Algemene docentenhandleiding

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Algemene docentenhandleiding"

Transcriptie

1 Nederlands Algemene docentenhandleiding

2

3 Nederlands Algemene docentenhandleiding

4 Omslag: SKON creative communications, Eindhoven; Reclamers Omslagfoto: Scala photography BV, Shutterstock Ontwerp: Ferdie Westen grafisch ontwerp Vormgeving: Reclamers ISBN Eerste editie, eerste oplage Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, St.b. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, St.b. 471, en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Ondanks vele inspanningen is het de uitgever misschien niet gelukt alle rechthebbenden te achterhalen. Wie denkt rechthebbende te zijn, kan zich wenden tot de uitgever. Malmberg s-hertogenbosch 2

5 INHOUDSOPGAVE Voorwoord 5 1 E-learning Inleiding Kenmerken van online leren Leren en leerplatform 7 2 De methode Taalblokken Nederlands Inleiding De leermiddelen Referentieniveaus Beschrijving van de leermiddelen De 0-meting TB NE en de leerwerkboeken 2F en 3F TB NE en Extra Lezen en Luisteren 2F en 3F Examentraining: het centrale examen Modules productieve vaardigheden De bibliotheek 16 3 Didactische principes Inleiding Van receptief naar productief Functionele taalvaardigheid Van voorbeelden naar algemeen toepasbare kennis Cyclische ordening Woordenschat Woorden schat in het Woordbetekenis herleiden Een woordenschrift maken Woorden schat TB NE 19 4 Rollen en organisatie Inleiding Leertechnologie De rol van de docent Instructie Klassikaal leren Individueel leren Klassikaal en individueel leren Feedback De rol van de student Niveau 2-3-studenten Niveau 4-studenten Onderwijsvisie van de school 25 3

6 5 Leerlijnen en leerroutes Generieke leerlijn Beroepsspecifieke leerlijn Persoonlijke of klassikale leerroute Leerlijn per vaardigheid Leerlijn Grammatica en Spelling 28 6 Bijlagen: leerroutes Generiek 2F: / online klassikale route 29 Bronnen 30 Eindnoten 31 Overzichten 32 Leerlijnen in schema 32 Bijlagen: leerroutes 34 Generiek 2F: / online klassikale route 34 Generiek 3F: / online klassikale route 40 Generiek 2F: Modules klassikale route 45 Generiek 3F: Modules klassikale route 48 Generiek Lezen 2F 51 Generiek Luisteren 2F 53 Generiek Schrijven 2F 55 Generiek Spreken / Gesprekken voeren 2F 56 Generiek Lezen 3F 58 Generiek Luisteren 3F 60 Generiek Schrijven 3F 62 Generiek Spreken / Gesprekken 3F 64 Generiek Spelling en Grammatica 1F, 2F klassikale route 66 Beroepsspecifiek, modules: samenwerkingsopdrachten en eindopdrachten 3F, per domein (selectie) 68 4 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

7 Voorwoord Taalblokken Nederlands is een communicatieve multimediale methode Nederlands voor het talenonderwijs, die speciaal geschreven is voor studenten aan het middelbaar beroepsonderwijs. Deze algemene handleiding richt zich op de docenten / gebruikers van de nieuwe methode Taalblokken Nederlands (vanaf nu: TB NE), die werd geïntroduceerd in augustus Als we in deze handleiding spreken over Taalblokken, bedoelen we deze versie, en niet de oudere varianten Taalblokken 1 en Taalblokken 2. Naast deze algemene handleiding bestaan er de volgende specifieke handleidingen: Knoppenhandleiding Taalblokken Handleiding 2F Handleiding 3F Handleidingen Modules Productieve igheden U vindt deze handleidingen in de e-learning onder Taalblokken / Ondersteuning. Hier vindt u ook de antwoordenboeken, lessen en lesbrieven, documenten over toetsen en beoordelen en planningstools. Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 5

8 1 E-learning 1.1 Inleiding Er worden veel namen gegeven aan het leren met behulp van de computer. E-learning, online leren, webbased leren. In deze handleiding gebruiken we de term online leren. Hieronder verstaan we alle leeractiviteiten waarbij de student interactief gebruikmaakt van de computer of tablet die verbonden is met een computernetwerk. Dit hoofdstuk behandelt de volgende onderwerpen: kenmerken van online leren leren en leerplatform 1.2 Kenmerken van online leren Er worden veel voordelen toegedicht aan online leren. Zo beschouwen we het als een middel om afstandsonderwijs mogelijk te maken en om onderwijs tijdsonafhankelijk te maken. Andere voordelen zijn: Consistentie. De aangeboden leerstof is voor alle gebruikers gelijk. Didactische voordelen. Een belangrijke winst van online leren, is het feit dat het mogelijk is om met ict een rijkere leeromgeving te maken. Flexibel leren. Het leermateriaal is 24 / 7 beschikbaar. Het leren vanuit huis maakt tussendoor leren makkelijker. Kostenbesparing. Realtime toetsing. Sneller leren. Dankzij online leren is het mogelijk om meer medewerkers in kortere tijd te trainen. Je kunt met één trainer meer cursisten bereiken dan voorheen, omdat je trainer en cursisten niet meer bij elkaar hoeft te brengen in één ruimte. Werken en leren integreren. Dankzij online leren kunnen studenten op verschillende locaties gemakkelijker werken aan een gezamenlijk nieuw project en ict gebruiken om informatie op te zoeken en om met elkaar te communiceren. Inmiddels hebben veel scholen ervaringen opgedaan met online leren. Het speelt in op de huidige tijd waarin papier plaatsmaakt voor digitale informatie. Het bevordert maatwerk in leren en neemt werk uit handen door studentvolgsystemen en de toetsen in de online leren. Ervaringen met online leren zijn echter niet onverdeeld positief. Daarom is in Taalblokken rekening gehouden met de volgende aandachtspunten: Studenten leren niet bewust. Taalblokken Nederlands daagt ze uit om niet zo snel mogelijk het elektronische leermateriaal af te willen werken, maar ook het leerproces in werking te stellen. Het beeldscherm en het platform moeten gebruiksvriendelijk zijn om vermoeidheid bij het leren / lezen te voorkomen. leren doet een beroep op de leervaardigheden en werkdiscipline van de student. Het vraagt inzet, zelfdiscipline en een goede motivatie. Voor mbo-studenten is het belangrijk niet volledig afhankelijk te zijn van online leren. Er moeten ook andere leermiddelen zijn. Taalblokken Nederlands wil zo veel mogelijk leerdoelen bereiken met online leren. We zijn ons er echter van bewust dat je - zeker in het talenonderwijs - het daadwerkelijk spreken het beste leert door daadwerkelijk met anderen te communiceren. leren kan wel een aanzet geven, maar kan nooit in de plaats komen van werkelijke communicatie. 6 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

9 Er is geen one-4-all-oplossing; niet elke leerstijl wordt gestimuleerd door een online leren-oplossing. De meeste mensen leren het liefst via persoonlijke contacten. De verwachting is echter dat dit aantal kleiner wordt naarmate er meer mensen die zijn opgegroeid met de computer en internet, de net generation, deelnemen aan opleidingen. Uit onderzoek van onder andere John Hattie blijkt dat zelfsturende leerprocessen en individualiseren van onderwijs relatief geringe effecten hebben op het leren. Daarentegen scoren zaken als: concept mapping, woorden schatprogramma s, feedback en hoge verwachtingen van de leerling hoog. Zoals Westhof en Corda schrijven: Het belangrijkste uitgangspunt van leren is dat we niet leren van wat er op ons computerscherm gebeurt, maar van de activiteit die dat in onze hersenen veroorzaakt. Hoe meer de computer de activiteit overneemt, des te kleiner de kans dat we er veel van leren. 1 We hebben in Taalblokken geprobeerd om het beste van beide werelden te verenigen. leren in Taalblokken staat nooit op zichzelf. Het kan alleen werken als zowel de docent als de student voldoende toegerust zijn om ermee te werken. Meer hierover later in deze handleiding als we het hebben over de rol van de docent en de student in het werken met Taalblokken. 1.3 Leren en leerplatform Een leerplatform is een digitale leeromgeving met een eigen look & feel, logo en een eigen manier waarop leeractiviteiten mogelijk zijn en voortgang wordt bijgehouden. Een leerplatform is ontworpen om educatieve inhoud en organisatie van leerprocessen aan te bieden. Het is een centrale plek voor digitaal lesmateriaal, studiewijzers, toetsen, portfolio s enzovoort. Joke Droste 2 gebruikt als definitie: Een elektronische leeromgeving omvat de technische voorzieningen (hardware, software en telecommunicatie-infrastructuur) die de interactie faciliteert tussen: het leerproces de communicatie die nodig is voor dat leren de organisatie van het leren Malmberg ontwikkelt voor haar leersystemen eigen platformen. Voor de methode Taalblokken, waaronder ook Taalblokken Nederlands valt, is er een aantrekkelijk platform ontwikkeld dat studenten motiveert en hen helpt het gewenste niveau op een effectieve manier te bereiken en te onderhouden. Daarnaast hebben we gestreefd naar eenvoud. Het platform moet laagdrempelig en gebruiksvriendelijk zijn. Er is veel witruimte en zijn er infographics toegevoegd in druppelvorm. Voor de lopende teksten is gebruikgemaakt van Helvetica. Dit is een weblettertype en kan dus op alle computers worden gelezen. Daarnaast is deze letter ook goed te lezen voor studenten met dyslexie. Wanneer een les wordt gestart komt de student in de lesomgeving. In de header staat de naam van de student met foto, de naam van de les, het lesnummer en het blok waarvan deze les onderdeel uitmaakt. Door op de knop Sluit les te drukken gaat de student terug naar het scherm vanwaar de les is geopend. De schermen bestaan uit één of twee kolommen. In het scherm met één kolom staan content (teksten, video, audio) en activiteiten onder elkaar. In het scherm met twee kolommen staat de content altijd aan de linkerkant en de activiteiten aan de rechterkant. In beide kolommen kan onafhankelijk van elkaar gescrold worden, zodat bronnen en activiteiten altijd bij elkaar blijven. Voor een uitgebreidere beschrijving verwijzen we hier naar de knoppenhandleiding die te vinden is in onder Taalblokken / Ondersteuning. Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 7

