Duurzaamheidsverslag 2013

Transcriptie

1 Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V. Industrieterrein Veerweg AV Renkum Nederland Tel: Fax: info@parenco.com

2 Inhoud Voorwoord... 3 Beleidsverklaring Veiligheid, Gezondheid en Milieu... 4 Kerncijfers personeelsbestand... 5 Arbeidsomstandigheden... 7 Milieu en bedrijf... 8 Milieubeleid Duurzaamheidsontwikkeling De foto op de voorzijde is gemaakt door Henco Hendriksen. Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 2

3 Voorwoord Voor u ligt het duurzaamheidsverslag van Parenco b.v. over het jaar Wij zijn trots op ons bedrijf, niet alleen op het product dat we maken, maar ook op de manier zoals we dat doen. Onze rijke historie van ruim 100 jaar wordt gecombineerd met het gebruik van vooruitstrevende technologieën en een verantwoord gebruik van grondstoffen. Daarbij wordt grote waarde gehecht aan het verduurzamen van onze papierproductie en aan een welbewuste omgang met mens en milieu. Evenveel aandacht gaat uit naar de veiligheid en gezondheid van onze werknemers. We hechten zeer aan een goede relatie met omwonenden en onze regio, en doen er alles aan om de eventuele overlast van ons productieproces tot een minimum te beperken. De reststromen van Parenco worden maximaal benut. Door het verbranden van afvalwaterzuiverings- en ontinktingsslib dat vrijkomt uit het productieproces, produceren wij stoom die gebruikt wordt om de elektriciteit en warmte te genereren die we nodig hebben voor de productie van ons papier. Daarnaast maken we in de verschillende fasen van het proces actief gebruik van warmteterugwinning. Onze doelstelling is het creëren van waarde door op de meest duurzame manier vezels te transformeren tot kwalitatief hoogwaardige producten. Dat betekent in de eerste plaats papier produceren. Onze papierproducten worden gekenmerkt door ideale loopeigenschappen en optimale bedrukbaarheid. Door gebruik te maken van moderne machines, speciale vulmiddelen en 100 procent oud papier is Parenco in staat om een hoge kwaliteit papier op rollen te leveren voor offset. De grote waarde die Parenco hecht aan het verduurzamen van de papierproductie en aan een verantwoorde omgang met mens en milieu vertaalt zich terug in onze keurmerken. Wij zijn Blaue Engel-, ISO , PEFC- en FSC -gecertificeerd. Onder verduurzamen hoort het verder sluiten van kringlopen, het hergebruiken en opwaarderen van reststromen en het terugwinnen van energie. Een voorbeeld van het opwaarderen van reststromen, is het onderzoek naar het omzetten van stoffen (bijvoorbeeld houtvezels en vetzuren) in bruikbare componenten met behulp van microbiologische processen. Door onze eigen afvalwaterzuiving- en biomassa-installatie is Parenco in staat om voor 35 procent haar eigen groene energie te genereren. Uiteindelijk levert dat meerwaarde voor onze economische positie, voor onze mensen, het milieu en de samenleving. Door voortdurend op zoek te zijn naar effectieve en duurzame oplossingen neemt Parenco haar rol in het verantwoord ondernemen. Dit duurzaamheidsverslag 2013 geeft u een overzicht van de manier waarop Parenco haar rol vervult in het duurzaam ondernemen, te beginnen met onze medewerkers en hoe wij de arbeidsomstandigheden van ons personeel continu verbeteren. Daarna volgen de gegevens over de papierproductie, de gebruikte grondstoffen, de voor de productie benodigde energie en water, en de emissies naar onze omgeving als gevolg daarvan. Tenslotte geven we met de geplande duurzaamheidsontwikkelingen aan hoe Parenco haar verantwoordelijkheden neemt op dat gebied. De komende periode zullen wij veel nadruk leggen op het terugdringen van energieverbruik door: een efficiëntere opwekking van energie uit gas, vermindering van warmteverbruik tijdens het productieproces en het terugwinnen uit- en weer hergebruiken van deze energie in onze productie processen. Geert Wassens Algemeen Directeur Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 3

