Master-na-Masteropleiding. Ziekenhuisapotheker Interuniversitaire opleiding K.U.Leuven UA - UG - VUB

Transcriptie

1 Master-na-Masteropleiding Ziekenhuisapotheker Interuniversitaire opleiding K.U.Leuven UA - UG - VUB

2 2 Inhoud 1. Inleiding Doelstelling van de master-na-masteropleiding Ziekenhuisapotheker Toelatingsvoorwaarden 1 2. Praktische informatie Centrale coördinatie Plaatselijke coördinatie Indeling van het academiejaar Auditoria Stage Toelichting in verband met het examenreglement 5 3. Studieprogramma Algemeen overzicht van het studieprogramma Gedetailleerd lessenrooster Beknopte inhoud van de cursussen, seminaries en practica Ziekenhuishygiëne 16 deel 1. Ziekenhuishygiëne 16 deel 2. Antibiotica 16 2.a. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis 18 2.b. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis: practicum 19 3.a. Radiofarmaca en contrastverhogende producten 20 3.b. Radiofarmaca en contrastverhogende producten: practicum Medische hulpmiddelen en implantaten, Farmacotherapie: Capita selecta 24 deel 1.Pijnbehandeling 24 deel 2. Immunofarmacologie 25 deel 3. Bloedproducten en vaccins 26 deel 4. Antibiotherapie 27 deel 5. Cytostatica 27 deel 6. Enterale en parenterale voeding Fysiopathologie: Capita selecta Farmaco-epidemiologie en biostatistiek Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek Wetgeving Coördinaten van de docenten Informatie over de bereikbaarheid van de campussen Faculteit Farmaceutische Wetenschappen UG Farmaceutisch Instituut VUB Departement Farmaceutische Wetenschappen UA Faculteit Farmaceutische Wetenschappen K.U.Leuven 45

3 1 1. Inleiding 1.1. Doelstelling van de Master-na-Masteropleiding Ziekenhuisapotheker Deze eenjarige opleiding is een vereiste om te kunnen erkend worden als ziekenhuisapotheker. De opleiding beoogt een grondige vorming in de verschillende domeinen waarin de ziekenhuisapotheker in een milieu van medici en paramedici zijn expertise, kennis en vaardigheid moet kunnen aanwenden om zo als een gewaardeerd partner in de gezondheidszorg binnen de ziekenhuizen zijn plaats te rechtvaardigen. Het studieprogramma werd op basis van een uitvoerige consultatie afgestemd op de meest recente tendensen, ontwikkelingen en vereisten binnen de ziekenhuisfarmacie. De afgestudeerde komt ook in aanmerking voor functies in de farmaceutische industrie die verbonden zijn met de registratie van en informatie over geneesmiddelen en het opvolgen van producten die op de markt zijn. De houders van het certificaat van ziekenhuisapotheker kunnen volgens het K.B. van 3 augustus 1983, art. 4, erkend worden als bevoegd voor de verstrekking van orthopedisch, prothese- en medisch materiaal, bedoeld in art. 28, par. 1 van de bijlage bij het K.B. van 16 november De colleges worden gegeven te Brussel (VUB), Gent (UG), Antwerpen (UA) en Leuven (K.U.Leuven). De student schrijft zich in aan slechts één universiteit, maar volgt de colleges waar ze worden gegeven Toelatingsvoorwaarden Houders van het diploma Apotheker worden toegelaten tot de studie. Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

4 2 2. Praktische informatie 2.1. Centrale coördinatie Voor deze interuniversitaire opleiding treedt de faculteit Farmaceutische Wetenschappen van de K.U.Leuven op als coördinator. Voor iedere praktische informatie kan men zich daarom wenden tot Faculteit Farmaceutische Wetenschappen K.U.Leuven Mevr. A. Goethals, studentensecretaris FFW Onderwijs en Navorsing 2, Bus 420 Herestraat 49, B-3000 Leuven Tel.: Fax: Plaatselijke coördinatie Aan ieder van de deelnemende universiteiten is daarnaast eveneens een plaatselijk coördinator aangeduid. Deze coördinatoren zijn: Aan de UG: Prof. Chris Vervaet Laboratorium Farmaceutische Technologie Harelbekestraat 72, 9000 Gent Tel.: Fax.: Aan de UA: Prof. Annick Ludwig UA, Departement Farmaceutische Wetenschappen Universiteitsplein 1, 2610 Wilrijk Tel.: Fax: Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

5 3 Aan de VUB Prof. Rik De Clercq Apotheek, Universitair Ziekenhuis Brussel Laarbeeklaan 101, 1090 Brussel Tel.: Fax.: Aan de K.U.Leuven Prof. Alfons Verbruggen Laboratorium voor Radiofarmacie Onderwijs en Navorsing 2, Bus 821, Herestraat 49, 3000 Leuven Tel. : Fax : alfons.verbruggen@pharm.kuleuven.be 2.3. Indeling van het academiejaar Op dinsdag 25 september komen de studenten tegen 10 u samen in de inkomhal van het Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg (Leuven), waar dan een onthaalsessie volgt met praktische informatie over het studieprogramma, over het beroep van ziekenhuisapotheker en de toekomstmogelijkheden, overhandiging van de informatiebrochures, en gelegenheid tot kennismaking met de medestudenten. In de namiddag volgt een eerste hoorcollege (Fysiopathologie, capita selecta). Het verloop van het academiejaar is als volgt: eerst 8 weken hoorcolleges en seminaries van 25 september tot 16 november; de vakken Radiofarmaca en Farmacotechnologie voor het ziekenhuis worden volledig afgewerkt tijdens deze eerste lessenperiode omdat de practica behorend bij deze vakken onmiddellijk na deze lessenperiode volgen; weken "productgerichte stage in een ziekenhuisapotheek" van 19 november 2007 tot 11 januari Hierin worden ook enkele opdrachten Farmacotechnologie (vervangt het vroegere practicum Farmacotechnologie) ingebouwd. Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

6 4 een week practica Radiofarmaca van 14 januari tot 18 januari 2008 (aan elke universiteit twee groepen van 6 of 7 studenten, elk 2,5 dagen practicum) blok van 19 tot 24 januari, gevolgd door twee examens op 25 januari 2008 (Radiofarmaca en farmacotechnologie). 6 weken hoorcolleges en seminaries van 28 januari 2008 tot 6 maart 2008 twee weken blokvakantie van 7 maart tot 20 maart vier weken examens van 21 maart tot 18 april (alle examens zijn dan achter de rug, behalve het stage-examen) één week verlof van 19 april tot 27 april 8 weken "patiënt- en therapiegerichte stage" van 28 april tot 28 juni stage-examen op 30 juni deliberatie op 3 juli In de periodes voorzien voor hoorcolleges en seminaries worden een aantal dagen (meestal vrijdagen) voorbehouden voor zelfstudie. Ter bevordering van begeleide zelfstudie wordt een website ter beschikking gesteld van de studenten en docenten. Het is de bedoeling dat de studenten via deze website vragen kunnen stellen aan de docenten (en medestudenten), en dat de docenten vragen en problemen kunnen voorschotelen aan de studenten om zelfstudie te stimuleren. Het webadres van deze website wordt in de loop van de eerste week bekend gemaakt. De gedetailleerde regeling van de practica wordt pas opgesteld nadat het juiste aantal studenten gekend is. De studenten verrichten het practicum Farmacotechnologie aan de universiteit waar ze zich hebben ingeschreven. Het practicum Radiofarmaca wordt georganiseerd aan de UG en de K.U.Leuven. De concrete regeling hiervoor zal zo spoedig mogelijk meegedeeld worden Auditoria De hoorcolleges en seminaries worden georganiseerd in verschillende auditoria aan de respectievelijke universiteiten. Gedetailleerde informatie over de auditoria waar de hoorcolleges en seminaries doorgaan is beschikbaar bij de plaatselijke coördinatoren en aan de valven. Deze informatie zal tevens meegedeeld worden tijdens het eerste Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

7 5 hoorcollege aan ieder van de deelnemende universiteiten. De eerste hoorcolleges gaan door in: K.U.Leuven: de onthaalsessie en de meeste hoorcolleges gaan door in seminarielokaal GHBII (HP9). De auditoria zijn tevens vermeld in het gedetailleerd lessenrooster. UG: Seminariezaal in de Faculteit Farmaceutische Wetenschappen; concrete informatie volgt bij he teerste hoorcollege. VUB: informatie wordt verschaft tijdens eerste hoorcollege. UA: zie gedetailleerd lessenrooster (pag 9 15) 2.5. Stage In overeenstemming met de wettelijke vereisten om erkend te kunnen worden als ziekenhuisapotheker omvat deze opleiding een stage, geïntegreerd met de meesterproef, van tenminste 500 uren in een ziekenhuisapotheek. Op basis van de ervaringen van de voorbije jaren bleek dat een stage van drie maanden onvoldoende is voor een degelijke vorming. Daarom werd het programma aangepast en de stage uitgebreid tot 600 u, opgesplitst in 300 u productgerichte stage en 300 u patiënt- en therapiegerichte stage. Tijdens iedere stageperiode (respectievelijk 8 en 9 weken) kan de student 5 vrije dagen opnemen in samenspraak met de stagemeester. De student maakt over de meesterproef met stage een verslag dat hij inlevert op uiterlijk 16 juni 2007 (zie Stagehandleiding). Bij het begin van het academiejaar zal informatie verschaft worden over mogelijke stageplaatsen en het stageprogramma. Tevens zal een Handleiding Ziekenhuisstage ter beschikking gesteld worden Toelichting in verband met het examenreglement Voor de opleiding gelden algemene en daarnaast enigszins specifieke bepalingen betreffende examens en deliberatiecriteria, zoals vastgelegd door de interuniversitaire stuurgroep. Enkele belangrijke regels zijn hieronder weergegeven: Voor het bepalen van het totale examenresultaat gelden de volgende bindende criteria: - de student die voor een bepaald opleidingsonderdeel ten minste 10 punten op 20 behaalt, voldoet voor dat opleidingsonderdeel; - de student die voor alle opleidingsonderdelen ten minste 10 punten op 20 behaalt, slaagt. Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