10 2 De methode Taalblokken Nederlands 2.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de samenstelling van Taalblokken Nederlands: de leermiddelen referentieniveaus beschrijving van de leermiddelen 2.2 De leermiddelen Taalblokken NE bestaat uit de volgende leermiddelen: Leermiddel 0-meting (TB NE ) bouwstenen Leren (TB NE ) bouwstenen (2F één deel, 319 pagina s, 3F twee delen, 439 pagina s) Extra Lezen TB NE Extra Luisteren TB NE Ne Eindtoetsen Lezen en Luisteren TB NE Ne Examentraining TB NE Ne Modules Productieve igheden voor verschillende domeinen Spelling en grammatica Bibliotheek Overzichten TB NE Ne Omschrijving Voor de niveaus 2F en 3F. De 0-metingen geven een indicatie of de student op het betreffende niveau zit of niet. Bovendien genereert het een individuele leerroute (wat de student al weet hoeft hij niet te oefenen). Voor de niveaus 2F en 3F. Leeractiviteiten waarin de bouwstenen centraal staan, gericht op zowel de receptieve als de productieve vaardigheden om te komen tot een goede beheersing van het Nederlands op 2F- respectievelijk 3F-niveau. Teksten en bronnen zijn gelijk aan de leerwerkboeken. Oefeningen zijn grotendeels gesloten. Voor de niveaus 2F en 3F. Voorbeelden, theorie en oefeningen waarin de bouwstenen centraal staan, gericht op zowel de receptieve als de productieve vaardigheden om te komen tot een goede beheersing van het Nederlands 2F- respectievelijk 3F-niveau. Teksten en bronnen zijn gelijk aan TB NE. Oefeningen zijn gesloten en open. Extra leesvaardigheidsteksten en oefeningen gericht op training voor het Centraal Examen (12 lessen plus 12 lessen bijbehorende woorden schat). Extra luistervaardigheidteksten en oefeningen gericht op training voor het Centraal Examen (12 lessen plus 12 lessen bijbehorende woorden schat). Voor de niveaus 2F en 3F. Eindtoetsen bepalen of en in welke mate het niveau beheerst wordt. Een eindtoets 2F kan ook ingezet worden om het beginniveau vast te stellen. Op basis van de eisen van de Syllabi 2F en 3F Nederlandse taal referentieniveau van het College voor Examens mbo is een examentraining ontwikkeld (Lezen en Luisteren, twee parallelle versies). Onderdeel van de training zijn uitgebreide handleidingen (pdf-formaat) voor de student en docent met tips en feedbacksuggesties. De modules bevatten een gevarieerde mix aan werkvormen en toetsen, gericht op productieve vaardigheden in het beroep, volgens het kwalificatiedossier. Daarnaast is er een algemeen domein (generiek) met voorbeelden uit school- en burgerschapsdomein. De algemene, generieke theorie is ook vindbaar in de bibliotheek. De eindopdracht kan desgewenst gebruikt worden als (onderdeel van) het instellingsexamen of als onderdeel van een portfolio. Op drie niveaus (1F, 2F en 3F) zijn uitgebreide spelling- en grammaticalessen beschikbaar met veel oefeningen. Een instaptoets, de zogeheten 0-meting, bepaalt het kennisniveau van de student en zet een persoonlijke spelling- en grammaticaleerlijn klaar. Eindtoetsen (1F, 2F en 3F) bepalen in welke mate de student de spelling of de grammatica beheerst. Hier staan de kijk- en luisterbronnen. Bovendien staat hier achtergrondinformatie en theorie, in de vorm van tips, strategieën, voorbeelden en modellen. Deze informatie is ook gebruikt in de modules, waar deze specifiek is voor het beroep van het betreffende domein. Toetsen en cijfers, leerresultaten per klas (dashboard). Er zijn sorteer- en filtermogelijkheden en exportvoorzieningen naar Excel. 8 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

11 2.3 Referentieniveaus TB NE voldoet aan de referentieniveaus van het Referentie taal en rekenen ( Meijerink ). Vanaf de 2010-cohorten is onderwijs en examinering gebaseerd op de referentieniveaus verplicht. Vanaf oktober 2014 telt het examen Nederlands (3F-niveau) voor niveau 4 mbo-opleidingen mee voor het behalen van het diploma. Vanaf oktober 2015 telt het examenresultaat Nederlands (2F-niveau) mee voor de mbo-opleidingen op niveau 2 en 3. Behalve deze generieke eisen gelden er ook beroepsspecifieke eisen, die in sommige beroepen de generieke eisen overstijgen. TB NE is een voorbereiding op alle examenonderdelen. De bouwstenen, de extra lessen lezen, luisteren en de examentraining zijn gericht op het centraal examen Lezen en Luisteren. De modules productieve vaardigheden en spelling en grammatica, waarin ook gebruik wordt gemaakt van de bouwstenen, zijn gericht op het schoolexamen Spreken, Gesprekken voeren en Schrijven. De modules bereiden eveneens voor op beroepsspecifieke examinering. In TB NE zijn de generieke eisen uit het Referentie gedekt. 100% dekking geldt niet voor het beroepsspecifieke gedeelte van het kwalificatiedossier, vanwege het grote aantal opleidingen. De meest voorkomende opleidingsdomeinen zijn voorzien, waarbij per domein een keuze is gemaakt door te kijken naar kwalificatie-eisen van de delen C. Ook is er gekeken naar de indicatieve taalniveaus voor de beroepsspecifieke delen D van de kwalificatiedossiers, die geldig zijn vanaf 2011 / Beschrijving van de leermiddelen De 0-meting Voor de inrichting van het leertraject is het van belang te weten op welk niveau of welke niveaus de studenten instromen. Studenten die beginnen aan een mbo-opleiding op niveau 1, 2 en 3 zijn doorgaans gebaat met oefeningen die toewerken naar niveau 2F. Wie aan een niveau 4-opleiding begint werkt van 2F naar 3F. Hoewel met de intrede van de referentieniveaus in het vmbo sprake zal zijn van een niveauverhoging en meer homogene groepen, zijn er nog steeds veel niveauverschillen. Sommige studenten beheersen de regels op het gebied van spelling en grammatica, maar velen hebben er erg veel moeite mee. En er zijn studenten op niveau 2 en 3 die willen doorstromen naar niveau 4. Zij moeten op tijd beginnen met het toewerken naar 3F. Rapportcijfers en een goede overdracht vanuit het vmbo helpen om een inschatting te maken van de beginniveaus. In TB NE geeft de online 0-meting bouwstenen voor de niveaus 2F en 3F een betrouwbare indicatie of de student op het betreffende niveau Lezen en Luisteren zit. Een andere optie om het beginniveau te bepalen is om een eindtoets Lezen of Luisteren te gebruiken. Een student die voldoende scoort op Lezen 2F en / of Luisteren 2F, maakt vervolgens de 0-meting bouwstenen 3F. Deze 0-meting genereert vervolgens een reeks lessen die afgestemd zijn op wat de student nog onvoldoende beheerst. Zo krijgt iedere student een individuele leerroute. Het vaardigheidsniveau spelling en grammatica van de student kan verschillen van dat van lezen en luisteren. Vandaar dat er een afzonderlijke 0-meting is op niveau 1F, 2F en 3F. Ook deze 0-metingen leiden tot een aangepaste, individuele leerroute. Indien gewenst kan ook een klassikale leerroute worden ingesteld: de studenten volgen dan alle leerstof, ongeachte de scores van de 0-metingen. Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 9

12 2.4.2 TB NE en de leerwerkboeken 2F en 3F Inleiding Bij de 0-metingen hiervoor is het begrip bouwsteen genoemd. Bouwstenen zijn een essentieel onderdeel in Taalblokken Nederlands. Bouwstenen zijn direct afgeleid van de vaardigheidseisen uit het Referentie. Het Referentie beschrijft de taalniveaus in subvaardigheden Gesprekken, Luisteren, Spreken, Lezen, en Schrijven. Afzonderlijk beschrijft het Referentie de eisen Grammatica en Spelling in een Begrippenlijst en Taalverzorging. De voor de hand liggende manier om te voldoen aan deze eisen is de subvaardigheden na elkaar aan te bieden. Veel onderwijsmethodes en ook de eerste twee versies van Taalblokken waren volgens dit principe ingedeeld. Feedback van zowel studenten als docenten heeft echter duidelijk gemaakt dat een geïntegreerde aanpak beter werkt. Dus leesoefeningen combineren met schrijfoefeningen. En luisteropdrachten verbinden met gesprekken of presentaties. Dit alles in een omgeving met een activerende didactiek. Bij het ontwerp van TB NE is met deze wens tot integratie het Referentie nader geanalyseerd. Zo is er bij alle subvaardigheden een oriëntatie op tekstsoort, doel en publiek. Woorden schat is uiteraard van belang. (Zie voor een uitgebreide behandeling hoofdstuk 3.) Correctheid komt ook steeds terug. Daarnaast is er altijd sprake van samenhang en structuur. Bij de productieve vaardigheden Spreken, Gesprekken en Schrijven moet de student bijvoorbeeld zorgen voor cohesie in zijn uitingen. En bij de receptieve vaardigheden Lezen en Luisteren moet hij middels signaalwoorden samenhang herkennen in lees- en luisterteksten: Het referentie stelt bij Lezen de eis dat de student informatie kan ordenen voor een beter begrip (bijvoorbeeld op basis van signaalwoorden). Deze eis komt ook terug bij Luisteren en in iets andere bewoording bij Schrijven (2F: Gebruikt veelvoorkomende verbindingswoorden (als, hoewel correct). Ook bij Spreken worden signaalwoorden genoemd (3F: Maakt gebruik van middelen voor tekstcohesie (bijvoorbeeld signaal- en verbindingswoorden) om uitingen te verbinden tot een heldere, samenhangende tekst.) Selectie uit het Referentie, betreffende herkennen en aanbrengen van samenhang In elke bouwsteen wordt een hoeveelheid samenhangende theorie behandeld, die een eis uit het referentie dekt. De theorie over signaalwoorden ziet er in de bouwsteen Samenhang (signaalwoorden, niveau 2F) bijvoorbeeld zo uit: 10 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

13 In teksten staat niet alles kriskras door elkaar. Een tekst is geordend, om jou als lezer te helpen een tekst te begrijpen. Instructies bijvoorbeeld worden vaak in stappen verteld. Kijk maar naar tekst 1: het recept voor gefrituurde sprinkhanen. Als de bereiding in willekeurige volgorde zou staan, zou je het recept niet kunnen maken. Als je zelf een tekst schrijft of een verhaal vertelt, wil je graag dat mensen het begrijpen. Orde en samenhang helpen daarbij. Signaalwoorden Signaalwoorden zijn woorden die een verband aangeven in een tekst. Ze kunnen een verband aangeven tussen zinnen, maar ook tussen alinea s. Als je signaalwoorden gebruikt, zorgen die voor een beter begrip van de tekst. In de tabel hieronder zie je de belangrijkste signaalwoorden en het verband dat ze aangeven. Verband Signaalwoorden Tijd = volgorde in de tijd aangeven. In tekst 3 geeft de schrijver aan dat ze eerst op het terras gaan zitten en na de eerste slokken van je drankje, haal jij jouw sigaretten boven tafel. Opsomming = meerdere zaken opnoemen. In tekst 4 somt de schrijver op wat gebruikers gevraagd wordt over hun gezondheid: Gebruikers wordt ook gevraagd hoeveel ze bewegen per dag en wat hun gewicht is. Argumentatie = een reden geven. Voorbeeld: je wilt naar een feest en je moet je ouders overtuigen. Je zegt bijvoorbeeld: omdat al mijn vrienden ook mogen. Of: Ik ga met een groepje mee, dus ik hoef niet alleen te fietsen. Algemene uitspraak en voorbeeld = voorbeeld of uitleg geven. In tekst 1 staat: Nadat ze de kleur hebben gekregen zoals op de afbeelding te zien is, zijn ze klaar. Zoals geeft aan dat de afbeelding het voorbeeld is. toen, daarna, als, eerst, later, vervolgens, daaropvolgend, na, nadat, sinds, nu, vroeger, tijdens, terwijl, totdat, uiteindelijk, zodra en, ook, ten eerste, ten tweede, bovendien, ten slotte, daarnaast, verder, tevens, vervolgens dus, want, omdat, daarom, namelijk, aangezien, dat blijkt uit zo, bijvoorbeeld, zoals, net als, onder andere Beschrijving In TB NE zijn alle eisen uit het Referentie in categorieën weergegeven, per hoofdstuk één categorie, oftewel bouwsteen. Hierna volgen de hoofdstukken van de bouwstenen. Het boek en TB NE volgen dezelfde indeling: 2F 1. Tekstsoorten 1. Tekstsoorten 2. Onderwerp en hoofd gedachte 2. Hoofdgedachte 3. Inleiding, kern, slot 3. Inleiding, kern, slot 4. Samenhang 4. Samenhang 5. Hoofd- en bijzaken 5. Hoofd- en bijzaken, feiten en meningen 6. Tekstdoelen bepalen 6. Conclusies trekken 7. Informatie en meningen 7. Evalueren 8. Evalueren 8. Samenvatten 9. Samenvatten voor jezelf 3F De hoofdstukken kennen een vaste opbouw van receptief naar productief. De theorie, in de vorm van bouwstenen, komt steeds terug bij Lezen en Schrijven, Luisteren en Spreken / Gesprekken voeren: Lezen - Woorden schat Lezen Schrijven Luisteren - Woorden schat Luisteren Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 11

