Datum Contactpersoon Ons Kenmerk Telefoonnummer Bijlage(n) adres Onderwerp Wat is het enquêterecht en wat betekent het voor instellingen?

Transcriptie

1 Aan bestuur en directie van de bij de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland aangesloten stichtingen en verenigingen Datum 13 juni 2006 Ons Kenmerk B60606ABA1416 Bijlage(n) 1 Onderwerp enquêterecht cliënten Contactpersoon dhr. drs. M.M. (Marcel) Dopper Telefoonnummer adres mdopper@vgn.org Geacht bestuur, geachte directie, Sinds 1 januari 2006 is de zorgbrede governancecode van kracht. De brancheorganisaties, verenigd in de Brancheorganisaties Zorg (BoZ) 1, die deze code hebben onderschreven zullen hun statuten in 2006 zodanig wijzigen dat het hanteren van de code een lidmaatschapsvoorwaarde voor de leden wordt. Een belangrijk aspect van deze governancecode is de handhaving ervan. Eén van de instrumenten hiervoor is het enquêterecht van cliënten (als laatste redmiddel) bij mogelijk wanbeleid van de Raad van Bestuur of de Raad van Toezicht van een instelling. Hoewel de instelling de statuten niet hoeft te wijzigen als gevolg van de inwerkingtreding van de governancecode, dienen deze wel gewijzigd te worden vanwege het enquêterecht. In deze brief lichten wij het enquêterecht verder toe en wordt een advies gegeven over aan welke organen u het enquêterecht kunt toekennen. Ook zijn voorbeeldteksten voor uw statuten bijgevoegd. De andere BoZ-brancheorganisaties hebben op dezelfde wijze hun leden geïnformeerd. Wat is het enquêterecht en wat betekent het voor instellingen? Het enquêterecht is de bevoegdheid van een orgaan om zich tot de Ondernemerskamer te wenden met het verzoek aan die Ondernemingskamer om een onderzoek in te stellen naar het beleid en de gang van zaken van de zorginstelling. Dit kan bijvoorbeeld inhouden dat het hele reilen en zeilen van een instelling (financiële administratie, alle boeken en bescheiden) bekeken wordt en kan zó ver gaan dat de instelling dergelijke zaken moet afgeven voor onderzoek. Sinds 1 januari is ook de Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi) van kracht geworden. Deze wet regelt de toelatingen voor instellingen (met bouw en zonder bouw). Eén van de voorwaarden voor het krijgen (of het houden) van een toelating zijn de zogenaamde transparantie-eisen. 1 Van de Brancheorganisaties Zorg (BoZ) maken deel uit: Arcares, GGZ Nederland, NVZ, Z-org, NFU en VGN Oudlaan GA Utrecht Postbus AK Utrecht info@vgn.org T (030) F (030) Postbank Rabobank BTWnr B.01 KvK Utrecht

2 pagina 2 Het gaat hierbij om een goede bestuursstructuur en een ordelijke en controleerbare bedrijfsvoering. In de transparantie-eisen is eveneens het enquêterecht voor cliënten vastgelegd. Instellingen dienen dit enquêterecht vast te leggen in hun statuten. Bestaande instellingen hebben tot 1 januari 2007 de tijd om de statuten aan te passen. Nieuwe instellingen moeten dit meteen in de statuten opnemen. Wettelijk kader enquêterecht Artikel 6.2 van het Uitvoeringsbesluit WTZi houdt in dat zorgorganisaties hun statuten zodanig dienen aan te passen dat een of meer bepaalde belanghebbenden het recht van enquête wordt toegekend. De tekst van art. 6.2 van het Uitvoeringsbesluit WTZi luidt als volgt: Indien de instelling de rechtsvorm van een stichting of vereniging als bedoeld in art. 344 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek heeft, kent zij in de statuten aan een orgaan dat de cliënten van de instelling vertegenwoordigt, de in artikel 346, onder c, van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek bedoelde bevoegdheid toe tot het indienen van een verzoek als bedoeld in artikel 345 van Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek. De instelling kan die bevoegdheid daarnaast ook aan anderen toekennen. Artikel 6.2 van het Uitvoeringsbesluit WTZi stelt dus verplicht dat zorginstellingen in hun statuten een orgaan noemen dat de cliënten van de zorginstelling vertegenwoordigt. Volgens de voorlichtingsbrochure Goed bestuur in de zorg: informatie over de transparantie-eisen Wet toelating zorginstellingen 2 van het ministerie van VWS, behorend bij het Uitvoeringsbesluit, kan daarbij gedacht worden aan de Consumentenbond, de NPCF of de cliëntenraad. Artikel van de zorgbrede governancecode is algemener geformuleerd en luidt: De statuten van de zorgorganisatie die voldoet aan de in art. 344 Boek 2 BW gestelde omschrijving, worden zodanig aangepast dat uiterlijk 31 december 2006 één of meer in die statuten nader omschreven belanghebbenden het recht van enquête wordt toegekend en zij daarmee toegang hebben tot de Ondernemingskamer van het Gerechtshof te Amsterdam. De eisen rondom het enquêterecht vanwege het uitvoeringsbesluit kunnen dus worden gezien als een verbijzondering van hetgeen in de zorgbrede governancecode is vastgelegd. Aan wie kan het enquêterecht worden toegekend? De WTZi vereist dat het enquêterecht aan minimaal één orgaan, dat de cliënten van de instelling vertegenwoordigt, wordt toegekend in de instellingstatuten. 2 De voorlichtingsbrochure Goed bestuur in de zorg: informatie over de transparantie-eisen Wet toelating zorginstellingen is door VWS verzonden aan alle lidinstellingen van de VGN en te downloaden via