8 6 Credits Een student die voor een opleidingsonderdeel ten minste 10 punten op 20 behaalde, verwerft een credit voor dit opleidingsonderdeel. Voor opleidingsonderdelen bestaande uit deelvakken moet de niet geslaagde student in de septemberzittijd alleen die deelvakken opnieuw afleggen waarop hij minder dan 10 punten op 20 behaalde. Voor opleidingsonderdelen bestaande uit meerdere deelvakken wordt het globale resultaat berekend als het gewogen rekenkundig gemiddelde van de punten behaald op de respectievelijke deelvakken. De toegepaste wegingscoëfficiënten zijn evenredig met de omvang van de deelvakken. Indien een student in een bepaald deelvak van een opleidingsonderdeel echter een zwaar tekort heeft (minder dan 7 punten op 20) kan de examencommissie beslissen dat het globale resultaat voor dit opleidingsonderdeel niet gelijk is aan het rekenkundig gemiddelde maar minder dan 10 op 20. Indien een student in een bepaald deelvak van een opleidingsonderdeel een ernstig tekort heeft maar toch slaagt, heeft dit implicaties op de graad van verdienste die wordt toegekend. Er werd overeengekomen dat de student een graad van verdienste zakt bij een ernstig tekort in deelvakken. Een ernstig tekort betekent dat het totaal van onvoldoende punten drie of meer is (dus bijv. één zeven of een acht en een negen of drie negens, en uiteraard de nog minder goede scores). Volgende weging tussen opleidingsonderdelen wordt toegepast voor berekening van het globale percentage: Ziekenhuishygiëne: 80 punten; Farmaceutische technologie: 80 punten voor theorie en 20 punten voor practicum; Radiofarmaca en contrastverhogende producten: 70 punten voor theorie en 10 punten voor practicum; Medische hulpmiddelen en implantaten: 80 punten; Farmacotherapie : capita selecta 160 punten; Fysiopathologie, capita selecta: 80 punten; Farmacoepidemiologie en biostatistiek: 60 punten; Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek: 100 punten; Wetgeving: 60 punten; Meesterproef met stage: 30 punten voor evaluatie door stagemeester, 30 punten voor stagewerk en 30 punten voor stage-examen. In het licht van het feit dat verschillende opleidingsonderdelen bestaan uit deelvakken of door meerdere docenten gedoceerd worden, worden de examens schriftelijk afgenomen De diploma s worden afgeleverd en ondertekend door de rector van de universiteit waar de student ingeschreven is. Op het diploma wordt het interuniversitair Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

9 7 karakter van de opleiding aangegeven door het op gelijke wijze vermelden van alle deelnemende universiteiten. Ombudspersoon Overeenkomstig de bepalingen van het door alle deelnemende universiteiten goedgekeurde interuniversitaire examenreglement (zie heeft de interuniversitaire stuurgroep een ombudspersoon aangeduid, namelijk Mevr. A. Goethals (tevens studentensecretaris, zie pag. 2). De ombudspersoon treedt op als bemiddelaar tussen examinatoren en studenten. De ombudspersoon woont de beraadslaging bij. De ombudspersoon kan in een overleg door één of elk van de betrokken partijen gevraagd worden te bemiddelen. Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

10 8 3. Studieprogramma 3.1. Algemeen overzicht van het studieprogramma (de namen van de respectievelijke coördinatoren zijn onderlijnd) Opleidingsonderdeel Titularis A B C D E F 1 Ziekenhuishygiëne H. Nelis, J. Verhaegen Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis A. Ludwig, G. Van den Mooter, J. Vervaet Radiofarmaca en contrastverhogende producten G. Bormans, F. De Vos, A. Verbruggen Medische hulpmiddelen en implantaten S. De Moor, E. Leirs, A.M. Moens Farmacotherapie: Capita Selecta* J. Ceuppens, L. De Pourcq, A. Dupont, W. Peetermans, B. Rombaut, G. Verhoef Fysiopathologie: Capita Selecta D. Knockaert 30 15** Farmaco-epidemiologie en biostatistiek L. Annemans, G. De Backer, D. De Bacquer Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek R. De Clercq, L.Willems, H. Robays, F. Van Beek Wetgeving C. Decoster Meesterproef (met inbegrip van stage) N A = aantal contacturen hoorcollege B = aantal contacturen praktische oefeningen C = aantal contacturen seminarie D = aantal uren besteed aan meesterproef met inbegrip van stage E = studiebelasting in uren F = aantal studiepunten * Farmacotherapie: Antibiotherapie: W. Peetermans; Bloedproducten en vaccins: B. Rombaut; Cytostatica: G. Verhoef; Enterale en parenterale voeding: L. De Pourcq; Immunofarmaca: J. Ceuppens; Pijnbehandeling: A. Dupont. ** de seminaries Fysiopathologie zijn geïntegreerd in het tweede gedeelte van de stage en gaan door op de stageplaats Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

11 9 WEEK SEPTEMBER WEEK OKTOBER Maandag 24/sep/07 UG Maandag 1 okt 07 5:00 10:00 11: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:30 11:45 12: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:00 14:00 15: Radiofarmaca De Vos 1:00 15:15 16: Radiofarmaca De Vos 1:30 KULv Dinsdag 25/sep/07 2:00 KULv Dinsdag 2 okt 07 4:30 HP2 10:30 12:00 0 ONTHAAL Verbruggen HP3 10:00 11:00 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 De Rijdt 11:15 12:15 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 HP9 13:30 14:30 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 HP9 13:30 15: Radiofarmaca Bormans 1:30 14:45 15:45 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 15:15 16: Radiofarmaca Bormans 1:00 KULv Woensdag 26/sep/07 5:15 KULv Woensdag 3 okt 07 4:30 HP8 10:00 11: Cytostatica Verhoef 1:30 HP9 10:00 11: Organisatie en Beheer Willems 1:00 11:45 12: Cytostatica Verhoef 1:00 11:15 12: Organisatie en Beheer Willems 1:00 HP8 14:00 15: Contrastverhogende prod. Verbruggen 1:30 HP8 13:30 15: Cytostatica Verhoef 1:30 15:45 17: Contrastverhogende prod. Verbruggen 1:15 15:15 16: Cytostatica Verhoef 1:00 KULv Donderdag 27/sep/07 5:00 UG Donderdag 4 okt 07 SEM 2 5:00 HP9 10:00 11: Antibiotica Verhaegen 1:00 10:00 11: Ziekenhuishygiene Nelis 1:30 11:15 12: Antibiotica Verhaegen 1:00 11:45 12: Ziekenhuishygiene Nelis 1:00 HP9 13:30 15: Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 14:00 15: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:30 15:15 16: Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 15:45 16: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:00 UA Vrijdag 28/sep/07 5:00 Vrijdag 5 okt 07 R015 10:00 11: Verpakking Ludwig 1:00 ZELFSTUDIE 11:15 12: Verpakking Ludwig 1:00 R015 13:30 15: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 15:15 16: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

12 10 WEEK OKTOBER WEEK OKTOBER UG Maandag 8 okt 07 SEM 2 5:00 KULv Maandag 15 okt 07 4:00 10:00 11: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:00 HP9 10:00 11: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 11:15 12: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:00 11:15 12: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 13:30 15: Radiofarmaca De Vos 1:30 HP6 13:30 14: Antibiotica Verhaegen 1:00 15:15 16: Radiofarmaca De Vos 1:30 14:45 15: Antibiotica Verhaegen 1:00 VUB Dinsdag 9 okt 07 5:00 KULv Dinsdag 16 okt 07 4:00 10:00 11: Bloedproducten en Vaccins Rombaut 1:30 HP3 10:00 11: Antibiotica Verhaegen 1:00 11:45 12: Bloedproducten en Vaccins Rombaut 1:00 11:15 12: Antibiotica Verhaegen 1:00 14:00 15: Bloedproducten en Vaccins Rombaut 1:30 HP9 13:45 14: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 15:45 16: Bloedproducten en Vaccins Rombaut 1:00 15:00 16: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 KULv Woensdag 10 okt 07 4:00 UA Woensdag 17 okt 07 5:30 HP6 10:00 11: Organisatie en Beheer Willems 1:00 R008 10:00 11: Medische hulpmiddelen Leirs, de Moor 1:30 11:15 12: Organisatie en Beheer Willems 1:00 11:45 13: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:15 HP9 13:30 14: Organisatie en Beheer Willems 1:00 R108 14:00 15: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 14:45 15: Organisatie en Beheer Willems 1:00 15:45 17: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:15 UG Donderdag 11 okt 07 SEM 3 5:00 UA Donderdag 18 okt 07 5:30 10:00 11: Ziekenhuishygiene Nelis 1:00 R1 10:00 11: Medische hulpmiddelen Leirs, de Moor 1:30 11:15 12: Ziekenhuishygiene Nelis 1:30 11:45 13: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:15 14:00 15: Radiofarmaca De Vos 1:00 R014 14:00 15: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 15:15 16: Radiofarmaca De Vos 1:30 15:45 17: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:15 Vrijdag 12 okt 07 UA Vrijdag 19 okt 07 4:30 ZELFSTUDIE R015 10:30 11: Verpakking Ludwig 1:00 R015 13:00 14: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 14:45 15: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:00 16:00 17: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:00 Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