14 Spreken / Gesprekken voeren Tussentoetsen (alleen TB NE ) TB NE en de leerwerkboeken gebruiken dezelfde bronnen, die allemaal aansluiten bij de leefwereld van de studenten. De kijk- en luisterfragmenten komen meestal van internet (vaak YouTube) of van televisieprogramma s die mbo-studenten aanspreken. Soms gaat het om serieuze programma s, waaruit onderwerpen gekozen zijn die geschikt zijn voor mbo-studenten met het oog op de examinering. Alle hoofdstukken met bouwstenen maken gebruik van lees- en luisterstrategieën. Naarmate de hoofdstukken vorderen, passen deze de eerder behandelde theorie toe. In de leerwerkboeken bestaan de laatste twee hoofdstukken uit een overzicht van de grammaticaen spellingsbegrippen met bijbehorende regels. De uitleg vindt plaats via het Taalblokkenprincipe: eerst de voorbeelden en dan de regels. In TB NE is dit beknopte overzicht vervangen door een uitgebreide reeks oefeningen met uitleg. Op deze manier vullen de leerwerkboeken en TB NE elkaar aan. De studenten oefenen bijvoorbeeld het herkennen van hoofdpunten op alinea- en tekstniveau, het begrijpen van feitelijke, maar ook minder feitelijke informatie zoals wensen en bedoelingen en het onderscheid maken tussen significante en minder significante punten uit een tekst. Verder is de student actief bezig met woordstrategieën om bijvoorbeeld de betekenis van minder frequente woorden af te leiden uit de tekst. Bij de leerwerkboeken 2F en 3F hoort een aparte uitgebreide docentenhandleiding met informatie over het curriculum, de inhoud van lessen, de antwoorden op vragen en suggesties voor de behandeling in de klas. Doelgroep, doel en niveau Werken met leerwerkboeken in klassikaal verband veronderstelt dat iedereen op hetzelfde niveau werkt. Voor niveau 1, 2 en 3 is daarvoor het leerwerkboek 2F bedoeld en voor niveau 4 het leerwerkboek 3F. Met deze boeken en de bouwstenen in TB NE wordt toegewerkt naar het examenniveau 2F respectievelijk 3F. Aangezien we uit de praktijk weten dat de groepen niet homogeen zijn, vooral als het gaat om spelling en grammatica, zijn er in TB NE aparte leerlijnen ontwikkeld. Studenten kunnen hiermee op hun eigen niveau werken aan onderwerpen die ze nog niet goed genoeg beheersen. Ook voor de bouwstenen geldt dat er een adequaat niveau kan worden aangeboden. Dit stelt uiteraard wel eisen aan de wijze waarop de lessen georganiseerd zijn, waarover meer in paragraaf TB NE en Extra Lezen en Luisteren 2F en 3F Inleiding Naast de basislessen biedt TB NE ook extra oefenmateriaal online aan, dat niet als leerwerkboek beschikbaar is. Beschrijving Lezen en luisteren leer je vooral door veel te lezen en te luisteren. Met deze extra lessen op 2F- en 3F-niveau kunnen uw studenten de nodige meters maken. De extra lessen werken aan tekstbegrip en toepassing van de bouwstenen. Daarnaast kunnen studenten na iedere les oefenen met dezelfde woorden in andere verwerkingsvormen. Ook hier is veel zorg besteed aan het selecteren van aansprekend bronmateriaal, dat eenvoudig begint en aan het eind op het vereiste complexiteitsniveau ligt. Doelgroep, doel en niveau In principe kunnen alle studenten die over het vereiste beginniveau beschikken en meer uitdaging moeten of willen hebben met deze extra lessen werken. Ook kan het materiaal 12 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

15 ingezet worden als examentraining. Een derde mogelijkheid is om het te gebruiken als extra oefenmateriaal voor studenten die kunnen volstaan met onderhoud, omdat ze al over het vereiste niveau beschikken Examentraining: het centrale examen Inleiding TB NE is in alle opzichten voorbereidend op zowel het centrale examen als het schoolexamen. Het centraal examen Nederlands (CE, voorheen COE, centraal ontwikkeld examen) telt mee voor 50% van het eindcijfer Nederlands, generiek. Het betreft hier het examen dat vanaf het studiejaar gefaseerd wordt ingevoerd. Het centraal examen omvat de vaardigheden Lezen en Luisteren op de niveaus 2F en 3F. Het examen bevat per vaardigheid een reeks meerkeuzevragen, die de volgende onderdelen omvatten: Begrijpen Interpreteren Evalueren Samenvatten Opzoeken (alleen bij Lezen) Deze onderdelen vormen eveneens de basis van de bouwstenen uit TB NE, waardoor de student ook bij het leren in TB NE ongemerkt al oefent voor het centrale examen. Voor het schoolexamen levert TB NE materiaal in de modules, zie de bijlagen voor een overzicht van de eindopdrachten per domein. Beschrijving De eindtoetsen Lezen en Luisteren zijn een goede voorbereiding op het examen. Daarnaast heeft TB NE per niveau 2F en 3F twee oefenexamens opgenomen, die de studenten voorbereiden op het Centrale examen. De tekstkeuze, het aantal en het soort vragen zijn een afspiegeling van de centrale examens. Met twee uitgebreide handleidingen voor student en docent kunt u de antwoorden bespreken. Bovendien staat daarin een verantwoording van de officiële bronnen. Zowel bij de Examentraining als bij de vervaardiging van de bouwstenen is de lijn van de indeling in de syllabi leidend en is er dus een volledige dekking van het examen in het leergedeelte (Handreiking Nederlandse taal 2F / 3F mbo (2014) en de Syllabi 2F en 3F: Nederlandse taal referentieniveau (2014)). Deze handleidingen vindt u online op Taalblokken / Ondersteuning Modules productieve vaardigheden Inleiding Taalblokken zorgt er niet alleen voor dat studenten het centraal examen Nederlands kunnen halen, maar de methode richt zich ook op het functioneren in het toekomstige beroep. Daarvoor zijn de modules productieve vaardigheden ontwikkeld. Het doel van deze modules is mbo-studenten voldoende oefenstof te bieden voor het spreken, schrijven en gesprekken voeren in de beroepspraktijk. Beschrijving De modules sluiten enerzijds aan bij het Referentie, anderzijds bij de kwalificatiedossiers van de opleidingen in een bepaald domein. De keuze van de domeinen is gebaseerd op de domeinindeling mbo per 1 augustus 2012 van het Ministerie van OCW. Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 13

16 De volgende domeinen zijn beschikbaar: Commercieel Handel en Ondernemerschap Horeca en Bakkerij Media en Vormgeving Sport en Veiligheid Techniek en Procesindustrie Welzijn Zorg Er zijn per domein zeven modules ontwikkeld; drie voor gespreksvaardigheid, drie voor schrijfvaardigheid en een voor spreekvaardigheid. Daarnaast zijn er generieke modules ontwikkeld. Alle modules zijn uitgewerkt op niveau 2F en 3F. Deze indeling is gestoeld op het Referentie, in schema: Referentie ( Meijerink ) igheid Nederlands Module Gesprekken voeren Deelnemen aan discussie en overleg Overleg voeren Producten die geoefend worden in de module Werkoverleg Vergadering Informatie uitwisselen Informatie uitwisselen Adviesgesprek Baliegesprek Intakegesprek Interview Telefoongesprek (niet als categorie benoemd in het referentie) Zaken regelen Klachtgesprek Conflictgesprek Slechtnieuwsgesprek Spreken Een monoloog houden Monoloog houden Verhaal Presentatie Schrijven Correspondentie Corresponderen Aanmaning Betalingsherinnering Enveloppe Formele brief Klachtenbrief Reactie op een terechte klacht Reactie op een onterechte klacht Uitnodiging Verkoopbrief Verzoek om informatie Verzoek om medewerking Formulieren invullen, berichten, advertenties en aantekeningen Verslagen, werkstukken, samenvattingen, artikelen Formulieren, berichten en dergelijke Verslagen en dergelijke Formulieren met instructie (Personeels)advertentie Aantekeningen bij een les of presentatie Gespreksverslag Actielijst Notulen Aanvullend is er de module Generiek, die gebruikmaakt van voorbeelden uit een algemene burgerschapscontext. Deze module is bedoeld voor opleidingen die geen aansluiting hebben bij de bovengenoemde domeinen. De twee modules Solliciteren en Functioneren brengen spreek- en schrijfopdrachten bij elkaar die logisch op elkaar volgen en vaak in samenhang worden onderwezen, bijvoorbeeld: zoeken van een vacature, schrijven van een sollicitatiebrief en voeren van een sollicitatiegesprek. Deze 14 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

