Running head: PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 1

Transcriptie

1 Running head: PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 1 Pesten en Persoonlijkheid: door welke Factoren worden Pesters, Slachtoffers en Bully-Victims gekenmerkt? Kelly Tomberg Universiteit van Tilburg Bachelorthesis Klinische Gezondheidspsychologie Departement Ontwikkelingspsychologie Thesisbegeleider: dr. J. Henrichs Datum: juli 2014

2 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 2 Samenvatting Pesten is hedendaags een veelvoorkomend probleem op scholen. Om pesten in de toekomst beter te kunnen herkennen en te voorkomen is het van belang om inzicht te krijgen in pestgedrag. In de huidige cross-sectionele studie (N=307) werd het verband tussen persoonlijkheidseigenschappen en pestcategorieën onderzocht, waarbij werd gekeken of pesters, slachtoffers en bully-victims gekenmerkt worden door specifieke persoonlijkheidsfactoren van het Five Factor Model (FFM). Om persoonlijkheidseigenschappen in kaart te brengen is gebruik gemaakt van de Big Five Inventory, gevalideerd door Denissen et al. (2008). Het pestgedrag is in kaart gebracht middels zelfrapportage en peernominatie. Uit de resultaten blijkt dat, gebaseerd op zowel de zelfrapportage als de peernominatie, de bully-victim gekenmerkt wordt door een lage score op de factor Vriendelijkheid. Uitgegaan van de zelfrapportage wordt de pester gekenmerkt door een lage score op Vriendelijkheid en het slachtoffer door een hoge score op Neuroticisme. Wanneer uitgegaan wordt van peernominatie worden de pester en het slachtoffer echter gekenmerkt door een hoge score op de factor Extraversie. Bij zowel de pester als het slachtoffer komen dus geen eenduidige persoonlijkheidskenmerken naar voren. Trefwoorden: pesten, pestcategorieën, persoonlijkheid, zelfrapportage, peernominatie, Five Factor Model.

3 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 3 Abstract Bullying is a major problem these days in schools. To better recognize and to prevent bullying in the future it is important to attain insight in bullying behavior. In this cross-sectional study (N=307) the relation between personality traits and bullying categories was investigated, which examined whether bullies, victims and bully-victims are characterized by specific personality factors of the Five Factor Model (FFM). The Big Five Inventory, validated by Denissen et al. (2008), was used to measure the personality traits. Bullying was measured by selfreport and peerreport. The results showed that, based on both selfreport and peerreport, the bully-victim is characterized by a high score on the factor Agreeableness. Based on selfreport, the bully is characterized by a low score on Agreeableness and the victim by a high score on Neuroticism. However, based on peerreport, the bully and the victim are characterized by a high score on Extraversion. This indicates that both the bully and the victim have no unambiguous personality features. Key words: bullying, bullying categories, personality, selfreport, peerreport, Five Factor Model.

4 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 4 Pesten en Persoonlijkheid: door welke Factoren worden Pesters, Slachtoffers en Bully-Victims gekenmerkt? Pesten is een veelvoorkomend probleem op scholen: 9% van de schoolkinderen zijn op regelmatige basis het slachtoffer van pesten en 6-7% van de schoolkinderen pest anderen (Olweus, 1997). Pesten is een vorm van verbale, fysieke en relationele agressie (Rivers & Smith, 1994; Stassen Berger, 2007) waarbij één of meerdere personen iemand schade aanbrengen (Olweus, 1997). Dit wordt gekenmerkt door herhaling, intentionaliteit en een ongelijke machtsverhouding (Olweus, 2013). De twee belangrijkste rollen bij een pestinteractie zijn die van de pester en van het slachtoffer. Een pester is iemand die herhaaldelijk andere, vaak weerloze individuen aanvalt; het slachtoffer is meestal degene die lijdt tijdens deze herhaaldelijke pestinteracties (Stassen Berger, 2007). Onder de slachtofferrol valt ook de bully-victim, die, naast dat ze zelf slachtoffer zijn van pestinteracties, andere kinderen pesten (Stassen Berger, 2007). Deze rollen blijven relatief stabiel tijdens de schoolperiode (Salmivalli, geciteerd in Tani, Greenman, Schneider, & Fregoso, 2003). Betrokkenheid bij pestgedrag heeft consequenties op de lange termijn, voor zowel de pesters als de slachtoffers (Olweus, 2013). Beide partijen hebben een verhoogde kans op subklinische psychotische ervaringen (Horrevorts, Monshouwer, Wigman, & Vollebergh, 2014). Slachtoffers hebben daarnaast meer kans op depressies en andere internaliserende problemen (Olweus, 1997, 2013). Ook hebben zij meer zelfmoordideeën en meer risicofactoren om zelfmoord te plegen dan personen die geen slachtoffer zijn van pestgedrag (King, Horwitz, Berona, & Jiang, 2013). Pesters hebben daarentegen meer kans op verslaving, criminaliteit en andere externaliserende problemen (Olweus, 2013; Stassen Berger, 2007). Het is dan ook belangrijk om onderzoek te blijven doen naar pestgedrag, zodat er een richting gegeven kan worden aan de ontwikkeling van preventie- en interventieprogramma s die zich richten op de reductie van pesten en de consequenties daarvan. Sommige kinderen hebben meer risico om gepest te worden dan andere kinderen (Smith, 2004). Olweus (1997) heeft zowel pesters als slachtoffers omschreven aan de hand van een aantal eigenschappen die zij bezitten. De typische pester heeft volgens hem een agressief reactiepatroon, gecombineerd met fysieke kracht. Cook, Williams, Guerra, Kim, en Sadek (2010) voegen hieraan toe dat een typische pester externaliserend gedrag vertoont, moeite heeft met het oplossen van problemen en een negatieve houding heeft ten opzichte van zichzelf en anderen. Het typische slachtoffer daarentegen is angstiger en onzekerder dan zijn leeftijdsgenoten en heeft een negatief beeld over zichzelf en zijn situatie (Olweus, 1997).