3 pagina 3 VWS doet in haar voorlichtingsbrochure de suggestie om een generieke bepaling in de statuten op te nemen zodat een orgaan dat cliënten vertegenwoordigt een verzoek bij de Ondernemingskamer kan indienen om mogelijk wanbeleid bij de instelling te onderzoeken. Bij een dergelijk brede toepassing zal de Ondernemingskamer steeds beslissen of de vragende partij voldoende representatief is. VWS geeft ook de mogelijkheid om één of meerdere organisaties waaraan het enquêterecht wordt toegekend, concreet te benoemen in de statuten. Hieraan worden twee voorwaarden gesteld. Allereerst mag de toegang tot de Ondernemingskamer niet te restrictief worden toegekend en ten tweede dient de partij die opgenomen wordt in de statuten, hiermee in te stemmen. Het ministerie van VWS verliest naar onze mening in dit advies uit het oog dat het enquêterecht een zeer vergaand recht is. Het enquêterecht is een zwaar rechtsmiddel (eigenlijk een soort laatste redmiddel) dat relatief eenvoudig en zonder al te veel formaliteiten kan worden opgestart maar wat voor elke instelling een forse (financiële) belasting kan vormen en vergaande schadelijke gevolgen kan hebben. Het brede voorstel van VWS maakt het mogelijk dat instellingen door vele verschillende (soms zelfs nu nog niet eens bekende) partijen geconfronteerd kunnen worden met (de dreiging van) een enquêteverzoek. De verwachting is dat de Ondernemingskamer verzoekende partijen snel ontvankelijk zal verklaren. De praktijk bij vergelijkbare gevallen buiten de zorg heeft dit inmiddels uitgewezen. Wij adviseren daarom ook terughoudendheid te betrachten en de toekenning van het enquêterecht te beperken tot één concreet orgaan dat de cliënten van de instelling vertegenwoordigt. Aan welk orgaan kan de instelling het enquêterecht toekennen? Wij hebben mr. L.G.H.J. Houwen van Dirkzwager Advocaten en notarissen voorbeeldstatuten laten opstellen waarin verschillende mogelijkheden voor het enquêterecht zijn opgenomen. Deze voorbeelden zijn bijgevoegd (bijlage 1) en eveneens te downloaden via het VGN ledennet (thema: maatschappelijke verantwoording/governance). Het gaat om drie alternatieven die elk worden toegelicht. Alternatief a: De (centrale) cliëntenraad die ten behoeve van de zorginstellingen van de stichting is ingesteld. Iedere instelling heeft op grond van de Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstellingen (WMCZ) een cliëntenraad ingesteld. Cliëntenraden praten mee over het beleid en de activiteiten van de instelling. De leden van een cliëntenraad hebben een langdurige relatie met de instelling en zijn bij uitstek de vertegenwoordigers van cliënten van de instelling. De cliëntenraad is daarom zeer representatief te noemen met betrekking tot het enquêterecht. Het toekennen van het enquêterecht ligt dan ook in het verlengde van de bevoegdheden die men via de WMCZ heeft verkregen.