17 modules komen in de loop van beschikbaar: Schrijven / gesprekken voeren Schrijven / Gesprekken voeren Solliciteren Functioneren Sollicitatiebrief Sollicitatiegesprek Curriculum Vitae Beoordelingsgesprek Conflictgesprek Functioneringsgesprek Reflectiegesprek (Stage)verslag Voortgangsgesprek Gespreksvaardigheden De modules zijn ontwikkeld en geschreven samen met auteurs die in het mbo werken of gewerkt hebben in het domein waarvoor zij schrijven. Dit levert opdrachten op die aansluiten bij de beroepspraktijk in een bepaald domein. De films die gebruikt worden als voorbeeldmateriaal zijn deels opgenomen met medewerking van studenten die gevorderd zijn in hun vak. Deze opnames zijn herkenbaar voor de studenten, maar niet perfect. In de vraagstelling worden de studenten gewezen op eventuele tekortkomingen. De modules productieve vaardigheden zijn volgens hetzelfde didactische concept vormgegeven als TB NE. De opbouw van alle modules is hetzelfde. Elke module start met het activeren van voorkennis en het geven van praktijkvoorbeelden. De lessen van de modules werken naar de eindopdracht toe, in de volgende stappen: Voorkennis en voorbeelden. Dit onderdeel activeert de voorkennis van de student en maakt gebruik van voorbeelden van schrijfproducten en video s uit het betreffende beroepsdomein. Theorie. In dit onderdeel is steeds een stappenplan opgenomen om aan te geven hoe de student de samenwerkingsopdracht kan voorbereiden, uitvoeren en evalueren. Dit stappenplan komt ook terug in elke samenwerkingsopdracht. Theorietoets. In dit onderdeel krijgen studenten de gelegenheid om te controleren of ze de theorie achter de producten beheersen. De toets is bedoeld als een reflectiemiddel en zeker niet als summatieve toets. Samenwerkingsopdrachten. Dit zijn de opdrachten die afgerond moet worden na de theorietoets. De docent krijgt de beschikking over checklists en observatieformulieren om uit te delen, zodat de studenten zelf hun feedback kunnen organiseren. Eindopdracht. De student past hier toe wat hij in de voorgaande lessen heeft geleerd. De eindopdracht kan worden ingezet als summatieve toets en / of als product in een taalportfolio. De eindopdracht kan ook worden ingezet als instellingsexamen. Bij de eindopdracht zit het beoordelingsmodel van Cito / CINOP voor schrijven, spreken of gesprekken voeren op 2F of 3F. Natuurlijk kan hiervoor ook het beoordelingsmodel gebruikt worden dat op het eigen ROC gehanteerd wordt. Zie voor meer informatie de site van Steunpunt taal en rekenen. Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 15

18 Doelgroep, doel, niveau Studenten maken in principe gebruik van één module, namelijk die van het domein waarin zij de opleiding volgen. Daarbij is er de keuze uit 2F en 3F. Alleen als de aangeboden domeinen niet overeenkomen met wat de opleiding van een student vraagt, is er de generieke module. Deze is ook geschikt als de productieve vaardigheden geheel buiten de beroepscontext worden aangeboden, bijvoorbeeld als studenten uit verschillende opleidingen bij elkaar zitten. Behalve om te leren kan materiaal uit de modules worden ingezet als examenmateriaal voor het schoolexamen. Het schoolexamen Nederlands (SE) telt mee voor 50% van het eindcijfer Nederlands, generiek. Bij de schoolexamens gaat het om de vaardigheden Spreken, Gesprekken voeren en Schrijven, op de niveaus 2F en 3F. De school bepaalt de inhoud en wijze waarop deze examens worden afgenomen, gegeven het toetsings van de inspectie. De eindopdrachten van de modules in TB NE zijn geïnspireerd op het kwalificatiedossier van het betreffende domein. Deze eindopdrachten kan de docent aan studenten verstrekken. Voor de docent zijn beoordelingsformulieren beschikbaar als kopieerbladen. Het betreft hier de beoordelingsformulieren van Cito / Cinop, die zijn gepubliceerd door het Steunpunt Taal en Rekenen mbo. In TB NE zijn per eindopdracht de toetsspecifieke kenmerken ingevuld met relevante beoordelingsaspecten, zodat er weinig bewerking nodig is om deze opdrachten als examen te laten vaststellen. Ook kunnen de uitwerkingen in een taalportfolio als bewijsstuk worden geplaatst als basis voor een criteriumgericht interview. De opdrachten zijn geschreven op niveau 2F en 3F. Eindopdrachten en beoordelingsformulieren vindt u online op Taalblokken / Ondersteuning De bibliotheek De bibliotheek is bedoeld voor alle studenten. In de bibliotheek kunnen studenten alle video- en audiofragmenten, tekstsoorten en gesprekssituaties terugvinden die ze in de lessen tegengekomen zijn. De aard van de theorie is enerzijds gericht op tekstkenmerken en het tonen van goede voorbeelden, anderzijds is de informatie gericht op de adequate aanpak van taaltaken, kortweg strategieën. 16 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

19 3 Didactische principes 3.1 Inleiding Taalblokken Nederlands is een rijke taalmethode met veel onderdelen. De methode is gebaseerd op de volgende didactische principes: van receptief naar productief functionele taalvaardigheid van voorbeelden naar algemeen toepasbare kennis cyclische ordening woorden schat staat centraal 3.2 Van receptief naar productief De meeste taalmethodes gaan uit van het principe van receptie vóór productie. Kijken, luisteren, leren en begrijpen vormen de basis voor het leren van een taal. De productieve toepassing van het geleerde door middel van schrijven en spreken volgt later. In Taalblokken Nederlands wordt dit principe ook toegepast. 3.3 Functionele taalvaardigheid Taalblokken richt zich op functionele taalvaardigheid. Daaronder wordt verstaan: het kunnen uitvoeren van reële communicatieve taken in authentieke situaties. Een communicatieve taak is een opdracht die gericht is op het interpreteren en / of overbrengen van een boodschap. De begrippen reëel en authentiek geven aan dat zowel de taak als de situatie waarin de taak uitgevoerd moet worden, levensecht, herkenbaar en relevant moeten zijn voor de student. Het gaat er dus om dat de mbo-student kan functioneren in allerlei relevante situaties waarin Nederlands gesproken of geschreven wordt, bijvoorbeeld als hij in gesprek moet met collega s of klanten. Taalblokken Nederlands wil ook voldoende bouwstenen aanbieden om de student in staat te stellen stage te gaan lopen of in de maatschappij te gaan functioneren. Daarom bieden we theorie en oefeningen, waarbij we staan voor echt communicatieonderwijs. De focus ligt op taalverzorging, maar zeker ook op adequate, doel- en publieksgerichte communicatie. Het gaat dus enerzijds om strategische kennis (Hoe lees ik een tekst? Hoe werk ik aan een goede brief?) en anderzijds om correcte eindproducten. Ter ondersteuning hiervan bieden we goede voorbeelden en ideale tekst- en gespreksmodellen. 3.4 Van voorbeelden naar algemeen toepasbare kennis Mbo-studenten zijn praktisch ingesteld. Zij leren al doende. Daarom begint Taalblokken Nederlands ieder onderdeel, zowel bij de bouwstenen als bij de modules, met voorbeelden en ervaring die de studenten al hebben opgedaan bij eerdere stages / werkzaamheden. Daarna volgt een beschrijving van de theorie. Na oefening zijn er steeds korte controles in de vorm Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 17

20 van korte toetsen. Bij de modules wordt via samenwerkingsopdrachten toegewerkt naar een eindopdracht op examenniveau, waarin de kennis moet zijn ingeslepen. 3.5 Cyclische ordening Een ander kenmerk van Taalblokken Nederlands is de cyclische ordening. Regelmatig komen verschillende onderwerpen in steeds complexere vormen terug. In alle onderdelen is het Referentie de basis voor het ontwerp. Terugkerende onderwerpen zijn bijvoorbeeld: oriëntatie op tekstsoort, hoofd- en bijzaken en achterliggende bedoeling. Uiteraard in opklimmende moeilijkheidsgraad. Er is veel aandacht besteed aan de keuze van gevarieerde inhoudelijke thema s, aansprekende bronnen en authentieke beroepssituaties. 3.6 Woordenschat De woorden schat van studenten in het mbo op niveau 2F is beperkt. Dit geldt niet alleen voor allochtone, maar ook voor autochtone studenten. 24% van de leerlingen in vmbo basis / is niet in staat zelfstandig studieboeken te lezen. Bij doorstroming naar het mbo levert dit problemen op. Ruim 50% van de mbo-studenten heeft bij de start in het mbo een onvoldoende woorden schat als het gaat om alledaagse woorden en schooltaalwoorden. Dit is van invloed op lees- en luistervaardigheid en op gespreksvaardigheid. Denk daarbij aan het begrijpen van studieteksten en mondelinge instructies en aan het voeren van gesprekken met docenten op school of in de stage met collega s en klanten. Ook het gemak bij het leren van nieuwe woorden hangt af van het aantal woorden dat de student al kent. In het 2F besteden we daarom veel aandacht aan het vergroten van de woorden schat van de student en aan het aanleren van strategieën om de betekenis van woorden te herleiden. Hieronder geven we eerst aan op welke manier we aandacht besteden aan woorden schat in het. Daarna volgen enkele tips voor het oefenen met nieuwe woorden en strategieën. In de Handleiding 2F vindt u ook diverse tips voor het oefenen met nieuwe woorden Woorden schat in het In het staat in de hoofdstukken 1 tot en met 9 bij vrijwel elke lees- en luisterbron een selectie van woorden. Deze selectie is gebaseerd op de H&H-lijst van Hazenberg en Hulstijn. In deze lijst staan ruim Nederlandse woorden, van hoge naar lage frequentie. De eerste 2000 woorden van deze lijst zijn hoogfrequent. De laatste 5000 woorden zijn laagfrequent. Bij de selectie per bron in het zijn we uitgegaan van de 3000 woorden uit de lijst waarvan de frequentie tussen deze twee uitersten zit. We hebben uit elke bron de woorden gehaald die deel uitmaken van die serie van Dat leidde tot een serie van gemiddeld 75 woorden per hoofdstuk en een totaal van 650, verspreid over de hoofdstukken. De woordbetekenis wordt receptief geoefend in de opdrachten bij de lees- en luisterbronnen en productief bij de opdrachten schrijven, spreken en gesprekken voeren. Een deel van de woorden bij de lees- en luisterbronnen wordt ook geoefend in de bijbehorende digitale woordenschatlessen. 18 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

21 3.6.2 Woordbetekenis herleiden Naast de selectie van woorden in elk hoofdstuk wordt er in de lees- en luisterparagrafen ook een aantal strategieën aangeboden om de betekenis van een woord te achterhalen. De volgende strategieën komen aan bod: betekenis afleiden uit de context (deze strategie wordt geïntroduceerd in hoofdstuk 1) betekenis afleiden uit woordvorm (deze strategie wordt geïntroduceerd in hoofdstuk 2) woordenboekgebruik (deze strategie wordt geïntroduceerd in hoofdstuk 3) Deze strategieën worden gepresenteerd in opdrachten bij de lees- en luisterbronnen. De strategieën worden deels geoefend met woorden uit de selectie die boven elke lees- en luisterbron staat en deels aan de hand van laagfrequente woorden die verder in de bronnen voorkomen. Studenten moeten erop worden gewezen dat ze deze strategieën ook kunnen inzetten bij het lezen van vak- en studieteksten van de opleiding Een woordenschrift maken De student kan de selectie van woorden die bij een bron in het worden aangeboden, overnemen in een woordenschrift met de volgende kolommen: woord, verbuiging / vervoeging, betekenis, synoniem, tegenstelling, voorbeeldzin. De student kan dan aan de hand van het woordenschrift blijven oefenen met de nieuwe woorden. De opdracht om het woordenschrift in te vullen kan als huiswerk worden meegegeven, maar het verdient aanbeveling om in het eerste hoofdstuk dit woordenschrift klassikaal in te vullen en te bespreken Woorden schat TB NE Aan de lessen Extra Lezen en Extra Luisteren zijn woorden schatoefeningen toegevoegd. Deze oefeningen betreffen de woorden uit de bronnen van de les ervoor, geselecteerd volgens de hierboven genoemde H&H-lijst van meest frequente woorden. Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 19