5 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 5 Daarnaast hebben slachtoffers internaliserende problemen, weinig sociale vaardigheden en moeite met het oplossen van problemen (Cook et al., 2010). Doordat pesters en slachtoffers te identificeren zijn aan de hand van bepaalde karakteristieken (Cook et al., 2010; Olweus, 1997) en de rollen tijdens het pesten relatief stabiel blijven (Salmivalli, geciteerd in Tani et al., 2003), is het mogelijk dat persoonlijkheid ten grondslag ligt aan het innemen van de verschillende rollen (Tani et al., 2003). Uit onderzoek blijkt dat er inderdaad sprake is van een correlatie tussen pesten en bepaalde persoonlijkheidseigenschappen (Book, Volk, & Hosker, 2012). Slee en Rigby (1993) hebben gekeken naar de persoonlijkheidseigenschappen van Eysenck: Psychoticisme, Extraversie en Neuroticisme (PEN). Mensen die hoog scoren op Psychoticisme worden getypeerd door solidair gedrag, impulsiviteit, agressiviteit naar anderen, moeite hebben met samenwerken en het hebben van een lage sociale sensitiviteit. Mensen die hoog scoren op Neuroticisme zijn angstige personen, hebben een lage zelfwaarde, zijn obsessief, afhankelijk en voelen zich snel schuldig. Wanneer je laag scoort op Extraversie, betekent dit dat je relatief stil bent, het liefst alleen bent of met mensen die weinig tot geen agressief gedrag laten zien. (Eysenck & Eysenck, geciteerd in Slee & Rigby, 1993) Slee en Rigby (1993) vonden tijdens hun onderzoek dat een pester een persoonlijkheid heeft waarbij hoog gescoord wordt op Psychoticisme. Daarentegen wordt de persoonlijkheid van een slachtoffer geassocieerd met een lage score op Extraversie en een laag zelfbeeld (Slee & Rigby, 1993). Naast dat er onderzoek is gedaan naar het PEN-model van Eysenck op het gebied van pesten, is er ook gekeken naar een verband tussen het Five Factor Model (FFM) en pesten. Volgens het FFM is persoonlijkheid hiërarchisch op te delen in 5 verschillende basisdimensies: Extraversie, Vriendelijkheid, Openheid, Nauwkeurigheid en Neuroticisme (McCrae & John, 1992). Extraversie geeft aan of iemand assertief en spraakzaam is of onafhankelijk en gereserveerd; Vriendelijkheid geeft aan of iemand altruïstisch en sympathisch is naar anderen of juist voornamelijk zijn eigen belangen beschermd; Openheid voor ervaringen staat voor de mate waarin iemand naar zijn eigen gevoel luistert, intellectueel nieuwsgierig is en een onafhankelijk oordeel velt; Nauwkeurigheid is de mate waarin iemand doelgericht is, een sterke wil heeft en/of minder gedreven wordt door morele principes; en Neuroticisme geeft aan in welke mate iemand emotioneel stabiel en aangepast is (Costa & McCrae, geciteerd in Tani et al., 2003) Pesters worden voornamelijk gekenmerkt door een lage score op de persoonlijkheidsfactoren Vriendelijkheid (Bollmer, Harris, & Milich, 2006; De Bolle &

