Debet & Credit. balans van de Gelderse kantorenmarkt. vraag-aanbodconfrontatie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Debet & Credit. balans van de Gelderse kantorenmarkt. vraag-aanbodconfrontatie"

Transcriptie

1 Debet & Credit balans van de Gelderse kantorenmarkt vraag-aanbodconfrontatie

2 1

3 Debet & Credit balans van de Gelderse kantorenmarkt vraag-aanbodconfrontatie november 211 Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek 2

4 Omslagtekening: ruimtelijke impressie van een voormalig bouwplan voor nieuwe provinciale kantoren te Arnhem, 29 Provincie Gelderland Gebruik van de inhoud van deze publicatie is toegestaan, mits de bron duidelijk wordt vermeld 3

5 Resumé: Debet & Credit, balans van de Gelderse kantorenmarkt Inleiding De leegstandsproblematiek van kantoren staat in het centrum van de belangstelling en vormt in toenemende mate een maatschappelijk probleem: derving van inkomsten, devaluatie van kapitaalgoederen, verloedering van de omgeving en aantasting van het beleggersvertrouwen. Provinciale Staten van Gelderland hebben bij de vaststelling van de Structuurvisie Bedrijventerreinen (medio 21) aangegeven in de toekomst kantorenbeleid te willen voeren en aangekondigd dat daartoe een verkennende studie moet worden uitgevoerd. Deze verkenning zal inzicht moeten geven in de kwantitatieve en kwalitatieve verhoudingen op de Gelderse kantorenmarkt en inzicht moeten verschaffen in het mogelijke beleidsintrumentarium. Het onderhavige onderzoek Debet & Credit gaat over de kwantitatieve aspecten van de kantorenmarkt in de periode en vormt één van de bouwstenen voor deze brede beleidsverkenning. kantorenvoorraad Het totale verhuurbaar vloeroppervlak aan kantoorruimte in Gelderland bedroeg op 31 december 21 ruim 3,9 miljoen m 2. Daarvan is 28 % te vinden in Arnhem, 19 % in Apeldoorn, 12 % in Nijmegen en 11 % in Ede/Wageningen. Daarmee is 7 % van de Gelderse kantorenvoorraad geconcentreerd in de vier grootste stedelijke agglomeraties van Gelderland. Gemeenten met een regionale functie herbergen gemiddeld 2- à 3% van de Gelderse kantorenvoorraad (Zutphen, Doetinchem, Tiel, Culemborg, Zaltbommel, Nijkerk, Barneveld en Harderwijk). De tien procent die daarna nog resteert, is verdeeld over 32 gemeenten met een zeer geringe en voornamelijk lokaal georiënteerde kantorenmarkt. leegstand De leegstand van kantoren is in Nederland de afgelopen 1 jaar sterk toegenomen en lijkt een structureel karakter te bezitten. De problematiek is nog versterkt door de zwakke economische conjunctuur in de afgelopen jaren. De kloof tussen vraag en aanbod - die toch al groot was - is in 21 daardoor verder toegenomen en heeft een recordhoogte bereikt van 6,7 miljoen vierkante meter verhuurbaar vloeroppervlak (vvo). Eind 21 stond 14% van de Nederlandse kantorenvoorraad leeg. In Gelderland bedroeg de leegstand 13%. De gemiddelde Gelderse situatie wijkt dus niet wezenlijk af van het landelijke beeld. Het zwaartepunt van de Gelderse leegstand ligt in de steden Arnhem en Apeldoorn (16% leegstand), gevolgd door Nijmegen (11%) en Ede/Wageningen (9%). Weliswaar is in een aantal kleine gemeenten het leegstandspercentage hoger, maar daar is de massa dermate gering dat deze plaatsen in de totale problematiek geen rol van betekenis spelen. de toekomstige vraag naar kantoren De toekomstige vraag naar kantoren bestaat uit vervangingsvraag en uitbreidingsvraag. De uitbreidingsvraag is de vraag naar kantoorruimte als gevolg van de dynamiek in het bedrijfsleven (uitbreiding/inkrimping, oprichting/opheffing, migratie). Werkgelegenheidsgroei in de kantorensector was in het verleden de drijvende kracht achter de snelle groei van de kantorenvoorraad. In de Gelderse toekomstprojecties voor de langetermijn loopt de groei van de werkgelegenheid echter sterk terug en is de dynamiek nog maar een flauwe afspiegeling van het verleden. Vooral de groei van de beroepsbevolking valt scherp terug. Daarnaast wordt verwacht dat onder invloed van het nieuwe werken het ruimtegebruik per arbeidsplaats zal afnemen. Deze daling is op den duur sterker dan de groei van het aantal banen in de kantorensector zodat op langere termijn per saldo een daling van het areaal in gebruik zijnd kantooroppervlak resulteert. De vervangingsvraag is de vraag naar kantoorruimte als gevolg van technische en/of economische veroudering waardoor het kantoorpand niet meer voldoet en vervangen moet worden. De omvang van de toekomstige vervangingsvraag is geraamd op basis van de feitelijke leeftijdsopbouw van de Gelderse kantorenvoorraad en de aanname dat de gemiddelde levensduur van een kantoor 5 jaar bedraagt. Het algemene ontwikkelingspatroon van de totale vraag naar kantoren wordt bepaald door enerzijds een afnemende uitbreidingsvraag (die op enig moment zelfs negatief wordt) en anderzijds door een stijgende vervangingsvraag. Deze tegengestelde bewegingen leiden voor Gelderland in totaliteit nog tot een additionele vraag naar kantoren van gemiddeld,9 % per jaar (ofwel voor de totale periode een additionele vraag van ruim één miljoen m 2 ). het huidige en toekomstige aanbod van kantoren Het actuele aanbod ofwel de leegstand - in Gelderland bedraagt 55. m 2, waarvan 171. m 2 kan worden gezien als frictieleegstand ( = 5% van de in gebruikzijnde kantorenvoorraad). De leegstand boven het frictieniveau (334. m 2 ), de zogenaamde niet-frictionele leegstand, wordt aangemerkt als overcapaciteit. Daarnaast bestaat het aanbod uit de toekomstige nieuwbouwplannen, de zogenaamde plancapaciteit. Daarbij kan het gaan om plannen die nog in de ideënfase verkeren (in bijvoorbeeld een structuurvisie) tot juridisch beschikbare capaciteit in bestemmingsplannen. In Gelderland bedraagt de plancapaciteit op dit moment 784. m 2, ofwel 2% van de huidige kantorenvoorraad. vraag/aanbodconfrontatie De vraag in hoeverre de Gelderse kantorenmarkt in evenwicht is kan worden beantwoord door de vraagontwikkelingen af te zetten tegen de niet-frictionele leegstand en de nieuwbouwplannen (zachte+harde plannen): 4

6 Vraag/aanbodconfrontatie per 31-12, x 1. m 2 vvo cumulatieve vraag naar kantoorruimte in Gelderland plancapaciteit per : 784 m 2 cumulatieve vraag naar kantoorruimte niet-frictionele leegstand per : 334 m Uit de grafiek kan worden afgelezen dat de totale vraag in de periode m 2 bedraagt. Dit komt overeen met de omvang van de huidige niet-frictionele leegstand. De mate waarin de vraag zal worden voldaan door nieuwbouw of leegstaande gebouwen zal afhangen van de marktomstandigheden. In de optimale situatie zal de vraag in eerste instantie worden geaccommodeerd uit leegstand. Pas wanneer het areaal leegstand zal zijn teruggebracht tot frictie-omvang ontstaat er marktruimte voor nieuwbouw. In de grafiek wordt dit moment gemarkeerd door het snijpunt van de vraagcurve met de leegstand omstreeks 218. In de praktijk zal dit optimum niet haalbaar zijn. Niet altijd zal het actuele aanbod aansluiten op de wensen van de potentiële gebruikers. Kwalitatieve discrepanties leiden er dan toe dat een deel van de additionele vraag zal worden geaccommodeerd door nieuwbouw. Gezien de omvang van de huidige leegstand is het anderzijds ook niet erg waarschijnlijk dat alle leegstand incourant zou zijn. Waar tussen de twee uitersten de markt uiteindelijk naar neigt, zal ook afhangen van de prijsverhouding tussen nieuwbouw en bestaande bouw en van de beschikbaarheid van adequate bouwkavels. Ten slotte is van belang wat er met de verouderde gebouwen gebeurd. Blijven zij na vervanging als kantoorruimte beschikbaar of worden zij aan de markt onttrokken door sloop of functiewijziging. Over de wijze waarop de toekomstige vraag zal worden geaccommodeerd (nieuwbouw vs. leegstand) en over de omvang van de toekomstige onttrekkingen kan op basis van dit onderzoek geen uitspraak worden gedaan. Wel kan op grond van de vraag/aanbodconfrontatie worden geconcludeerd dat het in ieder geval zeer onwaarschijnlijk is dat de Gelderse leegstand op kortetermijn zal worden opgenomen door de markt. In de meest optimale situatie is er pas rond 218 zicht op genormaliseerde verhoudingen waarin de leegstand zal zijn geslonken tot frictieniveau. De leegstand plus de plancapaciteit tezamen hebben een dusdanige omvang dat zij de vraag tot 24 volledig afdekken en daarenboven nog een overschot creeren. Het autonome tempo van de onttrekkingen zal onvol doende zijn om het marktevenwicht te herstellen. Realisering van nieuwbouwplannen in een sneller tempo dan door de vraagcurve wordt aangegeven en die niet gepaard gaat met een navenante onttrekking, zal leiden tot meer leegstand. De kantorenproblematiek in Gelderland speelt zich geheel af binnen de vier Gelderse kantorenconcentraties: Arnhem, Nijmegen, Apeldoorn en Ede/Wageningen. In alle overige Gelderse gemeenten is de kantorenomvang relatief gering en zijn er geen grootschalige toekomstplannen. Alleen in de gemeente Barneveld dreigt enige onevenwichtigheid te ontstaan. De plancapaciteit voorziet in een uitbreiding van het kantorenareaal met 56 %. Deze sterke groei lijkt niet in overeenstemming met de historische kantorenmarktpositie van Barneveld noch met de toekomstige algemene marktomstandigheden. Vraag/aanbodgegevens in de vier Gelderse kantorenconcentraties, x 1. m 2 vvo Arnhem Nijmegen Apeldoorn Totale vraag Totale aanbod in 211 waarvan: - frictie leegstand - niet-frictionele leegstand - harde plancapaciteit - zachte plancapaciteit Overaanbod (+) cq. Planningsruimte (-) op langetermijn* Ede / Wageningen In het meest gunstige geval, waarbij alle vraag wordt geaccommodeerd uit de niet-frictionele leegstand, er in de tussentijd geen nieuwbouw bijkomt en de technisch/economisch verouderde gebouwen aan de kantorenmarkt worden onttrokken, duurt het in Arnhem, Nijmegen en Ede/Wageningen toch nog zes à zeven jaar voordat de markt in evenwicht is. In Apeldoorn treedt dat moment pas op in 224. Dit komt doordat de opnamecapaciteit van de markt vrij ruim is (16% leegstand) en de vervangingsvraag door de relatief jonge kantorenvoorraad pas laat op gang komt. Het totale kantorenaanbod is in alle concentraties ruim tot zeer ruim. Veelal is er nu al plancapaciteit beschikbaar voor de vraag die pas tussen 23 en 24 manifest wordt. In Nijmegen is de vraag/aanbodsituatie nog het meest evenwichtig, maar ook hier is het huidige aanbod reeds genoeg tot 228. In Arnhem en Ede/Wageningen is het aanbod toereikend tot ca. 24, in Apeldoorn is het huidige aanbod zelfs tweemaal zo groot dan nodig voor de periode Daarbij moet echter worden bedacht dat 5% van de Apeldoornse plancapaciteit zachte plannen betreft waarvan het nog maar de vraag is of deze in de toekomst gehandhaafd blijven. * berekend als: totale aanbod totale vraag frictie leegstand 5