4 pagina 4 Indien dit nodig is, kan de cliëntenraad voor inhoudelijke ondersteuning terecht bij het Steunpunt Enquêterecht. Dit is opgezet door de Landelijke Organisatie Cliëntenraden (LOC) in samenwerking met de Stichting Landelijke Patiënten en Bewonersraden in de GGZ (LPR) en de Stichting Landelijk Steunpunt cliëntenraden voorzieningscentra gehandicapten (LSR). Maar men kan uiteraard ook bij andere belangenbehartigingsorganisaties voor cliënten terecht zoals de Federatie van Ouderverenigingen (FvO) of Chronische zieken en Gehandicaptenraad Nederland (CG-raad). Het recht van enquête is een zwaar rechtsmiddel. Mogelijk grijpt een cliëntenraad er te snel of om een verkeerde reden naar. Alvorens het enquêterecht uit te kunnen oefenen moeten instelling en andere partij (in dit geval de cliëntenraad) met elkaar gesproken hebben. De verzoeker moet tevoren schriftelijk bezwaar hebben gemaakt tegen het beleid en de zorginstelling moet de gelegenheid en tijd gehad hebben om de bezwaren te onderzoeken en maatregelen te nemen. Een cliëntenraad is in de regel geen rechtspersoon. Mocht de cliëntenraad zich willen richten tot de Ondernemerskamer dan is ondersteuning van een advocaat onontbeerlijk. De leden van de cliëntenraad lopen een financieel risico omdat zij (indien zij niet in het gelijk worden gesteld) kunnen worden veroordeeld in de kosten. Dit risico kan ertoe leiden dat, uit angst voor veroordeling in de kosten, niet naar de Ondernemerskamer wordt gestapt. Daarom adviseert de VGN om (in navolging van de WMCZ) met de cliëntenraad overeen te komen dat de kosten van het enquêteverzoek door de cliëntenraad ten laste komen van de instelling. Daarbij dient dan te worden bepaald dat deze kosten alleen ten laste van de instelling komen als de cliëntenraad de instelling vooraf van de te maken kosten in kennis heeft gesteld. Alternatief b: Een concreet omschreven landelijke of regionale cliënten- en patiëntenorganisatie, zoals de LSR, de Federatie van Ouderverenigingen (FvO) of de Chronische zieken en Gehandicaptenraad Nederland (CG-raad). Zowel de FvO, als de LSR, en de CG-raad hebben de bereidheid getoond om het enquêterecht namens cliënten uit te oefenen. Het LSR participeert overigens in het Steunpunt Enquêterecht. Hier kunnen cliëntenraden terecht met vragen over het enquêterecht. Ten behoeve van dit steunpunt is ook in een proceskostenfonds voorzien. Op dit moment is nog onduidelijk hoe het proceskostenfonds vorm zal krijgen of wat de omvang ervan is. De VGN is van mening dat het LSR, FvO en CG-raad voldoende zijn toegerust om het enquêterecht uit te oefenen en hier ook prudent mee zullen omgaan. U kunt bijvoorbeeld die organisatie die uw cliëntenraad ondersteunt (zoals bijvoorbeeld de FvO of LSR dat doen) aanwijzen in de statuten omdat deze al bekend is met uw instelling. Maar u kunt ook van mening zijn, dat het juist beter is een organisatie aan te wijzen die uw cliëntenraad niet ondersteunt en dus wat meer op afstand staat van uw instelling.

