woningeigenaren ook om Verenigingen van Eigenaren. Om de (particuliere) eigenaren van dienst te zijn, laat de gemeente Delft een thermografische opname van Delft maken, waarmee het energieverlies van daken zichtbaar gemaakt wordt. Daarnaast breidt Delft de GSEM-regeling, waarmee individuele personen en non-profit organisaties tegen een laag rentetarief geld kunnen lenen, uit. Voor specifieke doelgroepen, bijvoorbeeld lagere inkomens maar ook eigenaren van monumentale panden, worden afzonderlijke projecten/campagnes gestart gericht op energiebesparing door gedrag en door maatregelen. Ambitie: particuliere woningen minimaal 2 niveaus omhoog in energielabel. Project 4d Huishoudens en bedrijven stappen over op groene energie nieuw project - Wanneer alle huishoudens en bedrijven in Delft overschakelen op groene stroom en groen gas dan reduceert dit de CO 2 -emissie (met uitzondering van verkeer en vervoer) tot 0. Omdat in het Klimaatplan energiebesparing voorop staat (Trias energetica) zal Delft tegen het einde van de planperiode (eind 2011) aan de hand van de voortgang van de projecten uit het Klimaatplan inclusief deze actualisatie vaststellen in hoeverre het stimuleren van burgers en bedrijven om over te stappen op groene energie noodzakelijk is. Ambitie: Nog nader te bepalen percentages huishoudens en bedrijven stappen over op groene energie. Programma 5 Verruimde reikwijdte en zorgplicht bij bedrijven en instellingen nieuwe ambitie De komende jaren wordt ingezet op verdergaande energiebesparing bij bedrijven en instellingen. In eerste instantie wordt prioriteit gesteld bij de grootverbruikers van energie (respectievelijk > m 3 gas en kwh elektriciteit). Voor bedrijven wordt nadrukkelijk ingezet en gehandhaafd op de eisen vanuit de wet Milieubeheer waarbij maatregelen met een terugverdientijd van 5 jaar verplicht worden gesteld. Voor het MKB en de non-profit (onder andere sportsector) sector wordt een voorlichtend spoor gevolgd. Delft gaat nadrukkelijk eigen initiatieven van bedrijven en instellingen ondersteunen en faciliteren. Non-profit organisaties kunnen gebruik maken van de GSEM-regeling. Bedrijven en instellingen worden gestimuleerd over te stappen op groene stroom en groen gas. Gestreefd wordt naar 50% van relevante bedrijven treft maatregelen met een terugverdientermijn kleiner dan 5 jaar. Programma 6 Duurzame bedrijventerrein Voor (her)ontwikkeling van bedrijventerreinen wordt een energievisie opgesteld met een ambitie die overeenkomt met een Energie Prestatie op Locatie (EPL) van 7. Project 6a Technopolis Op Technopolis wordt de Energie Prestatie op Locatie 7,5 gerealiseerd door zowel maatregelen op gebouwniveau, collectieve warmte/koude opslag als maatregelen in de bedrijfsprocessen. Project 6b Energieprestatie Schie-oevers In de gemeente Delft wordt de komende jaren gewerkt aan de herstructurering van het bedrijventerrein Schie-oevers. Doel is het bedrijventerrein te revitaliseren en te verduurzamen. Samenwerking tussen de aanwezige bedrijven biedt kansen om hoge ambities voor onder andere energie te formuleren. Samen met het bedrijvenschap Schie-oevers wordt een eerste stap gezet naar vergaande energiebesparing door bij alle bedrijven op Schie-oevers een energiescan uit te (laten) voeren. Actualisatie Klimaatplan Delft

18 Thermografische kaart van Delft Warmte-uitstraling zeer groot groot bovengemiddeld beperkt zeer beperkt niet waarneembaar Actualisatie Klimaatplan Delft