6 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 6 Tackett, 2013; Tani et al., 2003) en Nauwkeurigheid (Bollmer et al., 2006; De Bolle & Tackett, 2013). Daarnaast vonden Tani et al. (2003) tijdens hun onderzoek dat pesters hoog scoren op de factor Extraversie. Slachtoffers worden echter gekenmerkt door andere persoonlijkheidsfactoren. Met name een hoge score op de factor Neuroticisme is hierbij van belang (Bollmer et al., 2006; De Bolle & Tackett, 2013; Glasø, Matthiesen, Nielsen, & Einarsen, 2007; Menesini, Camodeca, & Nocentini, 2010; Tani et al., 2003). Daarnaast scoren slachtoffers laag op de factor Nauwkeurigheid (Bollmer et al., 2006; De Bolle & Tackett, 2013; Glasø et al., 2007; Tani et al., 2003). Volgens Bollmer et al. (2006) hebben kinderen die laag scoren op de factor Nauwkeurigheid en hoog scoren op de factor Neuroticisme meer kans om negatieve emoties te ervaren tijdens een conflict met leeftijdsgenoten. De reacties die daarbij horen, zoals boos worden en niet vergevingsgezind zijn, zijn gerelateerd aan het worden van het slachtoffer van pestgedrag (Bollmer et al., 2006). Ook blijken slachtoffers laag te scoren op de factor Vriendelijkheid (De Bolle & Tackett, 2013; Glasø et al., 2007; Tani et al., 2003). Glasø et al. (2007) vonden bovendien dat, naast de hoge score op Neuroticisme en de lage scores op Vriendelijkheid en Nauwkeurigheid, een lage score op Extraversie kenmerkend is voor de persoonlijkheid van een slachtoffer. Uit het onderzoek van De Bolle en Tackett (2013) blijkt dat er persoonlijkheidsprofielen bestaan die meer kans hebben om bully-victims te worden. Deze persoonlijkheidsprofielen worden gekarakteriseerd door een lage score op Vriendelijkheid in combinatie met een lage score op Nauwkeurigheid of door een lage score op Extraversie en een hoge score op Neuroticisme. Daarnaast blijkt uit hun onderzoek dat er een persoonlijkheidprofiel bestaat die een beschermende werking heeft. Kinderen die hoog scoren op Vriendelijkheid, Nauwkeurigheid en Extraversie in combinatie met een lage score op Neuroticisme hebben de minste kans om betrokken te raken bij pestgedrag (De Bolle & Tackett, 2013). Uit het bovenstaande blijkt dat er nog geen eenduidig antwoord gegeven kan worden op de vraag of slachtoffers en pesters gekenmerkt worden door een combinatie van persoonlijkheidsfactoren. Ondanks dat de meeste studies aangeven dat de pester gekarakteriseerd wordt door een lage score op Vriendelijkheid en Nauwkeurigheid en het slachtoffer door een lage score op Nauwkeurigheid en een hoge score op Neuroticisme, verschillen de bevindingen. In een aantal studies wordt ook een verband gevonden met Extraversie. Over het persoonlijkheidsprofiel van een bully-victim blijkt nog weinig bekend. In de huidige cross-sectionele studie (N=307) wordt daarom onderzocht of er sprake is van

7 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 7 een correlatie tussen persoonlijkheidsfactoren en het feit of iemand een pester, een slachtoffer of een bully-victim is. Op basis van eerder onderzoek (Bollmer et al., 2006; Book et al., 2012; De Bolle & Tackett, 2013; Glasø et al., 2007; Menesini et al., 2010; Tani et al., 2003) wordt verwacht dat het persoonlijkheidsprofiel van een pester en een bully-victim gekenmerkt wordt door een lage score op zowel Vriendelijkheid als Nauwkeurigheid. Het persoonlijkheidsprofiel van een slachtoffer zal, naast een lage score op Vriendelijkheid en Nauwkeurigheid, nog gekenmerkt worden door een hoge score op de factor Neuroticisme. Methode Participanten Tijdens de huidige cross-sectionele studie wordt gebruik gemaakt van de dataset van de Study of Personality, Adjustment, Cognition, and Emotion (SPACE). Voor die studie zijn 328 eerste- en tweedeklas middelbare scholieren benaderd, waarvan er 307 passieve toestemming hebben gegeven om mee te doen aan het onderzoek. Vanwege missende data is de informatie van de zelfrapportage betreft pesten en persoonlijkheidseigenschappen verkrijgbaar van 304 (99%) van de 307 deelnemers. Van deze 304 participanten zijn 158 (52%) jongens en 146 (48%) meisjes, en is 91,8% Nederlands. De informatie van de peernominatie betreft pesten en persoonlijkheidseigenschappen is van alle 307 deelnemers verkrijgbaar. Van de 307 participanten zijn 160 (52,1%) jongens en 147 (47,9%) meisjes, en is 91.9% Nederlands. De participanten zijn gemiddeld 12,8 jaar oud. Zie ook Tabel 1. Procedure De 328 eerste- en tweedeklas middelbare scholieren zijn in januari en februari 2013 benaderd. Met toestemming van de school zijn er informatiebrieven gestuurd naar de scholieren en hun ouders. In deze brief werden zij geïnformeerd over het onderzoek en gevraagd of ze hieraan mee wilden werken. Ook de leerlingen hebben voor het begin van de afname schriftelijke informatie over het onderzoek ontvangen en kregen de mogelijkheid om de deelname te weigeren. Van alle 328 benaderde leerlingen gaven 307 leerlingen en hun ouders passieve toestemming voor de deelname aan de huidige studie. Ongeveer een week na het versturen van de informatiebrief ging een van de onderzoeksassistenten (vier master studenten Ontwikkelingspsychologie) langs de deelnemende klassen om de vragenlijsten af te nemen. De afname van de vragenlijsten vond plaats tijdens een reguliere les. De docent van die les bleef tijdens de afname van de vragenlijsten in het klaslokaal. De onderzoeksassistenten zorgden ervoor dat iedereen de vragenlijsten volledig in kon vullen.