13 11 WEEK OKTOBER WEEK 6 29 OKTOBER 2 NOVEMBER KULv Maandag 22 okt 07 4:00 Maandag 29 okt 07 HP9 10:00 11: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 ZELFSTUDIE 11:15 12: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 HP6 13:30 14:30 6 Fysiopathologie Cap. Sel. Knockaert 1:00 14:45 15:45 6 Fysiopathologie Cap. Sel. Knockaert 1:00 UG Dinsdag 23 okt 07 SEM 3 4:30 UG Dinsdag 30 okt 07 SEM 2 4:30 10:00 11: Medische hulpmiddelen Moens 1:00 10:00 11: Medische hulpmiddelen Moens 1:00 11:15 12:15 4,2 Medische hulpmiddelen Moens 1:00 11:15 12: Medische hulpmiddelen Moens 1:00 13:30 15: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:30 13:30 15: Ziekenhuishygiene Nelis 1:30 15:15 16: Farmaceutische Technologie Vervaet 1:30 15:15 16: Ziekenhuishygiene Nelis 1:00 VUB Woensdag 24 okt 07 5:00 UG Woensdag 31 okt 07 SEM 2 5:00 10:00 11: Organisatie en Beheer De Clercq 1:30 10:00 11: Medische hulpmiddelen Moens 1:00 11:45 13: Organisatie en Beheer De Clercq 1:30 11:15 12: Medische hulpmiddelen Moens 1:00 14:30 15: Bloedproducten en Vaccins Rombaut 1:00 13:30 15: Farmaco-epidemiologie Annemans 1:30 15:45 16: Bloedproducten en Vaccins Rombaut 1:00 15:15 16: Farmaco-epidemiologie Annemans 1:00 UG Donderdag 25 okt 07 SEM 2 5:00 Donderdag 1 nov 07 10:00 11: Ziekenhuishygiene Nelis 1:30 VERLOF 11:45 13: Ziekenhuishygiene Nelis 1:30 14:30 15: SEM Medische hulpmiddelen Moens 1:00 15:45 16: SEM Medische hulpmiddelen Moens 1:00 UA Vrijdag 26 okt 07 Lessen en seminaries in een bedrijf 6:00 Vrijdag 2 nov 07 09:00 10: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 VERLOF 10:45 12: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 13:30 15: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 15:15 16: Medische hulpmiddelen Leirs, De Moor 1:30 Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

14 12 WEEK NOVEMBER WEEK NOVEMBER KULv Maandag 5 nov 07 5:00 KULv Maandag 12 nov 07 4:00 HP9 10:00 11: Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 HP9 10:00 11: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 11:45 13: Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 11:15 12: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 HP9 14:30 15: Antibiotica Verhaegen 1:00 HP9 13:30 14: Organisatie en Beheer Willems 1:00 15:45 16: Antibiotica Verhaegen 1:00 14:45 15: Organisatie en Beheer Willems 1:00 Dinsdag 6 nov 07 4:00 KULv Dinsdag 13 nov 07 4:00 HP2 10:00 11: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 zelfstudie 11:15 12: Farmaceutische Technologie Van den Mooter 1:00 HP9 13:30 14:30 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 14:45 15:45 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 KULv Woensdag 7 nov 07 4:00 KULv Woensdag 14 nov 07 4:00 HP6 10:00 11: Antibiotica Verhaegen 1:00 HP9 10:00 11: Antibiotica Verhaegen 1:00 11:15 12: Antibiotica Verhaegen 1:00 11:15 12: Antibiotica Verhaegen 1:00 HP9 13:30 14:30 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 HP9 13:30 14: SEM Organisatie en Beheer Willems 1:00 14:45 15:45 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 14:45 15: SEM Organisatie en Beheer Willems 1:00 16:00 17: Radiofarmaca Bormans 1:00 KULv Donderdag 8 nov 07 5:00 KULv Donderdag 15 nov 07 5:00 HP8 10:30 12: Cytostatica Verhoef 1:30 HP3 10:00 11: Radiofarmaca Bormans 1:30 11:45 12: Radiofarmaca Bormans 1:00 HP9 13:00 14: Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 14: Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 HP9 13:45 15: Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 15:30 17:00 SEM 5.2 Immunofarmacologie Ceuppens 1:30 Vrijdag 9 nov 07 UG Vrijdag 16 nov 07 SEM 1 4:00 zelfstudie 10:00 11: Medische hulpmiddelen Moens 1:00 11:15 12: Medische hulpmiddelen Moens 1:00 13:30 14: SEM Medische hulpmiddelen Moens 1:00 14:45 15: SEM Medische hulpmiddelen Moens 1:00 Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

15 13 WEEK JANUARI 1 FEBRUARI WEEK FEBRUARI UG Maandag 28 jan 08 5:00 KULv Maandag 4 feb 08 4:30 10:00 11: Farmaco-epidemiologie Annemans 1:30 HP8 10:00 11: Cytostatica Verhoef 1:30 11:45 12: Farmaco-epidemiologie Annemans 1:00 11:45 12: Cytostatica Verhoef 1:00 14:00 15: Farmaco-epidemiologie De Backer 1:30 HP9 14:00 15:00 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 15:45 16: Farmaco-epidemiologie De Backer 1:00 15:15 16:15 6 Fysiopathologie: Cap. Sel. Knockaert 1:00 KULv Dinsdag 29 jan 08 5:00 VUB Dinsdag 5 feb O8 7:00 HP9 10:00 11: Antibiotherapie Peetermans 1:30 vanaf 9: SEM Bloedproducten en Vaccins Rombaut 7:00 11:45 13: Antibiotherapie Peetermans 1:30 HP9 14:30 15: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 15:45 16: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 VUB Woensdag 30 jan 08 3:30 VUB Woensdag 6 feb 08 3:30 10:00 13: Pijnbehandeling Dupont 3:30 10:00 13: Pijnbehandeling Dupont 3:30 UG Donderdag 31 jan 08 SEM 2 5:00 KULv Donderdag 7 feb O8 4:30 10:00 11: SEM Farmaco-epidemiologie De Bacquer 1:30 HP8 10:00 11: Cytostatica Verhoef 1:30 11:45 12: SEM Farmaco-epidemiologie De Bacquer 1:00 11:45 12: Cytostatica Verhoef 1:00 14:00 15: Organisatie en Beheer Robays 1:30 HP9 14:00 15: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 15:45 16: Organisatie en Beheer Robays 1:00 15:15 16: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 Vrijdag 1 feb 08 Vrijdag 8 feb 08 ZELFSTUDIE ZELFSTUDIE Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

16 14 WEEK FEBRUARI WEEK FEBRUARI VUB Maandag 11 feb 08 5:00 UG Maandag 18 feb 08 SEM 2 4:30 10:00 13: Pijnbehandeling Dupont 3:30 10:00 11: Farmaco-epidemiologie De Backer 1:30 11:45 13: Farmaco-epidemiologie De Bacquer 1:30 15:00 16: SEM Pijnbehandeling Dupont 1:30 14:30 16: SEM Farmaco-epidemiologie De Bacquer 1:30 KULv Dinsdag 12 feb 08 5:00 KULv Dinsdag 19 feb 08 5:00 HP9 10:00 11: Antibiotherapie Peetermans 1:30 HP9 10:00 11: Antibiotherapie Peetermans 1:30 11:45 13: Antibiotherapie Peetermans 1:30 11:45 13: Antibiotherapie Peetermans 1:30 HP9 14:30 15: :45 16: Enterale en Parenterale Voeding. De Pourcq 1:00 HP9 14:30 15: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 Enterale en Parenterale Voeding. De Pourcq 1:00 15:45 16: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 VUB Woensdag 13 feb 08 5:00 VUB Woensdag 20 feb 08 5:00 8:30 10:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 8:30 10:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 10:30 12:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 10:30 12:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 14:00 15: Organisatie en Beheer De Clercq 1:30 14:00 15: Pijnbehandeling Dupont 1:00 15:45 16: Organisatie en Beheer De Clercq 1:00 15:15 16: Pijnbehandeling Dupont 1:00 UG Donderdag 14 feb 08 SEM 2 3:30 Donderdag 21 feb 08 10:00 11: SEM Farmaco-epidemiologie De Backer 1:00 ZELFSTUDIE 11:15 12: SEM Farmaco-epidemiologie De Backer 1:00 13:30 14: Organisatie en Beheer Robays 1:00 14:45 15: Organisatie en Beheer Robays 1:00 UG Vrijdag 15 feb O8 SEM 2 5:00 Vrijdag 22 feb O8 10:00 11:30 7.1SEM Farmaco-epidemiologie Annemans 1:30 ZELFSTUDIE 11:45 12: SEM Organisatie en Beheer Robays 1:00 14:00 15: SEM Organisatie en Beheer Robays 1:00 15:15 16: Organisatie en Beheer Robays 1:30 Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

17 15 WEEK FEBRUARI 29 FEBRUARI WEEK MAART KULv Maandag 25 feb 08 4:30 Maandag 3 mrt 08 HP8 10:00 11: Cytostatica Verhoef 1:00 ZELFSTUDIE 11:15 12: SEM Cytostatica Verhoef 1:30 HP9 14:00 15: :15 16: Enterale en Parenterale Voeding. De Pourcq 1:00 Enterale en Parenterale Voeding. De Pourcq 1:00 KULv Dinsdag 26 feb 08 5:00 KULv Dinsdag 4 mrt 08 5:00 HP9 10:00 11:00 5,4 Antibiotherapie Peetermans 1:00 HP9 10:00 11: Antibiotherapie Peetermans 1:30 11:15 12: Antibiotherapie Peetermans 1:00 11:45 13: Antibiotherapie Peetermans 1:30 HP9 14:00 15: Enterale en Parenterale Voeding. De Pourcq 1:00 HP9 14:30 15: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 15:15 16: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 15:45 16: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 16:30 17: Organisatie en Beheer Van Beek 1:00 VUB Woensdag 27 feb 08 5:00 VUB Woensdag 5 mrt 08 5:00 8:30 10:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 8:30 10:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 10:30 12:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 10:30 12:00 9 Wetgeving Decoster 1:30 14:00 15: Organisatie en Beheer De Clercq 1:30 14:00 15: Organisatie en Beheer De Clercq 1:00 15:45 16: Organisatie en Beheer De Clercq 1:00 15:15 16: Organisatie en Beheer De Clercq 1:00 UG Donderdag 28 feb 08 4:30 UG Donderdag 6 mrt 08 SEM 2 4:00 10:00 11: SEM Farmaco-epidemiologie De Bacquer 1:30 10:00 11: SEM Farmaco-epidemiologie De Backer 1:00 11:45 12: SEM Farmaco-epidemiologie De Bacquer 1:00 11:15 12: SEM Farmaco-epidemiologie De Backer 1:00 14:00 15: Organisatie en Beheer Robays 1:00 13:30 15: Farmaco-epidemiolgie Annemans 1:30 15:15 16: Organisatie en Beheer Robays 1:00 Vrijdag 29 feb 08 Vrijdag 7 mrt 08 ZELFSTUDIE BEGIN BLOK Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker, academiejaar

