Verantwoorde kredietverstrekking 2006

Transcriptie

1 Verantwoorde kredietverstrekking 2006 Datum: Aantal pagina s: 12 januari

2 Pagina 2 van 35 INHOUDSOPGAVE Samenvatting Aanleiding van het onderzoek Doel van het onderzoek Reikwijdte en beperkingen Consumptief krediet Wat is consumptief krediet? Omvang van de markt Trends in de markt Brancheorganisaties Verkoopproces Wettelijke eisen Wfd en de systematiek van open normen Zelfregulering Relatie tussen Wfd en Wck Ontwikkelingen in regulering Verantwoordelijkheid van de consument Uitkomsten onderzoek Vastlegging van het acceptatiebeleid Reclame-uitingen en kredietprospectussen Het inwinnen van informatie Raadplegen BKR Welke opgevraagde informatie wordt vastgelegd? Het gehanteerde acceptatiebeleid in de praktijk Wanneer is er sprake van overkreditering? De weg naar verantwoorde kredietverlening Het overleg met de NVB en de VFN Het overleg met de NTO...29 Bijlage Bijlage

3 Pagina 3 van 35 Samenvatting In 2005 is ruim 10 miljard euro 1 nieuw consumptief krediet verstrekt 2. Per ultimo september 2006 bedroeg het saldo uitstaand consumptief krediet 17 miljard euro. In 2005 hebben de consumenten 1,6 miljard euro aan kredietvergoeding betaald. Het marktaandeel van de banken en creditcardmaatschappijen in het bedrag aan uitstaand krediet bedraagt 53%. De financieringsmaatschappijen zijn goed voor een marktaandeel van 43%. Een beperkt marktaandeel is weggelegd voor de postorderbedrijven (3%) en de gemeentelijke kredietbanken (1%). Om een beeld te krijgen van deze miljardenmarkt heeft de Autoriteit Financiële Markten (AFM) onderzoek gedaan bij instellingen die onder de Wet financiële dienstverlening (Wfd) consumptieve kredieten mogen aanbieden. Hypothecaire kredieten zijn niet in dit onderzoek meegenomen. Er zijn banken, creditcardmaatschappijen, financieringsmaatschappijen en postorderbedrijven (thuiswinkels 3 ) in het onderzoek betrokken. Deze kredietaanbieders zijn select gekozen. Er zijn, anders dan zelfstandige financieringsdochters, geen vestigingen van grootbanken in dit onderzoek opgenomen. Hierdoor is het onderzoek niet geheel representatief, maar geeft wel een goede indicatie van de gehanteerde praktijk. De Wfd beoogt consumenten te beschermen tegen overkreditering. Consumenten waaraan een krediet is verstrekt, terwijl dit niet verantwoord was, kunnen in grote financiële problemen raken. Hiervan zijn vele voorbeelden, die vooral zichtbaar worden als deze consumenten in het schuldsaneringtraject terecht komen 4. In de praktijk zitten echter veel meer consumenten in de financiële problemen en niet alleen consumenten met een minimum inkomen. Consumenten met een hoger inkomen zijn immers gewend aan een hoger uitgavenpatroon. Ook voor deze consumenten hebben de aanbieders van consumptief krediet een zorgplicht. De AFM benadrukt dat bij het verlenen van krediet zowel de kredietaanbieder als de kredietnemer een verantwoordelijkheid heeft. De zorgplicht van de kredietaanbieders ontslaat de consument niet van zijn eigen verantwoordelijkheid. De consument zal ook altijd zelf moeten beoordelen of het nemen van krediet in zijn of haar situatie verantwoord is. Invulling norm verantwoorde kredietverlening in de praktijk Kredietaanbieders dienen informatie in te winnen over de financiële positie van de consument. Kredietaanbieders mogen geen krediet verstrekken als uit de financiële positie van de consument blijkt dat het verstrekken van krediet onverantwoord is. In de Wfd is deze eis opgenomen als een open norm, die de branche bij voorkeur zelf op een verantwoorde wijze dient in te vullen. In de praktijk wordt op twee manieren invulling gegeven aan deze open norm: 1. Er wordt een inkomsten/lasten toets uitgevoerd. Aan de hand van opgevraagde informatie over inkomsten en bepaalde vaste lasten wordt berekend wat de betrokken consument maandelijks overhoudt om aan levensonderhoud te besteden. De kredietaanbieders vergelijken dit te besteden bedrag met het bedrag dat zij minimaal nodig vinden voor levensonderhoud. Het positieve verschil kan worden gebruikt voor rente en 1 Er is in 2005 overigens meer afgelost (10,6 miljard euro) dan verstrekt. 2 Alle cijfers in deze alinea zijn afkomstig van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). 3 De branche-organisatie de Nederlandse Thuiswinkel Organisatie spreekt bij voorkeur over thuiswinkels. 4 Het aantal schuldsaneringen dat definitief is uitgesproken, is volgens cijfers van het CBS ten opzichte van 2004 met 4,4% gestegen tot in Ten opzichte van 2002 is het aantal schuldsaneringen met ruim 57% gestegen.