8 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 8 Metingen Persoonlijkheidseigenschappen. De persoonlijkheidseigenschappen zijn gemeten aan de hand van de Nederlandse versie van de Big Five Inventory (BFI; John & Srivastava, 1999, Cronbach s alpha=.89), gevalideerd door Denissen et al. (2008). Deze vragenlijst bevat 44 items, die allemaal zijn gescoord op een 5 punt Likert schaal (1 = helemaal niet mee eens 5 = helemaal mee eens). Van deze 44 items zijn 16 items omgekeerd gesteld. Een voorbeeldvraag betreft Nauwkeurigheid is: Ik ben een betrouwbare werker en een voorbeeldvraag betreft Openheid is: Ik ben nieuwsgierig naar vele verschillende dingen. Pesten. Pesten werd gemeten aan de hand van peernominatie en zelfrapportage, met behulp van de complete klassenlijst van namen. Bij de peernominatie werden de scholieren gevraagd om aan te geven wie in hun klas pesten of gepest worden en door wie; zij beantwoordden de vragen dus over hun medestudenten. Daarentegen moesten de scholieren bij de zelfrapportage aangeven of ze zelf pesten of gepest worden en door wie. Bij zowel de zelfrapportage als de peernominatie werden voor elke scholier in de klas proportiescores berekend, door het individuele aantal nominaties te delen door het aantal scholieren in de klas die vragen over pesten en gepest worden beantwoordden. Resultaten Tijdens de huidige studie zijn alle statistische analyses met het programma SPSS versie 19.0 uitgevoerd. Allereerst zijn er proportiescores berekend voor zowel pesten als gepest worden, door het individuele aantal nominaties te delen door het aantal scholieren in de klas die vragen over pesten en gepest worden beantwoordden. Deze proportiescores zijn vervolgens gedichotomiseerd voor zowel pesten als gepest worden (0 = pest niet/wordt niet gepest, 1 = pesten/gepest worden ) en samengevoegd, waardoor er vier pestcategorieën ontstonden: neutraal, slachtoffer, pester en bully-victim. Er werd een multivariate variantieanalyse (MANOVA) uitgevoerd om de relatie tussen de pestcategorieën en de vijf persoonlijkheidseigenschappen in kaart te brengen. Hierbij is een tweezijdig significantieniveau van α =.05 gehanteerd. Omdat de indeling van de pestcategorieën bij de zelfrapportages en de peernominaties verschillen, zijn voor de zelfrapportages en de peernominaties aparte analyses uitgevoerd. Om te beginnen zijn er een aantal descriptieve statistieken uitgevoerd. Deze zijn weergegeven in Tabel 2. Hierin is af te lezen hoe de pestcategorieën verdeeld zijn bij de zelfrapportage en de peernominatie. Te zien is dat bij de zelfrapportage relatief meer slachtoffers (23.4%) en neutralen (62.2%) genoteerd worden dan bij de peernominatie (respectievelijk 21.8% en 54.7%). Daarentegen worden zowel pesters als bully-victims