4 Beleidsverklaring Veiligheid, Gezondheid en Milieu Parenco is een producent van publicatiepapier waarvan de producten wereldwijd worden afgezet. Parenco is zich bewust van de invloed van haar activiteiten op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu en is continu bezig te onderzoeken of deze activiteiten op een velligere, gezondere en duurzamere wijze kunnen worden uitgevoerd. Hiermee verbinden wij ons aan het volgende: Algemeen: Veiligheid, gezondheid en milieu zijn geïntegreerd in de diverse werkprocessen, de dagelijkse bedrijfsvoering en in de wijze waarop mensen denken en handelen.ambitieuze doelstellingen en normen voor veiligheid, gezondheid en milieu zijn gedefinieerd om onze prestaties op deze gebieden continu te verbeteren. Onze bedrijfsactiviteiten gaan gepaard met emissies naar water en lucht, alsmede geur- en geluidsemissies. Minimaal wordt aan de eisen zoals gesteld in wet- en regelgeving voldaan. De bedrijfsvoering vindt plaats onder goede arbeidsomstandigheden, waarbij rekening wordt gehouden met duurzame ontwikkelingen en waarbij op een efficiënte manier wordt omgegaan met grond- en hulpstoffen, energie en water. Bij operationele beslissingen vormen veiligheid, gezondheid en milieu een belangrijk uitgangspunt. Voor inzet van oud papier als grondstof is Parenco FSC en PEFC Chain of Custody gecertificeerd. Hiermee wordt aangetoond dat al het ingezamelde oud papier bestempeld kan worden als 100% post consumer gerecyclede materiaal volgens PEFC en voor minimaal 85% volgens FSC. Alle medewerkers zijn betrokken bij activiteiten en verbeteringen op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Zorg wordt gedragen voor een veilige en gezonde werkomgeving voor alle medewerkers, aannemers, leveranciers en bezoekers. Tevens wordt gewaarborgd dat zij zich bewust zijn van onze ambities en verwachtingen op gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Het veiligheid-, gezondheids- en milieubeleid wordt regelmatig geanalyseerd en geëvalueerd. De medewerkers: Nemen de verantwoordelijkheid voor de veiligheid en gezondheid van zichzelf en anderen. Analyseren risico s, verbeteren zo mogelijk de werkomstandigheden en minimaliseren de belasting van het milieu. Gevaarlijke situaties en gevaarlijk gedrag worden onmiddellijk gecorrigeerd. Rapporteren gevaarlijke situaties, gevaarlijke condities, incidenten en ongevallen op gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Nemen initiatieven om prestaties op gebied van veiligheid, gezondheid en milieu te verbeteren. Zijn bekend met de strategie, doelstellingen en plannen betreffende veiligheid, gezondheid en milieu binnen hun afdeling. Participeren in het opstellen, plannen en uitwerken van veiligheid-, gezondheids- en milieudoelstellingen van de afdeling Staan open voor informatie en training op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Houden zich aan de voorschriften en zijn bekend met de gevolgen van het zich niet houden aan de voorschriften. De leidinggevenden: Vertonen voorbeeldgedrag aangaande veiligheid, gezondheid en milieu. Nemen de verantwoordelijkheid voor de veiligheid en gezondheid van alle mensen en de milieuprestaties binnen hun afdeling of werkgebied. Geven uitvoering aan veiligheid, gezondheid en milieu in de dagelijkse werkzaamheden. Werken systematisch aan het verhelpen van problemen op het gebied van veiligheid en gezondheid en verbetering van de milieuprestaties. Stellen normen en rapportages op over veiligheid-, gezondheids- en milieudoelstellingen, plannen en resultaten. Rapporteren tijdens afdeling/ploegoverleg over doelstellingen, plannen en resultaten en geconstateerde tekortkomingen op het gebied van veiligheid, gezondheid en milieu. Deze beleidsverklaring wordt jaarlijks geëvalueerd en indien nodig aan maatschappelijke, veiligheid, gezondheid, milieu hygiënische en organisatorische ontwikkelingen aangepast. Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 4