7 Inhoud 1. Inleiding, samenvatting en conclusies 3 2. De huidige kantorenvoorraad 13 Begripsomschrijving 13 De situatie op Het huidige kantorenaanbod (c.q. de leegstand) 15 Begripsomschrijving 15 De situatie op De toekomstige uitbreidingsvraag naar kantoren 18 Begripsomschrijving 18 Het prognosemodel 18 Modeluitkomsten Gelderse uitbreidingsvraag kantoren 23 naar vier scenario s 5. De toekomstige vervangingsvraag naar kantoren 26 Begripsomschrijving 26 Berekening potentiële vervangingsvraag op basis van veroudering 26 Van potentiële naar reële vervangingsvraag Resumé: de totale toekomstige vraag naar kantoren 3 7. De plancapaciteit van kantoren 35 Begripsomschrijving 35 Geraadpleegde bronnen 35 De huidige plancapaciteit Vraag/aanbodconfrontatie kantoren 37 Bijlagen 45 1

8 2

9 Inleiding, samenvatting en conclusies Inleiding De leegstandsproblematiek van kantoren staat in het centrum van de belangstelling en vormt in toenemende mate een maatschappelijk probleem: derving van inkomsten, devaluatie van kapitaalgoederen, verloedering van de omgeving en aantasting van het beleggersvertrouwen. Dit heeft een negatieve invloed op de stedelijke en economische vitaliteit. Nieuwe investeringsimpulsen blijven uit waardoor de economische vernieuwing stagneert. Dat kan op termijn weer leiden tot hoge maatschappelijke kosten om de verloederde stadsdelen te transformeren. Het rijk, gemeenten en marktpartijen hebben recentelijk aangedrongen op regionale sturing. Een lokale aanpak volstaat niet omdat de kantorenmarkt een regionaal karakter draagt. Provinciale Staten van Gelderland hebben bij de vaststelling van de Structuurvisie Bedrijventerreinen (medio 21) aangegeven in de toekomst kantorenbeleid te willen voeren en aangekondigd dat daartoe een verkennende studie moet worden uitgevoerd. Deze verkenning zal inzicht moeten geven in de kwantitatieve en kwalitatieve verhoudingen op de Gelderse kantorenmarkt en inzicht moeten verschaffen in het mogelijke beleidsintrumentarium 1. Het onderhavige onderzoek Debet & Credit gaat uitsluitend over de kwantitatieve aspecten van de kantorenmarkt in de periode en vormt één van de bouwstenen voor deze brede beleidsverkenning. De leegstand van kantoren is in Nederland de afgelopen 1 jaar sterk toegenomen en lijkt een structureel karakter te bezitten. De problematiek is de laatste jaren nog versterkt door de zwakke economische conjunctuur. De kloof tussen vraag en aanbod - die toch al groot was - is in 21 daardoor verder toegenomen en heeft een recordhoogte bereikt van 6,7 miljoen vierkante meter. Eind 21 stond 14% van de Nederlandse kantorenvoorraad leeg. In Gelderland bedroeg de leegstand 13%. De Gelderse situatie wijkt dus niet wezenlijk af van het landelijke beeld. Niet alle Nederlandse gemeenten worden in dezelfde mate geconfronteerd met de problematiek van leegstaande kantoren. Uit onderzoek van de NVM onder 34 gemeenten blijkt dat 45 procent van de gemeenten geen kantorenleegstand kent. In deze gemeenten is meestal geen echte kantorenmarkt tot ontwikkeling gekomen. Het aanwezige kantorenbestand beperkt zich vaak tot enkele lokaal verzorgende functies (gemeentelijke diensten, politie, banken) en enige zakelijke dienstverlening. Een groot deel van de leegstand concentreert zich in een beperkt aantal gemeenten en/of stedelijke regio s 2. Ook in Gelderland is dit het geval. Binnen Gelderland hebben respectievelijk Arnhem, Apeldoorn, Nijmegen en Ede/Wageningen de grootste kantorenconcentratie. Deze vijf gemeenten herbergen gezamenlijk 7% van de Gelderse kantorenvoorraad en 75% van de leegstand. 1 Alinea samengesteld op basis Plan van Aanpak Verkenning kantorenmarkt Gelderland, B&S-MERO/EBB, januari 211, Provincie Gelderland 2 Alinea samengesteld op basis van:structurele leegstand van kantoren, NVM Business, 21, en Stand van zaken Nederlandse kantorenmarkt, NVM Business, februari 211 3

10 Leegstandpercentage van gemeenten en stedelijke regio s met de hoogste leegstand in Nederland, per M aarssen Almere Diemen Nieuwegein Vianen Leidsendam Haarlemmermeer Capelle a/d IJssel Veenendaal Amstelveen Rijswijk Apeldoorn Barneveld Hengelo Amsterdam Gouda Woerden Amersfoo rt Almelo Zoetermeer Zwo lle Arnhem Leusden Schiedam Deventer Dordrecht M aastricht Ouder-Amstel Rotterdam Hilversum Gro ningen % Bron: Structurele leegstand van kantoren, NVM Business, 21 In bovenstaande grafiek zijn de leegstandspercentages in beeld gebracht van de gemeenten en stedelijke regio s met de meeste leegstand van kantoren in Nederland. Nijmegen en Ede/Wageningen vallen (net) buiten deze categorie zodat zij niet in de grafiek zijn opgenomen, Arnhem en Apeldoorn bevinden zich in de middenmoot. samenvatting en conclusies kantorenvoorraad. leegstand. Het totale verhuurbaar vloeroppervlak (vvo) aan kantoorruimte in Gelderland bedroeg op 31 december 21 ruim 3,9 miljoen m 2. Daarvan is 7% te vinden in slechts vier stedelijke concentraties: Arnhem (28%), Apeldoorn (19%), Nijmegen (12%) en Ede/Wageningen (11%). Gemeenten met een regionale functie herbergen gemiddeld 2 à 3% van de Gelderse kantorenvoorraad (Zutphen, Doetinchem, Tiel, Culemborg, Zaltbommel, Nijkerk, Barneveld en Harderwijk). De 1% die daarna nog resteert, is verdeeld over 32 gemeenten met een zeer geringe en voornamelijk lokaal georiënteerde kantorenmarkt. De leegstand in Gelderland bedroeg eind 21 ruim een half miljoen vierkante meter (ofwel 13% van de kantorenvoorraad). Het kwantitatieve zwaartepunt van de leegstand ligt in de steden Arnhem en Apeldoorn (16% leegstand), gevolgd door Nijmegen (11%) en Ede/Wageningen (9%). Weliswaar is in een aantal kleine gemeenten het leegstandsper- 4

11 centage hoger, maar daar is de massa dermate gering dat deze plaatsen in de totale problematiek geen rol van betekenis spelen (Winterswijk 32%; Ermelo 28%; Zevenaar, Barneveld, Zaltbommel, Beuningen en Overbetuwe ca. 18%). In de literatuur wordt een leegstandspercentage van 5% van de in gebruikzijnde kantorenvoorraad als normaal gezien. Deze zogenaamde frictieleegstand is niet alleen onvermijdelijk maar is zelfs gewenst om een soepel functioneren van de markt mogelijk te maken. Leegstand boven de 5% wordt gezien als overcapaciteit. De totale Gelderse leegstand van 55. m 2 op kan op basis van dit beginsel worden ontleed in 171. m 2 frictieleegstand en in 334. m 2 overcapaciteit cq. nietfrictionele leegstand. uitbreidingsvraag.. De toekomstige vraag naar kantoren bestaat uit vervangingsvraag en uitbreidingsvraag. De uitbreidingsvraag is de vraag naar kantoorruimte als gevolg van de dynamiek in het bedrijfsleven (uitbreiding/ inkrimping, oprichting/opheffing, migratie). Werkgelegenheidsgroei in de kantorensector was in het verleden de drijvende kracht achter de snelle groei van de kantorenvoorraad. In de Gelderse toekomstprojecties voor de langetermijn loopt de groei van de werkgelegenheid echter sterk terug en is de dynamiek nog maar een flauwe afspiegeling van het verleden. Vooral de groei van de beroepsbevolking valt scherp terug. Hoewel de veranderingen van het groeitempo zich geleidelijk voltrekken, doet zich rondom 22 een kentering voor. De toch al afvlakkende groei zal onder invloed van de vergrijzing nog verder terugvallen. Afgezet tegen het verleden zakt het tempo van de banengroei sterk in en wordt de hoge productiegroei uit het verleden niet meer geëvenaard. Als gevolg van de voortschrijdende technische ontwikkelingen zal de stijging van de arbeidsproductiviteit daarentegen juist sneller verlopen. Dit betekent dat de productie met steeds minder mensen kan worden gerealiseerd. Dit leidt tot een matige banengroei en een sterke terugslag op de vraag naar kantoorruimte. Daarnaast wordt verwacht dat onder invloed van het nieuwe werken het ruimtegebruik per arbeidsplaats zal afnemen. In ons rekenmodel is deze daling op den duur sterker dan de groei van het aantal banen in de kantorensector zodat per saldo een daling van het areaal in gebruik zijnd kantooroppervlak resulteert. 3,6 3,5 3,4 3,3 3,2 3,1 Trendmatige ontwikkeling van het areaal in gebruik zijnd vloeroppervlak kantoren in Gelderland, in mln m 2 vvo Bron 21: Bak PR & C; Bron : aangepaste BLM/CPB, Bureau Economisch Onderzoek, Gelderland 5

12 vervangingsvraag. De vervangingsvraag is de vraag naar kantoorruimte die ontstaat door technische veroudering (het pand is onbruikbaar geworden en de levensduur loopt af) of door economische veroudering (het pand voldoet niet meer aan de kwaliteitseisen van de gebruiker). In beide gevallen ontstaat er vervangingsvraag. Leeftijd is in dat verband een dominante (maar niet de enige) factor. Zestig procent van de Gelderse kantorenvoorraad stamt uit de periode Daarmee is het leeuwendeel van de kantorenvoorraad nog betrekkelijk jong. Met name in de periode 2-21 was de aangroei hoog. In dat decennium is éénderde deel van de huidige voorraad verrezen. In de drie grootste Gelderse steden Arnhem, Nijmegen en Apeldoorn was ook al in de jaren 6, 7 en 8 van de vorige eeuw sprake van een substantiële groei. Deze groei valt samen met de verdienstelijking van de economie die zich in Nederland begon af te tekenen. In onze schattingen over de omvang van de vervangingsvraag zijn wij uitgegaan van een gemiddelde levensduur van een kantoorgebouw van 5 jaar. Met dit kengetal zijn vervolgens alle jaargangen vanaf 196 doorgerekend. Van de gebouwen uit de jaren 5 en eerder is verondersteld dat die intussen een monumentale status hebben verworven en qua ligging en architectuur dermate attractief zijn dat zij door een voortdurend proces van renoveren en aanpassen bij de tijd worden gehouden. Deze rekenregels leiden tot de volgende ramingen van de vervangingsvraag: Trendmatige ontwikkeling van de vervangingsvraag naar kantoren in Gelderland, jaarmuaties x 1. m 2 vvo Bron: Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland totale vraag Het algemene ontwikkelingspatroon van de totale vraag naar kantoren wordt bepaald door enerzijds een afnemende uitbreidingsvraag (die op enig moment zelfs negatief wordt) en anderzijds door een stijgende vervangingsvraag. Deze tegengestelde bewegingen leiden voor Gelderland in totaliteit nog tot een additionele vraag naar kantoorruimte van gemiddeld,9 % per jaar (ofwel voor de totale periode een additionele vraag van 1.1. m 2 ). 6