4 Pagina 4 van 35 aflossing van consumptief krediet. Dit systeem wordt over het algemeen gehanteerd door banken, financieringsmaatschappijen en deels creditcardmaatschappijen (boven een bepaald kredietbedrag 5 ). 2. Er wordt gebruik gemaakt van creditscoringssystemen. Een creditscoringssysteem kent scores toe aan omgevings- en ervaringsgegevens met betrekking tot een consument of een groep consumenten, zoals betaalgedrag, woonplaats, huur- of koopwoning, gezinssamenstelling en leeftijd. Dit wordt veelal gebruikt door postorderbedrijven en deels creditcardmaatschappijen (onder een bepaald kredietbedrag). Ook een combinatie van beide systemen komt voor. Onverantwoorde kredietverlening De AFM heeft onderzocht of de in de deelwaarneming gehanteerde inkomsten/lasten toets leidt tot onverantwoorde kredietverlening. Het uitgangspunt hierbij is dat consumenten na het betalen van hun vaste lasten, waaronder de kosten van leningen, voldoende geld overhouden om in hun levensonderhoud te voorzien. Hiervoor worden door de onderzochte banken, financieringsmaatschappijen en creditcardmaatschappijen (boven een bepaald kredietbedrag) normbedragen gehanteerd. Een aantal kredietaanbieders gebruikt een minimumnormbedrag dat vanaf een bepaald inkomen meestijgt met het inkomen. Deze kredietaanbieders houden terecht rekening met een stijging van het uitgavenpatroon bij een toenemend inkomen. Andere kredietaanbieders hanteren uitsluitend vaste normbedragen. De AFM heeft de gehanteerde (minimum)normbedragen afgezet tegen de bijstandsbedragen 6. Bijstand kan worden gezien als het bestaansminimum. De AFM heeft de (minimum)normbedragen ook afgezet tegen de huidige norm van de branchevereniging van kredietaanbieders, de Vereniging van financieringsondernemingen in Nederland (VFN). De VFN-norm is gebaseerd op 95% van de bijstand. Deze norm gaat ervan uit dat ook een consument op bijstandsniveau nog (beperkt) moet kunnen lenen. De VFN-norm houdt geen rekening met een stijging van het uitgavenpatroon bij een toenemend inkomen. Tabel. Bijstandsbedragen en de VFN-norm afgezet tegen de in de praktijk gehanteerde (minimum)normbedragen. Bijstand 7 VFN-norm In de praktijk gehanteerde (minimum)normbedragen 8 Alleenstaande Alleenstaande ouder Tweepersoonshuishouden De (minimum)normbedragen, die thans worden gehanteerd, liggen onder bijstandsniveau en in een aantal gevallen zelfs ruim onder bijstandsniveau. Bij het merendeel van de onderzochte kredietaanbieders liggen de (minimum)normbedragen ook onder de VFN-norm. De consument kan dus nog lenen, terwijl hij of zij al moet leven van een bedrag dat (ruim) onder bijstandsniveau ligt. Hierbij wordt ook niet in alle gevallen rekening gehouden met een stijgend uitgavenpatroon als het inkomen toeneemt. Consumenten kunnen hierdoor in ernstige financiële problemen komen. 5 Het kredietbedrag verschilt per creditcardmaatschappij. 6 In dit rapport worden drie gezinssituaties behandeld: alleenstaanden, alleenstaande ouders en tweepersoonshuishoudens. 7 Bedragen per 1 juli Om de bedragen te kunnen vergelijken, hebben we de bedragen gecorrigeerd voor de norm voor huuruitgaven. Voor het rekengemak is uitgegaan van 200 euro. 8 Bij de helft van de onderzochte instellingen is het normbedrag boven een bepaald inkomen afhankelijk van dit inkomen.

5 Pagina 5 van 35 Bovendien kunnen kredietverstrekkers in individuele gevallen, bijvoorbeeld uit commerciële overwegingen, nog naar beneden afwijken van hun eigen normen. De AFM heeft hierbij vastgesteld dat instellingen over het algemeen niet of onvoldoende beleid hebben vastgelegd waarin staat opgenomen onder welke voorwaarden van de eigen normen afgeweken kan worden. Op grond van het vorenstaande komt de AFM tot de conclusie dat sprake is van het onverantwoord verlenen van krediet. Er is door banken, financieringsmaatschappijen en creditcardmaatschappijen (boven een bepaald kredietbedrag) krediet verleend en/of er kan krediet worden verleend aan consumenten, terwijl dit met het oog op het voorkomen van overkreditering, niet verantwoord is. De AFM vindt deze praktijk niet acceptabel en is in overleg getreden met twee representatieve organisaties uit de branche, de VFN en de Nederlandse Vereniging van Banken (NVB), om te komen tot een verbeterde gedragscode in de sector. In een constructief overleg is afgesproken dat de VFN in samenwerking met de NVB de VFN-norm gaat herzien. De volgende uitgangspunten zijn geformuleerd: 1. De hoogte van de VFN-norm wordt kritisch bezien; 2. De VFN-norm wordt inkomensafhankelijk; en 3. Bij kredieten die dicht bij de minimumnorm zitten, zal een verhoogde zorgplicht gelden. Afgesproken is dat de herziening van de norm uiterlijk in maart 2007 is afgerond. De AFM wil de nieuwe norm branchebreed als referentiekader gaan toepassen. In de tussentijd verwacht de AFM dat de kredietaanbieders hun acceptatiecriteria op basis van de bovenstaande uitgangspunten kritisch bezien. De AFM zal de kredietaanbieders in individuele gevallen op hun verantwoordelijkheid aanspreken en waar nodig passende maatregelen treffen. Creditscoringssystemen Postorderbedrijven en deels creditcardmaatschappijen (onder een bepaald kredietbedrag) maken bij de beoordeling van een kredietaanvraag gebruik van geavanceerde creditscoringssystemen. Zij berekenen aan de hand van eerder genoemde gegevens de kans dat de consument niet zal terugbetalen. Zij vragen daarnaast geen individuele informatie op over het inkomen of de vaste lasten van de consument. Creditscoringssystemen worden door de wetgever acceptabel geacht, indien dit leidt tot aanvaardbare resultaten voor een individuele consument. De AFM dient te beoordelen of hieraan in de praktijk invulling wordt gegeven. De AFM is van mening dat bij creditscoringssystemen, waarin geen rekening wordt gehouden met inkomsten en vaste lasten van de betrokken consument, niet kan worden vastgesteld dat in alle gevallen overkreditering wordt voorkomen. Het risico blijft dus bestaan dat aan consumenten niet verantwoord krediet wordt verleend. Postorderbedrijven en deels creditcardmaatschappijen (onder een bepaald kredietbedrag) gebruiken creditscoringssystemen, waarin geen informatie is opgenomen over het inkomen dan wel vaste lasten van de consument. Hoewel het gebruik van een geavanceerd creditscoringssyteem een beproefde en reeds lange tijd toegestane methode is om de kredietwaardigheid te toetsen, kan bij deze systemen niet worden vastgesteld dat in alle gevallen overkreditering wordt voorkomen.