5 Kerncijfers personeelsbestand Aantal medewerkers De afname van het personeelsbestand in 2013 ten opzichte van 2012 was het gevolg van een reorganisatie in het laatste kwartaal. Voor de toekomst en winstgevendheid van ons bedrijf was een reorganisatie noodzakelijk. Dit betekende een verlies van 46 arbeidsplaatsen, een vermindering die niet door natuurlijk verloop kon worden opgevangen en waarbij het onvermijdelijk was dat voor 37 medewerkers ontslag werd aangevraagd. In het sociaal plan waren maatregelen getroffen om de gevolgen van het baanverlies, voor diegenen die dit betrof, zo goed mogelijk op te vangen. Leeftijdsverdeling (peildatum ) De gemiddelde leeftijd per bedroeg 49,8 jaar. Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 5

6 < 1 jaar 1-4 jaar 5-9 jaar jaar jaar > 40 jaar Diensttijd verdeling (peildatum ) Ziekteverzuimpercentage Zoals te zien is in het overzicht van de leeftijdsverdeling, is meer dan ¾ van het personeel ouder dan 40 jaar. Door de langdurige dienstverbanden zijn collega s goed op elkaar ingespeeld en maken zij optimaal gebruik van elkaars kwaliteiten. De hoge betrokkenheid verklaart ook de hoogte of eigenlijk de laagte van het ziekteverzuim. Onze medewerkers hebben een hoge verzuimdrempel. Op de langere termijn is actief vitaliteitsbeleid een randvoorwaarde om de inzetbaarheid van de oudere medewerker te waarborgen. Binnen de kaders van het arbeidsvoorwaardenoverleg worden plannen ontwikkeld en in 2014 vindt een Periodiek Medisch Onderzoek plaats. Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 6

7 Arbeidsomstandigheden Ongevallen Het realiseren van goede en veilige arbeidsomstandigheden is een vanzelfsprekend uitgangspunt. Helaas moeten we constateren dat er sprake is van een stijgend aantal ongevallen zonder verzuim. Het aantal ongevallen met verzuim is gelijk gebleven t.o.v en blijft dus staan op 1.Waar we ons terdege zorgen over moeten maken is het stijgende aantal ongevallen met letsel en zonder verzuim. In deze situaties is de stap naar ongevallen met verzuim relatief klein. De meest voorkomende ongevallen met letsel (zonder verzuim) hebben betrekking op snijden en stoten. Aantal ongevallen met alleen letsel (rood) en met letsel en verzuim (blauw) Uit de grafiek moeten we de conclusie trekken dat er nog veel aandacht nodig is op het gebied van veiligheid. Een speerpunt is de herstart van de Veiligheidsmannen. Deze collega s worden opgeleid en zullen naast hun dagelijkse werk de leidinggevende ondersteuning bieden op het gebied van veiligheidsvraagstukken, orde & netheid en signaleren van onveilige situaties. Bewust worden van onze eigen rol in het gehele proces is van belang om uiteindelijk veilig werken verder te optimaliseren. Arbo & Milieu Arbo & Milieu hebben veel raakvlakken, orde en netheid is zo n raakvlak. Orde en netheid is een maatgeving om te beoordelen of wij Arbo & Milieu beheersen. Ook in 2013 zijn er inspectieronden uitgevoerd per afdeling en de bevindingen besproken met de afdelingsleiding. De aangedragen punten worden direct opgepakt maar uiteindelijk moet orde & netheid een onderdeel uitmaken van onze dagelijkse activiteiten. BHV Binnen de BHV wordt veel aandacht gegeven lessen en praktische oefeningen van bestrijding van brand- en milieu-incidenten. Op deze wijze wordt ingespeeld op realistische situaties zodat incidenten direct en vakkundig worden aangepakt. Een voorbeeld hiervan is de wijze waarop de brand bij Reparco in december is bestreden. Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 7