13 huidig en toekomstig kantorenaanbod vraag/aanbodconfrontatie Het huidige kantorenaanbod ofwel de leegstand - in Gelderland bedraagt 55. m 2, waarvan 171. m 2 frictieleegstand en 334. m 2 overcapaciteit cq. niet-frictionele leegstand. Daarnaast bestaat het aanbod uit de toekomstige nieuwbouwplannen, de zogenaamde plancapaciteit. Daarbij kan het gaan om plannen die nog in de ideënfase verkeren (in bijvoorbeeld een structuurvisie) tot juridisch beschikbare capaciteit in bestemmingsplannen. In Gelderland bedraagt de plancapaciteit op dit moment 784. m 2, ofwel 2% van de huidige kantorenvoorraad. De vraag in hoeverre de Gelderse kantorenmarkt in evenwicht is kan worden beantwoord door de verwachtingen over de vraagontwikkelingen af te zetten tegen het onbenutte aanbod 3 en de nieuwbouwplannen. Bij de vraagontwikkelingen gaat het om de totale cumulatieve vraag, dat wil zeggen de gesommeerde jaarlijkse uitbreidingsvraag plus de gesommeerde jaarlijkse vervangingsvraag. Vraag/aanbodconfrontatie kantoorruimte, x 1. m 2 vvo, Gelderland = cumulatieve vraag plancapaciteit per : 784 m niet-frictionele leegstand per : 334 m Uit de grafiek kan worden afgelezen dat de totale vraag in de periode m 2 bedraagt. Dit komt overeen met de omvang van de huidige niet-frictionele leegstand. De mate waarin de vraag zal worden voldaan door nieuwbouw of leegstaande gebouwen zal afhangen van de marktomstandigheden. In de optimale situatie zal de vraag in eerste instantie worden geaccommodeerd uit leegstand. Pas wanneer het areaal leegstand zal zijn teruggebracht tot frictie-omvang ontstaat er marktruimte voor nieuwbouw. In de grafiek wordt dit moment gemarkeerd door het snijpunt van de vraagcurve met de leegstand omstreeks 218. In de praktijk zal dit optimum niet haalbaar zijn. Niet altijd zal het actuele aanbod aansluiten op de wensen van de potentiële gebruikers. Kwalitatieve dis- 3 i.c.de niet-frictionele leegstand, dat wil zeggen de totale leegstand minus een frictieleegstand van 5% 7

14 crepanties leiden er dan toe dat een deel van de additionele vraag zal worden geaccommodeerd door nieuwbouw. Gezien de omvang van de huidige leegstand is het anderzijds ook niet erg waarschijnlijk dat alle leegstand incourant zou zijn. Waar tussen de twee uitersten de markt uiteindelijk naar neigt, zal ook afhangen van de prijsverhouding tussen nieuwbouw en bestaande bouw en van de beschikbaarheid van adequate bouwkavels. Ten slotte is van belang wat er met de verouderde gebouwen gebeurd. Blijven zij na vervanging als kantoorruimte beschikbaar of worden zij aan de markt onttrokken door sloop of functiewijziging. Over de wijze waarop de toekomstige vraag zal worden geaccommodeerd (nieuwbouw vs. Leegstand) en over de omvang van de toekomstige onttrekkingen kan op basis van dit onderzoek geen uitspraak worden gedaan. Wel kan op basis van de vraag/aanbodconfrontatie worden geconcludeerd dat het in ieder geval zeer onwaarschijnlijk is dat de Gelderse leegstand op kortetermijn zal worden opgenomen door de markt. In de meest optimale situatie is er pas rond 218 zicht op genormaliseerde verhoudingen waarin de leegstand zal zijn geslonken tot frictieniveau. De leegstand plus de plancapaciteit tezamen hebben een dusdanige omvang dat zij de vraag tot 24 volledig afdekken en daarenboven nog een overschot creëren. Realisering van nieuwbouwplannen in een sneller tempo dan door de vraagcurve wordt aangegeven en die niet gepaard gaat met een navenante onttrekking, zal leiden tot meer leegstand. Het autonome tempo van de onttrekkingen zal onvoldoende zijn om het marktevenwicht te herstellen. regionale dimensie Arnhem en Nijmegen De kantorenproblematiek in Gelderland speelt zich geheel af binnen de vier Gelderse kantorenconcentraties: Arnhem, Nijmegen, Apeldoorn en Ede/Wageningen. In alle overige Gelderse gemeenten is de kantorenomvang relatief gering, is de markt lokaal en zijn er geen grootschalige toekomstplannen. Alleen in de gemeente Barneveld dreigt enige onevenwichtigheid te ontstaan. De totale kantorenvoorraad in deze gemeente bedraagt ongeveer 1. m 2, (waarvan 18% leegstaat). Op dit moment zijn er in Barneveld nieuwbouwplannen voor 56. m 2. Dit komt neer op een uitbreiding van het kantorenareaal met 56%. Deze sterke groei lijkt niet in overeenstemming met de historische kantorenmarktpositie van Barneveld noch met de toekomstige algemene marktomstandigheden. In de gemeenten Arnhem en Nijmegen ontstaat als gevolg van de relatief oude kantorenvoorraad op middellangetermijn een dusdanige vervangingsvraag, dat in beginsel de leegstand rond 216 opgelost zou kunnen zijn. De geprojecteerde vraag in Arnhem is als zevende kantorenstad van Nederland - ongeveer tweemaal zo groot als in Nijmegen (plaats 25). De plancapaciteit in Arnhem is zeer omvangrijk. Samen met de leegstand is het geplande aanbod groot genoeg om aan de vraag tot na 24 te kunnen voldoen. In Nijmegen is de situatie evenwichtiger en ligt dat moment in

15 391 Vraag/aanbodconfrontatie kantoorruimte, x 1. m 2 vvo, Arnhem = cumulatieve vraag 293 plancapaciteit per : 261 m niet-frictionele leegstand per : 13 m Vraag/aanbodconfrontatie kantoorruimte, x 1. m 2 vvo, Nijmegen = cumulatieve vraag plancapaciteit per : 79 niet-frictionele leegstand per : 3 m Apeldoorn De kantorenvoorraad in Apeldoorn is van jongere datum dan in Arnhem en Nijmegen waardoor de vervangingsvraag later manifest wordt. De huidige leegstand is in verhouding tot het groeipad van de vraag omvangrijk. 314 Vraag/aanbodconfrontatie kantoorruimte, x 1. m 2 vvo, Apeldoorn = cumulatieve vraag plancapaciteit per : 23 2 niet-frictionele leegstand per : 84 m

16 Ook wanneer alle vraag in Apeldoorn de komende jaren volledig geaccommodeerd zou worden uit leegstand en de afgeschreven kantoorpanden uit de markt worden genomen, duurt het toch nog tot ongeveer 224 voordat de niet-frictionele leegstand is opgelost. De plancapaciteit die daarna nodig is om aan de vraag t/m 24 te kunnen voldoen, bedraagt ca. 6. m 2, de huidige plancapaciteit van 23. m 2 is bijna driemaal zo groot..ede/wageningen In het meest gunstige geval, waarbij alle vraag wordt geaccommodeerd uit de niet-frictionele leegstand en er in de tussentijd geen nieuwbouw bijkomt, duurt het tot ongeveer 217 voordat de markt in evenwicht is. Daarna ontstaat er ruimte voor nieuwbouw. De plancapaciteit is in verhouding tot het groeipad van de vraag ruim. Samen met de leegstand dekken de huidige nieuwbouwplannen de gecumuleerde vraag tot 239. De plancapaciteit is volledig gelokaliseerd in Ede. Op dit moment zijn er voor Wageningen geen grootschalige nieuwbouwplannen. Vraag/aanbodconfrontatie kantoorruimte, x 1. m 2 vvo, Ede/Wageningen 82 = cumulatieve vraag plancapaciteit per : 52 m 2 niet-frictionele leegstand per : 17 m samenvattende conclusies De kantorenproblematiek in Gelderland speelt zich geheel af binnen de vier Gelderse kantorenconcentraties: Arnhem, Nijmegen, Apeldoorn en Ede/Wageningen. In alle overige Gelderse gemeenten is de kantorenomvang relatief gering, is de markt voornamelijk lokaal en zijn er geen grootschalige toekomstplannen. Alleen in de gemeente Barneveld dreigt enige onevenwichtigheid te ontstaan. De plancapaciteit voorziet in een uitbreiding van het kantorenareaal met 56 %. Deze sterke groei lijkt niet in overeenstemming met de historische kantorenmarktpositie van Barneveld noch met de toekomstige algemene marktomstandigheden. In het meest gunstige geval, waarbij alle vraag wordt geaccommodeerd uit de niet-frictionele leegstand, er in de tussentijd geen nieuwbouw bijkomt en de technisch/economisch verouderde gebouwen aan de kantorenmarkt worden onttrokken, duurt het in Arnhem, Nijgen en Ede/Wageningen toch nog zes à zeven jaar voordat de markt in evenwicht is. In Apeldoorn treedt dat moment pas op in 224. Dit komt doordat de opnamecapaciteit van de markt vrij ruim is (16% leegstand) en de vervangingsvraag door de relatief jonge kantorenvoorraad pas laat op gang komt. 1

17 Vraag/aanbodgegevens in de vier Gelderse kantorenconcentraties, x 1. m 2 vvo Arnhem Nijmegen Apeldoorn Ede / Wageningen Totale vraag Totale aanbod in 211 waarvan: - frictie leegstand - niet-frictionele leegstand - harde plancapaciteit - zachte plancapaciteit Overaanbod (+) cq. Planningsruimte (-) op langetermijn 4 Het totale kantorenaanbod is in alle concentraties ruim tot zeer ruim. Veelal is er nu al plancapaciteit beschikbaar voor de vraag die pas tussen 23 en 24 manifest wordt. In Nijmegen is de vraag/aanbodsituatie nog het meest evenwichtig, maar ook hier is het huidige aanbod reeds genoeg tot 228. In Arnhem en Ede/Wageningen is het aanbod toereikend tot om en nabij 24, in Apeldoorn is het huidige aanbod zelfs tweemaal zo groot dan nodig voor de periode Bijna de helft van de Apeldoornse plancapaciteit betreft echter zachte plannen waarvan het nog maar de vraag is of deze in de toekomst gehandhaafd blijven. Het grootste deel van de totale plancapaciteit in de vier Gelderse kantorenconcentraties is reeds opgenomen in een ontwerp-, vastgesteld dan wel onherroepelijk bestemmingsplan. In Ede/Wageningen gaat het om 1%, in Arnhem om 69% en in Apeldoorn om 5%. In Nijmegen ten slotte heeft nog maar 1% de status van een hard plan. Hier is nog veel flexibiliteit mogelijk zonder ingrijpen in de bestemmingsplannen. interpretatie onderzoeksuikomsten De vraaggegevens en de cijfers over de kantorenvoorraad en de leegstand hebben betrekking op kantoren van 5 m 2 verhuurbaar vloeroppervlak en meer. De gegevens over de plancapaciteit van Arnhem, Nijmegen, Apeldoorn en alle gemeenten in de Regio Food Valley hebben betrekking op kantoren van minimaal 5 m 2, in alle overige gemeenten gaat het op plannen van minimaal 2.15 m 2 vvo. Bij de kantorenvoorraad en de leegstand is de peildatum , bij de plancapaciteit varieert dat van tot Naar verwachting hebben deze verschillen echter geen wezenlijke invloed op de uitkomst van de vraag/aanbodconfrontaties. 4 berekend als: totale aanbod totale vraag frictie leegstand 11