18 16 4. Beknopte inhoud van de hoorcolleges, seminaries en practica 1. Ziekenhuishygiëne (30 u hoorcollege) Deel 1. Ziekenhuishygiëne (Prof. H. Nelis, UG, 15 u) Doelstellingen Deze cursus heeft tot doel de student vertrouwd te maken met het verschijnsel "nosocomiale infecties" en vooral met de preventie ervan. Meer bepaald wordt er aandacht besteed aan het verantwoord gebruik van desinfectiemiddelen en aan de praktische aspecten van ziekenhuishygiëne, o.a. wat schoonmaakprocedures, isolatie, aseptische techniek en kwaliteit van water en lucht betreft. Verder verwerft de student inzicht in de problematiek rond de resistentie van ziekenhuispathogenen tegen antibiotica en van een rationeel antibioticabeleid. Inhoud Een eerste hoofdstuk handelt over de algemene aspecten van nosocomiale infecties zoals de oorzaken, de etiologie, de soorten, de epidemiologie en de pathogenese. In een tweede hoofdstuk wordt uitgebreid ingegaan op desinfectie. De verschillende fysische en chemische technieken en de beïnvloedende factoren ervan worden behandeld. Daarna worden de desinfectantia per klasse besproken met nadruk op hun toepassingen in het hospitaal. Het derde hoofdstuk handelt over de ecologie van het ziekenhuis, met aandacht voor de kwaliteit van het water en de lucht en voor afvalverwijdering. In een vierde hoofdstuk komen isolatiemaatregelen en een aantal praktijkgerichte facetten van hygiëne bij medische verzorging/ingrepen en schoonmaakprocedures aan bod. Studiemateriaal Schema's + illustraties die ook op transparant staan Onderwijsvorm Hoorcolleges Deel 2. Antibiotica (Prof. J. Verhaegen, K.U.Leuven, 15 u) Doelstellingen - De student begrijpt de werkingsmechanismen van de verschillende antibioticagroepen, verwerft ook kennis over het spectrum, de resistentiemechanismen, de algemene indicaties en de nevenwerkingen van deze medicaties. - De student moet ook vertrouwd zijn met de verschillende laboratoriumtechnieken die gebruikt worden voor het opsporen van resistentie tegen antibiotica en hun interpretatie. - De student verwerft inzicht in de ontwikkelingen van de antiparasitaire en antifungale medicaties.

19 17 Inhoud Antimicrobiële geneesmiddelen interfereren met het metabolisme van micro-organismen met als resultaat groeiremming of de dood van micro-organismen. In de verschillende hoofdstukken zullen voor de verschillende antibioticagroepen worden besproken: spectra, werkings- en resistentiemechanismen. Ook wordt voor iedere groep aandacht besteed aan de farmacokinetische achtergronden en de gevolgen hiervan voor de dosering. 1. Inleiding 2. Beta-lactam antibiotica 3. Macroliden en ketoliden 4. Tetracyclinen 5. Aminoglycosiden 6. Glycopeptiden 7. Rifamycinen 8. Fluorochinolones 9. Antifungale medicatie 10. Antiparasitaire medicaties Onderwijsactiviteit Hoorcolleges met illustraties (transparanten en dia's)

20 18 2.a. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis (30 u hoorcollege) Prof. A. Ludwig (UA, 4 u), Prof. G. Van den Mooter (K.U.Leuven, 13 u), Prof. C. Vervaet (UG, 13 u) Doelstellingen De cursus beoogt de studenten een inzicht te geven in de technologische vereisten voor de productie van steriele geneesmiddelen. Na het volgen van de cursus moet de student in staat zijn om de verschillende eenheidsoperaties binnen de ziekenhuisapotheek te integreren tot een gevalideerd proces met inachtname van Good Manufacturing Practice regels. Inhoud In een eerste meer algemeen deel wordt aandacht besteed aan het belang van GMP (o.a. kwaliteitszorg, kwaliteitscontrole, protocollering) en validatie (kwalificatie van toestellen, validatie van processen) binnen de ziekenhuisapotheek. Tevens behandelt dit deel de overdracht van warmte als basis voor eenheidsoperaties zoals destillatie en sterilisatie. Het tweede deel spitst zich toe op de problematiek rond het bereiden van steriele geneesmiddelvormen (infuusoplossingen, cytostatica, ). Hierbij worden aspecten zoals het design en de layout van de productie-eenheid behandeld, waarbij ook het belang van waterbehandeling (desionisatie, omgekeerde osmose, ultrafiltratie, destillatie) wordt toegelicht. Gelet op het belang van de afwerking van het lokaal en de aanwezigheid van personeel op de kwaliteit van de omgevingslucht omvat dit deel eveneens een beschrijving van het luchtbehandelingssysteem (filtratie, distributie, LAF-kast, biohazard, ). Een derde deel richt zich op het sterilisatieproces, waarbij naast een overzicht van de verschillende technieken (stoomsterilisatie, droge hitte, gas en ioniserende straling) en hun toepassinsgebied ook de mathematische principes van sterilisatie worden uiteengezet. Bovendien komen steriele filtratie en aseptische technieken aan bod. Een vierde deel behandelt de problematiek van parenterale voeding, met specifieke aandacht voor de technische aspecten van deze preparaten (bereiding, toediening, chemische en fysische stabiliteit, compatibiliteit met geneesmiddelen). Als laatste punt worden verschillende aspecten in verband met farmaceutische verpakkingsmateriaal behandeld, waarbij - naast een overzicht van de types verpakkingen en doseerssystemen - ook de regels rond etikettering en de interacties tussen verpakkingsmaterialen en geneesmiddeloplossingen worden besproken. Studiemateriaal Copies van de gebruikte transparanten en van recente publicaties worden ter beschikking gesteld Onderwijsvorm Hoorcollege

21 19 2.b. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis: practicum (40 u) K.U.Leuven: Prof. G. Van den Mooter UA: Prof. A. Ludwig UG: Prof. C. Vervaet VUB: Prof. B. Rombaut Doelstellingen De studenten krijgen de gelegenheid kennis te maken met de aanwezige productieruimten, bestemd voor de aanmaak van steriele geneesmiddelen voor het ziekenhuis. Het practicum beoogt de student praktische kennis en inzicht bij te brengen in verband met de aseptische bereiding van parenteralia als ampullen, vials en infuusflessen met inbegrip van de hierbij benodigde sterilisatieprocessen. Het practicum demonstreert tevens de integratie van de microbiële controles in het productieproces. Inhoud De studenten zijn opgedeeld in 2 groepen. Dit laat interactie toe waarbij de ene groep de controles uitvoert op de productie van de andere groep. De ene groep simuleert een aseptische bereiding door het afvullen van een voedingsbodem ('media fill'). Tevens worden validatietesten uitgevoerd op een aantal sterilisatieprocessen. De andere groep controleert water, lucht, de omgeving en het uiteindelijk product. Naast microbiële testen worden ook pyrogenen en particulaire verontreiniging opgespoord. Onderwijsactiviteiten Het practicum is gebaseerd op persoonlijk werk, waarbij de tijdsverdeling zelf dient georganiseerd te worden in functie van de vereisten van de opdracht. Enkele seminaries worden georganiseerd om uitwisseling van gegevens tussen beide groepen toe te laten en om onderlinge discussie op gang te brengen. Examenvorm De studenten worden beoordeeld op grond van het gepresteerde werk, het overleg met de titularis, de interesse en de inzet op het practicum en het inzicht dat blijkt uit het rapport. Studiemateriaal Een handleiding wordt ter beschikking gesteld. Technische documentatie in verband met de te gebruiken toestellen kan worden geraadpleegd. Video-demonstraties worden als inleiding gebruikt op de complexe handelingen vereist tijdens de aseptische bereidingen.