8 Milieu en bedrijf Productie algemeen In 2013 is ton verkoopbaar publicatiepapier geproduceerd, iets minder dan 2012 ( ton). De afname wordt voornamelijk veroorzaakt door enkele commerciële stilstanden in de eerste helft van het jaar. De PM1 heeft in 2013 voornamelijk commercieel drukpapier geproduceerd. Dit is papier met een hogere glans en witheid, ten behoeve van o.a. reclame drukwerk. Sinds 2009 wordt door Parenco papier geproduceerd uit 100% gerecycled papier. Voor die tijd werd ook gebruik gemaakt van vers hout dat voor 15 tot 25% voorzag in onze behoefte aan de vezel. Om deze hoeveelheid publicatiepapier te kunnen produceren is ton oud papier gebruikt. Daarnaast worden voornamelijk nog vulstoffen (krijt) gebruikt. Deze vulstoffen vullen de ruimtes tussen de vezels op en verbeteren zo de gladheid, witheid en bedrukbaarheid van het papier. Tenslotte worden nog diverse chemicaliën gebruikt, bijvoorbeeld om de inkt van het papier te verwijderen, om de pulp te bleken en het afvalwater te zuiveren. Op het moment dat we nieuwe chemicaliën willen gaan gebruiken, toetsen we eerst de milieubelasting van deze chemicaliën. Dit is ook vastgelegd in onze milieuvergunning. Productie in ton papier per jaar Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 8

9 Grondstoffen Het publicatiepapier van Parenco wordt gemaakt van 100% oud papier. Dit oud papier is voornamelijk afkomstig van de inzameling bij de huishoudens. De rest komt van inzameling bij de industrie en het bedrijfsleven. De totale hoeveelheid ingezameld oud papier in Nederland bedroeg in ,35 miljoen ton. Van deze hoeveelheid wordt ongeveer 13% door Parenco weer omgezet in nieuw papier. In 2013 daalde voor het vijfde opeenvolgende jaar de totaal ingezamelde hoeveelheid oud papier en karton, voornamelijk vanuit de huishoudelijke inzameling. De verklaring daarvoor is het voortdurend teruglopen van het aantal abonnementen op kranten en tijdschriften, en een voortschrijdende digitalisering van het informatieverkeer. Energie Door de verbranding van haar eigen reststromen die vrijkomen bij de papierproductie (ontinktingsslib, zuiveringsslib van de waterzuivering en plastics van het oud papier) en aangekochte biomassa wekt Parenco in haar Biomassa centrale (38 MWth) ongeveer vijftig (50%) procent van haar warmte- behoefte op. Door deze warmte deels via een stoomturbine om te zetten in groene stroom wordt daarmee ongeveer vijftien (15%) procent van de totale elektriciteitsbehoefte geproduceerd. Het overige deel elektriciteit wordt aangekocht via het net. Het zelf opwekken van energie door middel van de gasturbine is financieel onrendabel door de gewijzigde wet- en regelgeving van de overheid waardoor Parenco heeft besloten om de gasturbine stil te zetten eind Lopende 2013 is de gasturbine slechts enkele malen ter ondersteuning van het energieproductieproces in bedrijf geweest. De opgewekte stoom en elektriciteit wordt ingezet voor de bewerking van pulp tot papier. Verder passen we in verschillende fasen van het productieproces warmteterugwinning toe om daarmee energie te besparen. Voor de komende jaren is er veel aandacht voor verdere energiebesparingsmaatregelen om het specifieke energieverbruik verder te laten dalen. Gezien de stijgende energieprijzen in de afgelopen jaren, is het een absolute noodzaak om deze kosten verder te verlagen om daarmee de kostprijs voor ons papier ten opzichte van onze concurrenten laag te houden. Het totale verbruik aan primaire energie was in 2013 met ruim MWh ruim 17% lager dan in Het specifiek energieverbruik (verbruikte hoeveelheid GJ aan gas, elektriciteit en vaste brandstoffen per ton geproduceerd papier) is met bijna 16% gedaald. Deze daling is met name het gevolg van het stilzetten van de gasturbine eind 2012: Specifiek energieverbruik in GJ per ton geproduceerd papier per jaar Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 9