6 Pagina 6 van 35 Creditscoringssystemen worden reeds lange tijd gebruikt en het gebruik hiervan is ook wettelijk toegestaan. Hoewel het gebruik van een geavanceerd creditscoringssysteem een beproefde methode is om de kredietwaardigheid te toetsen, wordt niet voorkomen dat in individuele gevallen krediet wordt verleend, terwijl dit niet verantwoord is. Het doel en de strekking van de Wfd rechtvaardigen dat aan de open norm terzake verantwoorde kredietverlening nadere invulling wordt gegeven. Dit creëert een nieuwe situatie voor partijen die creditscoringssystemen gebruiken. Hierover heeft constructief overleg plaatsgevonden met de representatieve organisatie van de thuiswinkelbranche, de Nederlandse Thuiswinkel Organisatie (NTO). De AFM heeft in goed overleg met de NTO een minimum vastgesteld bij de invulling van de open norm terzake van verantwoorde kredietverlening. Kredietaanbieders die gebruik maken van een adequaat creditscoringssysteem dienen minimaal aan het volgende te voldoen. 1. Vanaf een krediet van 250 euro dient een (beperkte) inkomens/lasten toets aan de hand van een beperkt aantal adequate vragen over de financiële positie van de klant te worden uitgevoerd; en 2. Tot een krediet van 250 euro dient de kredietaanbieder (al dan niet elektronisch) een opt-in verklaring aan de consument voor te leggen, waarin de consument verplicht is aan te geven dat hij/zij in staat is (dat het verantwoord is) om de met het (totale) krediet gemoeide maandlasten (kredietkosten én aflossing) te betalen. De betreffende maandlast wordt in de verklaring opgenomen. De NTO is met het bovenstaande akkoord gegaan en zal hieraan op korte termijn constructief invulling geven. De AFM zal dit beleid toepassen op alle kredietaanbieders die gebruik maken van creditscoringssystemen. Reclame-uitingen en kredietprospectussen Het is van groot belang dat consumenten juist, volledig en niet misleidend worden geïnformeerd voordat aan hen een krediet wordt verleend. De reclame-uitingen zijn vaak het eerste moment waarop de consument in contact komt met een kredietaanbieding. De eerste indruk moet een goed beeld geven van het product dat of dienst die wordt aangeboden. Per 1 mei 2006 zijn daarom de eisen voor reclame-uitingen aangescherpt. Daarnaast dient een kredietaanbieder een kredietprospectus op haar website beschikbaar te stellen. In het kader van dit onderzoek heeft de AFM het kredietprospectus en de reclame-uitingen van de instellingen uit de deelwaarneming onderzocht. Hoewel de AFM verbeteringen ziet, heeft de AFM vastgesteld dat tweederde van de onderzochte instellingen nog steeds niet voldoet aan de vereiste normen. Een aantal van de bevindingen is ernstig te noemen. Zo is op de website van een kredietaanbieder zelfs helemaal geen kredietprospectus beschikbaar. Om cijfers vergelijkbaar te maken wordt een verplichte tabel voorgeschreven. De AFM heeft geconstateerd dat deze verplichte tabel niet in alle gevallen in de kredietprospectus is opgenomen of onjuist is opgenomen. Ook in reclame-uitingen is de belangrijke voorgeschreven tabel niet in alle gevallen opgenomen of onjuist opgenomen. Bovendien worden belangrijke kenmerken van het krediet niet genoemd, bijvoorbeeld of het aangeboden krediet een doorlopend krediet of een aflopend krediet betreft. Daarnaast heeft de AFM geconstateerd dat niet in alle gevallen wordt verwezen naar het kredietprospectus. Tweederde van de onderzochte kredietprospectussen en tweederde van de reclame-uitingen voldoen niet aan de eisen.

7 Pagina 7 van 35 Indien informatie-uitingen niet voldoen, bestaat het risico dat de consument op grond van een verkeerd beeld een onjuiste beslissing neemt. Indien de AFM constateert dat instellingen meerdere keren niet voldoen, zal de AFM handhavend optreden. In deze samenvatting wordt alleen ingegaan op de belangrijkste bevindingen. Voor een volledig beeld van de bevindingen wordt verwezen naar de omkaderde bevindingen in dit rapport.

8 Pagina 8 van Inleiding De AFM heeft bij aanbieders van consumptief krediet 9 die actief zijn in Nederland, onderzoek verricht naar de wijze waarop deze instellingen consumptief krediet 10 aanbieden. Hierbij is voornamelijk beoordeeld in welke mate rekening wordt gehouden met de vereisten ter voorkoming van overkreditering, die voortvloeien uit de Wet financiële dienstverlening (Wfd). Per 1 januari 2007 is de Wfd opgegaan in de Wet op het financieel toezicht. (Zie verder hoofdstuk 3). 1.1 Aanleiding van het onderzoek De Wfd is op 1 januari 2006 in werking getreden. De inwerkingtreding heeft gefaseerd plaatsgevonden. De meeste vereisten uit de Wfd en het Besluit financiële dienstverlening (Bfd) ten aanzien van het aanbieden van kredieten zijn vanaf 1 januari 2006 van kracht. Deze vereisten zijn voor een groot deel overgenomen uit de Wet consumptief krediet (Wck). Dit betekent dat de kredietaanbieders reeds langer aan deze vereisten moeten voldoen. De Wck bood de AFM echter onvoldoende bestuursrechtelijke middelen om hierop adequaat toezicht te houden. De uitgevoerde onderzoeken kunnen hierdoor mede worden gezien als een soort nulmeting, om vast te stellen op welke manier en in welke mate de kredietaanbieders invulling geven aan de vereisten uit de Wfd en het Bfd ten aanzien van kredietaanbiedingen. De AFM heeft met name gekeken hoe invulling wordt geven aan de open norm terzake overkreditering en heeft gekeken of dit leidt tot verantwoorde kredietverlening. De Wfd beoogt consumenten te beschermen tegen overkreditering. Consumenten waaraan een krediet is verstrekt, terwijl dit niet verantwoord was, kunnen in grote financiële problemen raken. Hiervan zijn vele voorbeelden, die vooral zichtbaar worden als deze consumenten in het schuldsaneringtraject terecht komen. In de praktijk zitten echter veel meer consumenten in de financiële problemen en niet alleen consumenten met een minimum inkomen. Consumenten met een hoger inkomen, zijn immers ook gewend aan een hoger uitgavenpatroon. Ook voor deze consumenten hebben de aanbieders van consumptief krediet een zorgplicht. 1.2 Doel van het onderzoek Het doel van het onderzoek is om een oordeel te vormen omtrent de mate waarin aanbieders van consumptief krediet een bijdrage leveren aan de doelstellingen van de Wfd. Hierbij is vastgesteld in hoeverre de onderzochte instellingen verantwoord krediet verstrekken. Dit kan niet los worden gezien van de wijze waarop de kredietaanbieders hun producten in reclame-uitingen aanbieden. Het doel van het onderzoek is tevens om een indruk te krijgen van de mate waaraan advertenties aan de wettelijke vereisten voldoen. 1.3 Reikwijdte en beperkingen Om een indicatie te krijgen van de mate waarin de kredietaanbieders invulling geven aan de vereisten uit de Wfd en het Bfd is onderzoek verricht bij drie banken, vijf financieringsmaatschappijen (waaronder creditcardmaatschappijen) en vijf postorderbedrijven. Er zijn, anders dan zelfstandige financieringsdochters, geen vestigingen van grootbanken in dit onderzoek betrokken. Hierdoor is het onderzoek niet geheel representatief, maar geeft wel een goede indicatie van de gehanteerde praktijk. 9 Drie banken, vijf financieringsmaatschappijen (waaronder creditcardmaatschappijen) en vijf postorderbedrijven. 10 Het kan hier zowel goederen- als ook geldkredieten betreffen.