18 Grote onzekerheidsmarges zijn inherent aan langetermijnprognoses. De vooruitberekeningen dragen een sterk trendmatig karakter. Zeker op lange termijn is het niet erg waarschijnlijk dat de ontwikkelingen zonder structuurwijzigingen of trendbreuken zullen verlopen. Dit rapport bevat dan ook geen blauwdruk van de toekomstige ontwikkelingen op de kantorenmarkt, maar schetst de ontwikkelingsrichting binnen de context van een aantal veronderstellingen en een bepaal economisch scenario. De vervangingsvraag is berekend onder een veronderstelling over de gemiddelde levensduur van kantoren waarbij het onttrekkingstempo en het substitutiemechanisme leegstand/nieuwbouw onzekere factoren zijn. Bij de uitbreidingsvraag gaat het om een ontwikkelingspad tegen de achtergrond van veronderstellingen over bijvoorbeeld economische groei en het ruimtegebruik per arbeidskracht. De langetermijnberekeningen zijn conjunctuurneutraal. Op korte- en middellangetermijn kan als gevolg van de conjuncturele bewegingen - de feitelijke ontwikkeling dus sterk afwijken van de langetermijntrend. Verwacht mag worden dat over een langere periode de afwijkingen elkaar neutraliseren. De vraag/aanbodconfrontaties laten zien naar welke richting de toekomstige marktverhoudingen neigen bij ongewijzigd beleid en bij instandhouding van het bestaande vraag- en aanbodmechanisme. Het onderzoek geeft een indruk van de ontwikkelingen waarmee bij het concipiëren van beleid rekening moet worden gehouden. Daarbij moet bedacht worden dat in de snel veranderende wereld ook het langetermijnperspectief voortdurend verschuift. Aan het onderzoeksresultaat moet dan ook geen absolute waarde worden toegekend, maar ondanks de abstracties die nu eenmaal eigen zijn aan het gebruik van modellen en alle simplificaties ten spijt mag verwacht worden dat de modelberekeningen wel de meest plausibele ontwikkelingsrichting weergeven. 12

19 2. De huidige kantorenvoorraad Begripsomschrijving De enige statistiek die in Nederland de voorraad kantoorruimte op uniforme en consistente wijze registreert is het kantorenbestand van Bak Property Research & Consultancy. De kantorenvoorraad alsmede de samenstelling wordt door een plaatselijke inventarisatie per woonkern jaarlijks vastgesteld. Iedereen die zich in Nederland professioneel bezig houdt met marktbeschrijving, analyse en prognoses over de kantorenvoorraad gebruikt dit bestand als basis (NVM, CPB, EIB, Dynamis, Stec Groep, DTZ etc) Ook in deze verkenning wordt uitgegaan van de gegevens uit dit bestand. kantoor 5. Onder een kantoor wordt verstaan een ruimtelijk zelfstandige eenheid die grotendeels in gebruik is of te gebruiken is voor bureaugebonden werkzaamheden of ondersteunende activiteiten. De definitie van het begrip kantoor als een ruimtelijk zelfstandige eenheid betekent dat kantoren in fabrieken, bedrijfsgebouwen, ziekenhuizen en universiteiten buiten de statistiek worden gelaten voorraad 4. Met voorraad wordt bedoeld het totaal van leegstaande en in gebruik zijnde kantoren. Ook kantoren die op het moment van registratie nog in aanbouw zijn, worden tot de voorraad gerekend. Alleen kantoorpanden met een oppervlakte boven de 5 vierkante worden tot de voorraad gerekend. Als oppervlakte-eenheid wordt het verhuurbaar vloeroppervlak (vvo) genomen. verhuurbaar. vloeroppervlak 4 Het verhuurbaar vloeroppervlak (vvo) is het bruto vloeroppervlak minus het constructieoppervlak, de verticale verkeersruimten en de installatieruimten. De omschrijving van het verhuurbaar vloeroppervlak is vastgelegd in de NEN 258. Als vuistregel kan gelden dat van het bruto vloeroppervlak ongeveer 86 procent verhuurbaar is. De situatie op Het totale verhuurbaar vloeroppervlak aan kantoorruimte in Gelderland bedroeg op 31 december 21 ruim 3,9 miljoen m 2. Daarvan is 46% te vinden in de Stadsregio Arnhem Nijmegen en 22% in de Stedendriehoek. Tezamen nemen deze twee stedelijke regio s ruim tweederde deel van het totale Gelderse kantooroppervlak voor hun rekening. De kantorenvoorraad is voornamelijk geconcentreerd in een vijftal gemeenten, waarvan Arnhem veruit de grootste is, gevolgd door Apeldoorn en op ruime afstand daarvan Nijmegen en Ede/Wageningen. 5 Definitie ontleent aan de publicatie Kantoren in cijfers 29, pagina 9, Drs. R.L. Bak, 21 13

20 Kantorenvoorraad, uitgedrukt vvo, X 1. m 2, per 31 december 21 Regio 6 m 2 % van Gl Gemeenten m 2 % van Gl Stadsregio Arnhem Stedendriehoek Apeldoorn Regio Food Valley Nijmegen Rivierenland Ede / Wageningen Achterhoek Noord Veluwe Gelderland Bron: Bak Property Research & Consultancy 6 WGR-regio, voorzover deze regio s provinciegrens overschrijdend zijn is hier alleen het Gelderse deel opgenomen. 14

21 3. Het huidige kantorenaanbod (c.q. de leegstand) Begripsomschrijving aanbod. leegstand. frictieleegstand. niet-frictionele leegstand. In het kantorenbestand van Bak Property Research & Consultancy wordt het aanbod als volgt gedefinieerd: Onder aanbod wordt verstaan gebouwen waarin minimaal 5 vierkante meter kantoorruimte te huur of te koop wordt aangeboden (ook delen van een gebouw kunnen als aanbod worden opgenomen). Het aanbod wordt gemeten aan het eind van het kalenderjaar en omvat uitsluitend reeds opgeleverde en/of nog in aanbouw zijnde kantoren. Projecten die in voorbereiding zijn en derhalve nog moeten worden gebouwd, worden in het aanbod niet meegeteld. Aanbod is hier niet identiek aan leegstand, dat wil zeggen dat de aangeboden kantoorruimte niet leeg hoeft te staan 7. In Nederland bestaat geen statistiek over leegstand. Daarom worden in de praktijk door alle actoren op de kantorenmarkt de aanbodgegevens gebruikt als indicatie voor de leegstand, zo ook in het onderhavige rapport. In deze verkenning wordt uitgegaan van de aanbodgegevens uit het bestand van Bak Property Research & Consultancy en in aansluiting op wat in de literatuur en in de praktijk gebruikelijk is, worden deze gegevens tevens gebruikt om de leegstand mee aan te geven. Dus ook al is een te huur of te koop staande kantoorruimte niet leeg omdat de lopende contractperiode nog niet geheel ten einde is, of omdat de ruimte in de overbruggingsperiode tijdelijk is verhuurd als bijvoorbeeld expositieruimte, dan wordt het oppervlak toch meegeteld bij de leegstand. Met andere woorden het totale aanbod volgens de definitie van Bak wordt opgevat als leegstand. De begrippen leegstand en aanbod zijn in deze verkenning dus identiek. In de literatuur wordt een leegstandspercentage van 5% van de in gebruikzijnde kantorenvoorraad als normaal gezien. Deze zogenaamde frictieleegstand is niet alleen onvermijdelijk maar is zelfs gewenst om een soepel functioneren van de markt mogelijk te maken. Leegstand boven het frictieniveau wordt in dit rapport niet-frictionele leegstand genoemd en kan worden gekarakteriseerd als overcapaciteit (aanbod waar op het peilmoment geen vraag tegenover stond). De situatie op Het kantorenaanbod in Gelderland bedroeg eind m 2 vvo. Daarvan kan worden aangemerkt als frictieleegstand en 38. als niet-frictionele leegstand. Het totale leegstandspercentage in Gelderland bedroeg 13% van de kantorenvoorraad tegen 14% 8 in Nederland. De Gelderse situatie wijkt dus maar weinig af van het landelijke beeld. 7 Definitie ontleent aan de publicatie Kantoren in cijfers 29, pagina 39, Drs. R.L. Bak, 21 8 Stand van zaken Nederlandse kantorenmarkt, NVM-Business, augustus 21, samenstelling Drs.R.L. Bak 15

22 Het kwantitatieve zwaartepunt van de leegstand in m 2 ligt in de steden Arnhem en Apeldoorn, gevolgd door Nijmegen en Ede/Wageningen. Weliswaar is in een aantal kleine gemeenten het leegstandspercentage hoger, maar daar is de massa dermate gering dat deze plaatsen in de totale problematiek geen rol van betekenis spelen (Winterswijk 32%; Ermelo 28%; Zevenaar, Barneveld, Zaltbommel, Beuningen en Overbetuwe ca. 18%). Aanbod c.q. leegstand van kantoren, uitgedrukt in vvo, X 1. m 2 en in procenten van de totale kantorenvoorraad, per 31 december 21 Regio 9 m 2 leegstands percentage Gemeenten m 2 leegstands percentage Stadsregio Arnhem Stedendriehoek Apeldoorn Regio Food Valley Nijmegen Rivierenland 29 9 Ede / Wageningen 36 9 Achterhoek Noord Veluwe 9 7 Gelderland Bron: Bak Property Research & Consultancy 9 WGR-regio, voor zover deze regio s provinciegrens overschrijdend zijn is hier alleen het Gelderse deel opgenomen. 16

23 4. De toekomstige uitbreidingsvraag naar kantoren Begripsomschrijving De uitbreidingsvraag is de vraag naar kantoorruimte als gevolg van capaciteitsgebrek/overschot van de huidige huisvesting. De veranderende ruimtebehoefte ontstaat door mutaties in de werkgelegenheid (uitbreiding/inkrimping van activiteiten van bestaande bedrijven, oprichting/opheffing van bedrijven en vestiging/vertrek van bedrijven in/uit de regio) en door veranderingen in het ruimtegebruik per arbeidskracht 1. Het prognosemodel 11 inleiding. In de Bedrijfslocatiemonitor van het Centraal Planbureau (december 25) worden per provincie modelramingen gepresenteerd van de toekomstige uitbreidingsvraag naar kantoren. Om tot een adequate planning te kunnen komen moeten deze provinciale totalen echter nog geografisch verdeeld worden. Deze verdeling heeft de provincie Gelderland zelf ter hand genomen. Daarbij is gekozen voor een verdeling naar gemeenten. Uiteindelijk zijn vraag en aanbod herleidbaar tot op de gemeenten. Op dat niveau wordt de vraag manifest en wordt het aanbod gerealiseerd. Door de lage aggregatie kan bovendien bij de verdeling optimaal rekening worden gehouden met de specifieke lokale omstandigheden (bedrijfsklassenstructuur, historische ontwikkeling en vooruitzichten, vestigingsdynamiek e.d). Ten slotte biedt dit fijnmazige niveau de maximale flexibiliteit bij het samenstellen van relevante regio s. De berekeningen die het CPB heeft uitgevoerd voor geheel Gelderland, zijn door het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie met hetzelfde model opnieuw uitgevoerd, maar dan voor alle gemeenten afzonderlijk. De vraag naar kantoorruimte wordt berekend door de kantoorgebonden werkgelegenheid te vermenigvuldigen met het gemiddelde bruto vloeroppervlak (bvo) per werkende in een kantoor (de zgn. kantoorquotiënt). 1. werkgelegenheid per sector in jaar t X aandeel kantoorgebonden werkgelegenheid per sector in jaar t X kantoorquotiënt per sector in jaar t = totaal in gebruik zijnd vloeroppervlak kantoren in jaar t 2. idem in jaar t+n X idem in jaar t+n X idem in jaar t+n = idem jaar t+n 3. uitbreidingsvraag (t+n)-t 1 Deze definitie is een door BEO aangepaste en uitgebreide versie van de definitie in het rapport Aanzet voor een kantorenstrategie voor Zuid-Holland, Stec Groep, In het prognosemodel van de BLM van het CPB zijn alle kantoorgegevens gedefinieerd in bruto vloeroppervlak (bvo), dit in tegenstelling tot het kantorenbestand van Bak waar alles in verhuurbaar vloeroppervlak is uitgedrukt (vvo). Bvo is inclusief het constructieoppervlak, de verticale verkeersruimten en de installatieruimten van een kantoorruimte, vvo is exclusief. Alle overige aspecten zijn overeenkomstig de definities van J.L. Bak. 17