10 De doelstelling voor 2014 is een verlaging van het specifieke energieverbruik naar 12.8 GJ per ton geproduceerd papier (-8,5%) en op de lange termijn naar 9.7 GJ per ton in 2018 (-30%). Water Gebruik Het voor de productieprocessen benodigde water wordt op het eigen terrein opgepompt uit de grond. Het gebruik van grondwater was in ,75 miljoen m³ en is daarmee vergelijkbaar met 2012 (3,79 miljoen m³). Door de wat lagere productie is het specifiek gebruik (m³ bronwater nodig om 1 ton papier te produceren) met 15,0 m³/ton ook iets toegenomen in vergelijking met 2012 (14,9 m³/ton). Specifiek watergebruik in m 3 per geproduceerde ton papier per jaar Voor de komende jaren blijft watergebruik een belangrijk onderwerp en zullen er onderzoeken uitgevoerd worden naar besparingsmogelijkheden en alternatieven voor grondwater om het specifiek watergebruik te kunnen verlagen. Zuivering Na vele malen hergebruik binnen de fabriek wordt het proceswater afgevoerd naar onze eigen afvalwaterzuivering. Hier wordt het afvalwater gezuiverd en gedeeltelijk opnieuw gebruikt in het ontinktingsproces van ons oud papier. Het water dat overblijft wordt geloosd in de Nederrijn. De afvalwaterzuivering heeft dit jaar wederom goed gefunctioneerd. Gedurende het gehele jaar is ruimschoots aan de vergunningseisen voldaan. Er hebben zich geen overschrijdingen voorgedaan van de vergunde waarden en er zijn geen significante verschillen ten opzichte van 2012 Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 10

11 Gemiddelde jaaremissies afvalwaterzuivering Parenco van 2013 (blauw) en van 2012 (groen) ten opzichte van de vergunde emissiegrenswaarden (oranje) Lucht Alle emissies naar de lucht zijn afkomstig van de energiecentrale en ontstaan als gevolg van de energieopwekking. Hiervoor gebruikt Parenco aardgas dat primair ingezet wordt op de stoomketels en als bijstook op de wervelbedoven (bio-centrale) tijdens het opstarten. Belangrijke emissies zijn CO 2 en NOx. De uitstoot van deze stoffen leidt tot klimaatverandering (CO 2; broeikaseffect) en verzuring (NO x). Met betrekking tot CO 2 zijn er internationale afspraken gemaakt om de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd aan te pakken. Een belangrijk instrument waarmee uitstootvermindering kan worden gerealiseerd, is de handel in emissierechten, ingevoerd in Europa op 1 januari In 2013 is de emissie van CO2 aanzienlijk verminderd vanwege het stilzetten van de gasturbine. De NOx emissie is verhoudingsgewijs minder afgenomen, omdat de aan de gasturbine gekoppelde afgassenketel door het stilzetten van de gasturbine meer gas verbruikt met een hogere specifieke NOx emissie. CO2 emissie (kg) per geproduceerde ton papier per jaar NOx emissie (kg) per geproduceerde ton papier per jaar Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 11