9 Pagina 9 van 35 Het onderzoek heeft zich gericht op overkreditering bij consumptief krediet. Krediet dat verstrekt is met hypothecaire zekerheid vormt geen onderdeel van dit onderzoek. Bij dit onderzoek is met name gekeken naar: Het beleid van de instelling om overkreditering te voorkomen; De acceptatiecriteria bij het verstrekken van krediet; De reclame-uitingen en kredietprospectussen; Het inwinnen van informatie over de consument, zoals zijn of haar financiële positie; In welke gevallen het stelsel van kredietregistratie van het BKR 11 wordt geraadpleegd; en De vastlegging van de ingewonnen informatie en de bewaartermijn. Aan de hand van een a-selecte deelwaarneming van dossiers is gekeken naar bovengenoemde aspecten. Er is alleen onderzoek gedaan bij aanbieders van krediet. Kredietaanbieders kunnen gebruik maken van tussenpersonen. Dit distributiekanaal is in dit onderzoek niet meegenomen. Zogenoemde koppelverkoop 12 is in dit onderzoek eveneens niet meegenomen. Bij het vaststellen of sprake is van het niet verantwoord verstrekken van krediet of overkreditering wordt uitgegaan van de situatie op het moment van afsluiten van het consumptief krediet. Financiële problemen als gevolg van belangrijke veranderingen in de persoonlijke situatie, zoals echtscheiding, arbeidsongeschiktheid en werkloosheid vallen niet in de scope van dit onderzoek. 11 Bureau Krediet Registratie (zie ook paragraaf 4.4). 12 Bij het verstrekken van krediet tevens aanbieden van andere producten; bijvoorbeeld verzekeringsproducten, zoals een inkomensbeschermingsverzekering of het bemiddelen in deze producten.

10 Pagina 10 van Consumptief krediet 2.1 Wat is consumptief krediet? In de Wfd is de volgende definitie van krediet opgenomen: Artikel 1, sub r Wfd krediet: geldkrediet of goederenkrediet, waarbij wordt verstaan onder: geldkrediet: het aan een consument ter beschikking stellen van een geldsom, waarbij de consument gehouden is ter zake een of meer betalingen te verrichten; goederenkrediet: het aan een consument verschaffen van het genot van een roerende zaak of een effect of het verlenen van een bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen dienst, dan wel het aan een consument of een derde ter beschikking stellen van een geldsom terzake van het aan die consument verschaffen van het genot van een roerende zaak of een effect of het verlenen van een bij algemene maatregel van bestuur aan te wijzen dienst, waarbij de consument gehouden is ter zake een of meer betalingen te verrichten. Bij deze definitie van krediet heeft de Minister van Financiën bewust aansluiting gezocht bij de omschrijving, zoals opgenomen in artikel 1 van de Wck. De Wfd onderscheidt dus geld- en goederenkrediet, maar maakt geen onderscheid tussen consumptief en hypothecair krediet. De normen die in de Wfd zijn opgenomen ter voorkoming van overkreditering gelden voor zowel consumptief als voor hypothecair krediet. De Wfd is niet van toepassing op onder meer 13 : Krediet waarbij is overeengekomen dat de verschuldigde bedragen binnen drie maanden zijn terugbetaald, zoals roodstanden. Er zijn diverse vormen van consumptief krediet. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) rekent tot consumptief krediet alle krediettransacties met een looptijd van drie maanden of langer, waaraan de kredietgever deelneemt in de uitoefening van beroep of bedrijf en waarbij de kredietnemer een natuurlijk persoon is. Hypothecaire leningen vallen niet onder deze definitie. Tot consumptief krediet wordt gerekend: Aflopend krediet; Doorlopend krediet; Spaar- en leenkrediet; en Creditcard krediet. Aflopend krediet is krediet met een vaste looptijd, waarbij de rente en aflossing in een vast aantal (maandelijkse) termijnen wordt afgelost. Doorlopend krediet is een krediet dat consument naar behoefte tot een overeengekomen limiet kan opnemen en terugbetalen. Over de uitstaande schuld is een (rente-)vergoeding verschuldigd. Het spaaren leenkrediet is een vorm van krediet waarbij de aflossing plaatsvindt uit een spaarverzekering of beleggingsdepot. Met een creditcard kan geld worden opgenomen of goederen worden betaald. Er zijn meerdere vormen, maar over 13 Alleen de meest relevante uitzonderingen zijn hier opgenomen (zie voor andere uitzonderingen bijvoorbeeld artikel 2 lid 2 Wfd onder k, l en m).

11 Pagina 11 van 35 het algemeen worden de opgenomen bedragen verrekend met een betaalrekening die aan de creditcard is gekoppeld. 2.2 Omvang van de markt 14 De totale omvang van de markt van consumptief krediet bedroeg per ultimo ,6 miljard euro aan uitstaande gelden. Roodstanden op betaalrekeningen zijn hierbij niet meegenomen. Deze bedroegen per ultimo ,5 miljard euro. Ook tweede hypotheken, die voor consumptieve doeleinden worden gebruikt, zijn in deze cijfers niet opgenomen. Tabel 1. Uitstaande gelden in miljoenen euro onderverdeeld naar kredietsoort Soort consumptief krediet Uitstaande bedragen Uitstaande bedragen Mutatie % per ultimo 2005 per ultimo 2004 Aflopend krediet ,7 Doorlopend krediet ,3 Spaar- en leenkrediet ,4 Creditcard krediet ,0 Totaal uitstaand krediet ,8 Roodstanden op betaalrekeningen ,0 Tabel 2. Uitstaande gelden in miljoenen euro onderverdeeld naar kredietverstrekkers Kredietverstrekker Uitstaande bedragen Uitstaande bedragen Mutatie % per ultimo 2005 per ultimo 2004 Banken en creditcard maatschappijen ,1 Gemeentelijke kredietbanken ,7 Postorderbedrijven ,5 Financieringsmaatschappijen ,6 Totaal uitstaand krediet ,8 2.3 Trends in de markt Uit de cijfers van het CBS blijkt dat het uitstaand saldo consumptief krediet daalt. In het eerste halfjaar van 2006 heeft deze tendens zich voortgezet en is minder consumptief krediet verstrekt dan in dezelfde periode van De uitstaande schuld is iedere maand licht gedaald en ligt per ultimo september 2006 net onder de 17 miljard euro 15. Hier tegenover staat dat de gemiddelde roodstand in het eerste halfjaar van 2006 ten opzichte van dezelfde periode in 2005 met 0,4 miljard euro is gestegen tot 7,4 miljard euro. 2.4 Brancheorganisaties Op het gebied van kredietvertrekking zijn meerdere branche-organisaties actief. De banken zijn verenigd in de Nederlandse Vereniging van Banken. Financieringsmaatschappijen worden vertegenwoordigd door de Vereniging van Financieringsondernemingen in Nederland. De postorderbedrijven zijn verenigd in de Nederlandse Thuiswinkel Organisatie (Thuiswinkel.org). Omdat een groot deel van de omzet via internet wordt gegenereerd, spreekt de NTO bij voorkeur over thuiswinkels. 14 Alle gegevens zijn afkomstig van het CBS miljoen euro.

