Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid op psychiatrische afdelingen

Transcriptie

1 Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid op psychiatrische afdelingen Tijd voor positive risk taking? Joeri Vandewalle, UGent FWO Simon Malfait, UZ Gent - UGent Prof. Kristof Eeckloo, UZ Gent - UGent Roos Colman, UGent Prof. Dimitri Beeckman, UGent Prof. Sofie Verhaeghe, UGent Prof. Ann Van Hecke, UZ Gent - UGent 1

2 Inhoud o Inleiding o Positive Risk Taking o Onderzoek patiëntenparticipatie - patiëntveiligheid o Discussie 2

3 Psychiatrie in de media (januari - februari 2017) Opvallende conclusies Veel dwang- en vrijheidsbeperkende maatregelen Gebrek aan wetenschappelijke onderbouw Gebrek aan inspraak voor patiënten (cfr. patiëntenparticipatie) Opvallende kritiek Sensatie!? Stigmatiserend!? Gedateerd!? Er zijn toch ook veel goede praktijkvoeringen!? 3

4 Internationale literatuur Huidige benaderingen risico- en veiligheidsmanagement nog vaak ingebed in risico-vermijdende cultuur, gekenmerkt door houden van controle en toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen (Higgins et al. 2015) Maar ook belangrijke rol voor patiënten in het bevorderen van patiëntveiligheid (WHO 2013 wereldgezondheidsorganisatie) => Door het stellen van vragen ( Is dit wel veilig? ) => Door in overleg te gaan met zorgverleners over risico s => Door gangbare routines in vraag te stellen 4

5 Steeds meer aandacht voor patiëntenparticipatie in GGZ maar nauwelijks op vlak van patiëntveiligheid en veiligheidsmanagement (Kanerva et al. 2013) Veiligheidsmanagement lijkt een heilig huisje = een (voor de betrokkenen) onaantastbare waarheid 5

6 Potentieel faciliterende initiatieven (diversiteit in denken én doen) Patiëntenparticipatie In 2016 heeft 93% van de patiënten van de eenheid volwassenen kortverblijf minstens eenmaal deelgenomen aan een teamvergadering waarop zijn behandelplan werd besproken. 6

7 Potentieel faciliterende initiatieven (diversiteit in denken én doen) Patiëntenparticipatie i.k.v. patiëntveiligheid / veiligheidsmanagement Structureel inzetten en betrekken van ervaringsdeskundigen in de werkgroep veiligheidsmanagement. Maar liefst 190 medewerkers en patiënten namen deel aan de conferentie over veiligheidsmanagement in ons ziekenhuis. (bron: Kliniek Sint Jozef Pittem) 7

8 Bron: PositiveRiskTaking.pdf?token=ElVKhX4Soz6TlFbuppAGcJTsZVI%3D 8

9 Positive risk taking Definitie risico De kans op een gebeurtenis met potentieel voordelige of schadelijke uitkomsten voor de betrokkene(n) (Morgan 2004). Risico s worden vaak (a priori) eng gedefinieerd in GGZ: gerelateerd aan gevaar, verlies, schade, verwondingen, => enge definitie beperkt inherente mogelijkheden tot groei/zelfmanagement (Morgan 2004) 9

10 Positive risk taking concretisering herstelmodel / persoons- en belevingsgerichte basishouding / delen van macht en verantwoordelijkheid Wat betekent dit voor risicotaxatie en risicohantering? => Exploreren ervaringen, sterktes en mogelijkheden i.f.v. zelfmanagement => Samen met patiënt risico s identificeren (potentiële schade - groeikans) => Samen met de patiënt een (preventieve) aanpak formuleren => Dwang beperken in frequentie en duur (risico = dynamisch) (Morgan 2004, Stickley & Felton 2006) 10

11 Internationaal onderzoek positive risk taking 22% van de verpleegkundigen in de GGZ geeft aan altijd mogelijkheden tot positive risk taking aan te bieden (onderzoek Ierland). 25% van de verpleegkundigen in de GGZ geeft aan nooit of zelden mogelijkheden tot positive risk taking te overwegen (onderzoek Ierland). (Higgins et al. 2015) (Birch et al. 2011) Potentiële voordelen van positive risk taking? 11