24 werkgelegenheid. De werkgelegenheidsprognoses zijn ontleend aan Hedenmorgen 26-24, vier toekomstscenario s van de Gelderse economie, Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland. De prognoses zijn gemeente- en sectorspecifiek De werkgelegenheidsprognoses zijn opgesteld met behulp van het Prognosemodelwerkgelegenheid (PROMOW, Bureau Economisch Onderzoek). Met dit model zijn de werkgelegenheidsontwikkelingen in de landelijke toekomstscenario's van het Centraal Planbureau (Welvaart en leefomgeving) geregionaliseerd. De kern van het causaliteitsmodel is de relatie tussen de landelijke en de regionale- sectorontwikkeling. Deze relatie is m.b.v. tijdreeksen nader gekwantificeerd en is vervolgens gebruikt voor het regionaliseren van de Nederlandse sectorontwikkeling naar de vier Gelderse CO- ROP-gebieden. De nadere toedeling naar gemeenten is geschied op basis van een verdeelmodule. Daarbij zijn per gemeente - vier verschillende invalshoeken betrokken: bevolkingsgroei, groeipotentie van de sectorstructuur, ruimtelijke vestigingsmogelijkheden en de historische groei per sector. aandeel kantoorgebonden. werkgelegenheid De aandelen kantoorgebonden werkgelegenheid in de totale werkgelegenheid zijn ontleend aan de Bedrijfslocatiemonitor van het CPB. Deze gegevens zijn provincie- en sectorspecifiek. De ramingen over de veranderingen in het percentage kantoorgebonden werkgelegenheid binnen bedrijfstakken zijn door het CPB gerelateerd aan de ontwikkeling van de arbeidsproductiviteit in de tertiaire dienstverlening. Deze is op te vatten als een indicator van het toenemend belang van informatie- en communicatietechnologie (ICT). De onderliggende veronderstelling is dat de verbreiding van ICT bijdraagt aan de groei van het relatieve aantal kantoorwerknemers. In het kantorenmodel van het CPB zijn de projecties van het percentage kantoorgebonden werkgelegenheid per sector a priori naar boven toe begrensd. Ieder jaar neemt het aandeel kantoorgebonden werkgelegenheid toe met een vast percentage van het resterende verschil tussen het huidige aandeel en de bovengrens. Deze ontwikkeling gaat sneller naarmate de arbeidsproductiviteitsgroei in de tertiaire diensten hoger is in de verschillende scenario s. Wegens gebrek aan empirisch materiaal is het niet mogelijk de vergelijkingen voor de kantoorgebonden werkgelegenheid langs econometrische weg te schatten. De parameterwaarden van de vergelijking zijn door het CPB daarom met het nodige pragmatisme vastgesteld 12. Het CPB heeft per sector provinciespecifieke ramingen gemaakt. Omdat de ratio s niet op een lagere schaal beschikbaar zijn hebben wij in onze ramingen noodgedwongen per sector de Gelderse parameters ingezet op gemeentelijke schaal. Naderhand is hierop nog een gemeentelijke correctie uitgevoerd (zie de paragraaf IJking). kantoorquotiënt. De kantoorquotiënten (het gemiddelde bruto vloeroppervlak per werkende in een kantoor) zijn in aangepaste vorm ontleend aan de Bedrijfslocatiemonitor van het CPB. De gegevens zijn sectorspecifiek en beschikbaar op het niveau van drie landsdelen. 12 Alinea ontleent aan Bedrijfslocatiemonitor, de vraag naar ruimte voor economische activiteit tot 24, CPB 25 18

25 De door het CPB berekende kantoorquotiënten vertonen weinig variatie tussen bedrijfstakken of tussen landsdelen. Alle waarden liggen dicht in de buurt van de nationale gemiddelden van rond de 32 vierkante meter bvo per persoon. Over een lange periode beschouwd heeft het kantoorquotiënt in het verleden een structurele stijging vertoond. Afgaande op de beschikbare informatie over het verleden concludeerde het CPB in 25 dat het kantoorquotiënt op het niveau van afzonderlijke bedrijfstakken nog nauwelijks aan systematische verandering onderhevig is. Over het netto effect van uiteenlopende factoren die het kantoorquotiënt in tegengestelde richting beïnvloeden, valt geen eenduidige uitspraak te doen, zeker niet op de termijn van enige tientallen jaren. Daarom heeft het CPB de toekomstige vraag naar kantoorruimte berekend met constante kantoorquotiënten, dat wil zeggen met de voor 2 berekende cijfers voor afzonderlijke bedrijfstakken en landsdelen 13. Recentelijk is door de Stec Groep gesignaleerd dat de kantoorquotiënten onder invloed van trends als het Nieuwe Werken en veranderingen in kantoorconcepten en locatietypes sinds enkele jaren omlaag lijkt te gaan (conclusie op basis van analyses van nieuwe transacties en interviews met gebruikers en beleggers). Voorts wordt door Stec opgemerkt dat deze bevinding aansluit bij de tendensen die ook (andere) onderzoeksbureaus zoals EIB en T&G signaleren 14. In de adviespraktijk gaat Stec uit van een gemiddelde kantoorquotiënt van 25m 2 in 22. Het EIB schat dat tussen 2 en 28 het gemiddelde ruimtegebruik per werknemer met zo n,7% per jaar is afgenomen en meldt dat verschillende andere onderzoeken deze dalende trend bevestigen (o.a. TU Delft, Rabobank, Korteweg, Troostwijk) 15. Wat precies de oorzaak is van deze efficiëntieverbetering in het ruimtegebruik, is volgens het EIB lastig te bepalen. Elementen als de toegenomen automatisering, flexibele werkplekken, kantoortuinen en thuiswerken spelen ongetwijfeld een rol. Maar de omvangrijke nieuwbouw van de afgelopen 1 jaar heeft hieraan ook bijgedragen. Nieuwe kantoren komen tegemoet aan de moderne standaarden van de kantoorgebruiker waar op een kleiner oppervlak hetzelfde werk wordt gedaan. En mogelijk dat ook sprake is van kostenefficiëntie, bijvoorbeeld omdat een groter deel van het kantoorgebruik is verplaatst naar relatief duurdere locaties. Hoewel zicht hierop ontbreekt, kan uitgegaan worden van enige prijselasticiteit van de vraag, waardoor een verhuizing naar een duurdere locatie tot een afnemend ruimtegebruik leidt, aldus het EIB. Gezien de voorgaande alinea kan geconcludeerd worden dat er concensus lijkt te bestaan over het uitgangspunt dat de gemiddelde kantoorquotiënt na 2 is gedaald. Dat zou dan betekenen dat de constante quotiënt van 32m 2 uit de BLM niet meer adequaat is. Onder de veronderstelling dat de door het EIB geschatte daling van,7% per jaar representatief is voor de langetermijntrend hebben wij de setorale kantoorquotiënten uit de BLM herberekend volgens dit tijdpad, d.w.z. een structurele, proportioneel verlopende daling tussen 2 en 24 van,7% per jaar. 13 Alinea ontleent aan Bedrijfslocatiemonitor, de vraag naar ruimte voor economische activiteit tot 24, CPB Aanzet Voor Een Kantorenstrategie Voor Zuid-Holland, Stec Groep Kantorenleegstand, probleemanalyse en oplossingsrichtingen, EIB 21 19

26 34 Gemiddelde kantoorquotiënt 2-24 in m 2 bvo Bron 2: BLM/CPB; ontw ikkeling daarna o.b.v. trend 2-28 EIB Deze nieuwe reeks vormt vervolgens de grondslag voor de gemeentelijke prognoses. Dit betekent dat wij niet zijn uitgegaan van een constante quotiënt per sector, maar van een geleidelijk dalend verloop. Omdat de ratio s niet op een lagere schaal beschikbaar zijn hebben wij in onze gemeentelijke ramingen noodgedwongen per sector de landsdelige (aangepaste) parameters ingezet. Voor 2 vormen de sectorale quotiënten uit de BLM de basis, voor de jaren daarna is per sector het relatieve verloop geprojecteerd uit bovenstaande grafiek. Naderhand is op de gemeentelijke ramingen nog een correctie uitgevoerd (zie paragraaf IJking). ijking en bijstelling. modelparameters De eerste uitkomsten van de modelberekeningen voor het basisjaar 21 zijn vergeleken met de werkelijke situatie volgens het bestand van Bak 16. De verschillen die daarbij aan de dag traden, zijn vervolgens gebruikt om de parameters bij te stellen. Voor het basisjaar is per gemeente het totale in gebruik zijnde bvo berekend volgens formule 1. De uitkomsten zijn vergeleken met het werkelijke aantal m 2 bvo volgens het bestand van Bak. De verschillen zijn vereffend door opname van een correctiefactor in het model: raming totaal in gebruik zijnd bvo 4. correctiefactor per gemeente = totaal oppervlakte bvo volgens Bak Opname van de correctiefactor in het linkerlid van formule 1 en 2 betekent dat er simultaan wordt gecorrigeerd voor de eventuele afwijking van de gemeentelijke kantoorquotiënten t.o.v. de landsdelige en voor de eventuele afwijking van de gemeente specifieke aandelen kantoorwerkgelegenheid t.o.v. de Gelderse. Na opname van de correctiefactor in het model kan per gemeente het feitelijke kantoorgebruik in 21 exact worden gereconstrueerd. Bij de vooruitberekeningen wordt door de introductie van de correc- 16 Daartoe is de kantorenvoorraad uit het bestand van Bak (vvo) omgerekend naar bvo met behulp van de ratio vvo =,86 x bvo (relatie ontleent aan de publicatie Kantoren in cijfers 29, pagina 9, Drs. R.L. Bak, 21) 2

Debet & Credit november

Debet & Credit november Debet & Credit november Balans van de Gelderse kantorenmarkt 2011 DEBET & CREDIT, RÉSUME VAN DE ONDERZOEKSRESULTATEN inleiding De leegstandsproblematiek van kantoren staat in het centrum van de belangstelling

Nadere informatie

Debet & Credit. balans van de Gelderse kantorenmarkt. vraag-aanbodconfrontatie 2011-2040

Debet & Credit. balans van de Gelderse kantorenmarkt. vraag-aanbodconfrontatie 2011-2040 Debet & Credit balans van de Gelderse kantorenmarkt vraag-aanbodconfrontatie 211-24 Debet & Credit balans van de Gelderse kantorenmarkt vraag-aanbodconfrontatie. 211-24. november 211 Menno Walsweer Bureau

Nadere informatie

Oost-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Oost-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Oost-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Oost-Nederland (*1. m²) 43.8 4.136 2.481 Overig Nederland In de oostelijke provincies is ruim 13% van