19 Programma 7 Gemeentelijke interne milieuzorg Het onderdeel Klimaat heeft door middel van de volgende onderdelen een plaats binnen de gemeentelijke interne milieuzorg (GIM): Bij inkoop en gemeentelijke aanbesteding zal energie een toetsingscriterium vormen. Dit kan zowel rechtstreeks door middel van energieprestaties van het product of de dienst, maar ook door te kijken naar de energie-inhoud van een product of het energiebeleid van de leverende organisatie. Voor de inkoop van vervoermiddelen zal binnen het klimaatbeleidsplan een proefproject worden uitgevoerd (zie project 7b). Resultaten hiervan vormen later een onderdeel van het inkoopbeleid. Eigen vervoerplan: woon-werkverkeer, dienstreizen en vervoer tussen de verschillende locaties (project 7a). Energiebeheer (zie project 7c). Via gedragcampagnes worden medewerkers van de gemeente gestimuleerd om bewust om te gaan met elektrische apparatuur etc. Project 7a Eigen vervoerplan gemeente Delft De activiteiten van de gemeente Delft en haar werknemers hebben veel verplaatsingen tot gevolg. De gemeente heeft directe invloed op de vervoermiddelkeuze bij dienstreizen en indirecte invloed op de vervoermiddelkeuze bij woon-werkverkeer. Door het opstellen van een gemeentelijk vervoersplan levert de gemeente een bijdrage aan het beperken van CO 2 -uitstoot, de gezondheid van de werknemers, vervult Delft een voorbeeldfunctie voor bedrijven en bespaart zij op autokosten. Daarnaast wordt een regeling getroffen voor compensatie van alle noodzakelijke (internationaal) zakelijk vervoer. Proefproject 7b Wagenpark nieuwe ambitie Bij aanschaf van nieuwe personenauto s, bestelauto s en specialistisch groot materieel wordt gekeken naar het brandstofverbruik, maar ook naar de andere schadelijke uitlaatgassen. Project 7c Energiebeheer gemeentelijke gebouwen en voorzieningen en inkoop groene energie Door het op een systematische wijze beheersen van de energiestromen (energiebeheer) kan worden bespaard op het gemeentelijke energiegebruik. Naast financieel voordeel levert energiebeheer een substantiële bijdrage aan een vermindering van de milieubelasting. Verder biedt energiebeheer de gemeente de mogelijkheid om een voorbeeldfunctie te vervullen door zelf zo efficiënt mogelijk om te gaan met energie in haar eigen gebouwen en voorzieningen. Doelstelling: Het centraal opererend energiebeheersysteem, waarmee het energiegebruik van alle gemeentelijke gebouwen en voorzieningen op elke moment in beeld kan worden gebracht. Er vindt een volledige energieregistratie plaats, een analyse en een terugkoppeling naar bestuurders en gebouwgebruikers. De gemeente blijft afnemer van groene energie. Project 8 Programma 9 Vastleggen verbetering LV/OV/CV als prestatieafspraken in het LVVP succesvol afgerond Duurzame energie realiseren in de gebouwde omgeving nieuwe ambitie Stap 2 binnen de Trias energetica is het toepassen van duurzame energie. De verschillende vormen van duurzame energie krijgen een plaats in verschillende bouwprojecten. Om duurzame energie binnen de gemeentegrenzen te stimuleren zal Delft zoveel mogelijk aansluiten bij initiatieven op rijksniveau als de SDE-regeling. Ambitie: 5% van het energiegebruik in Delft is (lokaal) duurzaam opgewekt. Om het aandeel duurzame energie in 2012 op 5% te brengen, wordt ingezet op zowel grootschalige als kleinschalige technieken. Project 9a Wind nieuwe ambitie Voor grootschalige windturbines gaat Delft de komende jaren samen met buurgemeenten mogelijkheden verder onderzoeken en uitwerken. Daarnaast wil Delft een groter aantal (proef)projecten met gebouwgebonden windturbines. Ambitie: Opgesteld vermogen van windenergie van ca. 3 MW. Actualisatie Klimaatplan Delft

20 Project 9b Warmtebedrijf Eind 2008 is de gemeenteraad akkoord gegaan met de oprichting van een warmtebedrijf Delft. De komende jaren wordt gestart met de aanleg van het warmtenet en het aansluiten van diverse projecten in de nieuwbouw en de bestaande bouw. Verduurzaming van de warmteopwekking blijft een belangrijk aandachtspunt en verantwoordelijkheid van de gemeente. Project 9c 100 Delftsblauwe daken (2e tranche) nieuwe ambitie Bij diverse projecten in zowel nieuwbouw als bestaande bouw wordt PV (elektriciteit) en zonthermisch (warm water) gerealiseerd in samenwerking met diverse partners en individuele burgers in de stad. Ambitie: Realisatie van PV en zonthermisch bij woningen en een grootschalige toepassing van m 2. Project 9d Proeftuin Delft nieuwe ambitie Er bestaan bij diverse partijen in zowel Delft als de omliggende regio initiatieven voor duurzame energieopwekking. Het gaat daarbij om bijvoorbeeld om lokaal beschikbare biomassa en geothermie. In het kader van Proeftuin Delft ondersteunt en faciliteert de gemeente deze initiatieven. Met dit project wordt nadrukkelijk aangesloten bij de ambitie het thema Delft Innovatieve Duurzame Kennisstad. Project 9e Delft CO 2 -neutraal nieuw project Delft wil een CO 2 -neutrale stad worden. Om precies vast te stellen wat dit voor Delft inhoudt, wil zij in de periode met kennisinstituten als de TU Delft en TNO dit begrip concreet maken en omschrijven wat CO 2 -neutraal inhoudt. Hierbij wordt voor een deel aangesloten bij het project Roadmap naar CO 2 -neutraal van Haaglanden. Instrument 10 Internationale presentaties nieuwe ambitie Delft en haar partners zullen de resultaten van de klimaatprojecten nadrukkelijker onder de aandacht brengen bij haar burgers en nationale en internationale partijen. Project 10b Europees voorbeeldproject Een groot deel van de projecten uit deze actualisatie vraagt Europese ondersteuning en samenwerking, terwijl reeds gerealiseerde projecten een Europese uitstraling verdienen. Er wordt gewerkt aan samenwerking met lokale partners binnen Europese samenwerking en kennisuitwisseling. Project 11 Monitoring nieuwe ambitie Landelijke informatiebronnen en gerealiseerde projecten in Delft geven meer en meer inzicht in de CO 2 -emissies van Delft. Deze inzichten worden systematisch in beeld gebracht om zowel voortgang te bekijken als vergelijken met andere mogelijk te maken. Daarbij zal zo veel mogelijk gebruik gemaakt worden van actuele gebruikscijfers uit Delft. Ambitie: In 2009 publiceert Delft haar 1ste CO 2 -monitor. Actualisatie Klimaatplan Delft