22 20 3. a. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (25 u hoorcollege) Prof. G. Bormans (K.U.Leuven, 10 u), Prof. F. De Vos (UG, 10 u), Prof. A. Verbruggen (K.U.Leuven, 5 u) Doelstellingen De doelstelling van de cursus is de studenten: vertrouwd maken met basisbegrippen in verband met het medisch-diagnostisch gebruik van radioactieve verbindingen. een grondige kennis te verschaffen over de chemische en fysische kenmerken, de bereidingswijze, de analyse en de toepassingen van radiofarmaca voor in vivo diagnostisch en therapeutisch gebruik. inzicht te laten verkrijgen in de farmacokinetiek van de onderscheiden radiofarmaca. een degelijke kennis te verschaffen over de verschillende contrastverhogende producten gebruikt bij radiologische onderzoeken met behulp van X-stralen, bij magnetische resonatie tomografie en bij echografie. Inhoud A. Radiofarmaca (20 u) (G. Bormans, F. De Vos) Wetgeving ivm radiofarmaca Begrippen van kernfysica en van meting van radioactiviteit Definitie van een radioisotoop Soorten radioisotopen en hun verval Eigenschappen van ioniserende straling Interactie van straling of deeltjes met materie Filmdosimeter, ionisatiekamer, NaI(Tl) detectoren, gammaspectrometrie Productie van radioisotopen Analystische technieken gebruikt bij de analyse van radiofarmaca (HPLC, gelpermeatiechromatografie, dunnelaagchromatografie, elektroforese) Productie van radionucliden in kernreactor en cyclotron, werking van generatoren (o.a. 99 Mo- 99m Tc generator, 81m Kr generator). Algemene begrippen i.v.m. complexatie van radionucliden Bespreking van radiofarmaca (met inbegrip van productie, analyse, biologisch gedrag, indicaties) radiofarmaca voor therapeutisch gebruik: I-NaI, 131 I-MIBG - 32 P-Natriumfosfaat - radiofarmaca voor palliatieve behandeling van skeletmetastasen - gemerkte antilichamen - 90 Y-colloïeden radiofarmaca voor diagnostisch gebruik - gemerkt met 201 Tl - gemerkt met 67 Ga - gemerkt met 111 In

23 - gemerkt met 123 I, 125 I, 131 I - gemerkt met 51 Cr - gemerkt met 99m Tc (met inbegrip van 99 Mo/ 99m Tc generator, merkingsmethoden, bereiding merkingskitten) - gemerkt met 57 Co en 58 Co - PET-radiofarmaca (gemerkt met 18 F, 11 C, 13 N, 15 O) - 81m Kr-gas Dosimetrie, specifieke problemen en nevenwerkingen van radiofarmaca. 21 B. Contrastverhogende producten (5 u) (A. Verbruggen) Overzicht van de contraststoffen gebruikt bij radiologische onderzoeken met behulp van X- stralen Overzicht van de contrastverhogende stoffen gebruikt bij magnetische resonantietomografie Overzicht van contrastverhogende stoffen bij echografie Onderwijsactiviteiten hoorcolleges met overheads, diamateriaal en dataprojectie ter illustratie van het gebruik van radiofarmaca en contrastverhogende stoffen. Studiemateriaal cursusnota s

24 3.b. Radiofarmaca en contrastverhogende producten: practicum (32 u) UG: Prof. F. De Vos K.U.Leuven: Prof. G. Bormans, Prof. A. Verbruggen Doelstellingen De studenten praktische ervaring laten verwerven in de manipulatie, de bereiding en de analyse van radiofarmaca. De toepassing en het nut van radiofarmaca illustreren aan de hand van bezoek aan de afdeling nucleaire geneeskunde en beelden van patiëntenstudies. De toepassing en het nut van contrastverhogende producten illustreren aan de hand van bezoek aan de afdeling radiologie en beelden van patiëntenstudies. Inhoud Algemene principes van stralingsbescherming bij het manipuleren van radiofarmaca Elutie van de 99 Mo- 99m Tc generator en kwaliteitskontrole van het eluaat Gammaspectrometrie en identificatie van een onbekend radionuclide aan de hand van het gammaspectrum Bereiding en HPLC analyse van 99m Tc-mercaptoacetyltriglycine ( 99m Tc-MAG3) Bereiding en HPLC analyse van 99m Tc-ethylcysteïnaat dimeer ( 99m Tc-ECD) Bereiding en HPLC analyse van 99m Tc-methoxyisobutylisonitrile ( 99m Tc-MIBI) Bereiding en analyse van 99m Tc-humaan serum albumine Bereiding en analyse van 99m Tc-albumine colloïd. Bereiding en analyse van 99m Tc-DTPA Bereiding en analyse van 99m Tc-gemerkte erythrocyten Cyclotronbereiding en HPLC analyse van 13 NH 3 Vraagstukken in verband met radioactief verval en rendement van 99 Mo- 99m Tc generator en cyclotronproductie Bezoek aan de diensten Nucleaire Geneeskunde met bespreking van beelden van patiëntenstudies Onderwijsactiviteiten practicum met rondleiding op de diensten nucleaire geneeskunde en radiologie Examenvorm evaluatie gebaseerd op prestaties tijdens het practicum en het verslag van de uitgevoerde oefeningen. Studiemateriaal basisliteratuur: Radiopharmaceuticals in nuclear medicine practice, R.J. Kowalsky, J.R. Perry, Appleton&Lange (Eds), Textbook of radiopharmacy, theory and practice. Ch.B. Sampson, Gordon and Breach Science Publishers, 3 rd edition, cursus : radiofarmaca en contrastverhogende producten gebruikte handboeken: Table of isotopes 22

25 23 4. Medische hulpmiddelen en implantaten (30 u hoorcolleges en 15 u seminaries) Apoth. Sofie de Moor (UA), Apoth. E. Leirs (UA), Prof. A.M. Moens (UG) Doelstellingen De bedoeling van het college is de apothekers die een specialisatie ziekenhuisapotheker volgen een grondige kennis bij te brengen van de medische huplmiddelen en implantaten die specifiek in een ziekenhuis worden aangewend. Tevens moetgen zij een inzicht verwerven in de betrokken wetgeving van de ziektekostenverzekering. Inhoud Het eerste deel van de cursus geeft een inleiding in de verschillende toepassingen van steriel medisch materiaal. Bijzondere aandacht wordt besteed aan de kwaliteitsvereisten die een veilig gebruik bij de patiënt moeten waarborgen. Een tweede deel brengt een eerder gedetailleerd overzicht van implantaten gebruikt als medische hulpmiddelen (in de orthopedische heelkunde, algemene heelkunde, in de oogheelkune, in de neurochirurgie, in de urologie, in de cardiale chirurgie) Studiemateriaal Syllabus (20 euro) Onderwijsvorm Hoorcolleges en seminaries De seminaries zijn er op gericht de kennis van de student uit te breiden door bedrijfsbezoeken en lezingen. Zo krijgt hij een algemeen overzicht van het materiaal vanaf de productie tot bij de toepassing bij de patiënt.

26 24 5. Farmacotherapie: Capita Selecta (75 u hoorcolleges, 15 u seminaries) Prof. J. Ceuppens (K.U.Leuven), Apoth. L. De Pourcq (K.U.Leuven), Prof. A. Dupont (VUB), Prof. B. Rombaut (VUB), Prof. W. Peetermans (K.U.Leuven), Prof. G. Verhoef (K.U.Leuven) Doelstellingen Dit opleidingsonderdeel beoogt: de student inzicht te verschaffen in het snel evoluerend domein van immuunmodulatie door klassieke farmaca en biotechnologische producten. de student vertrouwd te maken met bloedproducten. De bereidingswijze, de veiligheidsaspecten en het gebruik van deze producten worden toegelicht. de student een duidelijk inzicht bij te brengen betreffende eigenschappen en gebruik van vaccins: Wat is een vaccin en wat is vaccineren? Welke soorten van vaccins bestaan er? Hoe worden vaccins bereid? Wat is de invloed van farmaceutische biotechnologie op de toekomst van de vaccins? Hoe worden vaccins gebruikt (vaccinatieschema s e.d.)? de student kennis en inzicht te geven in de microbiologische, farmacologische en klinische basisprincipes voor een rationeel gebruik van antimicrobiële geneesmiddelen. Het leren toepassen van deze basisbeginselen in de klinische praktijk zowel op niveau van de individuele patiënt als op het vlak van het ontwikkelen en implementeren van een antibioticabeleid in het ziekenhuis. de student eveneens kennis en inzicht te laten verwerven betreffende wettelijke en wetenschappelijke evoluties op het vlak van antimicrobiële therapie met direct gevolg voor de klinische praktijk in het ziekenhuis (bv. forfaitarisering van perioperatief toegediende antibiotica; evaluatie van antibioticagebruik; evidence-based guidelines;.). de student een goede kennis bijbrengen betreffende cytostatica de student een goede kennis bijbrengen aangaande enterale en parenterale voeding de student inzicht verschaffen in de werkingsmechanismen en praktische mogelijkheden van de geneesmiddelen die beschikbaar zijn voor de behandeling van diverse vormen van pijn. Inhoud Deel 1: Pijnbehandeling (Prof. A. Dupont, VUB, 14 u hoorcollege en 3 u seminarie) Inleiding :de fysiologie en fysiopathologie van nociceptie en pijn (receptoren, mediatoren, ascenderende en descenderende zenuwbanen, centrale verwerking) Classificatie van pijn Klinische farmacologie (werkingsmechanisme, farmacodynamiek, farmacokinetiek, bijwerkingen, plaats in de therapie) van : lokale anesthetica analgetica/antipyretica; samengestelde pijnstillers niet-steroïdale anti-inflammatoire geneesmiddelen opiode analgetica antirheumatica

27 - corticosteroïden, tricyclische antidepressiva en bepaalde anti-epileptica als adjuvantia bij pijnbehandeling - Rationele farmacotherapie (praktische aanpak) van acute pijn en post-operatieve pijn (welke geneesmiddelen, welke toedieningswegen,...o.a. TTS Fentanyl, "patient-controlled analgesia"..) - Rationele farmacotherapie (praktische aanpak) van chronische pijn (o.a. gebruik van opioïden in kanker- en niet-kankerpijn; de plaats van de COX-2 inhibitoren versus nietselectieve COX-inhibitoren; NSAID s versus paracetamol in de behandeling van bv.arthrose pijn) - Obstetrische analgesie ; specifieke pijnproblemen (o.a. trigeminusneuralgie, herpes zoster, jicht, migraine,...) Medicamenteuze pijncontrole in de palliatieve zorg Anesthetica Inleiding: wat houdt anesthesie allemaal in? Anesthetische technieken. Klinische farmacologie van de voornaamste inhalatie- en intraveneuze anesthetica Pre-operatieve sedatie Anesthesie in speciale situaties (bv.kinderen, bejaarden, dagheelkunde, obstetrie,..) Anesthesie bij concomittante pathologie Interacties van anesthetica met andere geneesmiddelen Toxiciteit van anesthetica Studiemateriaal Syllabus Onderwijsvorm Hoorcolleges aangevuld met seminaries, begeleide zelfstudie ter voorbereiding van klinische casuïstiek. Tevens is er plaats voor problem-solving klinieken 25 Deel 2: Immunofarmacologie (Prof. J. Ceuppens, K.U.Leuven, 13 u hoorcollege en 3 u seminarie) Als inleiding wordt eerst in herinnering gebracht hoe het immuunsysteem werkt om ons te verdedigen tegen infecties, maar ook hoe afwijkingen van de normale activiteit aan de basis liggen van pathologie (inflammatie, auto-immuniteit, allergie, immuundeficiëntie). Vervolgens worden de geneesmiddelen besproken die de werking van het immuunsysteem in positieve of negatieve zin beïnvloeden, en dus respectievelijk kunnen gebruikt worden om de immuunfunctie te verbeteren of te remmen (immuunsuppressie). Daarbij wordt aandacht besteed aan 1) monoklonale antistoffen 2) corticosteroïden 3) immuunsuppressiva 4) anti-allergische geneesmiddelen 5) gammaglobulines 6) cytokines en cytokine antagonisten