22 4 Rollen en organisatie 4.1 Inleiding Onderwijs komt tot stand door de samenwerking en wisselwerking van een aantal onderdelen die invloed hebben op de kwaliteit van het onderwijs. Meestal worden de volgende onderdelen onderscheiden: curriculum en einddoelen didactiek leerinhouden leertechnologie docenten en studenten leerlandschap De onderdelen curriculum en einddoelen, didactiek (hoofdstuk 3) en leerinhouden (hoofdstuk 2) zijn in deze handleiding al uitvoerig aan bod gekomen. Anders is dat met de rol en organisatie van de leertechnologie en de rol van docent en student in het hele leerproces. Daarover gaat dit hoofdstuk. 4.2 Leertechnologie Leertechnologie wordt door de Association for Educational Communications and Technology als volgt gedefinieerd: Educational technology is the study and ethical practice of facilitating learning and improving performance by creating, using, and managing appropriate technological processes and resources. 3 Voor het gebruik van leertechnologie bestaan er veel keuzemogelijkheden. In deze paragraaf bekijken we in hoeverre u de technologische mogelijkheden van TB NE kunt gebruiken in uw lessen. De volgende kenmerken worden er aangegeven: gedistribueerd & contingu gestuurd & zelfgestuurd op school & elders veel & minder ict samenwerkend & individueel synchroon & asynchroon 4 Veel van deze kenmerken overlappen elkaar. Kenmerkend is echter wel dat TB NE nagenoeg alles hiervan mogelijk maakt. Zo is het mogelijk de methode op nagenoeg alle mogelijkheden in te zetten. Gedistribueerd, zelfgestuurd, elders, individueel en asynchroon door bijvoorbeeld een onlineles van TB NE door een student in zijn eigen tijd, zelfstandig en thuis te laten doorwerken. Hierdoor heeft u alle tijd om de daadwerkelijke onderwijstijd te gebruiken voor het werken aan de productieve vaardigheden van de studenten. Ook kunt u uw studenten zowel via de e-learning als met behulp van het boek de les thuis, in hun eigen tijd laten voorbereiden, zodat u vervolgens in uw klassikale les de tijd heeft om de lees- of luistervaardigheid na te bespreken. U kunt ook peilingen houden om te zien welke bepaalde vaardigheden nogmaals aan bod moeten komen. Handige technologische hulpmiddelen daarbij zijn de gratis beschikbare tools. 20 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

23 Denk aan GoSoapBox, Mentimeter, Socrative, Poll Everywhere of Shakespeak. U kunt deze tools gebruiken om een overzicht te krijgen van de onderdelen waar uw studenten nog problemen mee hebben, maar ook om discussies op gang te brengen of meningen te peilen. 4.3 De rol van de docent De al eerder geciteerde John Hattie heeft in zijn boek De impact van leren zichtbaar maken 5 meta-analyses van meer dan studies samengevat en er een succesbarometer uit samengesteld van wat het beste werkt in het onderwijs. Het is ondoenlijk om dit hier kort samen te vatten. Wie wil weten wat de belangrijkste invloeden zijn die het leren van studenten beïnvloeden en een verklaring hiervoor zoeken, verwijzen we naar het boek dat een absolute must is voor iedereen die op welke manier dan ook bij onderwijs betrokken is. Binnen een zestal domeinen (de leerling, het gezin, de school, de curricula, de leraar, het didactisch handelen van de leraar) geeft Hattie aan wat het effect is van de diverse beïnvloedende factoren. Het feit dat voor de leraar en zijn didactisch handelen drie hoofdstukken zijn uitgetrokken zegt al genoeg. De allerbelangrijkste boodschap in dit boek is dat wat leraren doen nagenoeg het belangrijkste is, maar ook dat zij op belangrijke punten van elkaar kunnen verschillen waardoor je zou kunnen spreken van goede en slechte leraren met eenzelfde invloed op het leren. Kortom: alleen leraren die lesgeven met voldoende uitdagende curricula, die leerlingen aanleren hoe ze moeten denken en strategisch omgaan met de curricula, maken het verschil Instructie Lesgeven vraagt weloverwogen tussenkomsten om cognitieve verandering bij leerlingen te realiseren. De belangrijkste ingrediënten van dit lesgeven zijn: De leerdoelen kennen. Weten wanneer een leerling deze leerdoelen bereikt. Inzicht hebben in de manier waarop een leerling taken uitvoert en begrijpt waarmee hij bezig is. Een gedegen kennis hebben van de leerinhouden om leerlingen op een zinvolle manier uit te dagen en om deze inhouden geleidelijk verder uit te diepen. De rol van de docent is om studenten doelgericht te laten werken, wat begint met hen te informeren en enthousiasmeren. De docent kan met de leerlijnen (zie het overzicht achterin) lesplanners ontwikkelen of hulpmaterialen inzetten, zoals de feedbackformulieren. De docent zorgt ook voor toepassing en interactie, onder meer door de bronnen tot leven te brengen, bijvoorbeeld door deze te laten voorlezen of te laten zien met een beamer. Studenten leren veel van elkaar, maar daartoe moet de docent ze wel aanzetten. Uiteraard is adequate feedback van belang Klassikaal leren Om de bouwstenen te leren is een klassikale aanpak de meest krachtige vorm, zeker voor studenten van niveau 1, 2 en 3. Structuur is voor deze studenten immers essentieel, zonder afleidende zaken als Facebook en YouTube. In deze situatie is het boek praktisch. Samenwerkingsopdrachten in tweetallen of soms in kleine groepjes maken dat studenten van elkaar leren. De docent is aanwezig om de theorie toe te lichten en antwoorden te bespreken. Vervolgens kunnen studenten eindtoetsen afleggen om het bewijs te leveren van hun kunnen. Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding 21

24 Voor de productieve vaardigheden zijn de TB NE modules beschikbaar. Een klassikale setting ligt voor de hand, omdat samenwerkingsopdrachten een belangrijke rol spelen. De docent verschaft daarbij hand-outs in de vorm van kopieerbladen. Aan het einde van een module kan er een eindopdracht als summatieve toets worden afgenomen. Een andere optie is om de eindopdracht te gebruiken als schoolexamen. De docent beschikt ook hier over kopieerbladen en beoordelingsformulieren Individueel leren Het boek heeft veel voordelen, maar het is ook mogelijk om alleen met TB NE te werken. Wanneer het gaat om individuele vrijstellingen, extra oefening of verschillende niveaus, dan biedt TB NE veel voordelen. TB NE ondersteunt zowel een klassikale als een persoonlijke leerroute. De keuze bepaalt de docent door te differentiëren via de persoonlijke leerroute. De nulmetingen bouwstenen 2F of 3F hebben naast een niveaubepaling als doel de persoonlijke leerroute te faciliteren. Wat iemand blijkens de nulmeting al weet en kan, wordt standaard niet aangeboden. Voor een plaatsingsadvies voor de niveaukeuze 1F, 2F of 3F zijn ook andere instrumenten mogelijk, zoals een advies van de vorige opleiding, een TOA-toets of een eindtoets in Taalblokken Nederlands. En ook de eindtoets Lezen 2F en Luisteren 2F kan gebruikt worden om te bepalen of iemand klaar is voor 3F Klassikaal en individueel leren Afwisseling van werkvormen en een activerende didactiek zorgen voor het beste leerrendement. Het volgende is namelijk allemaal waar. Studenten krijgen graag een korte instructie. Tegelijkertijd ervaren we dat studenten graag achter de computer gericht aan eigen oefeningen werken. Daarnaast vinden ze het prettig om te zien dat ze vrijstelling krijgen voor de kennis en vaardigheden die zij al beheersen. Bovendien leren studenten van elkaar. Dit blijkt ook uit onderzoek: Klasgenoten hebben invloed op het leren met helpen, uitleggen, vrienden zijn, feedback geven en zorgen ervoor dat de klas of school een plek is waar leerlingen elke dag willen komen (John Hattie in Leren zichtbaar maken (2014), Nederlandse vertaling, p. 107 e.v.). De volgende werkwijze is dan ook effectief, voor alle niveaus: korte instructie door de docent (10 minuten) individueel of in tweetallen werken aan opdrachten in het boek (10 minuten) bespreking van opdrachten (10 minuten) tussentoets of toets tb ne online (10-30 minuten) zelfstandig werken aan oefeningen TB NE Samenwerkend leren in projectvorm is geschikt voor de hogere niveaus of als studenten zelfstandig kunnen werken. De opdracht kan zijn: maak met je telefoon een filmpje van een vakgesprek en presenteer het resultaat voor de klas. Gebruik TB NE voor achtergrondinformatie en observatieformulieren. Of nog meer uitgewerkt: Bestudeer de theorie van adviesgesprekken in TB NE in de bibliotheek of de module. Schrijf een script voor een adviesgesprek voor jouw vak. Voer het adviesgesprek en neem dit op met je telefoon. Bewerk de film en toon deze voor de klas. Geef feedback met het observatieformulier Reflectie adviesgesprek uit de theorie van de Module Informatie uitwisselen Feedback Goede feedback dient de kloof te dichten tussen waar iemand is en waar hij moet komen. Feedback moet worden gevoed door fouten, die dus kansen op verbetering zijn (John Hattie 22 Taalblokken Nederlands Algemene docentenhandleiding

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor het nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor het nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO Taalblokken Nederlands Brochure MBO Na het doorlopen van de weet ik precies wat ik kan verwachten op het examen Nederlands. Door deze goede voorbereiding zie ik het examen met vertrouwen tegemoet! Toetsing

Nadere informatie

Verleg je grenzen! Compleet vernieuwd! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO

Verleg je grenzen! Compleet vernieuwd! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? Taalblokken Nederlands Brochure MBO Taalblokken Nederlands Brochure MBO Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? U kunt gemakkelijk differentiëren studenten leren wat nodig is Motiverend en uitdagend lesmateriaal voor

Nadere informatie

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? Taalblokken Engels Brochure MBO

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor de nieuwe Taalblokken? Taalblokken Engels Brochure MBO Taalblokken Engels Brochure MBO Verleg je grenzen! Met de gedegen examentrainingen weten mijn studenten exact wat ze kunnen verwachten op het COE. En ik ook! Bibliotheek Nieuwe digitale leeromgeving Starten

Nadere informatie

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor het nieuwe Taalblokken? Taalblokken Engels Brochure MBO

Verleg je grenzen! Waarom kiest ú voor het nieuwe Taalblokken? Taalblokken Engels Brochure MBO Brochure MBO Toetsing Figuur 4, toetsing Door de nieuwe aanpak en de goede mix van digitaal lesmateriaal en boeken geeft Taalblokken Engels mij de ruimte om les te geven zoals ik wil. Verleg je grenzen!

Nadere informatie

Toelichting Taalblokken Nederlands

Toelichting Taalblokken Nederlands Toelichting Taalblokken Nederlands Voor wie? Taalblokken 3 Nederlands leidt op van 1F > 2F en van 2F > 3F. Het is daarom geschikt voor mbo-2, 3 en 4 (en studenten binnen Entree opleidingen die het 1F niveau

Nadere informatie

Schrijftaal - Studiewijzer 1. Studiewijzer bij de 1e druk

Schrijftaal - Studiewijzer 1. Studiewijzer bij de 1e druk Schrijftaal - Studiewijzer 1 Studiewijzer bij de 1e druk 2 Schrijftaal - Studiewijzer Inhoud 1 Werken met Schrijftaal 3 2 Niveau en opleiding 5 3 Examen Schrijven en Taalvaardigheid 5 Schrijftaal - Studiewijzer

Nadere informatie

Aansluiten op de beroepspraktijk met het nieuwe Taalblokken Nederlands en Engels. Middels blended learning en flipping the classroom.