12 Opportuniteiten voor positive risk taking? Ik doe echt mijn best om het [automutileren] niet te doen. Maar soms is de drang gewoon zo groot dat je niet anders kunt. Laatst had ik drang. Het was al een tijdje dat ik drang had en ik ging er met iemand van de verpleging over praten omdat het niet meer houdbaar was. De verpleegkundige zei dat ik misschien naar de ergo kon gaan. (...) Daar lag een schroevendraaier. Ik heb die gepakt en op mijn hand gekerfd. Als je materiaal hebt, dan kunnen ze je niet tegenhouden... (Uit Debyser et al. 2011) 12

13 Opportuniteiten voor positive risk taking? Een patiënte slaagde er al enkele weken in om zichzelf niet meer te verwonden. Toch liep het op een avond weer even verkeerd. Ze had namelijk een heel vervelend telefoontje van haar moeder gekregen en dat na een lastige dag in de therapiesessies. De verpleegkundige die haar wonden verzorgt, luistert aandachtig naar het verhaal van de patiënte en probeert op het einde van het gesprek afspraken te maken voor de rest van de avond. De patiënte stelt voor om haar mesjes toch bij zich te houden omdat ze voelt dat de spanning ondertussen voldoende is afgenomen. Ze voelde zich begrepen in het gesprek met de verpleegkundige waardoor ze straks opnieuw zal gaan breien, een van haar strategieën om met spanning om te gaan. Het is tenslotte belangrijk dat de sjaal voor haar zoontje morgen af is. Uit Verkest, Desmet & Deproost: Van opsluiten naar aansluiten 13

14 Onderzoek patiëntenparticipatie patiëntveiligheid Vandewalle, J., Malfait, S., Eeckloo, K., Colman, R., Beeckman, D., Verhaeghe, S., Van Hecke, A. (2017). Patient safety on psychiatric wards: A cross-sectional multilevel study of factors influencing the nurses willingness to share power and responsibility with patients. Under review. Conceptueel model van factoren die patiëntenparticipatie in patiëntveiligheid kunnen beïnvloeden (Longtin et al. 2010) 14

15 Onderzoek patiëntenparticipatie - patiëntveiligheid Welke verpleegkundig-gerelateerde factoren beïnvloeden de mogelijkheid / bereidheid van verpleegkundigen om macht en verantwoordelijkheid te delen met patiënten op vlak van patiëntveiligheid? Waarom focussen op verpleegkundigen? Interpersoonlijke relatie / continuïteit => kansen tot dialoog (Peplau 1997, Stringer et al. 2008) Veel interacties met mensen die agressie uiten, zichzelf verwonden, kampen met suïcidale ideatie, => belangrijke rol in risicotaxatie (Cutcliffe et al. 2006, Higgins et al. 2015, Verhaeghe et al. 2014) 15

16 Gegevensverzameling Vragenlijst: Patient participation culture tool for inpatient psychiatric wards (PaCT-PSY) Malfait S.*, Vandewalle, J.*, Eeckloo, K., Colman, R., Van Hecke, A. The development and validation of the Patient Participation Culture Tool for inpatient psychiatric wards (PaCT-PSY). *First authorship shared Onderzoekssetting en deelnemers Alle Vlaamse psychiatrische ziekenhuizen en PAAZ 705 verpleegkundigen 16

17 Deelnemers N= % Geslacht Vrouw Man Leeftijd < Functie Psychiatrisch verpleegkundige Verpleegkundige Diploma Gegradueerd Bachelor Master of hoger 49 7 Type afdeling Gesloten Deels open / deels gesloten Open

18 Deelnemers N= % Geslacht Vrouw Man Leeftijd < Functie Psychiatrisch verpleegkundige Verpleegkundige Diploma Gegradueerd Bachelor Master of hoger 49 7 Type afdeling Gesloten Deels open / deels gesloten Open