9 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 9 relatief vaker aangegeven bij de peernominatie (respectievelijk 13.4% en 10.1%) dan bij de zelfrapportage (respectievelijk 5.9% en 8.5%). De scores tussen de pestcategorieën op de persoonlijkheidseigenschappen verschillen onderling bij zowel de zelfrapportage als de peernominatie. Er wordt een MANOVA uitgevoerd bij zowel de zelfrapportage als de peernominatie om te kijken of de verschillen tussen de scores van de pestcategorieën op de persoonlijkheidseigenschappen significant zijn en welke pestcategorieën in dat geval van elkaar verschillen. Zelfrapportage De MANOVA die is uitgevoerd bij de zelfrapportage staat weergegeven in Tabel 3. Hierin is te zien dat de scores tussen de pestcategorieën significant verschillen bij de factoren Vriendelijkheid en Neuroticisme, gecontroleerd voor leeftijd. Bij de overige persoonlijkheidsfactoren zijn de verschillen tussen de pestcategorieën niet significant bevonden. Op de factor Vriendelijkheid is er een verschil tussen de pestcategorieën neutraal en pester, p =.022. De pester scoort hiermee significant lager op deze factor dan de neutralen. Ook de pestcategorieën neutraal en bully-victim verschillen van elkaar op de factor Vriendelijkheid, p <.001. Hierbij scoort de bully-victim significant lager dan de neutralen. Tevens is er een verschil tussen de pestcategorieën bully-victim en slachtoffer, p =.004, waarbij het slachtoffer significant hoger scoort dan de bully-victim. Op de factor Neuroticisme is er een verschil tussen de pestcategorieën neutraal en slachtoffer, p <.001, en tussen de pestcategorieën pester en slachtoffer, p =.016. Het slachtoffer scoort hiermee op de factor Neuroticisme significant hoger dan de pester en de neutralen. Peernominatie De MANOVA die is uitgevoerd bij de peernominatie staat weergegeven in Tabel 4. Hierin is te zien dat de scores tussen de pestcategorieën significant verschillen bij de factoren Extraversie en Vriendelijkheid, gecontroleerd voor leeftijd. Bij de overige persoonlijkheidsfactoren zijn de verschillen tussen de pestcategorieën niet significant bevonden. Op de factor Extraversie is er een verschil tussen de pestcategorieën neutraal en slachtoffer, p =.004. Hierbij scoort het slachtoffer significant hoger op de factor Extraversie dan de neutralen. Tevens is er een verschil tussen de pestcategorieën pester en neutraal, p =.005, pester en slachtoffer, p <.001, en pester en bully-victim, p =.038. De pester scoort

10 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 10 hiermee op de factor Extraversie significant lager dan het slachtoffer, de bully-victim en de neutralen. Op de factor Vriendelijkheid is er een verschil tussen de pestcategorieën neutraal en bully-victim, p =.022. Hiermee scoort de bully-victim significant lager op de factor Vriendelijkheid dan de neutralen. Discussie In de huidige cross-sectionele studie is onderzocht of er sprake is van een samenhang tussen persoonlijkheidsfactoren van het FFM en pestcategorieën. Hierbij werd verwacht dat het persoonlijkheidsprofiel van een pester en bully-victim gekenmerkt wordt door een lage score op zowel Vriendelijkheid als Nauwkeurigheid. Het persoonlijkheidsprofiel van een slachtoffer zou worden gekenmerkt door een lage score op Vriendelijkheid en Nauwkeurigheid en een hoge score op Neuroticisme. De verdeling van de pestcategorieën is gebaseerd op peernominatie en zelfrapportage. Zowel de peernominaties als de zelfrapportages zijn vervolgens op klassenniveau geanalyseerd. De eerste hypothese dat het persoonlijkheidsprofiel van een pester en een bully-victim gekenmerkt wordt door een lage score op zowel Vriendelijkheid als Nauwkeurigheid wordt deels aangenomen. Uitgegaan van de zelfrapportage scoren zowel de pester als de bullyvictim lager op Vriendelijkheid dan neutralen. De bully-victim scoort hierbij ook lager dan het slachtoffer. Wanneer wordt uitgegaan van de peernominaties scoort alleen de bully-victim lager op de factor Vriendelijkheid dan de neutralen. Opvallend bij de peernominaties zijn de scores op de factor Extraversie, waarbij de pester lager scoort dan zowel de bully-victims, de slachtoffers en de neutralen. Er wordt geen verschil gevonden tussen pestcategorieën op de factor Nauwkeurigheid. Hieruit kan worden geconcludeerd dat het persoonlijkheidsprofiel van een bully-victim gekenmerkt wordt door een lage score op Vriendelijkheid. Dit betekent dat een bully-victim niet altruïstisch en sympathiek is, maar daarentegen zijn eigen belangen beschermt (Costa & McCrae, geciteerd in Tani et al., 2003). Daarnaast zijn vijandigheid, onverschilligheid, egoïsme, hatelijkheid en jaloezie kenmerkend voor een bully-victim (McCrae & John, 1992). De tweede hypothese dat het persoonlijkheidsprofiel van een slachtoffer gekenmerkt wordt door een lage score op Vriendelijkheid en Nauwkeurigheid en een hoge score op Neuroticisme wordt verworpen. Wanneer wordt uitgegaan van de zelfrapportage scoort het slachtoffer hoger op de factor Neuroticisme dan zowel de pester als de neutralen. Uitgegaan van de peernominaties scoort het slachtoffer hoger op Extraversie dan de neutralen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het persoonlijkheidsprofiel van een slachtoffer niet eenduidig