5 pagina 5 Het staat u uiteraard ook vrij om een andere organisatie, zoals een regionaal patiënten/consumenten platform (RP/CP) aan te wijzen. De NPCF en de Consumentenbond hebben overigens aan het ministerie van VWS laten weten het enquêterecht niet te willen uitoefenen. Indien u kiest voor LSR, FvO of CGraad of een andere organisatie, raden wij u aan hen hiervan in kennis te stellen. Alternatief c: Een representatieve cliëntenvereniging die cliënten van de zorgorganisatie van de stichting onder haar leden telt en ten minste twee jaar volledige rechtsbevoegdheid bezit, mits zij krachtens haar statuten in het bijzonder de belangen van de cliënten van de stichting feitelijk behartigt. In deze optie wordt geen concrete organisatie genoemd. De rechter van de Ondernemingskamer beslist dan in de concrete situatie bij het verzoek tot enquête of de verzoekende partij voldoende representatief is om aangemerkt te worden als een orgaan dat de cliënten van de instelling vertegenwoordigt. In een dergelijk geval kunnen meerdere representatieve organisaties namens de cliënten optreden bij een mogelijk wanbeleid. De clausule dat de vereniging reeds twee jaar rechtsbevoegdheid behoort te hebben is bedoeld om ad hoc verenigingen die uitsluitend worden opgericht met het doel in een concreet geval een enquête te vorderen, uit te sluiten. Advies VGN Wij adviseren u terughoudend te zijn met de suggestie van VWS om het enquêterecht breed toe te kennen aan elk orgaan dat de cliënten van de instelling vertegenwoordigt. Kies in uw statuten bij voorkeur voor slechts één concreet met naam genoemde partij om het enquêterecht aan toe te kennen. Daarmee voldoet u ook aan de bepaling rondom het enquêterecht in de zorgbrede governancecode. Met betrekking tot welke partij het enquêterecht vervolgens dient te krijgen, adviseren wij u om dit toe te kennen aan uw cliëntenraad. Deze heeft een langdurige relatie met de instelling en is daarom zeer representatief te noemen met betrekking tot het enquêterecht. Het toekennen van het enquêterecht ligt dan ook in het verlengde van de bevoegdheden die de cliëntenraden via de WMCZ hebben verkregen. Mocht u toch liever een andere partij willen aanwijzen, dan adviseren wij u een orgaan te kiezen dat affiniteit heeft met uw cliënten zoals de FvO, LSR of CG-raad.

6 pagina 6 Wij hopen u met deze handreiking van voldoende informatie te hebben voorzien om het enquêterecht vast te leggen in uw statuten vóór 1 januari Uw eventuele vragen vernemen wij vanzelfsprekend graag. U kunt terecht bij de in het briefhoofd genoemde contactpersoon. Met vriendelijke groet, mw. drs. J.E.A.M. Nooren Directeur Bijlage - voorbeeld statuut teksten enquêterecht Kopie(ën) aan - LSR - CG-raad - FvO

7 pagina 7 ENQUÊTERECHT STATUTEN ZORGINSTELLINGEN Bijlage 1: voorbeeld statuut teksten enquêterecht Enquêterecht 1. Tot het indienen van een schriftelijk verzoek bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof te Amsterdam tot het instellen van een onderzoek naar het beleid en de gang van zaken van de stichting zoals bedoeld in artikel 345 Boek 2 Burgerlijk Wetboek is bevoegd: Alternatief a: de (centrale) cliëntenraad die ten behoeve van de zorginstellingen van de stichting is ingesteld. Alternatief b: [een concreet omschreven landelijke of regionale cliënten- en patiëntenvereniging, zoals:] de Federatie van Ouderverenigingen (FvO) of: het Landelijk Steunpunt cliëntenraden (LSR); of: de Chronisch zieken en Gehandicaptenraad Nederland (CG-raad). Alternatief c [indien u niet kiest voor een concrete partij maar in de statuten toch een meer algemene open aanwijzing zou willen vastleggen]: een representatieve cliëntenvereniging die cliënten van de zorgorganisatie van de stichting onder haar leden telt en ten minste twee jaar volledige rechtsbevoegdheid bezit, mits zij krachtens haar statuten in het bijzonder de belangen van de cliënten van de stichting feitelijk behartigt. 2. Een verzoek tot het instellen van een onderzoek zoals bedoeld in artikel 345 Boek 2 Burgerlijk Wetboek kan niet worden ingediend ter zake van aangelegenheden die op grond van de Wet Medezeggenschap Cliënten Zorginstellingen respectievelijk de Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector door de (centrale) cliëntenraad casu quo klachtencommissie van de zorgorganisatie van de stichting kunnen worden behandeld. 3. Een cliëntenvereniging is niet ontvankelijk indien zij niet tevoren de (centrale) cliëntenraad van de zorginstellingen van de stichting in de gelegenheid heeft gesteld schriftelijk van zijn gevoelen te doen blijken. [toelichting: lid 3 uiteraard alleen opnemen indien de in lid 1 aangewezen partij niet de cliëntenraad is].