Aansluiten op de beroepspraktijk met het nieuwe Taalblokken Nederlands en Engels. Middels blended learning en flipping the classroom. Aansluiten op de beroepspraktijk met het nieuwe Taalblokken Nederlands en Engels. Middels blended learning en flipping the classroom. Jean-Paul Kokkeler Methodespecialist Malmberg MBO jeanpaul.kokkeler@malmberg.nl

Nadere informatie

Brochure Begrijpend lezen VMBO 1

Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 Brochure Begrijpend lezen VMBO 2 Inleiding Het belang van begrijpend lezen kan nauwelijks overschat worden. Het niveau van begrijpend lezen dat kinderen aan het einde van

Nadere informatie

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Media&Design cohort 13-14-15

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Media&Design cohort 13-14-15 Examenprogramma NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in de maatschappij. NE/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat kan

Nadere informatie

OPBRENGSTGERICHT WERKEN. Handleiding groepsoverzicht en groepsplan. versie 1

OPBRENGSTGERICHT WERKEN. Handleiding groepsoverzicht en groepsplan. versie 1 OPBRENGSTGERICHT WERKEN Handleiding groepsoverzicht en groepsplan versie 1 Met dank aan: Mariët Förrer CPS Onderwijsontwikkeling en advies Handleiding groepsoverzicht en groepsplan Leeslink Inhoud 1 Invullen

Nadere informatie

NEDERLANDS Spreken en gesprekken voor 1F Deel 4 van 5

NEDERLANDS Spreken en gesprekken voor 1F Deel 4 van 5 NEDERLANDS Spreken en gesprekken voor 1F Deel 4 van 5 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Hanneke Molenaar Inhoudelijke redactie: Ina Berlet

Nadere informatie

Handleiding DISK: Lesgeven met DISK

Handleiding DISK: Lesgeven met DISK Handleiding DISK: Lesgeven met DISK Inhoudsopgave 1. Introductie 2 2. Niveau bepalen 3 3. Themakeuze 3 4. Leerroutes voor de leerling 5 5. Lesorganisatie 7 6. Tijdsplanning 9 7. Differentiëren 11 1 1.

Nadere informatie

2015 In nauw overleg met docenten Nederlands en experts wordt het vernieuwend lesmateriaal vertaald naar een vernieuwende, didactische leerlijn.

2015 In nauw overleg met docenten Nederlands en experts wordt het vernieuwend lesmateriaal vertaald naar een vernieuwende, didactische leerlijn. Het vak Nederlands Historie 2013 Malmberg voert veel gesprekken met docenten Nederlands havo en vwo bovenbouw en besluit om andere lesmethode te gaan ontwikkelen dan de huidige traditionele lesmethodes.

Nadere informatie

Training. Presenteren en instrueren

Training. Presenteren en instrueren Training Presenteren en instrueren Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Erica Huppelschoten Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Presenteren

Nadere informatie

Methodeanalyse Talent

Methodeanalyse Talent Methodeanalyse Talent Wij hebben gekozen voor de methode Talent. Voornamelijk omdat Tessa en Wouter er veel mee hebben gewerkt. Wouter en Tessa hebben wel hele verschillende ervaringen met de methode.

Nadere informatie

Algemene beroepsvaardigheden. Werkboek

Algemene beroepsvaardigheden. Werkboek Algemene beroepsvaardigheden Werkboek Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteurs: Martijn Baalman, Simon Kuipers, Rein Mulder Inhoudelijke redactie: Stephan

Nadere informatie

De mogelijkheid om te differentiëren: een aansprekend en op maat gesneden leertraject voor iedere leerling!

De mogelijkheid om te differentiëren: een aansprekend en op maat gesneden leertraject voor iedere leerling! De mogelijkheid om te differentiëren: een aansprekend en op maat gesneden leertraject voor iedere leerling! Vandaag: Eerste kennismaking met DISK 1 augustus: Aan de slag met DISK! OPBOUW PRESENTATIE Deel

Nadere informatie

Begeleide interne stage

Begeleide interne stage Ik, leren en werken Begeleide interne stage Deel 2 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marian van der Meijs Inhoudelijke redactie: Titel: Ik, leren

Nadere informatie

PTA Nederlands BBL Kijkduin, Statenkwartier Waldeck cohort 15-16-17

PTA Nederlands BBL Kijkduin, Statenkwartier Waldeck cohort 15-16-17 Exameneenheden Nederlands (verschillen tussen BBL en KBL zijn in de tekst aangegeven) NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands

Nadere informatie

PTA Nederlands BBL & KBL Kijkduin, Statenkwartier (Vakcollege Techniek) cohort 14-15-16

PTA Nederlands BBL & KBL Kijkduin, Statenkwartier (Vakcollege Techniek) cohort 14-15-16 Examenprogramma (verschillen tussen BBL en KBL zijn in de tekst aangegeven) NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in

Nadere informatie

0695019x_binnen 23-06-2004 12:40 Pagina I. Goed. Een. Tweegesprek. Mart Bakker

0695019x_binnen 23-06-2004 12:40 Pagina I. Goed. Een. Tweegesprek. Mart Bakker 0695019x_binnen 23-06-2004 12:40 Pagina I Een Goed Tweegesprek Mart Bakker I 0695019x_binnen 21-06-2004 11:51 Pagina II Een goede reeks ISBN Een goede vergadering 90 06 95017 3 Een goed feedbackgesprek

Nadere informatie

PTA Nederlands BBL & KBL Kijkduin, Statenkwartier (Vakcollege Techniek) cohort

PTA Nederlands BBL & KBL Kijkduin, Statenkwartier (Vakcollege Techniek) cohort Examenprogramma (verschillen tussen BBL en KBL zijn in de tekst aangegeven) NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in

Nadere informatie

Nederlands ( 2F bb kb/gl/tl )

Nederlands ( 2F bb kb/gl/tl ) Einddoelen Nederlands Nederlands ( 2F bb kb/gl/tl ) vmbo bovenbouw = CE = Basis = SE = Varieert per bb/kb/gt-leerweg en varieert ook door de keuze voor papieren of digitaal examen. Zie Syllabus 2014. Leesvaardigheid

Nadere informatie

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Media&Design cohort 14-15-16

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Media&Design cohort 14-15-16 Examenprogramma PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Media&Design cohort 14-15-16 NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang

Nadere informatie

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Statenkwartier cohort

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Statenkwartier cohort Examenprogramma NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in de maatschappij. NE/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat kan

Nadere informatie

Hoe maak ik een instellingsexamen Nederlands? s-hertogenbosch, 27 november 2018 Charlotte Jacobs

Hoe maak ik een instellingsexamen Nederlands? s-hertogenbosch, 27 november 2018 Charlotte Jacobs Hoe maak ik een instellingsexamen Nederlands? s-hertogenbosch, 27 november 2018 Charlotte Jacobs Voorstellen/ kennismaken Examens in het MBO Centrale examens: CvTE is verantwoordelijk voor de uitvoering

Nadere informatie

PTA Nederlands KBL Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier Waldeck cohort 15-16-17

PTA Nederlands KBL Bohemen, Kijkduin, Statenkwartier Waldeck cohort 15-16-17 Exameneenheden Nederlands NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in de maatschappij. NE/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat

Nadere informatie

Taalblokken Duits Factsheet Keuzedelen

Taalblokken Duits Factsheet Keuzedelen Taalblokken Duits Factsheet Keuzedelen Inhoudsopgave Keuzedelen Duits 1. Voor wie? 3 2. Eigenschappen 3 3. Onderdelen 4 4. Opbouw van een onderdeel 5 5. Praktische informatie 7 Keuzedelen Duits Taalblokken

Nadere informatie

TeleTrainer: training in de e van het leren

TeleTrainer: training in de e van het leren TeleTrainer: training in de e van het leren TeleTrainer voor elke docent die betrokken is bij ICT in het onderwijs geschikt voor beginner, gevorderde en specialist geschikt voor verschillende rollen rondom

Nadere informatie

en 2 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1

en 2 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 en 2 Brochure Begrijpend lezen VMBO 1 Brochure Begrijpend lezen VMBO 2 Inleiding Het belang van begrijpend lezen kan nauwelijks overschat worden. Het niveau van begrijpend lezen dat kinderen aan het einde

Nadere informatie

Whitepaper Nieuw Nederlands 6 e editie onderbouw

Whitepaper Nieuw Nederlands 6 e editie onderbouw Whitepaper Nieuw Nederlands 6 e editie onderbouw WHITEPAPER NIEUW NEDERLANDS 6 e editie onderbouw Nieuw Nederlands onderbouw 6 e editie staat als vanouds voor hoge kwaliteit en aandacht voor de individuele

Nadere informatie

Referentiekaders. Doorlopende leerlijn Taal en Rekenen (Meijerink) 2. Station en de referentiekaders 6

Referentiekaders. Doorlopende leerlijn Taal en Rekenen (Meijerink) 2. Station en de referentiekaders 6 Referentiekaders Doorlopende leerlijn Taal en Rekenen (Meijerink) 2 Station en de referentiekaders 6 1 Doorlopende leerlijnen Taal en Rekenen (Commissie Meijerink) Een beknopte samenvatting/ de belangrijkste

Nadere informatie

Actief leren voor een beroep

Actief leren voor een beroep Actief leren voor een beroep Actief leren voor een beroep Activiteiten voor leerlingen in het mbo niveau 3 en 4 Nicolien van Halem Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel

Nadere informatie

Vincie van Gils. Klantencommunicatie. Zo krijg je en houd je u tevreden klanten. Spectrum. Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen

Vincie van Gils. Klantencommunicatie. Zo krijg je en houd je u tevreden klanten. Spectrum. Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen Vincie van Gils Klantencommunicatie Zo krijg je en houd je u tevreden klanten Spectrum Uitgeverij Unieboek Het Spectrum bv, Houten Antwerpen Spectrum maakt deel uit van Uitgeverij Unieboek Het Spectrum

Nadere informatie

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin cohort

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin cohort Exameneenheden Nederlands NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in de maatschappij. NE/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat

Nadere informatie

INLOGLES SCHOOLPORTAAL / ELO mbo

INLOGLES SCHOOLPORTAAL / ELO mbo INLOGLES SCHOOLPORTAAL / ELO mbo Inhoudsopgave Inleiding 3 Lesplan 4 Voorafgaand aan de les 5 Les opzet 6 Start met inloggen 7 Welke vragen kunt u verwachten 10 Technische problemen 11 Malmberg s-hertogenbosch

Nadere informatie

Training. Zakelijk communiceren

Training. Zakelijk communiceren Training Zakelijk communiceren Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Nienke Koopman Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Factor-E Welzijn

Nadere informatie

Checklist Begrijpend lezen en woordenschat Curriculum Nederlands ? - + +

Checklist Begrijpend lezen en woordenschat Curriculum Nederlands ? - + + Checklist Begrijpend lezen en woordenschat Curriculum Nederlands? - + + De gebruikte methoden stellen duidelijke (toetsbare) doelen en leerlijnen voor begrijpend lezen. Zwakke lezers krijgen een aanvullend

Nadere informatie

VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN DOCENT

VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN DOCENT VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN DOCENT EEN FEEDBACK INSTRUMENT VOOR DOCENTEN EEN FEEDBACK INSTRUMENT VOOR DOCENTEN CHRISTEL WOLTERINCK C.H.D.WOLTERINCK@UTWENTE.NL CHRISTEL C.H.D.WOLTERINCK@UTWENTE.NL

Nadere informatie

NEDERLANDS en REKENEN

NEDERLANDS en REKENEN NEDERLANDS en REKENEN INHOUD Voorwoord Nederlands Rekenen Voorwoord Je beseft het misschien niet, maar de hele dag ben je met taal bezig. Om in de maatschappij en in je vak waarvoor je wordt opgeleid je

Nadere informatie

PTA Nederlands BBL & KBL Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort

PTA Nederlands BBL & KBL Kijkduin, Statenkwartier, Waldeck cohort Examenprogramma (verschillen tussen BBL en KBL zijn in de tekst aangegeven) NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in

Nadere informatie

Sociale en recreatieve activiteiten

Sociale en recreatieve activiteiten Sociale en recreatieve activiteiten Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Richard Prins Inhoudelijke redactie: Patricia Streng Eindredactie: Astrid

Nadere informatie

Wondverzorging. Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes.