11 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 11 gekenmerkt wordt door een hoge score op Neuroticisme en/of een hoge score op Extraversie. Er worden geen lage scores gevonden op de factoren Vriendelijkheid en Nauwkeurigheid. Dat het persoonlijkheidsprofiel van bully-victims gekenmerkt wordt door een lage score op de factor Vriendelijkheid komt deels overeen met de literatuur (De Bolle & Tackett, 2013). Volgens De Bolle en Tackett (2013) zou echter een combinatie van een lage factor op zowel de factor Vriendelijkheid als de factor Nauwkeurigheid verwacht worden. Mogelijk wordt een bully-victim niet perse gekenmerkt door een combinatie van deze factoren, maar ook enkel door een lage score op Vriendelijkheid. Wanneer gekeken wordt naar de factor Extraversie is het opvallend dat pesters, wanneer uitgegaan wordt van de peernominaties, hierop laag scoren. Echter zou men vanuit de literatuur (Tani et al, 2003) verwachten dat pesters gekenmerkt worden door een hoge score op Extraversie. Omdat pesters in hun pestinteracties met anderen het initiatief nemen (Olweus, 2013), zou een hoge score op Extraversie meer passen bij het persoonlijkheidsprofiel van een pester dan een lage score op Extraversie. Mogelijk is tijdens deze studie het gedrag van de pesters door hun klasgenoten als pestgedrag gedefinieerd, terwijl dit niet het geval is. Daardoor zouden de pesters in de verkeerde categorie vallen en geven de resultaten een vertekend beeld. Verder onderzoek is nodig om te achterhalen of Extraversie daadwerkelijk een persoonlijkheidskenmerk is van een pester. Uit de resultaten blijkt tevens dat bij zelfrapportage meer slachtoffers en neutralen genoteerd worden, terwijl bij peernominatie meer pesters en bully-victims genoemd worden. Dit verschil is mogelijk veroorzaakt door het sociaal wenselijk beantwoorden van de vragenlijsten. Omdat pesten een negatieve lading heeft, is het mogelijk dat de meeste mensen er niet mee geïdentificeerd willen worden. Daardoor zal men zichzelf niet als pester aangeven en is het makkelijker om anderen als pester aan te wijzen. Dit verklaart het hoge aantal pesters en bully-victims bij peernominatie. Slachtoffers zijn daarentegen als buitenstaander lastiger te herkennen. Zo is indirect pesten moeilijk observeerbaar (Olweus, 1997; Rivers & Smith, 1994; Stassen Berger, 2007), waardoor het kan lijken dat een slachtoffer niet gepest wordt. Dat deze slachtoffers bij zelfrapportage kunnen aangeven dat ze gepest worden, zorgt voor een hoger aantal slachtoffers genoteerd bij zelfrapportage dan bij peernominatie. Het lage aantal pesters genoteerd bij zelfrapportage kan daarnaast verklaard worden doordat zij hun rol ontkennen (Stassen Berger, 2007). Volgens Stassen Berger (2007) zou ontkenning ook typerend gedrag zijn voor slachtoffers. Dit is echter niet terug te zien in deze studie. De huidige studie heeft een aantal sterke punten. Zo bevat de studie met 304 participanten bij de zelfrapportage en 307 participanten bij de peernominatie genoeg