Nadere informatie

Leegstand van kantoren, 1991-2013

Leegstand van kantoren, 1991-2013 Leegstand van kantoren, 1991-2013 Conclusie In Nederland is een overaanbod van kantoorvloeroppervlakte. Gemiddeld 16% van het kantoorvloeroppervlakte staat leeg in 2013. Dit percentage neemt nog steeds

Nadere informatie

ONDERZOEKSMEMORANDUM

ONDERZOEKSMEMORANDUM ONDERZOEKSMEMORANDUM Een tentatieve berekening van de uitbreidingsvraag naar bedrijventerreinen in de WGR-regio Noord- Veluwe volgens de Overijsselse uitgangspunten Algemeen In 2015 heeft de provincie

Nadere informatie

Leegstand van kantoren,

Leegstand van kantoren, Indicator 23 september 2016 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In Nederland is een overaanbod

Nadere informatie

downloadbaar document, behorende bij bijlage I

downloadbaar document, behorende bij bijlage I Monitor Uitvoeringsstrategie Plabeka Voortgangsrapportage 2009-2010 downloadbaar document, behorende bij bijlage I Definities monitor B.V. en verschillen met andere bronnen Om een foute interpretatie van

Nadere informatie

Leegstand Kantoren. Jobinside 5 november 2010. Sacha Klinkhamer Floor Schipper

Leegstand Kantoren. Jobinside 5 november 2010. Sacha Klinkhamer Floor Schipper Leegstand Kantoren Jobinside 5 november 2010 Sacha Klinkhamer Floor Schipper Presentatie Jobinside Inleiding door Sacha Klinkhamer (Infrastructuur & Milieu) Aanleiding, cijfers, probleemanalyse, oorzaken,

Nadere informatie

Analyse vraaghuurprijzen kantoorruimte 2012-2014

Analyse vraaghuurprijzen kantoorruimte 2012-2014 Analyse vraaghuurprijzen kantoorruimte 2012-2014 Kantorenmarkt uit balans De situatie op de Nederlandse kantorenmarkt is zeer ongunstig. Het aanbod van kantoorruimte ligt structureel op een zeer hoog niveau

Nadere informatie

www.kantorenmonitor.nl

www.kantorenmonitor.nl kantorenmonitor regio Amsterdam 2005 Door Kantorenmonitor B.V. wordt jaarlijks aan de hand van een veldopname de ontwikkeling van de kantorenmarkt in de regio Amsterdam geregistreerd (Amsterdam, Amstelland,

Nadere informatie

Kantorenmonitor Holland Rijnland

Kantorenmonitor Holland Rijnland Kantorenmonitor Holland Rijnland Inhoud Voorwoord 4 Inleiding 4 Kantorenvoorraad in Holland Rijnland 7 Bestaande kantorenvoorraad 7 Kantoren 8 Kantorenstand 9 Ontwikkelingen in 21, 211 en 212 12 Kantorenvoorraad

Nadere informatie

Protocol kengetallen monitor kantorenmarkt provincie Zuid-Holland

Protocol kengetallen monitor kantorenmarkt provincie Zuid-Holland Protocol kengetallen monitor kantorenmarkt provincie Zuid-Holland Stec Groep aan provincie Zuid-Holland Guido van der Molen en Rien Ramerman augustus 2014 Protocol kengetallen monitor kantorenmarkt provincie

Nadere informatie

Bijlage 4 (bij Kantorenstrategie Eindhoven, 2012 2020) Onderbouwing berekening nieuwbouwbehoefte aan kantoren in Eindhoven

Bijlage 4 (bij Kantorenstrategie Eindhoven, 2012 2020) Onderbouwing berekening nieuwbouwbehoefte aan kantoren in Eindhoven Bijlage 4 (bij Kantorenstrategie Eindhoven, 2012 2020) Onderbouwing berekening nieuwbouwbehoefte aan kantoren in Eindhoven Uit: Bijlagenboek bij STEC rapportage Naar een sterke Eindhovense kantorenmarkt

Nadere informatie

Den Haag. Opnamevolume m 2 12% TOENAME T.O.V. VORIG JAAR. Aanbodvolume % DALING T.O.V. DE PIEK BEGIN 2016

Den Haag. Opnamevolume m 2 12% TOENAME T.O.V. VORIG JAAR. Aanbodvolume % DALING T.O.V. DE PIEK BEGIN 2016 Den Haag 1 Nieuw Centrum 2 Oud Centrum 12 3 Den Haag West 4 Den Haag Oost 5 Den Haag Zuid 6 Nieuw Geannexeerd 5 3 2 1 4 7 3 6 8 9 10 7 Rijswijk 8 Voorburg 11 9 Leidschendam 10 Zoetermeer 11 Delft 12 Wassenaar

Nadere informatie

Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017

Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017 Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017 Stec Groep aan Provincie Zuid-Holland Guido van der Molen & Peter Stopel 4 april 2017 Monitor kantorenmarkt Zuid-Holland 2017 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Monitor

Nadere informatie

Kantorenvisie Netwerkstad Twente. Aanbevelingen en beleidsafspraken Februari 2012

Kantorenvisie Netwerkstad Twente. Aanbevelingen en beleidsafspraken Februari 2012 Kantorenvisie Netwerkstad Twente Aanbevelingen en beleidsafspraken Februari 2012 1 Inleiding: Het doel van deze Kantorenvisie Netwerkstad is een beter beeld krijgen van het functioneren van de Kantorenmarkt

Nadere informatie

BIJLAGE A KENGETALLEN In deze bijlage geven we in overzichtelijke tabellen de kengetallen weer die gebruikt zijn ter bepaling van de effecten van het kantoren- en bedrijventerreinenprogramma voor de regio

Nadere informatie

KANTOREN IN GELDERLAND. Analyse van oppervlak kantorenvoorraad in relatie tot werkgelegenheid en bedrijvigheid. Kantoren meer dan 500m2

KANTOREN IN GELDERLAND. Analyse van oppervlak kantorenvoorraad in relatie tot werkgelegenheid en bedrijvigheid. Kantoren meer dan 500m2 KANTOREN IN GELDERLAND Analyse van oppervlak kantorenvoorraad in relatie tot werkgelegenheid en bedrijvigheid Kantoren meer dan 500m2-1 - Deze notitie is gebaseerd op gegevens uit de PWE 2010 (Provinciale

Nadere informatie

Onderzoekmemorandum. Macro-economische gevolgen van een regionale bouwstop. Maart Freerk Viersen / Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek

Onderzoekmemorandum. Macro-economische gevolgen van een regionale bouwstop. Maart Freerk Viersen / Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Onderzoekmemorandum Macro-economische gevolgen van een regionale bouwstop Maart 2006 Freerk Viersen / Menno Walsweer Bureau Economisch Onderzoek Macro-economische gevolgen van een regionale bouwstop Een

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, februari 2019

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, februari 2019 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, februari 2019 Aantal WW-uitkeringen neemt weer af in Gelderland In Gelderland is het aantal WW-uitkeringen in februari gedaald tot iets boven de 29.600. Daarmee wordt

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2014. Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2014. Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2014 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland - 1 - De uitvoering van de PWE 2014 vond plaats in opdracht van de onderstaande instanties: Gemeenten

Nadere informatie

kantorenmonitor regio Amsterdam 2006

kantorenmonitor regio Amsterdam 2006 kantorenmonitor regio Amsterdam 2006 Gemeenten binnen de deelregio s Amsterdam, Amstelland, Meerlanden, Zaanstreek, Waterland, Almere en Zuid Kennemerland. meer kantoorruimte betrokken Door een grote dynamiek

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, november 2017 Aantal WW-uitkeringen in Gelderland opnieuw gedaald Eind november verstrekte UWV in Gelderland 37.910 WW-uitkeringen. Daarmee zet de dalende lijn van

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, januari 2018

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, januari 2018 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, januari 2018 WW in Gelderland in januari licht gestegen In januari steeg de WW in Gelderland met 1,7% tot 37.520 uitkeringen. Dat betekent echter geen einde van de

Nadere informatie

provinsje fryslân provincie frys1n

provinsje fryslân provincie frys1n Voor Er provinsje fryslân provincie frys1n postbus 20120 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25 Provinciale Staten van de Provincie Fryslan Postbus 20120

Nadere informatie

Midden-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Midden-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Midden-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Midden-Nederland (*1. m²) 42.674 95 6.46 Overig Nederland In de regio Midden-Nederland ligt circa 14%

Nadere informatie

KANTORENMARKT NETWERKSTAD TWENTE ANALYSE EN VISIE. Martin Stijnenbosch

KANTORENMARKT NETWERKSTAD TWENTE ANALYSE EN VISIE. Martin Stijnenbosch KANTORENMARKT NETWERKSTAD TWENTE ANALYSE EN VISIE Martin Stijnenbosch Definitie kantoor Kantoor is activiteit en huisvesting; Uitgangspunten analyse Kantoor als zelfstandig gebouw Kantoren bij hallen op

Nadere informatie

VERZONDEN - 4.11.13 uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 1101231 31 oktober 2013

VERZONDEN - 4.11.13 uw brief van uw kenmerk ons kenmerk datum 1101231 31 oktober 2013 gemeentebestuur,..,.. r^fw Postbus 15 PURMEREND JSj 1440 AA Purmerend V telefoon 0299-452452 telefax 0299-452124 Afdeling Ruimtelijke Ontwikkeling Team Economie Aan de gemeenteraad van Purmerend VERZONDEN

Nadere informatie

Kantorenmarkt Amsterdam

Kantorenmarkt Amsterdam Kantorenmarkt Amsterdam 2014 Kantorenmarkt Amsterdam De gemeente Amsterdam telt circa 810.000 inwoners en 554.730 banen, verdeeld over 112.800 vestigingen (bron: Lisa). De kantorenvoorraad heeft een omvang

Nadere informatie

van kantoren Een analyse van het probleem en mogelijke oplossingen

van kantoren Een analyse van het probleem en mogelijke oplossingen Structurele leegstand van kantoren Een analyse van het probleem en mogelijke oplossingen De leegstand op de kantorenmarkt heeft een recordhoogte bereikt en het is tijd om te zoeken naar oplossingen. Daarvoor

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2014 I

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2014 I ECONOMISCHE MONITOR EDE 2014 I Deze economische monitor gaat nader in op de ontwikkeling van de economie en arbeidsmarkt in Ede en de regio FoodValley met de focus op het tweede halfjaar van 20. Daarnaast

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, april 2019

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, april 2019 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, april 2019 Aantal WW-uitkeringen in Gelderland sterk gedaald In april is het aantal WW-uitkeringen in Gelderland opnieuw gedaald. Eind april waren er minder uitkeringen

Nadere informatie

ONDERZOEKMEMORANDUM. De vraag naar zware industrieterreinen. 1. Inleiding. 2. De uitbreidingsvraag

ONDERZOEKMEMORANDUM. De vraag naar zware industrieterreinen. 1. Inleiding. 2. De uitbreidingsvraag ONDERZOEKMEMORANDUM De vraag naar zware industrieterreinen 1. Inleiding Uit onderzoek is gebleken dat bedrijven meer en meer algemene vestigingseisen hanteren in plaats zich te richten op specifieke locatiekenmerken.

Nadere informatie

De Nederlandse kantorenmarkt werd in 2012. Maart 2013. Inhoud 1. Opname van kantoren. 2. Aanbod van kantoren. 3. Huurprijzen van kantoren

De Nederlandse kantorenmarkt werd in 2012. Maart 2013. Inhoud 1. Opname van kantoren. 2. Aanbod van kantoren. 3. Huurprijzen van kantoren Maart 213 Inhoud 1. Opname van kantoren 2. Aanbod van kantoren Stand van zaken Nederlandse kantorenmarkt 3. Huurprijzen van kantoren 4. Beleggingen in kantoren Colofon Samenstelling Drs. R. L. Bak Bron

Nadere informatie

Rotterdam Centrum/kantorenboulevards. Rotterdam Oost. Rotterdam West. Rotterdam Zuid. Hillegersberg / Schiebroek.