Wondverzorging. Let op: het is belangrijk om precies deze schrijfwijze aan te houden, dus met tussenstreepjes. M Wondverzorging Website In de oorspronkelijke uitgave van Wondverzorging was een cd-rom toegevoegd met aanvullend digitaal materiaal. Vanaf deze editie is echter al dit aanvullende materiaal vindbaar

Nadere informatie

Docentenhandleiding. PC-vaardig - plus

Docentenhandleiding. PC-vaardig - plus Docentenhandleiding PC-vaardig - plus Titel Docentenhandleiding PC-vaardig - plus Eerste druk December 2017 De docentenhandleiding PC-vaardig - plus is een onderdeel van de WERK-portal.nl. De WERK-portal.nl

Nadere informatie

Nederlands. Burgerschap voor AG. M.C. Arnold-Klaarhamer

Nederlands. Burgerschap voor AG. M.C. Arnold-Klaarhamer Nederlands Nederlands Burgerschap voor AG M.C. Arnold-Klaarhamer Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij, 2008 Alle rechten voorbehouden. Niets

Nadere informatie

Kinderen leren schrijven. www.taalvorming.nl

Kinderen leren schrijven. www.taalvorming.nl Kinderen leren schrijven www.taalvorming.nl Uitgangspunten van taalvorming Taalvorming is een lang bestaande werkwijze die je ook kunt zien als schrijfdidactiek werken vanuit eigen ervaringen samenhang

Nadere informatie

Toetsvragen bij domein 6 Stellen

Toetsvragen bij domein 6 Stellen bijvoorbeeld Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs op de basisschool Toetsvragen bij domein 6 Stellen Bart van der Leeuw (red.) Jo van den Hauwe (red.) Els Moonen Ietje Pauw Anneli Schaufeli

Nadere informatie

PTA Nederlands KBL Bohemen, Kijkduin, Media&Design, Statenkwartier (Vakcollege) cohort

PTA Nederlands KBL Bohemen, Kijkduin, Media&Design, Statenkwartier (Vakcollege) cohort Examenprogramma NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in de maatschappij. NE/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat kan

Nadere informatie

Cursus. Ontwikkeling van beroepsuitoefening en kwaliteitszorg

Cursus. Ontwikkeling van beroepsuitoefening en kwaliteitszorg Cursus Ontwikkeling van beroepsuitoefening en kwaliteitszorg Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Richard Prins Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf

Nadere informatie

WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw

WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw WHITEPAPER Nectar 5 e editie onderbouw Nectar 5e editie onderbouw is een heldere, motiverende methode biologie die opvalt door de gestructureerde behandeling van

Nadere informatie

Voorbereiden op stage en bijbaan

Voorbereiden op stage en bijbaan Algemene beroepsvaardigheden Voorbereiden op stage en bijbaan Licentie: Voor het activeren van de licentie kijk op pagina 5 van dit werkboek. COLOFON Uitgeverij: Auteur(s): Inhoudelijke redactie: Illustraties:

Nadere informatie

Nicolien van Halem Inge Müller. Handboek studievaardigheden voor het hbo

Nicolien van Halem Inge Müller. Handboek studievaardigheden voor het hbo Nicolien van Halem Inge Müller Handboek studievaardigheden voor het hbo Toegang tot de website Op deze website vindt u het ondersteunend materiaal behorende bij Handboek studievaardigheden voor het hbo.

Nadere informatie

Training. Begeleiden

Training. Begeleiden Training Begeleiden Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Janien Leeuwerke Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Training Begeleiden ISBN: 978

Nadere informatie

Auteurs Voorbereidingsfases leereenheden M. Siesling F. Riemersma

Auteurs Voorbereidingsfases leereenheden M. Siesling F. Riemersma LOGO staat voor Leermiddelen Ontwikkeling Gezondheidszorg Onderwijs. LOGO is een gezamenlijk project van een Samenwerkingsverband van scholen (ROC s) en de uitgeverij EPN (Educatieve Partners Nederland)

Nadere informatie

Cursus. Bijhouden van ontwikkeling van de leerling en differentiatie

Cursus. Bijhouden van ontwikkeling van de leerling en differentiatie Cursus Bijhouden van ontwikkeling van de leerling en differentiatie Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Annemieke Loos Inhoudelijke redactie: Floortje

Nadere informatie

Friese taal en cultuur HAVO. Syllabus centraal examen 2011

Friese taal en cultuur HAVO. Syllabus centraal examen 2011 Friese taal en cultuur HAVO Syllabus centraal examen 2011 september 2009 2009 Centrale Examencommissie Vaststelling Opgaven vwo, havo, vmbo, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Alles uit deze uitgave mag

Nadere informatie

PTA Nederlands TL voor overstappers uit 3H Houtrust cohort 14-15-16

PTA Nederlands TL voor overstappers uit 3H Houtrust cohort 14-15-16 Examenprogramma PTA Nederlands TL voor overstappers uit 3H Houtrust cohort 14-15-16 NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands

Nadere informatie

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING MEMO

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING MEMO Digitale leeromgeving HANDLEIDING WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING MEMO Digitale leeromgeving HANDLEIDING In deze handleiding staat de inhoud van de digitale leeromgeving van Memo beschreven, en hoe

Nadere informatie

TAALCOMPLEET. Nederlands voor anderstaligen KNM. 5 e druk 2016 ISBN KNM: Copyright: KleurRijker B.V.,

TAALCOMPLEET. Nederlands voor anderstaligen KNM. 5 e druk 2016 ISBN KNM: Copyright: KleurRijker B.V., TAALCOMPLEET Nederlands voor anderstaligen KNM 5 e druk 2016 ISBN KNM: 978-94-90807-19-1 Copyright: KleurRijker B.V., info@kleurrijker.nl Hoofdredactie: Janneke Blom Redactie: Nynke Oosterhuis Auteurs:

Nadere informatie

Producten en prijzen 2016 GPS Nederlands

Producten en prijzen 2016 GPS Nederlands Volwassen en Eigentijds Producten en prijzen 2016 Volwassen en Eigentijds 1 Mei 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Maak kennis met... 3 Opbouw en inhoud van... 4 Gebruik voor de docent... 6 Lineair

Nadere informatie

Cursus. Netwerk versterken

Cursus. Netwerk versterken Cursus Netwerk versterken Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Lieke Helmes Inhoudelijke redactie: Agnes Schouten Titel: Netwerk versterken ISBN:

Nadere informatie

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen

D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen DIDACTISCHE BEKWAAMHEID D.1 Motiveren en inspireren van leerlingen Resultaat De leraar motiveert leerlingen om actief aan de slag te gaan. De leraar maakt doel en verwachting van de les duidelijk zorgt

Nadere informatie

Producten en prijzen 2016 GPS Engels

Producten en prijzen 2016 GPS Engels Volwassen en Eigentijds Producten en prijzen 2016 Volwassen en Eigentijds 1 Mei 2016 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Maak kennis met... 3 Opbouw en inhoud van... 4 Gebruik voor de docent... 6 Lineair

Nadere informatie

Cursus. Creëer een veilig seksueel klimaat

Cursus. Creëer een veilig seksueel klimaat Cursus Creëer een veilig seksueel klimaat Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Annemieke Loos Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Creëer

Nadere informatie

Lesbrieven voor daltonen jenaplanonderwijs

Lesbrieven voor daltonen jenaplanonderwijs project: Lesbrieven voor daltonen jenaplanonderwijs Colofon Uitgeverij Edu Actief b.v. Meppel Postbus 1056 7940 KB Meppel Tel.: 0522-235235 Fax: 0522-235222 E-mail: info@edu-actief.nl Internet: www.edu-actief.nl

Nadere informatie

PROGRAMMA VOOR BEGRIJPEND LEZEN DE ZUID-VALLEI

PROGRAMMA VOOR BEGRIJPEND LEZEN DE ZUID-VALLEI PROGRAMMA VOOR BEGRIJPEND LEZEN DE ZUID-VALLEI (Dit programma is in 2011 aangepast aan de meest recente AVI-indeling van het CITO.) Het leren lezen is voor veel leerlingen een proces dat veel inspanning

Nadere informatie

GPS Rekenen. Producten en prijzen GPS Rekenen. Volwassen en Eigentijds. Volwassen en Eigentijds 1. GPS Rekenen

GPS Rekenen. Producten en prijzen GPS Rekenen. Volwassen en Eigentijds. Volwassen en Eigentijds 1. GPS Rekenen Volwassen en Eigentijds Producten en prijzen 2019 Volwassen en Eigentijds 1 Januari 2019 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 Maak kennis met... 3 Opbouw en inhoud van... 4 Gebruik voor de docent... 6 Lineair

Nadere informatie

Friese taal en cultuur VWO. Syllabus centraal examen 2010

Friese taal en cultuur VWO. Syllabus centraal examen 2010 Friese taal en cultuur VWO Syllabus centraal examen 2010 oktober 2008 2008 Centrale Examencommissie Vaststelling Opgaven vwo, havo, vmbo, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Alles uit deze uitgave mag worden

Nadere informatie

Producten en prijzen 2014 Groen Nederlands Groen Rekenen

Producten en prijzen 2014 Groen Nederlands Groen Rekenen Producten en prijzen 2014 Groen Nederlands Groen Rekenen www.instruct.nl 1 Inhoudsopgave Maak kennis met GPS Groen Nederlands en Rekenen Pag. 3 Opbouw en inhoud GPS Groen Nederlands Pag. 4 Opbouw en inhoud

Nadere informatie

06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I. Een Goed. Feedbackgesprek. Tussen kritiek en compliment. Wilma Menko

06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I. Een Goed. Feedbackgesprek. Tussen kritiek en compliment. Wilma Menko 06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina I Een Goed Feedbackgesprek Tussen kritiek en compliment Wilma Menko 06950181_voorw 01-03-2005 15:47 Pagina II Een goede reeks ISBN Een goede vergadering 90 06 95017