19 Aanvaarding van een nieuwe rol 1. Ik ervaar het als positief dat patiënten vragen stellen of suggesties geven m.b.t. patiëntveiligheid. 2. Ik stimuleer patiënten om vragen te stellen m.b.t. patiëntveiligheid. 3. Ik vind het belangrijk dat patiënten geïnformeerd worden over de algemene resultaten die we in het ziekenhuis behalen m.b.t. aspecten van patiëntveiligheid (bv. aantal medicatiefouten). 4. Ik vind het belangrijk dat patiënten geïnformeerd worden over een patiëntveiligheidsincident, indien ze daarvan het onderwerp uitmaken. 5. Patiënten moeten aangemoedigd worden om eigen notities en aantekeningen in het kader van patiëntveiligheid bij te houden (bv. hun medicatieschema). 19

20 Resultaten Aanvaarding van een nieuwe rol Helemaal of eerder akkoord met de stelling: Ik stimuleer patiënten om vragen te stellen m.b.t. patiëntveiligheid. (74%) 20

21 Resultaten Ondersteuning Helemaal of eerder akkoord met de stellingen: Mijn leidinggevende toont waardering als ik patiënten laat participeren in de zorg. (91%) De acties van het ziekenhuismanagement illustreren dat patiëntenparticipatie een topprioriteit is. (51%) 21

22 Resultaten Verwittigende vragen van de patiënt Helemaal of eerder akkoord met de stelling: Patiënten moeten aangemoedigd worden om te zeggen: Ik ervaar bijwerkingen t.g.v. het langdurig innemen van psychofarmaca. (99.7%) Ik merk situaties of omstandigheden op die het risico op suïcide / zelfverwonding voor mezelf vergroten. (99.7%) 22

23 Resultaten Uitdagende vragen van de patient Helemaal of eerder akkoord met de stelling: Ik ervaar het als positief indien patiënten de vraag stellen: Heb je jouw handen gewassen/ ontsmet? (89%) 23

24 Resultaten (statistisch model) Aanvaarding van een nieuwe rol Beïnvloedende factoren leeftijd competentie ondersteuning - type afdeling 24

25 Expertise Discussie Aanvaarding van een nieuwe rol Hoe komt het dat jonge verpleegkundigen (<25 j) minder hoog scoren? Tijd / Reflectie (o.b.v. Benner 1982) 25

26 Discussie Aanvaarding van een nieuwe rol Hoe komt het dat verpleegkundigen die zich competenter voelen in het ondersteunen van patiëntenparticipatie meer bereid zijn om de nieuwe rol te aanvaarden? Zelfeffectiviteit is het vertrouwen van een persoon in de eigen bekwaamheid om met succes invloed uit te oefenen op zijn of haar omgeving, bijvoorbeeld door een bepaalde taak te volbrengen of een probleem op te lossen (Bandura 1977) Invloed van vroegere ervaringen / feedback / rolmodellen / emotie 26

27 Discussie Aanvaarding van een nieuwe rol Wat is het belang van gepercipieerde ondersteuning? (oa leidinggevenden) rolmodel zijn / visie ontwikkelen en delen / constructieve feedback (Bandura 1971) Hoe komt het dat verpleegkundigen op gesloten afdelingen minder hoog scoren dan verpleegkundigen op open afdelingen? Inherent minder mogelijkheden tot patiëntenparticipatie!? (van der Merwe et al. 2009) 27

28 Discussie Aanvaarding van een nieuwe rol Hoe komt het dat opleidingsniveau (diploma) geen invloed lijkt te hebben? => 44% verpleegkundigen behoefte aan opleiding i.v.m. patiëntenparticipatie 28

29 Discussie Belangrijke implicaties Aandacht voor patiëntenparticipatie op gesloten afdelingen Aandacht voor jonge verpleegkundigen => Nood aan rolmodellen => Focus op patiëntenparticipatie i.k.v. veiligheidsmanagement in basis- en onderhoudende opleidingen (PRT/SP) Belangrijke rol voor ziekenhuismanagement en leidinggevenden => Faciliteren randvoorwaarden (opleiding, infrastructuur, ) => Rolmodel zijn / missie en visie ontwikkelen en delen => Interpersoonlijke aspecten: feedback / delen verantwoordelijkheid 29