Rotterdam Centrum/kantorenboulevards. Rotterdam Oost. Rotterdam West. Rotterdam Zuid. Hillegersberg / Schiebroek. Rotterdam 1 Centrum/kantorenboulevards 2 Rotterdam Oost 3 Rotterdam West 4 Rotterdam Zuid 5 Hillegersberg / Schiebroek 6 Kralingen 7 Spaanse Polder / Zestienhoven/Noordwest 8 Capelle a/d IJssel / Nieuwerkerk

Nadere informatie

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2018 Verdere daling van de leegstand door record onttrekking van kantoorruimte Lelystad

kantorenmonitor Metropoolregio Amsterdam 2018 Verdere daling van de leegstand door record onttrekking van kantoorruimte Lelystad Lelystad Muiden Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Wijdemeren kantorenmonitor Metropoolregio 218 Verdere daling van de leegstand door record onttrekking van kantoorruimte

Nadere informatie

Overzichtsrapport SER Gelderland

Overzichtsrapport SER Gelderland Overzichtsrapport SER Gelderland Werkgelegenheid In opdracht van SER Gelderland September 2008 Drs. J.D. Gardenier L.T. Schudde CAB Martinikerkhof 30 9712 JH Groningen 050-3115113 cab@cabgroningen.nl www.cabgroningen.nl

Nadere informatie

Muiden. Weesp Naarden. Gooi Gooi- en Vechtstreek. Wijdemeren

Muiden. Weesp Naarden. Gooi Gooi- en Vechtstreek. Wijdemeren Lelystad Muiden Weesp Naarden kantorenmonitor Metropoolregio 219 Huizen Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Wijdemeren Bussum Gezondmaking kantorenmarkt: verdere daling van de leegstand door

Nadere informatie

Haarlemmermeer 2009. marktleider in de cosmeticamarkt hebben, waarbij we de milieubelasting zo veel mogelijk terug willen dringen.

Haarlemmermeer 2009. marktleider in de cosmeticamarkt hebben, waarbij we de milieubelasting zo veel mogelijk terug willen dringen. kantorenmonitor Haarlemmermeer L Oréal Nederland heeft haar hoofdkantoor verplaatst van verschillende locaties in Alphen aan de Rijn en Weesp naar een modern en representatief pand in Beukenhorst-Zuid

Nadere informatie

Leegstand van kantoren,

Leegstand van kantoren, Indicator 30 November 2017 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In Nederland is een overaanbod

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2018

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2018 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, december 2018 WW in Gelderland 23 procent gedaald in 2018 In 2018 daalde het aantal WW-uitkeringen in Gelderland met 23% tot onder de 28.600. Dat is een sterkere daling

Nadere informatie

Noordwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Noordwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Noordwest- Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Noordwest- (*1. m²) 38.116 11.59 Overig In Noordwest- ligt circa 23% van de landelijke kantorenvoorraad.

Nadere informatie

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon Feitenblad 218 Inleiding Sinds een aantal jaren verschijnt de Kantorenmonitor Holland Rijnland. In dit feitenblad 218 laten we de ontwikkeling zien in de afgelopen jaren. Door kleine correcties zijn er

Nadere informatie

INVENTARISATIE BEDRIJVENTERREINEN REGIO ROTTERDAM

INVENTARISATIE BEDRIJVENTERREINEN REGIO ROTTERDAM INVENTARISATIE BEDRIJVENTERREINEN REGIO ROTTERDAM G.H. van der Wilt en W.H.M. van der Zanden Centrum voor Onderzoek en Statistiek (COS) maart 2006 In opdracht van Stadsregio Rotterdam en Ontwikkelingsbedrijf

Nadere informatie

Zuid-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Zuid-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Zuid-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Zuid-Nederland (*1. m²) 42.2 2.15 5.518 Overig Nederland Het totale oppervlak aan kantoormeters in en

Nadere informatie

workshop Leegstand Gelderland Stec Groep aan provincie Gelderland Esther Geuting 12 november

workshop Leegstand Gelderland Stec Groep aan provincie Gelderland Esther Geuting 12 november workshop Leegstand Gelderland Stec Groep aan provincie Gelderland Esther Geuting 12 november Overschotten en tekorten in 2028 Wonen. Sleutel zit in nieuwbouw 7,0% 6,0% Achterhoek 5,0% Arnhem/Nijmegen 4,0%

Nadere informatie

Leegstand van bedrijfsvastgoed in de Dordtse Binnenstad

Leegstand van bedrijfsvastgoed in de Dordtse Binnenstad Leegstand van bedrijfsvastgoed in de Dordtse Binnenstad In Nederland staat veel kantoor-, bedrijfs- en winkelruimte leeg. Leegstand van bedrijfsvastgoed lijkt structureel te worden en de verwachting is

Nadere informatie

Factsheets Nederland. Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt. medio 2015. www.dtz.nl

Factsheets Nederland. Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt. medio 2015. www.dtz.nl Factsheets Kantoren- en bedrijfsruimtemarkt medio 215 www.dtz.nl 1 Factsheet kantorenmarkt medio 215 Kantoorbanen 2.236.85 214 t.o.v. 213,9% Aanbod 8.36 m 2,6% Voorraad 49.533. m 2,1% Opname 497. m 2 1

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2015 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2015 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2015 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland - 1 - De uitvoering van de PWE 2015 vond plaats in opdracht van de onderstaande instanties: Gemeenten

Nadere informatie

Inleiding. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Kantorenmonitor Holland Rijnland Feitenblad 2019

Inleiding. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Kantorenmonitor Holland Rijnland Feitenblad 2019 Inleiding Sinds een aantal jaren verschijnt de. In dit feitenblad 219 laten we de ontwikkeling zien in de afgelopen jaren. Door kleine correcties zijn er soms verschillen met vorige publicaties. Alle gegevens

Nadere informatie

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Noord-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Noord-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Noord-Nederland (*1. m²) 46.787 643 973 1.222 Drenthe Friesland Groningen Overig Nederland De drie noordelijke

Nadere informatie

Bestedingsimpuls Gelders Actieplan Recessie

Bestedingsimpuls Gelders Actieplan Recessie Bestedingsimpuls Gelders Actieplan Recessie 2009 2010 Inleiding Als reactie op de onderbestedingsproblematiek van de Kredietcrisis hebben Gedeputeerde Staten van Gelderland een Gelders Actieplan recessie

Nadere informatie

Ladder toets kantoorruimte Landgoed De Reehorst

Ladder toets kantoorruimte Landgoed De Reehorst Ladder toets kantoorruimte Landgoed De Reehorst Stec Groep aan Join Ontwikkeling Guido van der Molen en Peter Stopel 22 september 2016 Ladder toets kantoorruimte Landgoed De Reehorst 2 Inhoudsopgave 1

Nadere informatie

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09 HAAGSE MONITOR ECONOMISCHE RECESSIE 7 Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend zijn, in de

Nadere informatie

Recordonttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik zorgen voor sterke daling van de leegstand

Recordonttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik zorgen voor sterke daling van de leegstand kantorenmonitor Metropoolregio 216 Muiden Lelystad Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek en Laren Vechtstreek Recordonttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik zorgen voor

Nadere informatie

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon

Inleiding. Kantorenvoorraad in Holland Rijnland. Belangrijkste ontwikkelingen. Colofon Feitenblad 217 Inleiding Sinds een aantal jaar verschijnt de Kantorenmonitor Holland Rijnland. In dit feitenblad 217 laten we de ontwikkeling zien in de afgelopen jaren. Door kleine correcties zijn er

Nadere informatie

Aanbod bedrijventerreinen

Aanbod bedrijventerreinen Staat van 2014 Aanbod bedrijventerreinen Wat is de index van het uitgeefbare oppervlak (2002 = 100)? Ten opzichte van 2002 is er nog 57% uitgeefbaar terrein over Vergelijking in de tijd (Index uitgeefbaar

Nadere informatie

Monitor kantorenmarkt provincie Utrecht 2018

Monitor kantorenmarkt provincie Utrecht 2018 Monitor kantorenmarkt provincie Utrecht 2018 Stec Groep aan provincie Utrecht Esther Geuting en Guido van der Molen 17 mei 2018 Monitor kantorenmarkt provincie Utrecht 2018 2 Inhoudsopgave 1 Inleiding

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2012 / 1

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2012 / 1 ECONOMISCHE MONITOR EDE 2012 / 1 De economische monitor geeft een beeld van de economie van de gemeente Ede in de afgelopen periode van 2008 tot 20. De economische monitor is verdeeld in twee delen. Het

Nadere informatie

Actualisering Provinciale Economische Verkenning

Actualisering Provinciale Economische Verkenning Actualisering Provinciale Economische Verkenning 9-13 Aanleiding In de Provinciale Economische Verkenning 8-1 van de Provincie Gelderland (oktober 8) werd nog uitgegaan van de verwachting dat de gevolgen

Nadere informatie

kantorenmarkt zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland

kantorenmarkt zuidwest-nederland Zuid-Holland en Zeeland Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, mei 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, mei 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, mei 2017 WW daalt in Gelderland sterker dan landelijk In mei is het aantal WW uitkeringen in Gelderland met 2.040 verder afgenomen tot 44.486. Dat is 4,4% minder dan

Nadere informatie

Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose Met een doorkijk naar 2018

Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose Met een doorkijk naar 2018 Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014 Met een doorkijk naar 2018 Samenvatting UWV Arbeidsmarktprognose 2013-2014 Een belangrijke taak van UWV is het bij elkaar brengen van vraag en aanbod op

Nadere informatie

Samenvatting Inleiding Werkgelegenheid Brabantse detailhandel Winkelaanbod in Noord-Brabant... 8

Samenvatting Inleiding Werkgelegenheid Brabantse detailhandel Winkelaanbod in Noord-Brabant... 8 Inhoud Samenvatting... 2 1. Inleiding... 5 2. Werkgelegenheid Brabantse detailhandel... 6 3. Winkelaanbod in Noord-Brabant... 8 3.1 Winkels per type winkelgebied... 9 3.2 Winkels in 4 grootste steden,

Nadere informatie

HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS januari 2010

HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS januari 2010 Pagina // Bijlage HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS uari Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend

Nadere informatie

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2016 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland

Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2016 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland Eerste uitkomsten werkgelegenheidsonderzoek 2016 Gelderland Provinciale Werkgelegenheids Enquête Gelderland - 1 - De uitvoering van de PWE 2016 vond plaats in opdracht van de onderstaande instanties: Gemeenten

Nadere informatie

winkelruimte oost-nederland Overijssel en Gelderland

winkelruimte oost-nederland Overijssel en Gelderland Landelijke marktontwikkelingen Veel consumenten nemen een afwachtende houding aan. De economische vooruitzichten zijn immers niet goed en de dalende koopkracht zorgt ervoor dat klanten alleen maar langer

Nadere informatie

Zuidwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod

Zuidwest-Nederland REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT. Marktstructuur. Vraag. Aanbod REGIONALE MARKTONTWIKKELINGEN KANTORENMARKT Zuidwest-Nederland Marktstructuur Voorraad kantoorruimte in Zuidwest-Nederland (*1. m²) 35.536 13.629 459 Overig Nederland In Zuidwest-Nederland ligt circa 29%

Nadere informatie

Bijlage 4 ONDERZOEKSAPPENDIX VRAAG & AANBOD BEDRIJVENTERREINEN. behorende bij de Ontwerp Structuurvisie Bedrijventerreinen, Provincie Gelderland