12 Pagina 12 van 35 De Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK) is de koepelorganisatie voor instellingen die actief zijn op het gebied van financiële hulpverlening. De NVVK verstrekt zelf geen hulp en krediet aan particulieren. 2.5 Verkoopproces Consumptief krediet kan rechtstreeks aan de consument worden aangeboden, maar veel aanbieders maken ook gebruik van tussenpersonen oftewel bemiddelaars in krediet. Deze bemiddelaars vallen niet in de scope van dit onderzoek. Aanbieders van krediet kunnen hun cliënten ook adviseren bij het afsluiten van een krediet. Indien zij niet adviseren, dienen ze dit vooraf aan te consument kenbaar te maken 16. De regels met betrekking tot advies hebben geen onderdeel uitgemaakt van de onderzoeken. Voor de zogenoemde direct writers 17 zijn reclame-uitingen belangrijk om cliënten te werven. Hiervoor worden diverse media gebruikt, zoals kranten, tijdschriften, radio, televisie en internet. Gelet op het belang van reclameuitingen voor aanbieders van consumptief krediet zijn van de instellingen in de steekproef reclame-uitingen beoordeeld. Naast reclame-uitingen kunnen aanbieders ook werken met instellingen die leads 18 verkopen. Deze zogenoemde lead-generatoren mogen zonder Wfd-vergunning overigens uitsluitend n.a.w.-gegevens van een consument doorgeven. Alle overige informatie dient door de kredietaanbieder zelf te worden opgevraagd. De groep van leadgeneratoren valt niet onder de Wfd en is in dit onderzoek dan ook buiten beschouwing gebleven. 16 Bij kredieten vanaf euro. 17 Kredietaanbieders die zonder tussenkomst van een bemiddelaar krediet aan de consument aanbieden. 18 Gegevens over potentiële cliënten.

13 Pagina 13 van Wettelijke eisen Het onderzoek naar verantwoorde kredietverlening heeft in 2006 plaatsgevonden. De normen voor kredietaanbieders waren in 2006 opgenomen in de Wfd en de daarbij behorende lagere regelgeving. De van toepassing zijnde normen uit de Wfd zijn in dit rapport, al dan niet samengevat, opgenomen. Per 1 januari 2007 is de Wfd opgegaan in de Wet op het financieel toezicht (Wft). De in dit rapport aangehaalde normen uit de Wfd zijn veelal ongewijzigd overgenomen in de Wft. Om deze normen uit de Wfd eenvoudig terug te kunnen vinden in de Wft, is in bijlage 2 een transponeringstabel opgenomen. Kredietaanbieders (maar ook bemiddelaars in krediet) dienen zich te houden aan de gedragsregels die zijn opgenomen in de Wfd. Daarnaast stelt de Wck een maximum aan de vergoeding die een kredietaanbieder mag rekenen als kredietvergoeding 19. De belangrijkste gedragsregels uit de Wfd voor dit onderzoek zijn kort samengevat 20 : De aanbieder van krediet dient informatie in te winnen over de financiële positie van de consument (art. 51 lid1 Wfd); De kredietaanbieder mag geen overeenkomst sluiten met de consument als het aangaan van deze overeenkomst, met het oog op voorkoming van overkreditering, onverantwoord is (art. 51 lid 2 Wfd); De door de kredietaanbieder verstrekte informatie dient feitelijk juist, voor de consument begrijpelijk en niet misleidend te zijn (art. 30 Wfd); De reclame-uitingen moeten aan bepaalde regels voldoen (art. 28 Bfd); De aanbieder van krediet dient een kredietprospectus beschikbaar te stellen dat aan bepaalde regels voldoet (art. 36 Bfd); De kredietaanbieder is verplicht deel te nemen aan een stelsel van kredietregistratie (art. 52 Wfd); De aanbieder van krediet heeft de verplichting om het stelsel van kredietregistratie te raadplegen bij kredieten groter dan 250 (art. 60 Bfd); De kredietaanbieder dient criteria vast te leggen ter voorkoming van overkreditering (art. 61 Bfd); De kredietaanbieder moet zich houden aan bepaalde regels met betrekking tot de provisie voor kredietbemiddeling (art. 53 Wfd en 63, 64, 65, 66, 67 Bfd); De administratie dient zodanig te zijn ingericht dat de toezichthouder in staat is toezicht te houden op de naleving van de Wfd (art. 28 Wfd); en Alle informatie die is ingewonnen bij de consument moet tot minimaal vijf jaar na het afwikkelen van de overeenkomst worden bewaard (art. 15 Bfd). 3.1 Wfd en de systematiek van open normen De Wfd kent een aantal open normen. Dit betekent dat de aanbieder van krediet deze norm binnen redelijke grenzen zelf kan en ook dient in te vullen. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor het verantwoord vertrekken van krediet. In de Wfd is opgenomen dat een aanbieder van krediet geen overeenkomst mag sluiten met een consument indien dit, met het oog op voorkoming van overkreditering, onverantwoord is (art. 51 Wfd). In de Wfd is niet opgenomen wanneer sprake is van overkreditering. De kredietverstrekker dient zich bij de invulling van deze norm te baseren 19 Artikel 4 Besluit kredietvergoeding stelt eisen aan het maximumpercentage aan kredietvergoeding. 20 Voor de volledige tekst wordt verwezen naar de betreffende artikelen in de Wfd of het Bfd. De wetstekst prevaleert te allen tijde, aan deze korte samenvatting kunnen geen rechten worden ontleend.

14 Pagina 14 van 35 op de ingewonnen informatie over de financiële positie van de consument. De aanbieder van krediet dient hiervoor dus criteria vast te leggen. In de Memorie van Toelichting behorende bij de Wfd staat dat het voor een goede beoordeling van de financiële positie noodzakelijk is om inzicht te hebben in zowel de inkomsten als de uitgaven van de consument. Bij de inkomsten worden bron en hoogte van de eigen inkomsten en inkomsten van relevante derden als voorbeeld genoemd. Bij de uitgaven valt te denken aan de vaste uitgaven, zoals bijvoorbeeld huur, hypotheek, alimentatie en de ziektekostenverzekering. Er zal dus rekening gehouden moeten worden met een mogelijk zwakke of onzekere financiële positie van consumenten. 3.2 Zelfregulering Bij de invulling van de open norm door kredietaanbieders kunnen de eerder genoemde brancheorganisaties 21 een belangrijke rol vervullen. De VFN heeft een gedragscode ontwikkeld die haar leden dienen te volgen bij het afsluiten van consumptief krediet 22. Hiermee is rekening gehouden bij de uitvoering van dit onderzoek. 3.3 Relatie tussen Wfd en Wck Per 1 januari 2006 is het grootste deel van de normen uit de Wck opgegaan in de Wfd. Daarnaast is er ook een aantal wijzigingen doorgevoerd. Zo heeft de toezichthouder instrumenten gekregen om effectiever toezicht te houden. De toezichthouder heeft ook de mogelijkheid gekregen een boete of een dwangsom op te leggen. Een andere belangrijke wijzing ten opzichte van de Wck zijn de eisen die worden gesteld aan reclameregels. Reclameuitingen dienen feitelijk juist, begrijpelijk en niet misleidend zijn. Verder dient eerder het stelsel van kredietregistratie van het BKR te worden geraadpleegd. De raadpleging is nu verplicht bij kredieten vanaf 250,- (was 500,-). Dit onderzoek richt zich op verantwoorde kredietverlening. Deze norm was tot 1 januari 2006 opgenomen in artikel 28 eerste lid van de Wck en luidde: Artikel 28 eerste lid Wck De kredietgever neemt niet deel aan een krediettransactie waarvan de kredietsom meer dan bedraagt, zonder te beschikken over genoegzame, andere dan mondelinge, inlichtingen aangaande de kredietwaardigheid van degene, voor wie het krediet wordt aangevraagd. De kredietgever houdt van de inlichtingen aantekening in zijn administratie. Artikel 28 eerst lid Wck is per 1 januari 2006 opgegaan in artikel 51 van de Wfd en artikel 59 eerste lid van het Bfd. Deze artikelen luiden: Artikel 51 eerste en tweede lid Wfd De aanbieder van krediet wint in het belang van de consument informatie in over de financiële positie van de consument om overkreditering tegen te gaan. Er is sprake van voldoende informatie wanneer op basis van deze informatie kan worden beoordeeld of het aangaan van de overeenkomst verantwoord is in het kader van het voorkomen van overkreditering. Mocht uit bovengenoemde financiële positie blijken dat het verstrekken van een krediet onverantwoord is, met het oog op het voorkomen van overkreditering van de consument, mag een aanbieder van krediet met deze cliënt geen overeenkomst inzake krediet aangaan. 21 Zie paragraaf 2.4 van dit rapport. 22 Zie verder paragraaf 1.4 van bijlage 1 behorende bij dit rapport.