30 Patiëntenparticipatie en patiëntveiligheid op psychiatrische afdelingen: Tijd voor positive risk 30

31 Verpleegkundige zorg voor mensen die actief denken aan zelfdoding Datum: 4 mei 2017 Locatie: UZ Gent (13.00u 17.15u) Meer info: 'Patiëntenparticipatie! (on)gelimiteerd? Datum: 23 november 2017 Locatie: UZ Gent (18.30u 21.00u) Meer info: 31

32 Bronnen Bandura, A. (1971). Social Learning Theory. Accessed: 28 December Bandura, A. (1977). Self-efficacy: Toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review, 84(2), Benner, P. (1982). From novice to expert. American Journal of Nursing, 82(3), Birch, S., Cole, S., Hunt, K., Edwards, B. & Reaney, E. (2011). Self-harm and the positive risk taking approach. Can being able to think about the possibility of harm reduce the frequency of actual harm? Journal of Mental Health, 20(3), Cutcliffe, J.R., Stevenson, C., Jackson, S. & Smith, P. (2006). A modified grounded theory study of how psychiatric nurses work with suicidal people. International Journal of Nursing Studies, 43(7), Debyser, B., Deproost, E., Callens, J., Verhaeghe, S. (2011) Verpleegkundige begeleiding bij automutilatie: balanceren tussen begrip en onbegrip: een exploratief onderzoek. Verpleegkunde, 2, Higgins, A., Doyle, L., Downes, C., et al. (2016). There is more to risk and safety planning than dramatic risks: Mental health nurses risk assessment and safety-management practice. International Journal of Mental Health Nursing, 25(2), Kanerva, A., Lammintakanen, J. & Kivinen, T. (2013). Patient safety in psychiatric inpatient care: a literature review. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 20(6), Longtin, Y., Sax, H., Leape, L., Sheridan, S., Donaldson, L. & Pittet, D. (2010). Patient Participation: Current Knowledge and applicabiliy to Patient Safety. Mayo Clinical Proceedings, 85(1),

33 Malfait, S., Vandewalle, J., Eeckloo, K., Colman, R., Van Hecke, A. (2017). The development and validation of the Patient Participation Culture Tool for inpatient psychiatric wards (PaCT-PSY). Under review. Morgan, S. (2004). Positive risk-taking: an idea whose time has come. Health Care Risk Report, 10(10), Peplau, H.E. (1997). Peplau's Theory of Interpersonal Relations. Nursing Science Quarterly, 10(4), Stickley, T. & Felton, A. (2006). Promoting recovery through therapeutic risk taking. Mental Health Practice, 9(8), Stringer, B., Van Meijel, B., De Vree, W. & Van der Bijl, J. (2008). User involvement in mental health care: the role of nurses. A literature review. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 15(8), van der Merwe, M., Bowers, L., Jones, J., Simpson, A. & Haglund, K. (2009). Locked doors in acute inpatient psychiatry: a literature review. Journal of Psychiatric and Mental Health Nursing, 16(3), Vandewalle, J., Malfait, S., Eeckloo, K., Colman, R., Beeckman, D., Verhaeghe, S., Van Hecke, A. (2017). Patient safety on psychiatric wards: A cross-sectional multilevel study of factors influencing the nurses willingness to share power and responsibility with patients. Under review. Verhaeghe, S., Duprez, V., Beeckman, D., Leys, J., Van Meijel, B. & Van Hecke, A. (2014). Mental Health Nurses' Attitudes and Perceived Self-Efficacy Toward Inpatient Aggression: A Cross-Sectional Study of Associations With Nurse-Related Characteristics. Perspectives in Psychiatric Care, 52(1), World Health Organization (2013). Exploring patient participation in reducing health-care-related safety risks. data/assets/pdf_file/0010/185779/e96814.pdf. Accessed: 15 January