Bijlage 4 ONDERZOEKSAPPENDIX VRAAG & AANBOD BEDRIJVENTERREINEN. behorende bij de Ontwerp Structuurvisie Bedrijventerreinen, Provincie Gelderland Bijlage 4 ONDERZOEKSAPPENDIX VRAAG & AANBOD BEDRIJVENTERREINEN behorende bij de Ontwerp Structuurvisie Bedrijventerreinen, Provincie Gelderland Maart 2008, Actualisatie juni 2009 Menno Walsweer Bureau

Nadere informatie

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp. Lichte stijging opnameniveau 2010

Regio Amsterdam. Kantorenvisie. Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp. Lichte stijging opnameniveau 2010 Research Kantorenvisie Regio Amsterdam Januari 2011 Beukenhorst, Hoofddorp Lichte stijging opnameniveau De totale opname van kantoorruimte in de regio Amsterdam in bedraagt 268.317 m², hetgeen een lichte

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, juni 2017

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, juni 2017 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, juni 2017 WW-uitkeringen laagopgeleiden in Gelderland ruim kwart lager dan geleden Het aantal lopende WW-uitkeringen in Gelderland daalt in juni verder. Ook laagopgeleiden

Nadere informatie

Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt

Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt Analyse Structureel aanbod op de Nederlandse kantorenmarkt DO Research 1 Structureel aanbod op de kantorenmarkt Het aanbod van kantoorruimte in Nederland loopt nog altijd op. In totaal wordt momenteel

Nadere informatie

Kantoren in cijfers 2017

Kantoren in cijfers 2017 Kantoren in cijfers 2017 BELEIDSONDERZOEK 071-516 5123 I info@leidenincijfers.nl I www.leidenincijfers.nl Inleiding Sinds 2010 houdt samenwerkingsverband Holland Rijnland gegevens bij over kantoren in

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 2

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 2 ECONOMISCHE MONITOR EDE 211 / 2 De economische monitor geeft een beeld van de economie van de gemeente Ede in de afgelopen periode van 27 tot 211. De economische monitor is verdeeld in twee delen. Het

Nadere informatie

In 2015 daalde de leegstand met mc; in 2016 met mc.

In 2015 daalde de leegstand met mc; in 2016 met mc. kantorenmonitor Metropoolregio 217 Muiden Lelystad Verdere daling van de leegstand door forse onttrekking van kantoorruimte en toegenomen kantoorgebruik Weesp Naarden Huizen Bussum Gooi Gooi- en Vechtstreek

Nadere informatie

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 4

ECONOMISCHE MONITOR EDE 2011 / 4 ECONOMISCHE MONITOR EDE 20 / 4 De Economische Monitor geeft een beeld van de economie van de gemeente Ede in de afgelopen periode van 2008 tot 20. De Economische Monitor is verdeeld in twee delen: Het

Nadere informatie

Leegstand van winkels,

Leegstand van winkels, Indicator 12 juni 2015 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In Nederland is een overaanbod

Nadere informatie

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen

Flevoland, Noord-Holland en Utrecht. Landelijke marktontwikkelingen Landelijke marktontwikkelingen Mede dankzij enkele grote transacties in diverse steden bereikte de opname van kantoorruimte de eerste maanden van 2012 een (onverwacht) hoog niveau. Deze goede start zette

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018

Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018 Resultaten Conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2018 Chris M. Jager Inleiding In juni en juli 2018 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) bijna 360 bedrijven benaderd. Doel van deze enquête is om

Nadere informatie

Achtergrondnotitie t.b.v. de PRO-vergadering d.d. 30 maart, agendapunt 2

Achtergrondnotitie t.b.v. de PRO-vergadering d.d. 30 maart, agendapunt 2 Achtergrondnotitie t.b.v. de PRO-vergadering d.d. 30 maart, agendapunt 2 werkgelegenheidsontwikkeling bouwnijverheid, bevolkingsgroei en economische groei De bouwnijverheid is een conjunctuurgevoelige

Nadere informatie

BIJLAGE D KANTOREN-, HOTEL- EN WONINGMARKT WEERT

BIJLAGE D KANTOREN-, HOTEL- EN WONINGMARKT WEERT BIJLAGE D KANTOREN-, HOTEL- EN WONINGMARKT WEERT Kantorenmarkt Weert Tot 2020 zeer beperkte behoefte aan nieuwe kantoorruimte in Weert, er is al meer dan voldoende aanbod van kantoorruimte, toevoegen van

Nadere informatie

ONDERZOEKMEMORANDUM. De vraag naar bedrijventerreinen

ONDERZOEKMEMORANDUM. De vraag naar bedrijventerreinen ONDERZOEKMEMORANDUM Toelichting op de berekening van de vraag naar bedrijventereinen in de concept Structuurvisie Bedrijventereinen Gelderland met betrekking tot De Vallei en de gemeente Barneveld De vraag

Nadere informatie

Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek 2013. Aanbod bedrijfs-, kantooren winkelruimte

Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek 2013. Aanbod bedrijfs-, kantooren winkelruimte Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek Aanbod bedrijfs-, kantooren winkelruimte Monitor Bedrijvenaanbod Amerstreek Aanbod bedrijfs-, kantoor- en winkelruimte Mede door de prima ligging en gunstige regionale

Nadere informatie

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019

Werklocaties. Nota Kantoren Rotterdam samengevat. 19 juni 2019 Werklocaties Nota Kantoren Rotterdam samengevat 19 juni 2019 2 Ruimtelijkeconomisch beleid voor kantoren in Rotterdam Voor een aantrekkelijke, economisch sterke stad is er evenwicht nodig tussen zowel

Nadere informatie

Bedrijfsruimtemarkt oost-nederland Overijssel en Gelderland

Bedrijfsruimtemarkt oost-nederland Overijssel en Gelderland Landelijke marktontwikkelingen Na een korte opleving in 2011 viel de opname van bedrijfsruimte in 2012 opnieuw terug. Tegen de verwachting in bleef het aanbod echter redelijk stabiel. Wel wordt een steeds

Nadere informatie

Nederlandse markt voor Bedrijfsruimte 3. Huurprijs van bedrijfsruimte

Nederlandse markt voor Bedrijfsruimte 3. Huurprijs van bedrijfsruimte Maart 211 Inhoud 1. Opname van 2. Aanbod van Stand van zaken Nederlandse markt voor Bedrijfsruimte 3. Huurprijs van 4. Vooruitzichten Colofon Samenstelling Drs I.L. de Kruif Bron gegevens NVM Data & Research,

Nadere informatie

kantorenmonitor regio Amsterdam 2007

kantorenmonitor regio Amsterdam 2007 kantorenmonitor regio Amsterdam 2007 Gemeenten binnen de deelregio s Amsterdam, Amstelland, Meerlanden, Zaanstreek, Waterland, Almere, Zuid Kennemerland en IJmond. vooral kantoorruimte betrokken door kleinere

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2015

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, november 2015 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, november 2015 Daling WW hapert in Gelderland Minder WW-uitkeringen dan, maar wel meer dan e Eind november 2015 telde Gelderland 51.800 WW-uitkeringen. Dat zijn er 850

Nadere informatie

Provincie als regisseur kantorenmarkt

Provincie als regisseur kantorenmarkt Provincie als regisseur kantorenmarkt Spielburg of scheidsrechter? Inhoud: een concurrerend vestigingsmilieu voor kantoren met een evenwichtige vraagaanbod situatie (kwantitatief en kwalitatief) Regels:

Nadere informatie

Juni Economische Barometer Bollenstreek. Verwachting voor 2011 en 2012

Juni Economische Barometer Bollenstreek. Verwachting voor 2011 en 2012 Verwachting voor 2011 en 2012 Juni 2011 CONCLUSIES Geleidelijk herstel van Nederlandse economie in 2011 en 2012. Regionale groei van werkgelegenheid in zakelijke dienstverlening was in 2010 sterker dan

Nadere informatie

REGIO S 2013 KANTORENMARKT EEN RAPPORT VAN NVM BUSINESS

REGIO S 2013 KANTORENMARKT EEN RAPPORT VAN NVM BUSINESS KANTORENMARKT REGIO S EEN RAPPORT VAN NVM BUSINESS Gezien vanuit de verschillende regio s waren er vorig jaar duidelijk tegengestelde tendensen waarneembaar. Liep in de meeste regio s de vraag naar kantoren

Nadere informatie

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2016

Nieuwsflits Arbeidsmarkt. Gelderland, december 2016 Nieuwsflits Arbeidsmarkt Gelderland, december 2016 WW Gelderland eind 2016 lager dan verwacht In 2016 hoefden minder mensen een beroep te doen op de WW. De provincie Gelderland telt eind 2016 nog 48.287

Nadere informatie

Plaats en betekenis van de Stadsregio Arnhem Nijmegen voor de Gelderse economie. jaartal Veluwe Achterhoek Arnhem Nijmegen

Plaats en betekenis van de Stadsregio Arnhem Nijmegen voor de Gelderse economie. jaartal Veluwe Achterhoek Arnhem Nijmegen ONDERZOEKMEMORANDUM Plaats en betekenis van de Stadsregio Arnhem Nijmegen voor de Gelderse economie Inleiding Bruto binnenlands product 1 De Stadsregio wordt sinds jaar en dag de motor van de Gelderse

Nadere informatie

it4apr20u Ons kenmerk

it4apr20u Ons kenmerk Lid Gedeputeerde Staten Drs. G. Veldhuijzen Contact 070 441 68 34 g.veldhuijzen@pzh.nl provincie HOLLAND ZUID Leden van Provinciale Staten van Zuid-Holland Postadres Provinciehuis Postbus 90602 2509 LP

Nadere informatie

Kantorenmarkt Zuid-Nederland (9M 2018)

Kantorenmarkt Zuid-Nederland (9M 2018) De regio Zuid-Nederland telt circa 4.3.5 inwoners en heeft 1.953.88 arbeidsplaatsen, verdeeld over 349.85 vestigingen (Bronnen: CBS en Lisa). De regio bestaat uit de provincies Limburg, Noord- Brabant

Nadere informatie

NEDERLANDSE KANTORENMARKT

NEDERLANDSE KANTORENMARKT STAND VAN ZAKEN NEDERLANDSE KANTORENMARKT OPNAME VAN KANTOREN MAART 217 AANBOD VAN KANTOREN HUURPRIJZEN VAN KANTOREN BELEGGINGEN IN KANTOREN De Nederlandse kantorenmarkt heeft het afgelopen jaar de weg

Nadere informatie

1. STADSREGIO ARNHEM/NIJMEGEN

1. STADSREGIO ARNHEM/NIJMEGEN BIJLAGE A 1. STADSREGIO ARNHEM/NIJMEGEN 1.1 Westervoortsedijk/ t Broek, Arnhem Algemene kenmerken Oppervlakte (netto ha) Totale oppervlakte: 130,0 ha. Netto uitgeefbaar: 14,8 ha. Levensfase Bedrijventerrein

Nadere informatie

regio s 2011 kantorenmarkt Een rapport van nvm business

regio s 2011 kantorenmarkt Een rapport van nvm business kantorenmarkt regio s 211 Een rapport van nvm business In 211 heeft de neerwaartse trend op de kantorenmarkt zich voortgezet. Toch is er niet alleen negatief nieuws. Zo ging het iets beter op de kantorenmarkt

Nadere informatie

Regionale kantorenmarkten MRDH

Regionale kantorenmarkten MRDH Regionale kantorenmarkten MRDH Raming van vraag en aanbod Martin van Elp Matthieu Zuidema Eindrapport Rapport in opdracht van Stadsregio Rotterdam Mei 2013 Inhoudsopgave Conclusies op hoofdlijnen 7 1.

Nadere informatie