12 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 12 deelnemers om de resultaten te kunnen generaliseren naar de populatie. Ook zitten de vragenlijsten goed in elkaar, waardoor de interne validiteit gewaarborgd is. Daarentegen heeft de huidige studie ook een aantal beperkingen. Omdat het een crosssectionele studie betreft, kunnen er geen causale verbanden gelegd worden. Dit betekent dat aangegeven kan worden dat er een verband is tussen persoonlijkheidseigenschappen en pestcategorieën, maar niet dat persoonlijkheidseigenschappen ook daadwerkelijk bepalen in welke pestcategorie iemand valt. Daarnaast is er bij het in kaart brengen van zowel de persoonlijkheidseigenschappen als het pestgedrag gebruik gemaakt van zelfrapportage. Hierbij is de kans groot dat er sociaal wenselijke antwoorden gegeven worden, waardoor de resultaten een vertekend beeld kunnen geven en minder betrouwbaar zijn. Hier is op ingespeeld door het pestgedrag tevens in kaart te brengen middels peernominatie. Voor vervolgonderzoek is het mogelijk interessant om naar de betrouwbaarheid en de expliciete verschillen tussen peernominatie en zelfrapportage te kijken. Tevens zouden observaties meegenomen kunnen worden om pestgedrag in kaart te brengen. Door naast zelfrapportage en peernominatie gebruik te maken van naturalistische observatie, wordt de indeling in pestcategorieën minder gevoelig voor sociaal wenselijke antwoorden en worden de resultaten betrouwbaarder. Verder is het van belang voor vervolgonderzoek om extra aandacht te besteden aan de persoonlijkheidsfactor Extraversie bij pesters, omdat er een discrepantie bestaat tussen de gevonden resultaten en de huidige literatuur. Tijdens deze studie is onderzocht of persoonlijkheidseigenschappen in verband staan met het feit of iemand een pester, slachtoffer of bully-victim is. Hieruit blijkt dat de persoonlijkheid van een bully-victim gekenmerkt wordt door een lage score op de factor Vriendelijkheid. De pester en het slachtoffer worden niet eenduidig gekenmerkt door persoonlijkheidsfactoren. Deze weinige bevindingen geven aan dat pesters, slachtoffers en bully-victims mogelijk niet allemaal gekenmerkt worden door specifieke persoonlijkheidsfactoren. Het is raadzaam om hier verder onderzoek naar te verrichten, zodat verdere stappen gezet kunnen worden om pesten in de toekomst beter te herkennen. Deze inzichten kunnen worden gebruikt om preventiemethoden te ontwikkelen, zodat minder mensen de dupe worden van pestgedrag.

13 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 13 Referenties Bollmer, J. M., Harris, M. J., & Milich, R. (2006). Reactions to bullying and peer victimization: Narratives, physiological arousal, and personality. Journal of Research in Personality, 40(5), doi: /j.jrp Book, A. S., Volk, A. A., & Hosker, A. (2012). Adolescent bullying and personality: An adaptive approach. Personality and Individual Differences, 52(2), doi: /j.paid Cook, C. R., Williams, K. R., Guerra, N. G., Kim, T. E., & Sadek, S. (2010). Predictors of bullying and victimization in childhood and adolescence: A meta-analytic investigation. School Psychology Quarterly, 25(2), 65. doi: /a De Bolle, M., & Tackett, J. L. (2013). Anchoring Bullying and Victimization in Children Within a Five Factor Model Based Person Centred Framework. European Journal of Personality, 27(3), doi: /per.1901 Denissen, J. J., Geenen, R., Van Aken, M. A., Gosling, S. D., & Potter, J. (2008). Development and validation of a Dutch translation of the Big Five Inventory (BFI). Journal of personality assessment, 90(2), doi: / Glasø, L., Matthiesen, S. B., Nielsen, M. B., & Einarsen, S. (2007). Do targets of workplace bullying portray a general victim personality profile?. Scandinavian Journal of Psychology, 48(4), doi: /j x Horrevorts, E. M., Monshouwer, K., Wigman, J. T., & Vollebergh, W. A. (2014). The relation between bullying and subclinical psychotic experiences and the influence of the bully climate of school classes. European child & adolescent psychiatry, 1-8. doi: /s John, O. P., & Srivastava, S. (1999). The Big Five trait taxonomy: History, measurement, and theoretical perspectives. In L. A. Pervin & O. P. John (Eds.), Handbook of personality: Theory and research (2nd ed., pp ). New York: Guilford Press King, C. A., Horwitz, A., Berona, J., & Jiang, Q. (2013). Acutely suicidal adolescents who engage in bullying behavior: 1-year trajectories. Journal of Adolescent Health, 53(1), S43-S50. Retrieved from McCrae, R. R., & John, O. P. (1992). An introduction to the five factor model and its applications. Journal of personality, 60(2), doi: /j tb00970.x

14 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 14 Menesini, E., Camodeca, M., & Nocentini, A. (2010). Bullying among siblings: The role of personality and relational variables. British Journal of Developmental Psychology, 28(4), doi: / x Olweus, D. (1997). Bully/victim problems in school: Facts and intervention. European Journal of Psychology of Education, 12(4), doi: /bf Olweus, D. (2013). School bullying: Development and some important challenges. Annual review of clinical psychology, 9, doi: /annurev-clinpsy Rivers, I., & Smith, P. K. (1994). Types of bullying behaviour and their correlates. Aggressive behavior, 20(5), doi: / (1994)20:5<359::aid- AB >3.0.CO;2-J Slee, P. T., & Rigby, K. (1993). The relationship of Eysenck's personality factors and selfesteem to bully-victim behaviour in Australian schoolboys. Personality and individual differences, 14(2), Retrieved from Smith, P. K. (2004). Bullying: recent developments. Child and adolescent mental health, 9(3), doi: /j x Stassen Berger, K. (2007). Update on bullying at school: Science forgotten? Developmental review, 27(1), Retrieved from dr Tani, F., Greenman, P. S., Schneider, B. H., & Fregoso, M. (2003). Bullying and the Big Five A Study of Childhood Personality and Participant Roles in Bullying Incidents. School Psychology International, 24(2), doi: /