Nadere informatie

Nectar 4e editie biologie vmbo-basis deel 3B leerwerkboek

Nectar 4e editie biologie vmbo-basis deel 3B leerwerkboek Nectar 4e editie biologie vmbo-basis deel 3B leerwerkboek Serie-overzicht klas 1 + 2 nectar onderbouw klas 3 3 basis 3 kader 3 gt havo / vwo 2 3 klas 4 4 basis 4 kader 4 gt havo / vwo tweede fase 0 / 17

Nadere informatie

Producten en prijzen 2013 GPS Nederlands GPS Duits GPS Engels

Producten en prijzen 2013 GPS Nederlands GPS Duits GPS Engels Nederlands - Duits - Engels Navigeren op maat Producten en prijzen 2013 GPS Nederlands GPS Duits GPS Engels www.instruct.nl 1 Inhoudsopgave Maak kennis met GPS Taal Pag. 3 Opbouw en inhoud van de methoden

Nadere informatie

Keuzedeel Doorstroom naar niveau 3 Zorg en Welzijn

Keuzedeel Doorstroom naar niveau 3 Zorg en Welzijn Keuzedeel Doorstroom naar niveau 3 Zorg en Welzijn Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Gerda Verheij Eindredactie: Edu Actief b.v. Titel: Keuzedeel

Nadere informatie

3. Een opleidingsdomein kiezen

3. Een opleidingsdomein kiezen Edu4all LOB 3. Een opleidingsdomein kiezen Licentie: Voor het activeren van de licentie kijk op pagina 5 van dit werkboek. COLOFON Uitgeverij: Auteur(s): Inhoudelijke redactie: Bronvermelding: Illustraties:

Nadere informatie

INLOGLES LEERLINGEN ELO Voortgezet Onderwijs

INLOGLES LEERLINGEN ELO Voortgezet Onderwijs INLOGLES LEERLINGEN ELO Voortgezet Onderwijs Inhoudsopgave Inleiding 3 Lesplan 4 Voorafgaand aan de les 5 Les opzet 6 Start met inloggen 7 Welke vragen kunt u verwachten 8 Technische problemen 9 Malmberg

Nadere informatie

Aanvullen of aanvallen?

Aanvullen of aanvallen? Aanvullen of aanvallen? M E T H O D I S C H W E R K E N Methodisch werken is het kenmerk bij uitstek van de professionele beroepsbeoefenaar, dat wil zeggen: doelgericht, planmatig, systematisch gebruikmaken

Nadere informatie

Studiehandleiding. Spoedcursus zakelijke communicatie Engels

Studiehandleiding. Spoedcursus zakelijke communicatie Engels Studiehandleiding Spoedcursus zakelijke communicatie Engels Lay-out en opmaak: NTI DTP Studio, Leiden 1 e druk januari 2010 2 e druk, augustus 2011 001204040 2010, NTI bv, Leiden Alle rechten voorbehouden.

Nadere informatie

OPBRENGSTGERICHT WERKEN. Handleiding groepsoverzicht en groepsplan. versie 1

OPBRENGSTGERICHT WERKEN. Handleiding groepsoverzicht en groepsplan. versie 1 OPBRENGSTGERICHT WERKEN Handleiding groepsoverzicht en groepsplan versie 1 auteurs Ina Cijvat Brenda van Rijn Handleiding groepsoverzicht en groepsplan De wereld in getallen Inhoud 1 Invullen van het groepsoverzicht

Nadere informatie

Hardware-eisen 800 MHz processor, 128 Mb RAM geheugen, Internet Explorer 5.5, Windows ME of hoger, 16 speed cd-rom drive.

Hardware-eisen 800 MHz processor, 128 Mb RAM geheugen, Internet Explorer 5.5, Windows ME of hoger, 16 speed cd-rom drive. Titel PiT : methode vmbo Zorg en Welzijn Vak/onderwerp Zorg en Welzijn voor leerjaar 3 en 4 van het vmbo. Hardware-eisen 800 MHz processor, 128 Mb RAM geheugen, Internet Explorer 5.5, Windows ME of hoger,

Nadere informatie

Wiskunde op maat! 29/11/17

Wiskunde op maat! 29/11/17 Wiskunde op maat! 29/11/17 Presentatie Achtergrond nieuwe editie Concept boek online Arrangement Achtergrond 12 e editie Gebruikerswensen Oefenstof Theorie/voorbeelden Differentiatie Digitaal Gepersonaliseerd

Nadere informatie

Whitepaper Pincode 6 e editie tweede fase

Whitepaper Pincode 6 e editie tweede fase Whitepaper Pincode 6 e editie tweede fase Nieuwe editie Pincode 6 e editie Tweede Fase Met de nieuwe editie van Pincode voor de tweede fase worden leerlingen optimaal voorbereid op het nieuwe examenprogramma,

Nadere informatie

Bijlage 3: Format beschrijving opdrachten onderzoekend leren

Bijlage 3: Format beschrijving opdrachten onderzoekend leren Bijlage 3: Format beschrijving opdrachten onderzoekend leren Dit format is bedoeld voor docenten die onderzoekend-lerenopdrachten gaan maken voor het gebruik in hun eigen groep en/of voor gebruik door

Nadere informatie

FRIESE TAAL EN CULTUUR HAVO. Syllabus centraal examen 2015

FRIESE TAAL EN CULTUUR HAVO. Syllabus centraal examen 2015 FRIESE TAAL EN CULTUUR HAVO Syllabus centraal examen 2015 April 2013 2013 College voor Examens, Utrecht Alle rechten voorbehouden. Alles uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd

Nadere informatie

Onderwijs met ict - studenten lerarenopleiding Bijlage: Tabellen

Onderwijs met ict - studenten lerarenopleiding Bijlage: Tabellen Onderwijs met ict - studenten lerarenopleiding Bijlage: Tabellen 1 Repons en achtergrondkenmerken van studenten 2 2 Gebruik van ict door studenten 4 3 Competentie op ict-gebied 5 4 Opvattingen over leerlingen

Nadere informatie

FRIESE TAAL EN CULTUUR HAVO

FRIESE TAAL EN CULTUUR HAVO FRIESE TAAL EN CULTUUR HAVO SYLLABUS CENTRAAL EXAMEN 2019 Beschikbaar gesteld door Stichting Studiebegeleiding Leiden (SSL). Beschikbaar gesteld door Stichting Studiebegeleiding Leiden (SSL). 2017 College

Nadere informatie

Inhoud. 1. Introductie Nederlands... 3

Inhoud. 1. Introductie Nederlands... 3 Functieopdracht Nederlands - Operator A en B Inhoud 1. Introductie Nederlands... 3 2. Opdrachten... 5 Opdracht 1. Verschillende meningen... 5 Opdracht 2. Luisteren naar een vergadering... 7 Opdracht 3.

Nadere informatie

Nederlands Luisteren Voor 1F Deel 2 van 2

Nederlands Luisteren Voor 1F Deel 2 van 2 Nederlands Luisteren Voor 1F Deel 2 van 2 Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Gerda Verhey Inhoudelijke redactie: Ina Berlet Titel: Nederlands Luisteren

Nadere informatie

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Waldeck, Statenkwartier cohort 18 19

PTA Nederlands TL/GL Bohemen, Houtrust, Kijkduin, Waldeck, Statenkwartier cohort 18 19 Examenprogramma NE/K/1 Oriëntatie op leren en werken De kandidaat kan zich oriënteren op de eigen loopbaan en op het belang van Nederlands in de maatschappij. NE/K/2 Basisvaardigheden De kandidaat kan

Nadere informatie

Het flexibel inzetten van de taalmethode heeft te maken met de functie van taal.

Het flexibel inzetten van de taalmethode heeft te maken met de functie van taal. Taal: vakspecifieke toelichting en tips Taalverwerving en -onderwijs verlopen als het ware in cirkels: het gaat vaak om dezelfde inhouden, maar de complexiteit en de mate van beheersing nemen toe. Anders

Nadere informatie

Whitepaper Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw

Whitepaper Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw Whitepaper Moderne Wiskunde 12 e editie onderbouw WHITEPAPER MODERNE WISKUNDE Moderne Wiskunde is een methode waarin inzicht, structuur en vernieuwing centraal staan. Moderne Wiskunde volgt een didactiek

Nadere informatie

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING NOVA

WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING NOVA Digitale leeromgeving HANDLEIDING WERKEN MET DE DIGITALE LEEROMGEVING NOVA Digitale leeromgeving HANDLEIDING In deze handleiding staat de inhoud van de digitale leeromgeving van Nova beschreven, en hoe

Nadere informatie

Voor leren en onderwijzen op maat

Voor leren en onderwijzen op maat VO-content Voor leren en onderwijzen op maat Open, digitaal leermateriaal Samen met docenten gemaakt Ruim honderd Stercollecties Eenvoudig te combineren met bestaande methodes en eigen leermateriaal Stimuleert

Nadere informatie

Cursus. Onderwijs VVE 2 activerende leeromgeving

Cursus. Onderwijs VVE 2 activerende leeromgeving Cursus Onderwijs VVE 2 activerende leeromgeving Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Geerte Binnema Inhoudelijke redactie: Napona Smid Titel: Onderwijs/VVE2

Nadere informatie

Docentenhandleiding. Type-Basic Praktijk

Docentenhandleiding. Type-Basic Praktijk Docentenhandleiding Type-Basic Praktijk 2007 Instruct, Postbus 38, 2410 AA Bodegraven Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand,

Nadere informatie

Beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs

Beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs kennisnet.nl Beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs Op de volgende pagina s treft u het beoordelingsinstrument Digitale Leermiddelen Taalonderwijs. Het instrument is ingedeeld in acht

Nadere informatie

Wat moet ik doen voor mijn Schoolexamens en Eindexamen Engels?

Wat moet ik doen voor mijn Schoolexamens en Eindexamen Engels? Agora 2018-2019: PTA vwo Engels Wat moet ik doen voor mijn Schoolexamens en Eindexamen Engels? Eén periode: T 01 Leesvaardigheid Toets / schriftelijk / tijdsduur 60 minuten / weging: 10 - Het lezen van

Nadere informatie

Keuzedeel Ondernemend gedrag (geschikt voor niveau 1 en 2)

Keuzedeel Ondernemend gedrag (geschikt voor niveau 1 en 2) Keuzedeel Ondernemend gedrag (geschikt voor niveau 1 en 2) Examen voor de beoordelaar ID-code versie datum contact K0211 1.0 12 juli 2017 Jan Groothuis Examen Ondernemend gedrag (geschikt voor niveau 1

Nadere informatie

06950246_binnen 16-07-2004 11:01 Pagina I. Goede. Een. Zin. Yolanda Mante Laura Vening

06950246_binnen 16-07-2004 11:01 Pagina I. Goede. Een. Zin. Yolanda Mante Laura Vening 06950246_binnen 16-07-2004 11:01 Pagina I Een Goede Zin Yolanda Mante Laura Vening I 06950246_binnen 16-07-2004 11:01 Pagina II Een goede reeks ISBN Een goede vergadering 90 06 95017 3 Een goed feedbackgesprek

Nadere informatie