28 26 Voor elk van genoemde producten wordt de nadruk gelegd op: 1) werkingsmechanismen, interferentie met het immuunsysteem 2) nevenwerkingen, nadelen,.beperkingen. 3) farmacokinetiek en therapeutische monitoring In een apart hoofdstuk wordt het probleem van allergie aan geneesmiddelen uitgelegd. Daarnaast zullen in seminaries een aantal ziekten besproken worden die het gebruik van bovenstaande geneesmiddelen verder moeten illustreren, zoals reumatoïde arthritis, ziekte van Crohn, hart en levertransplantatie, multiepele sclerose, astma, anafylactische shock. Hierbij zullen telkens het klinisch probleem, de therapeutische aanpak en de potentiële complicaties van therapie geïllustreerd worden via een casus. Deel 3: Bloedproducten en vaccins (Prof. B. Rombaut, VUB, 7,5 u hoorcollege en 9,5 u seminarie) Bloedproducten Bloedproducten kunnen essentieel ingedeeld worden in drie groepen : (i) bloed en bloedconserven; (ii) de steriele bloedproducten en (iii) de plasmavervangende producten of plasmasubstituenten. Bloed en zijn afgeleide instabiele producten (bloedconserven) worden slechts kort besproken (collectie, bereiding, bewaring, gebruik). Bijzondere aandacht wordt besteed aan de stabiele bloedproducten. De bereidingswijze wordt besproken, in het bijzonder wordt gekeken naar de plasmafractioneringsmethodes, de virusinactivatieprocedures en de steriliteitsproblemen. De houdbaarheid van deze producten wordt besproken en de invloed van lyofilisatie van de producten hierop. De controle van de bloedproducten wordt besproken, dit in functie van de farmacopeevoorschriften en richtlijnen van de Europese unie. De alternatieve bereiding van bloedfactoren door farmaceutische biotechnologie wordt toegelicht. Tot slot wordt het oordeelkundig gebruik van de stabiele bloedproducten besproken. De derde groep van de bloedproducten zijn de plasmavervangende producten. De verschillende alternatieven worden hier besproken. Ook hier wordt aandacht besteed aan bereiding, bewaring en gebruik. Vaccins Volgende aspecten worden in het gedeelte Vaccins behandeld : (1) een korte geschiedenis van vaccins en vaccineren (2) de verschillende categorieën van vaccins worden besproken (a) levende of geattenueerde vaccins (b) levensloze vaccins (i) gedode vaccins (ii) subunit vaccins (subunits, proteïnevaccins, peptide vaccins) (3) de bereidingswijze van vaccins met : (a) een bereidingswijze van een vaccin in elke categorie (b) controles op de bereiding (c) steriliteit

29 (d) bewaring (e) farmacopeevoorschriften en Europese richtlijnen (4) een overzicht van de bestaande vaccins wordt gegeven, met bijzondere aandacht voor rdna vaccins (5) het gebruik van vaccins wordt behandeld. Aandacht wordt besteed aan vaccinatieschema s, maar ook de vaccinaties voor risicogroepen worden besproken 27 Deel 4: Antibiotherapie (Prof. W. Peetermans, K.U.Leuven, 14 u hoorcollege en 3 u seminarie) De microbiologische basisprincipes (de identificatie van het oorzakelijk microörganisme, in vitro gevoeligheid, resistentiemechanismen) worden toegelicht door middel van Belgische epidemiologische gegevens over de voornaamste pathogenen. De farmacologische basisprincipes (farmacokinetiek, farmacodynamica, geneesmiddelen-interacties) worden geïllustreerd voor de voornaamste klassen van antimicrobiële geneesmiddelen. Hun belang voor therapeutisch succes en preventie van resistentieontwikkeling wordt toegelicht aan de hand van frequent voorkomende klinische indicaties (bv. luchtweginfecties, sepsis, vreemdlichaaminfecties). De klinische basisprincipes bouwen voort op de microbiologische en farmacologische beginselen vertrekkend vanuit een correcte diagnose en indicatiestelling. De concrete invulling van empirische therapie, gerichte therapie (na identificatie van het oorzakelijk microörganisme en zijn gevoeligheidsprofiel) en profylaxe (met inbegrip van perioperatieve antibioticaprofylaxe) wordt toegelicht aan de hand van voorbeelden uit de klinische praktijk. De opdracht en de werking van antibioticabeleidscommissie en formulariumcommissie wordt uitgelegd. Hun weerslag op de kwaliteit van de zorg, resistentie-ontwikkeling en resistentieverspreiding in het ziekenhuis en de kosten voor antimicrobiële therapie wordt besproken vanuit gerapporteerde ervaring. De ontwikkeling, lokale implementatie, opvolging en evaluatie van evidence-based guidelines over antimicrobiële therapie worden besproken. De bijdrage van ziekenhuishygiëne-maatregelen aan het infectiologie-beleid in het ziekenhuis wordt benadrukt. De toepassing van bovenstaande kennis en inzicht wordt geoefend door middel van bespreking van klinische casussen, waarbij een actieve voorbereiding en participatie van de student verwacht wordt (problem-solving kliniek). De toepassing van therapeutische drug-monitoring voor het optimaliseren van klinische effectiviteit en het vermijden van toxiciteit wordt geïllustreerd voor enkele relevante klassen van antimicrobiële geneesmiddelen (aminoglycosiden, glycopeptiden) en geoefend aan de hand van klinische casussen, waarbij een actieve voorbereiding en participatie van de student verwacht wordt (problem-solving kliniek). Deel 5. Cytostatica (Prof. G. Verhoef, K.U.Leuven, 14 u hoorcollege en 3 u seminarie) Als inleiding wordt het begrip kwaadaardige ziekte uitgelegd, worden relevante epidemiologische gegevens in herinnering gebracht en komt de biologie van kanker ter sprake. Voorts wordt aandacht besteed aan de klinische aanpak van kanker, diagnosestelling, stagering en behandelingsmogelijkheden.

30 De keuze van het cytostaticum, het voorspellen van klinisch antwoord en de rationale van combinatiechemotherapie, incluis hoge dosischemotherapie, worden besproken. De verschillende groepen van cytostatica worden achtereenvolgens besproken met nadruk op het werkingsmechanisme: 1. endocriene therapie bij kanker 2. alkylerende cytostatica 3. cisplatinum en analogen 4. antimetabolieten 5. topo-isomerase interactieve cytostatica 6. antimicrotubulaire cytostatica 7. differentiatie-bevoorderende agentia 8. andere cytostatica 9. biological response modifiers 10. ongeconjugeerde en geconjugeerde monoclonale antistoffen bij de behandeling van kanker 11. De nieuwe/experimentele vormen van antikankerbehandeling waaronder de signaltranduction-inhibitors. Tevens wordt aandacht besteed aan supportieve zorgen tijdens chemotherapie, aan resistentievorming, verschillende resistentiemechanismen en middelen om resistentie te omzeilen en farmacokinetiek. Ook de laattijdige complicaties van chemotherapie komen ter sprake. Toepassing van bovenstaande kennis en inzicht wordt geoefend door middel van bespreking van klinische casussen. Hierbij wordt een actieve participatie van de cursisten verwacht 28 Deel 6. Enterale en Parenterale voeding (Apoth. L. De Pourcq, K.U.Leuven, 6 u hoorcollege) 1. Voedingsbestanddelen en -behoeften 2. Bepalen van de voedingstoestand 3. Hoe een keuze maken tussen enterale en parenterale voeding 4. Enterale voeding - indeling en gebruik - toedieningswijze - materialen voor toediening van sondevoeding - complicaties - sondevoeding en medicatie 5. Parenterale voeding - componenten - toedieningswijze - materialen voor toediening van parentrale voeding - complicaties - parenterale voeding en medicatie 6. Enterale en Parenterale voeding voor toediening thuis ( Home TEN en Home TPN)

31 29 6. Fysiopathologie: Capita Selecta (30 u hoorcollege en 15 u seminarie) Prof. D. Knockaert (K.U.Leuven) (hoorcollege) Doelstellingen Toekomstige ziekenhuisapothekers de nodige geneeskundige wetenschappelijke basis bij te brengen i.v.m. ziektemechanismen en behandelingen van aandoeningen die typisch in het ziekenhuis thuishoren Inhoud Ziektebeelden en behandeling die typisch thuishoren in de ziekenhuisgeneeskunde, en als dusdanig zeer weinig of niet aan bod kwamen in de verschillende vakken van de basisopleiding, worden systematisch en gedetailleerd uitgewerkt: gebruik van bloed en bloedderivaten; schimmelinfecties; virale infecties (herpesvirussen, CMV, en vooral HIV); algemene aspecten van transplantatie; intoxicaties; intensieve zorgengeneeskunde: shock, ARDS, multi-orgaanfalen, beademing, nosocomiale infecties. Studiemateriaal Cursustekst jaarlijks bijgewerkt Onderwijsvorm Naast het klassieke onderwijs dat bestaat uit het toelichten van de cursustekst, worden de gedoceerde topics herhaald in een aantal seminaries. Aan de hand van medische en verpleegkundige dossiers worden concrete problemen gedemonstreerd. Deze seminaries worden geïncorporeerd in de tweede stageperiode en omvatten kennismaking met de spoedgevallenafdeling, intensieve zorgen, de transplantatieafdelingen, endoscopie, radiologie, radiotherapie, daghospitalisatie, pediatrie en neonatologie en operatiezaal onder begeleiding en verantwoordelijkheid van de stagemeester.