15 Pagina 15 van 35 Artikel 59 eerste lid van het Bfd Een aanbieder van krediet gaat met een consument geen overeenkomst inzake krediet aan waarvan de kredietsom of de kredietlimiet meer dan 1000, bedraagt, indien hij niet beschikt over voldoende schriftelijke of op een andere duurzame drager vastgelegde informatie aangaande de financiële positie van de consument om, ter voorkoming van overkreditering, te kunnen beoordelen of het aangaan van de overeenkomst verantwoord is. Uit de Memorie van toelichting behorende bij de Wfd valt op te maken dat de wetgever met de artikelen 51 Wfd en 59 Bfd geen inhoudelijke wijziging ten opzichte van artikel 28 Wck heeft beoogd. Het doel en de strekking van de Wfd en de daarin opgenomen open normen alsmede maatschappelijke ontwikkelingen, maken echter dat de bestaande praktijk ter discussie kan worden gesteld. Overkreditering is een open norm waarbij de AFM zal handelen in overeenstemming met de gedachte achter de Wfd; namelijk het beschermen van de belangen van consumenten alsmede het bevorderen van een level playing field. 3.4 Ontwikkelingen in regulering Overkreditering heeft de afgelopen periode de nodige publiciteit gehad. Ook in de Tweede Kamer is de schuldenproblematiek meermalen onderwerp van debat geweest 23. De Tweede Kamer heeft ook een motie aangenomen waarin zij de regering verzoekt om kredietreclames preventief te laten toetsten door de AFM. In zijn reactie op dit voorstel zegt de Minister van Financiën: In de Wfd wordt tevens het toezicht op de naleving van de regelgeving versterkt ten opzicht van de Wck. Verder staat in deze brief: Aanpassing van het toezichtstelsel kan wenselijk zijn wanneer een toezichtstelsel niet effectief blijkt. De minister zegt de Kamer toe dat in 2007 een evaluatie zal worden uitgevoerd van de effecten van de regelgeving ten aanzien van het voorkomen van overkreditering. Het is verstandig als de branche vóór die tijd de vereiste initiatieven neemt om aan de Wfd te voldoen. 3.5 Verantwoordelijkheid van de consument De regels met betrekking tot het verantwoord verlenen van krediet ontslaat de consument overigens niet van zijn eigen verantwoordelijkheid. De consument zal ook altijd zelf moeten beoordelen of het nemen van een krediet in zijn of haar situatie verantwoord is. 23 Zie onder andere de brief van de Minister van Financiën aan de Tweede Kamer van 23 augustus 2006 met kenmerk FM M.

16 Pagina 16 van Uitkomsten onderzoek Op basis van de verschillende onderzoeken naar het voorkomen van overkreditering die de AFM heeft uitgevoerd, zijn onderstaand de kernpunten van de bevindingen 24 per deelaspect weergegeven. De reacties van de kredietaanbieders op de bevindingen zijn meegenomen bij de vaststelling en beoordeling van de bevindingen. Dit rapport geeft alleen de meest relevante bevindingen op hoofdniveau weer, waarbij de link tussen individuele kredietaanbieders en bevindingen is losgekoppeld 25. Daarnaast wordt in dit rapport waar mogelijk onderscheid gemaakt tussen verschillende groepen kredietaanbieders (banken, creditcardmaatschappijen, financieringsmaatschappijen en postorderbedrijven). De onderstaande bevindingen staan in de volgorde van het verkoopproces. Het proces begint bij het vaststellen van het beleid wanneer, aan wie en onder welke voorwaarden consumptief krediet wordt verstrekt (paragraaf 4.1). Vervolgens worden cliënten direct of indirect geworven. Reclame-uitingen zijn hierbij zeer belangrijk (paragraaf 4.2). Daarna dient de kredietaanbieder informatie van de consument in te winnen (paragraaf 4.3). Ook dient het stelsel van kredietregistratie (BKR) te worden geraadpleegd (paragraaf 4.4). De aanbieders dienen de ingewonnen informatie toegankelijk vast te leggen (paragraaf 4.5). Tot slot dient te worden beoordeeld of het vorenstaande leidt tot het verantwoord verstrekken van consumptief krediet. Hiertoe is de huidige praktijk (paragraaf 4.6) getoetst aan een aantal relevante externe normen, zoals bijvoorbeeld de normen van het NIBUD voor levensonderhoud (paragraaf 4.7). 4.1 Vastlegging van het acceptatiebeleid Het acceptatiebeleid dat een aanbieder van krediet hanteert, dient te worden vastgelegd en te worden gevolgd. Het acceptatiebeleid moet er op gericht zijn om overkreditering te voorkomen. De reden dat het beleid moet worden vastgelegd, is enerzijds om te kunnen waarborgen dat de instelling en haar medewerkers een uniform beleid (kunnen) hanteren. Anderzijds dient het beleid transparant te zijn voor derden, zoals de externe accountant en de toezichthouder. Tevens is het van belang dat de kredietverstrekker een duidelijke afweging maakt voor welke mensen een krediet wel en voor welke mensen dit niet of minder geschikt is, zoals bijvoorbeeld krediet voor jongeren. Hiermee dient te worden voorkomen dat een consument in financiële problemen komt of onder een dermate lage bestedingsruimte komt dat deze niet meer kan voorzien in zijn of haar primaire levensbehoeften. Wat is de norm? Artikel 61 eerste lid Bfd Ter voorkoming van overkreditering legt een aanbieder van krediet de criteria vast die hij ten grondslag legt aan de beoordeling van een kredietaanvraag van een consument en past hij deze criteria toe bij de beoordeling van een kredietaanvraag. 24 De AFM heeft geen integrale onderzoeken uitgevoerd. Hierdoor zijn bepaalde aspecten geen onderdeel van het onderzoek geweest. De kernpunten van de bevindingen dienen in dit licht te worden bezien. Het achterwege blijven van opmerkingen in dit rapport kan derhalve niet zodanig worden geïnterpreteerd dat geen andere omissies kunnen bestaan. 25 De wettelijke grondslag voor de publicatie van dit rapport is gelegen in artikel 84 vijfde lid van de Wfd.