15 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 15 Tabellen Tabel 1 Descriptieve Statistieken Participanten Zelfrapportage N = 304 Peernominatie N = 307 N (%) M (SD) N (%) M (SD) Leeftijd 12.8 (.78) 12,8 (.78) Nationaliteit Nederlands 279 (91.8) 282 (91.9) Turks/Nederlands 13 (4.3) 13 (4.2) Overig 12 (3.9) 12 (3.9) Geslacht Meisjes 147 (48) 147 (47.9) Jongens 158 (52) 160 (52.1)

16 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 16 Tabel 2 Descriptieve Statistieken Pestcategorieën Zelfrapportage N = 304 Peernominatie N = 307 N (%) N (%) Neutraal 189 (62.2) 168 (54.7) Slachtoffer 71 (23.4) 67 (21.8) Pester 18 (5.9) 41 (13.4) Bully-victim 26 (8.5) 31 (10.1) Note. Neutraal = alle participanten die geen pester, slachtoffer of bully-victim zijn.

17 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 17 Tabel 3 Zelfrapportage MANOVA Pestcategorieën en Persoonlijkheidseigenschappen a Neutraal Slachtoffer Pester Bully-Victim Significantie en Factor M (SD) 95% BI M (SD) 95% BI M (SD) 95% BI M (SD) 95% BI effectgrootte Openheid 3.21 (.57) [3.13, 3.30] 3.35 (.60) [3.21, 3.49] 3.45 (.78) [3.21, 3.75] 3.18 (.59) [2.95, 3.41] F = 1.994, p =.115 Nauwkeurigheid 3.38 (.63) [3.29, 3.47] 3.35 (.68) [3.19, 3.50] 3.10 (.63) [2.82, 3.42] 3.39 (.74) [3.14, 3.64] F =.866, p =.459 Extraversie 3.82 (.57) [3.74, 3.91] 3.69 (.58) [3.56, 3.83] 3.96 (.53) [3.70, 4.24] 3.67 (.68) [3.46, 3.90] F = 1.830, p =.142 Vriendelijkheid 3.86 (.48) a [3.79, 3.93] 3.81 (.53) a,c [3.70, 3.93] 3.55 (.46) b,c [3.34, 3.81] 3.47 (.67) b [3.28, 3.67] F = 5.734, p =.001 Neuroticisme 2.70 (.69) a [2.60, 2.80] 3.08 (.69) b [2.92, 3.24] 2.62 (.90) a [2.31, 2.96] 2.92 (.64) a,b [2.65, 3.19] F = 5.620, p =.001 Note. Gemiddelden met verschillende subscripten verschillen op een significantieniveau van p <.05. BI = Betrouwbaarheidsinterval. a Gecontroleerd voor leeftijd.

18 PESTEN & PERSOONLIJKHEIDSFACTOREN 18 Tabel 4 Peernominatie MANOVA Pestcategorieën en Persoonlijkheidseigenschappen a Neutraal Slachtoffer Pester Bully-Victim Significantie en Factor M (SD) 95% BI M (SD) 95% BI M (SD) 95% BI M (SD) 95% BI effectgrootte Openheid 3.24 (.59) [3.15, 3.33] 3.33 (.61) [3.19, 3.47] 3.28 (.58) [3.11, 3.47] 3.17 (.66) [2.96, 3.38] F =.668, p =.572 Nauwkeurigheid 3.35 (.69) [3.25, 3.45] 3.28 (.57) [3.12, 3.43] 3.45 (.71) [3.26, 3.66] 3.46 (.57) [3.23, 3.69] F =.959, p =.412 Extraversie 3.77 (.60) a [3.68, 3.86] 4.00 (.50) b [3.87, 4.14] 3.49 (.51) c [3.32, 3.67] 3.77 (.58) a,b [3.57, 3.97] F = 7.078, p <.001 Vriendelijkheid 3.85 (.48) a [3.77, 3.93] 3.71 (.54) a,b [3.59, 3.84] 3.83 (.54) a,b [3.68, 4.00] 3.62 (.65) b [3.44, 3.80] F = 2.540, p =.057 Neuroticisme 2.81 (.73) [2.70, 2.92] 2.81 (.69) [2.64, 2.98] 2.89 (.72) [2.67, 3.11] 2.70 (.68) [2.45, 2.95] F =.425, p =.735 Note. Gemiddelden met verschillende subscripten verschillen op een significantieniveau van p <.05. BI = Betrouwbaarheidsinterval. a Gecontroleerd voor leeftijd.