32 30 7. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek (15 u hoorcollege en 15 u seminarie) Prof. L. Annemans (UG), Prof. G. De Backer (UG), Prof. D. De Bacquer (UG) Doelstellingen Aanbrengen van basisbegrippen en methodes van farmaco-epidemiologie, farmaco-economie en medische statistiek. De bedoeling is dat de student in staat is klinische en farmaco-economische publicaties en rapporten kritisch te beoordelen. Inhoud Farmaco-economie: definities, algemene principes, soorten studies Farmaco-epidemiologie: Basisbegrippen (incidentie/prevalentie/risico), meest voorkomende werkmethodes (prospectief, retrospectief, medische besliskunde) Biostatistiek: herhaling basiskennis statistiek, courante statistische methodes in de gezondheidszorg Toepassingen van klinische en farmaco-epidemiologische methodes in de praktijk, hoe een artikel/rapport kritisch lezen. Studiemateriaal Syllabus Onderwijsvorm Hoorcolleges

33 9. Organisatie en Beheer van de Ziekenhuisapotheek (40 u hoorcollege en 10 u seminarie) Prof. R. De Clercq (VUB), Prof. H. Robays (UG), Prof. F. Van Beek (UA), Prof. L. Willems (K.U.Leuven) Doelstellingen Inzicht verschaffen in de organisatie van de ziekenhuisapotheek nodig om op bedrijfsmatige manier te voldoen aan de wettelijke opdrachten en farmaceutische zorgverlening. Inhoud Volgende hoofdstukken komen uitgebreid aan bod: 1.. Beheer van de ziekenhuisapotheek 1.1. Administratief en financieel beheer 1.2. Aankopen goederenlogistiek in het ziekenhuis 1.3. De organisatie van de geneesmiddelenproductie in het ziekenhuis 1.4. Personeelsbeleid 1.5. Het jaarverslag en beleidsplan van de ziekenhuisapotheek 1.6. Informatica en de ziekenhuisapotheek 2. De klinische taken van de ziekenhuisapotheker 2.1. Het distributiesysteem voor geneesmiddelen: the five rights 2.2. Het formulariumsysteem 2.3. Geneesmiddelenbewaking en farmacovigilantie 2.4. Geneesmiddeleninformatie 2.5. De ziekenhuisapotheek en klinische studies: GCP 2.6. De klinische taken van de ziekenhuisapotheker: van pil naar zorg 2.7. De integrale kwaliteitszorg 2.8. Seminaries Studiemateriaal cursusnota's (10 euro) Onderwijsvorm Hoorcolleges, interactieve discussies met praktische oefeningen 31

34 Wetgeving (15 u hoorcollege) Prof. C. Decoster (UG) Doelstellingen Kennis verwerven in ziekenhuismanagement, meer bepaald de verschillende elementen die het ziekenhuisbeleid vanuit de wetgeving beïnvloeden Inhoud In deze cursus worden de verschillende aspecten uit de ziekenhuiswetgeving behandeld, met name: de belangrijkste wetten, de begrippen, de adviesorganen, de bouwpolitiek, de programmatie, de erkennings- en kwaliteitsvereisten, de financiering, het statuut van de belangrijkste beroepen in het ziekenhuis zoals de geneesheer, de verpleegkundige en de apothekers, het juridisch statuut van de ziekenhuisapotheek. Studiemateriaal Syllabus (7,5 euro) Onderwijsvorm Colleges

35 33 5. Coördinaten van de docenten Lieven Annemans (UG) Faculteit Geneeskunde,Universiteit Gent Vakgroep Maatschappelijke gezondheidskunde De Pintelaan 185, Blok A, 2de verd, BE-9000 Gent Tel.: of leeropdracht: 6. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek Guy Bormans (K.U.Leuven) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, K.U.Leuven Laboratorium voor Radiofarmacie Onderwijs en Navorsing 2, Bus 821 Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: leeropdracht: 3. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (hoorcolleges en practica) Jan Ceuppens (K.U.Leuven) Faculteit Geneeskunde, K.U.Leuven Afdeling Allergie en Immunologie UZ Gasthuisberg, Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: (secretariaat, zoemer 43804) Fax: leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 2: Immunofarmacologie Gui De Backer (UG) Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde, Universiteit Gent Campus Heymans (UZ) De Pintelaan Blok A, BE-9000 Gent Tel.: Fax: guy.debacker@ugent.be leeropdracht: 7. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek

36 34 Dirk De Bacquer (UG) Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde,Universiteit Gent Campus Heymans (UZ) De Pintelaan Blok A, BE-9000 Gent Tel.: Fax: dirk.debacquer@ugent.be leeropdracht: 7. Farmaco-epidemiologie en biostatistiek Rik De Clercq (VUB) Apotheek U niversitair Ziekenhuis Brussel Laarbeeklaan 101, BE-1090 Brussel Tel.: Fax: Henri.De.Clercq@vub.ac.be leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek Christiaan Decoster (UG) Directeur-generaal Federale Overheidsdienst Volksgezondheid, Veiligheid van Voedselketen en Leefmilieu Directoraat-generaal Organisatie van de Gezondheidsvoorzieningen Eurostation II 1 e verdieping Victor Hortaplein 40 bus 10 BE-1060 Brussel Tel.: (NL) Christiaan.Decoster@health.fgov.be leeropdracht: 9. Wetgeving Sofie De Moor (UA) Sint-Vincentiusziekenhuis Antwerpen, Apotheek Sint-Vincentiusstraat 20, 2018 Antwerpen Tel.: Fax: sofie.demoor@gza.be leeropdracht: 4. Medische hulpmiddelen en implantaten Lutgart De Pourcq (K.U.Leuven) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: en Fax: Lutgart.DePourcq@uz.leuven.be leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 6: Enterale en parenterale voeding Filip De Vos (UG) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, Universiteit Gent Laboratorium voor Radiofarmacie, Vakgroep Geneesmiddelenleer Harelbekestraat 72, BE-9000 Gent Tel.: Fax: filipx.devos@ugent.be leeropdracht: 3. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (hoorcolleges en practica)

37 35 Alain Dupont (VUB) Faculteit Geneeskunde en Farmacie, VUB (Campus Jette) Klinische Farmacologie en Farmacotherapie AZ-VUB, Laarbeeklaan,101, BE-1090 Brussel Tel.: en Fax: en leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 1: Pijnbehandeling Daniel Knockaert (K.U.Leuven) Faculteit Geneeskunde K.U.Leuven Departement Pathofysiologie, Afdeling Algemene Inwendige Geneeskunde, U.Z. Gasthuisberg Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: leeropdracht: 6. Fysiopathologie: Capita Selecta Els Leirs (UA) AZ St Augustinus Apotheek Oosterveldlaan, 24 BE-2610 Wilrijk Tel.: Fax: 03/ leeropdracht: 4. Medische hulpmiddelen en implantaten Annick Ludwig (UA) Departement Farmaceutische Wetenschappen, UA Laboratorium voor Farmaceutische Technologie en Biofarmacie Universiteitsplein 1, BE-2610 Wilrijk Tel.: Fax: leeropdracht: 2. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis, hoorcollege en practicum aan UA Anne-Marie Moens (UG) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gent, K12-1C De Pintelaan,185, BE-9000 Gent Tel.: en (secr) Fax: leeropdracht: 4. Medische Hulpmiddelen en Implantaten

38 36 Hans Nelis (UG) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, UG Laboratorium voor Farmaceutische Microbiologie, Vakgroep Farmaceutische Analyse Harelbekestraat 72, BE-9000 Gent Tel.: Fax leeropdracht: 1. Ziekenhuishygiëne, deel 1: Ziekenhuishygiëne Willy Peetermans (K.U.Leuven) Afdeling Algemene Inwendige Geneeskunde - Infectieziekten U.Z. Gasthuisberg Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: willy.peetermans@uz.leuven.be leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 4: Antibiotherapie Hugo Robays (UG) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gent De Pintelaan 185, BE-9000 Gent Tel.: Fax: hugo.robays@uzgent.be leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek Bart Rombaut (VUB) Farmaceutisch Instituut, VUB, Campus Jette Departement Microbiologie en Hygiëne Laarbeeklaan 103, BE-1090 Brussel Tel.: Fax: brombaut@vub.ac.be leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 3: Bloedproducten en vaccins Frank Van Beek (UA) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: Frank.VanBeek@uz.leuven.be leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek Guy Van den Mooter Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, K.U.Leuven Laboratorium voor Farmacotechnologie en Biofarmacie Onderwijs en Navorsing 2, Bus 921 Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: Guy.Vandenmooter@pharm.kuleuven.be leeropdracht: 2. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis, hoorcollege en practicum aan K.U.Leuven