17 Pagina 17 van 35 Artikel 28 eerste lid Wfd De administratieve organisatie en het systeem van interne controle van de financiële dienstverlener stellen de toezichthouder in staat toezicht te houden op de naleving van de bij en krachtens deze wet gestelde regels. Is het beleid vastgelegd? Gezegd kan worden dat alle kredietaanbieders uit de deelwaarneming beleid ten aanzien van de kredietaanvraag hebben vastgelegd. De kwaliteit en de diepgang van de beschreven criteria verschilt echter sterk. Over het algemeen kan worden gesteld dat banken hun acceptatiecriteria het meest uitgebreid hebben beschreven. De kwaliteit en de diepgang van het beschreven acceptatiebeleid (waaronder de acceptatiecriteria) van financieringsmaatschappijen en postorderbedrijven is in een aantal gevallen voor verbetering vatbaar. Kredietaanbieders die hun acceptatiecriteria (volledig) hebben beschreven 26, schenken hierin onder meer aandacht aan de volgende zaken: Soorten van inkomsten die worden meegenomen in de beoordeling van kredietaanvragen zoals heffingskortingen, onregelmatigheidstoeslagen, alimentatie en uitkeringen als WIA, AOW, Pensioen en ANW. Uitkeringen die niet duurzaam van aard zijn worden in veel gevallen niet meegenomen. Ook wordt vaak aandacht besteed aan het soort dienstverband van de kredietaanvrager, waarbij een vast contract in sommige gevallen vereist is; De woonlasten en alimentatie worden als vaste lasten meegenomen bij de kredietaanvraag; Financiële verplichtingen uit eerder afgesloten leningen en achterstanden hierbij. In de acceptatiecriteria is opgenomen dat de kredietaanvraag dient te worden getoetst bij het BKR. De maandelijkse lasten die volgen uit lopende leningen die staan geregistreerd bij het BKR worden over het algemeen gebudgetteerd op 2% van de hoofdsom; De kredietaanbieders verstrekken in principe geen kredieten aan minderjarigen. De minimumleeftijd is 18 of 21 jaar; De kredietaanbieders hanteren ook een maximumleeftijd. Het consumptief krediet moet over het algemeen zijn afgelost tussen de 68 jaar en 75 jaar; en Kredietaanbieders verlangen over het algemeen dat de kredietaanvrager in Nederland woonachtig is en een geldige verblijfsvergunning heeft. Opvallend is dat de kredietaanbieders over het algemeen niets in hun criteria hebben opgenomen over: Vaste lasten, anders dan woonlasten, financieringslasten en alimentatie; en Achterstanden bij betalingen van bijvoorbeeld huur of hypotheeklasten 27, alimentatie, ziektekosten, belastingaanslagen, kinderopvang, energie en telefoon. 26 Postorderbedrijven en deels creditcardmaatschappijen (onder een bepaald kredietbedrag) hanteren creditscoringssystemen bij de beoordeling van een kredietaanvraag en vragen geen individuele gegevens over de financiële positie op. Het uitgeschreven beleid richt zich dan op het door de kredietaanbieder gehanteerde systeem. De creditscoringssystemen worden later in dit rapport behandeld. 27 Achterstanden bij de betalingen in hypotheeklasten worden pas na 120 dagen bij het BKR geregistreerd.

18 Pagina 18 van 35 De kredietaanbieders hanteren in de praktijk over het algemeen de criteria die zijn vastgelegd. Uitzonderingen hierop zijn de gevallen waarin kredietaanbieders willen afwijken van hun acceptatiecriteria. Dit kan uit commerciële overweging zijn, bijvoorbeeld als een consument in het verleden een goed betaalgedrag heeft vertoond. In het beleid is over het algemeen niets opgenomen over wanneer en onder welke voorwaarden van de criteria kan worden afgeweken; hetgeen kan leiden tot subjectieve beoordelingen. Bevinding 1 In het acceptatiebeleid is over het algemeen niet opgenomen wanneer en onder welke voorwaarden van het beleid kan worden afgeweken. 4.2 Reclame-uitingen en kredietprospectussen In de onderzoeksperiode is op twee momenten een aantal reclame-uitingen en kredietprospectussen inhoudelijk beoordeeld. Op het eerste moment is een beperkt aantal kredietprospectussen en reclame-uitingen beoordeeld. Op het tweede moment zijn alle kredietprospectussen en de reclame-uitingen van de instellingen in de deelwaarneming beoordeeld. Wat is de norm? De meest relevante artikelen zijn 28 : Artikel 30 eerste lid van de Wfd De financiële dienstverlener draagt er zorg voor dat de door of namens hem verstrekte informatie terzake van een financieel product of financiële dienst, waaronder reclame-uitingen, geen afbreuk doet aan de bij of krachtens deze wet aan de consument te verstrekken informatie. Artikel 30 tweede lid van de Wfd De krachtens deze wet door de financiële dienstverlener verstrekte informatie is feitelijk juist, voor de consument begrijpelijk en niet misleidend. Artikel 28 van het Bfd Indien een financieel dienstverlener in een reclame-uiting inzake krediet, informatie verstrekt over een effectief kredietvergoedingspercentage of een maandlast van een krediet, verstrekt hij daarbij tevens de in artikel 28, Bfd genoemde informatie. Voorts dienen de essentiële kenmerken van een krediet zoals de maandlast, het effectief kredietvergoedingspercentage, de kredietsom of kredietlimiet, de theoretische looptijd en de totale prijs van het krediet, te worden opgenomen in een daartoe voorgeschreven tabel, conform artikel 28, vierde lid, Bfd. Artikel 36 van het Bfd De aanbieder van krediet, niet zijnde hypothecair krediet, houdt een prospectus beschikbaar op zijn website. Indien de aanbieder van krediet niet over een website beschikt, verstrekt hij het prospectus aan de consument voor het sluiten van de kredietovereenkomst. In het prospectus moet de informatie worden behandeld die wordt genoemd in artikel 36, derde, vijfde, en zesde lid, Bfd. Bevindingen bij de eerste beoordeling Bij de eerste beoordeling heeft de AFM vastgesteld dat het merendeel van de onderzochte reclame-uitingen en kredietprospectussen niet voldeed aan de gestelde normen. De AFM heeft de betrokken instellingen hiervan op de hoogte gesteld. 28 Artikelen zijn omwille van de leesbaarheid samengevat. Aan deze samenvatting kunnen geen rechten worden ontleent.