12 Reststromen De reststromen die ontstaan bij Parenco worden zoveel mogelijk gescheiden ingezameld om deze zo optimaal mogelijk te kunnen hergebruiken. Op dit moment worden 30 afzonderlijke stromen ingezameld. Optimalisatie en verbeteringen blijven, ook in de toekomst, continu een punt van aandacht. De grootste reststroom van Parenco is slib (van de ontinkting van oud papier en de zuivering van het afvalwater) wat intern wordt verbrandt in de wervelbedoven (K62) en waarmee Parenco een deel van haar benodigde energie opwekt. Papierkalk is een product dat overblijft na de verbranding van de interne slibstromen in onze wervelbedoven. Het papierkalk wordt volledig ingezet als grondstof in de bouwmaterialenindustrie. In 2013 is ruim ton papierkalk afgevoerd naar deze industrietak. Milieubeleid Sinds 1999 is Parenco ISO gecertificeerd. Op basis van dit gecertificeerde milieumanagementsysteem wordt continu gestreefd naar een verdere verbetering van de milieuprestaties. In de vorm van een milieuprogramma worden jaarlijks doelstellingen geformuleerd, die gebaseerd zijn op de voor de onderneming belangrijke milieuaspecten en -effecten. Deze vloeien niet alleen voort uit de wet- en regelgeving en convenanten, maar ook vanuit onze actieve opstelling voor ontwikkelingen op milieugebied en door verbetering van bedrijfsprocessen vanuit milieu- oogpunt. De bewaking, controle en verbetering van het managementsysteem vinden plaats door middel van interne en externe milieu- audits. Naast milieumanagement heeft Parenco zich ook gecertificeerd voor: De Blaue Engel; een certificaat dat aangeeft dat onze papierproducten op milieuvriendelijke wijze geproduceerd zijn. PEFC; een certificaat dat aangeeft dat de gebruikte houtvezels in onze papierproducten afkomstig zijn uit duurzame bronnen (in ons geval oud papier). FSC ; een certificaat dat aangeeft dat minimaal 85% van het gebruikt oud papier afkomstig is uit huis-aan-huis inzameling en inzameling van gebruikt papier uit het bedrijfsleven. Klachten en hinder Parenco is een bedrijf dat veel waarde hecht aan een goede band met haar omgeving. Vandaar ook dat we alles in het werk stellen dat zo te houden en waar mogelijk te verbeteren. Eén van de manieren om dit te realiseren is door een goede afhandeling van klachten van buurtbewoners te borgen. Allereerst is het natuurlijk van belang dat mogelijke aanleidingen voor klachten zoveel mogelijk worden voorkomen. Maar ook in het geval van concrete en gerechtvaardigde klachten is het zaak een gewillig oor te bieden en hiervoor een oplossing te zoeken. In 2013 is in totaal 1 relevante klacht ontvangen, een daling ten opzichte van 2012 (8 klachten), het beste resultaat ooit. In onderstaande grafiek wordt een overzicht van het aantal ontvangen klachten gegeven van de periode : Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 12

13 Aantal klachten; geur (groen), geluid (blauw), trillingen (geel) en diversen (grijs) in de periode Duurzaamheidsontwikkeling Het afgelopen jaar heeft Parenco het percentage duurzame energie wederom weten te verhogen naar gemiddeld vijfendertig (35%) procent van het totaalverbruik aan energie (in %). Het komende jaar zal de inzet van duurzame energie verder worden verhoogd met de doelstelling om op langere termijn vijftig (50%) procent duurzame energie te gebruiken op de PM1. Bij duurzaamheid hoort het efficiënt omgaan met, en zo min mogelijk gebruik maken, van energie. Hierin heeft Parenco in 2013 een verbetering van bijna 16% ten opzichte van 2012 gerealiseerd, hoofdzakelijk veroorzaakt door het stilzetten van de gasturbine. Ook in 2014 zullen verdere stappen ondernomen worden om ons stoom en elektriciteitsgebruik nog verder te verlagen. Voor Parenco betekent duurzaamheid ook zorgvuldig omgaan met grond- en hulpstoffen en proberen om kringlopen zo ver mogelijk te sluiten. Om dat te kunnen realiseren is het noodzakelijk om samen met de andere bedrijven in de kringloop samen te werken, want wat voor het ene bedrijf een rest stroom is kan voor een ander bedrijf juist een grondstof zijn. Deze samenwerking om onze bio-based reststromen te hergebruiken wordt ook wel de Biobased Circulaire Economy genoemd. Door haar productieproces beschikt Parenco over de nodige reststromen die interessant kunnen zijn voor andere bedrijven als halffabricaten of eindproducten. Hierbij kunnen we denken aan het maken van bioplastic uit de vezels van het slib van de waterzuivering. In 2014 zal, in samenwerking met het Waterschap Vallei & Veluwe, verder worden onderzocht of de waterzuiveringen van Parenco en van Waterschap Vallei & Veluwe efficiënter kunnen worden ingezet om daarmee het gebruik van grondstoffen en energie te minimaliseren. Er zal worden onderzocht of uit het afvalwater van de beide waterzuiveringen energie kan worden teruggewonnen in de vorm van biogas en of er mineralen kunnen worden teruggewonnen. Medio 2014 moet er volledige duidelijkheid zijn over de verschillende mogelijkheden. Duurzaamheidsverslag 2013 Parenco B.V.: Bewuste omgang met mens en milieu 13