39 37 Alfons Verbruggen (K.U.Leuven) Laboratorium voor Radiofarmaceutische Chemie Onderwijs & Navorsing 2, Bus 821, BE-3000 Leuven Tel: Fax: leeropdracht: 3. Radiofarmaca en contrastverhogende producten (hoorcolleges en practica) Jan Verhaegen (K.U.Leuven) Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Afdeling Klinische en epidemiologische virologie, Laboratoriumgeneeskunde Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: leeropdracht: 1. Ziekenhuishygiëne, deel 2: Antibiotica Gregor Verhoef (K.U.Leuven) Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Laboratorium Experimentele Hematologie en afdeling Hematologie Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: leeropdracht: 5. Farmacotherapie: Capita Selecta; deel 5: Cytostatica Chris Vervaet (UG) Faculteit Farmaceutische Wetenschappen, UG Laboratorium Farmaceutische Technologie Harelbekestraat 72, BE-9000 Gent Tel.: Fax: leeropdracht: 2. Farmaceutische technologie voor het ziekenhuis, hoorcollege en practicum aan UG Ludo Willems (K.U.Leuven) Apotheek Universitair Ziekenhuis Gasthuisberg, K.U.Leuven Herestraat 49, BE-3000 Leuven Tel.: Fax: leeropdracht: 8. Organisatie en beheer van de ziekenhuisapotheek

40 38 6. Informatie over de bereikbaarheid van de campussen 6.1. Faculteit Farmaceutische Wetenschappen UG Harelbekestraat 72, 9000 Gent Op het gebouw staat in bruine letters: FFW Routebeschrijving: Vanaf de E40 en de E17 (Zuid): neem de E17 richting Antwerpen, afrit UZ Gent, sla rechts af (C. Heymanslaan), steek de brug over, neem de eerste straat rechts (Ottergemsesteenweg; opgelet: de eerste twee rechtse afslagen zijn opritten naar E17), dan de eerste straat links en nog eens links. Van de E17 (Noord): afrit UZ Gent, rechtsaf (C. Heymanslaan), neem de eerste straat rechts (Ottergemsesteenweg), dan de eerste straat links en nog eens links. Bus Lijn 23: Van Sint - Pietersstation naar Universitair Ziekenhuis (De Pintelaan). Dan te voet naar C. Heymanslaan. Via poortje komt u aan de achterkant van het gebouw van de F.F.W. Lijn 65: Van Sint - Pietersstation naar C. Heymanslaan. Straat oversteken en via poortje komt u aan de achterkant van het gebouw van de F.F.W.

41 39 Faculteit Farmaceutische Wetenschappen UG

42 Farmaceutisch Instituut VUB Campus JETTE Laarbeeklaan BRUSSEL De campus Jette is gelegen in het westelijk deel van de Brusselse agglomeratie langs de Tentoonstellingslaan en in de nabijheid van de grote ring rond Brussel (verbinding tussen de autostrades Brussel - Oostende en Brussel - Antwerpen). Deze Campus is te bereiken met de auto, de trein de bus en de metro. AUTO Afrit 9 van de ring rond Brussel (in de nabijheid van de verbinding tussen de autowegen Brussel-Oostende en Brussel-Antwerpen). Wegwijzers UZ Brussel volgen. TREIN De lijn Brussel -Noord / Denderleeuw / Aalst / Gent en de lijn Brussel-Noord / Dendermonde. Alle aansluitingen uit de provincie via station Brussel-Noord ; daarna verder reizen met bus 14 tot aan het UZ Brussel. BUS METRO lijn 14 vanuit het treinstation Brussel-Noord. - deze bus stopt eveneens aan het metrostation Simonis en Belgica, dan naar UZ Brussel. lijn 13 vanuit metrohalte Simonis. dan naar UZ Brussel. lijn 84 metrohalte Beekkant / UZ Brussel / Heizel. lijn 53 Neder-over-Heembeek / E. Bockstaelplein (Laken) / Jette-station / UZ Brussel. lijn BW en LW Londerzeel / Wemmel / UZ Brussel / Noordstation. lijn 221 Zaventem-station luchthaven / Vilvoorde station / Strombeek / UZ Brussel. lijn VJ vanuit Vilvoorde via Strombeek. Station Simonis. Vanaf daar bus 14 of bus 13 Station Belgica Vanaf daar bus 13

43 41 Farmaceutisch Instituut, VUB

44 Departement Farmaceutische Wetenschappen UA Universiteitsplein 1 B-2610 Antwerpen Het secretariaat bevindt zich in gebouw S op de 7de verdieping Hoe bereiken? Met de trein De NMBS heeft voor haar reizigers een handige brochure gemaakt om te weten met welke trein ze de files op de Antwerpse Ring kunnen vermijden. Surf naar om de NMBS-brochure te raadplegen. Met de Lijn De website van De Lijn beschikt over een routeplanner die voor u uw reis van deur tot deur met bus, tram en/of trein uitstippelt. Deze routeplanner vindt u op de website van De Lijn op de pagina U kunt er ook alle dienstregelingen opvragen. Daarnaast kunt u ook bij De LijnInfo ( ) terecht met al uw vragen. Vanuit het centraal station of Berchem station: Lijn 21 Centraal Station / Berchem Station / Campus Middelheim / Campus Drie Eiken / Universitair Ziekenhuis Vanuit het centraal station: Lijn 27 Centraal Station / A.Z. Middelheim / Wilrijk (Bist) - aansluiting met lijn 17, 21, 25 of 26 naar Campus Drie Eiken en Universitair Ziekenhuis Met de auto Vanuit Brussel of Leuven: 2 mogelijkheden: * via Mechelen (E19): Neem de afrit (7) Kontich en hou rechts aan. U volgt richting Antwerpen, Kontich, Edegem. U volgt deze baan (Prins Boudewijnlaan) tot aan de 3e lichten. Sla hier links af de Drie Eikenstraat in en volg de wegwijzers UZA. Na de lichten neemt u de eerste straat rechts: Wilrijkstraat, deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken. Gebruik parking P3 of P4. * via Boom (A12): Verlaat de A12 aan het kruispunt richting Kontich (ter hoogte van de Mc Donalds). U draait rechts de Kontichsesteenweg in tot aan de tweede verkeerslichten. U draait links af, na ongeveer 400 m neemt u de eerste straat rechts (Drie Eikenstraat). U neemt de eerste straat links (Wilrijkstraat), deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken. Vanuit Gent: 2 mogelijkheden: * via A12: Na de Kennedytunnel onmiddellijk rechts, volg A12 richting Brussel. U volgt de baan en gaat eerst door een tunnel (Bevrijdingstunnel). Bij het uitrijden van de tunnel rijdt u een viaduct op. HOU RECHTS op het viaduct want reeds bij het einde van het viaduct neemt u de eerste afslag. Hierdoor komt u op de zijrijbaan van de A12 terecht. Op ca 100 m is er een kruispunt: hier moet u linksaf (Atomiumlaan met links de Jaguar-dealer en rechts Atlas-Copco). Deze baan volgt u ten einde waarna u naar links rijdt en deze baan ook weer ten einde volgt tot op de Doornstraat. Nu rijdt u naar rechts. Enkele honderden meters verder is er een straat naar links (Drie Eikenstraat) (als u aan verkeerslichten staat, bent u te ver gereden en staat u aan de Groeningenlei: keer terug). De Drie Eikenstraat rijdt u in. De eerste straat links is de Wilrijkstraat, deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken. Gebruik parking P3 of P4.

45 43 * via E19: U rijdt via de Antwerpse ring naar de afrit E19 (richting Brussel) door de Craeybeckxtunnel. Na de Craeybeckxtunnel op de E19, richting Mechelen-Brussel, kan u gebruik maken van de dienstuitrit (6A) naar het UZA. U kan ook verder doorrijden en afrit (7) Kontich nemen. Hier slaat u links af richting Antwerpen, Edegem, Kontich. U volgt deze baan (Prins Boudewijnlaan) tot aan de 3e lichten. Sla hier links af de Drie Eikenstraat in en volg de wegwijzers UZA. Na de lichten neemt u de eerste straat rechts: Wilrijkstraat, deze volgt u tot aan de volgende splitsing, daar rijdt u links (Fort VI straat) naar de gebouwen van de Campus Drie Eiken.

46 44

47 Faculteit Farmaceutische Wetenschappen K.U.Leuven De hoorcolleges, seminaries en practica vinden plaats op Campus Gasthuisberg II Campus Gasthuisberg, Herestraat 49, 3000 Leuven MET BUS OF TREIN Het station van Leuven ligt op ongeveer 4 km afstand van het ziekenhuis. U kunt er de bus nemen om de 10 minuten op perron 2. Al deze bussen hebben als bestemming Gasthuisberg. Voor meer informatie kunt u telefonisch terecht bij De Lijn Tel Alle studenten (ook de studenten die niet aan de K.U.Leuven zijn ingeschreven, maar zij moeten dan wel een (kosteloze) administratieve inschrijving aan de K.U.Leuven nemen) kunnen gratis gebruik maken van het busvervoer in Leuven. MET DE AUTO via de autosnelweg E40: Tussen afrit 22 en 23 neemt u de autosnelweg E314. Lees verder 'via de autosnelweg E314'. via de autosnelweg E314: U neemt afrit 17 en rijdt richting Leuven tot aan de stadsring (Brusselsepoort). U rijdt rechts de stadsring op en verlaat hem bij de eerste afrit: 'U.Z. Leuven' is aangeduid. Volg de richtingaanduiding aan het rond punt bij het kunstwerk 'Het Teken'. Als u bij het verlaten van het ziekenhuis de autosnelweg E314 terug wilt oprijden, volg dan de signalisatie bij het rond punt. via de stadsring: Indien u rijdt aan de buitenzijde van de ring: volg de stadsring tot net voorbij de Brusselsepoort waar de signalisatie 'U.Z. Leuven' staat. Volg de richtingaanduiding aan het rond punt bij het kunstwerk 'Het Teken'. Indien u rijdt aan de binnenzijde van de ring: volg de stadsring tot net voorbij het kruispunt Tervuursepoort. Vanaf daar volgt u de signalisatie 'U.Z. Leuven' en vervolgens 'U.Z. Gasthuisberg'. Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker

48 46 Campus Gasthuisberg K.U.Leuven Onderwijs en Navorsing Ingang U.Z. Niveau 5 in Gasthuisberg II Interuniversitaire ManaMa-opleiding Ziekenhuisapotheker