19 Pagina 19 van 35 Bevindingen bij de tweede beoordeling Bij de tweede beoordeling zijn verbeteringen geconstateerd. Toch voldeed nog slechts een derde van de onderzochte reclame-uitingen en kredietprospectussen geheel aan de gestelde eisen. De voornaamste tekortkomingen bij de kredietprospectussen zijn: Op de website van de kredietaanbieder is geen kredietprospectus beschikbaar; De verplichte tabel 29 is niet of onjuist opgenomen; Er is meer informatie opgenomen dan is toegestaan; Een voorbeeld berekening van de totale kredietvergoeding ontbreekt; en Er wordt niet aangegeven of het krediet een doorlopend of een niet-doorlopend krediet betreft. De voornaamste tekortkomingen bij de reclame-uitingen zijn: De verplichte tabel 30 is niet of onjuist opgenomen; Informatie over de verkrijgbaarheid van het kredietprospectus ontbreekt; Er wordt niet aangegeven of het krediet een doorlopend of een niet-doorlopend krediet betreft; en Het effectief kredietvergoedingspercentage wordt niet aangeduid als effectieve rente op jaarbasis. Bevinding 2 Tweederde van de onderzochte kredietprospectussen voldoet niet aan de eisen. Bevinding 3 Tweederde van de onderzochte reclame-uitingen voldoet niet aan de eisen. Het is van groot belang dat consumenten juist, volledig en niet misleidend worden geïnformeerd. De reclameuitingen zijn vaak het eerste moment waarop de consument in contact komt met een kredietaanbieding. De eerste indruk moet een goed beeld geven van de het product of dienst die wordt aangeboden. De regels over de informatieverstrekking zijn gedetailleerd. De reden hiervan is dat op deze wijze de relevante informatie over een product op gestandaardiseerde wijze wordt aangeboden. Dit geeft de consument de mogelijkheid de aanbiedingen van verschillende financiële dienstverleners met elkaar te vergelijken en de financiële dienstverlener uit te kiezen die voor de meest gunstige aanbieding heeft. Daarom is het van belang dat alle regels worden nageleefd. Bovendien wil de AFM ook voorkomen dat financiële dienstverleners elkaar gaan beconcurreren op het niet naleven van de regels. Indien de AFM constateert dat instellingen meerdere keren niet volledig voldoen, zal de AFM handhavend optreden. 29 Tabel met daarin opgenomen vier representatieve kredietsommen of kredietlimieten, met daarbij informatie over de overige kenmerken van het krediet, zoals bedoeld in artikel 28, eerste en tweede lid, Bfd. 30 Tabel zoals bedoeld in artikel 28, vierde lid, Bfd, met daarin opgenomen de informatie omtrent het krediet zoals bedoeld in artikel 28, aanhef en in de onderdelen a tot en met c van het eerste lid en in onderdeel b, aanhef en onder 1 van het tweede lid, alsmede indien van toepassing de informatie genoemd in het zesde lid van het Bfd.

20 Pagina 20 van Het inwinnen van informatie Om tot een goede beoordeling van de financiële positie van de consument te komen, moet de aanbieder van krediet inzicht hebben in zowel inkomsten als de vaste lasten. De Memorie van Toelichting bij de Wfd noemt als voorbeelden de bron en hoogte van de inkomsten van de consument en de vaste lasten, zoals huur of hypotheeklasten, alimentatie en premie van ziektekostenverzekering. Wat is de norm? Artikel 51 eerste en tweede lid Wfd De aanbieder van krediet wint in het belang van de consument informatie in over de financiële positie van de consument om overkreditering tegen te gaan. Er is sprake van voldoende informatie wanneer op basis van deze informatie kan worden beoordeeld of het aangaan van de overeenkomst verantwoord is in het kader van het voorkomen van overkreditering. Mocht uit bovengenoemde financiële positie blijken dat het verstrekken van een krediet onverantwoord is, met het oog op het voorkomen van overkreditering van de consument, mag een aanbieder van krediet met deze cliënt geen overeenkomst inzake krediet aangaan. Bevindingen De AFM heeft vastgesteld dat banken, financieringsmaatschappijen en deels creditcardmaatschappijen (boven een bepaald kredietbedrag) informatie inwinnen over het inkomen. Daarnaast wordt beperkt gevraagd naar de vaste lasten. Over het algemeen wordt wel gevraagd naar woonlasten, alimentatie en financieringslasten van bestaande kredieten, maar niet naar overige vasten lasten, zoals kosten voor kinderopvang, ziektekosten en energiekosten. Daarnaast wordt geen rekening gehouden met betalingsachterstanden, zoals achterstanden bij het betalen van huur of hypotheeklasten en energierekeningen. Er wordt dus onvoldoende informatie ingewonnen over de financiële positie van de consument. Postorderbedrijven en deels creditcardmaatschappijen (onder een bepaald kredietbedrag) steunen op zogenoemde creditscoringssystemen. Hierbij kent de kredietaanbieder terugbetaalrisico s (lees: scores) toe aan omgevings- en ervaringsgegevens met betrekking tot de consument of een groep (soortgelijke) consumenten. Hierbij kan worden gedacht aan bijvoorbeeld het betaalgedrag van soortgelijke consumenten, de woonplaats van de consument, het bezit van een huurhuis of koophuis 31, de gezinssamenstelling en de leeftijd. In meerdere gevallen wordt alleen of grotendeels op basis van de scores de uiteindelijke kredietlimiet of de toekenning van het kredietbedrag bepaald. De door de postorderbedrijven en deels de creditcardmaatschappijen (onder een bepaald kredietbedrag) verzamelde consumentengegevens geven naar de mening van de AFM geen juist en volledig beeld van de daadwerkelijke financiële positie van de consument. Wel trachten deze kredietaanbieders op basis van statistische gegevens, algemene (markt)informatie en het betaalgedrag van reeds bestaande klanten een juiste inschatting te maken van het terugbetaalrisico dat zij lopen. Indien geen juist en volledig beeld wordt verkregen van de daadwerkelijk financiële positie van de consument, bestaat het risico dat op onverantwoorde wijze krediet wordt verleend. Bovendien kan een consument ook door een opeenstapeling van (kleinere) schulden in ernstige betalingsproblemen geraken. 31 Hiermee worden niet de woonlasten in absolute zin bedoeld, maar of de kredietaanvrager in het bezit is van een koophuis.