GEZAMENLIJK STANDPUNT VAN DE ECONOMISCHE ACTOREN IN HET IHD-OVERLEG

Transcriptie

1 BESLISSEN OVER DE GEBIEDSGERICHTE INSTANDHOUDINGSDOELSTELLINGEN 14 februari 2013 GEZAMENLIJK STANDPUNT VAN DE ECONOMISCHE ACTOREN IN HET IHD-OVERLEG 1 INLEIDING De realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen (Natura 2000) zal in het drukbevolkte en sterk versnipperde Vlaanderen een grote impact hebben op de socio-economische activiteiten die plaatsvinden in en in de omgeving van de afgebakende speciale beschermingszones (SBZ s). De grote uitdaging waarvoor Vlaanderen staat kan enkel slagen als de Vlaamse regering bij de goedkeuring van de gebiedsgerichte instandhoudingsdoelstellingen 1 voldoende zicht heeft op de socio-economische impact zodat de instandhoudingsdoelstellingen op het terrein zonder disproportionele gevolgen op een doordachte en verantwoorde manier kunnen worden geïmplementeerd. Het vaststellen van de S-IHD is de vaststelling van een nieuw normenkader. Eens dit normenkader vastgelegd, is het door de Europese regelgeving zeer moeilijk hieraan wijzigingen aan te brengen of uitzonderingen toe te staan. Er is vandaag wel een belangrijke beleidsruimte om dit normenkader op omzichtige en maatschappelijke verantwoorde wijze in te vullen. Een zorgvuldige en dynamische balans tussen mens, natuur, recreatie en economie is absoluut noodzakelijk voor de realisatie van een effectief beleid en voor de creatie van een draagvlak op het terrein. Een effectief beleid en een draagvlak op het terrein zijn op hun beurt noodzakelijke voorwaarden voor het succesvol implementeren van de instandhoudingsdoelstellingen in Vlaanderen. ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO willen hieronder hun voornaamste bedenkingen formuleren bij het beslissingspakket dat moet leiden tot vaststelling en realisatie van de S-IHD en dat werd overgemaakt aan de Vlaamse regering. 2 WAT WORDT GEÏMPLEMENTEERD 2.1 Stel realistische doelstellingen vast met zicht op de economische impact In eerste instantie is de hoogte van de doelen zelf, zowel kwantitatief als kwalitatief, maatbepalend voor de socio-economische impact. De uitslag van het kalibratiemodel bepaalt de hoogte van de kwantitatieve doelen. In het kalibratiemodel worden overschrijdingen van de vastgestelde maximale gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen (G-IHD max ) verantwoord of opgelost via het schuiven binnen uitwisselreeksen of het verhogen van doelen voor open habitats. De verticale kalibratie kan echter nooit onder de vastgestelde minimale gewestelijke instandhoudingsdoelstellingen (G-IHD min ) uitkomen. Hierdoor wordt een deel van de socio-economische optimalisatie teniet gedaan. De kalibratie-oefening werd hoofdzakelijk uitgevoerd inzake een aantal geselecteerde habitattypes en ruimtebehoevende soorten. Er werd geen kalibratie-oefening uitgevoerd met betrekking tot een aantal andere vogelsoorten, alhoewel ook daar heel wat mogelijkheden aanwezig waren voor het oplossen van allerlei discussiepunten en socio-economische bekommernissen. ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO vragen dat voor de vaststelling onderzocht wordt of het kallibratiemodel nog verder socio-economisch geoptimaliseerd kan worden. 1 Dit zijn de instandhoudingsdoelstellingen op SBZ-niveau, ook wel S-IHD genoemd.

2 2.2 Lokaliseer de doelen doordacht De uitslag van het kalibratiemodel legt per SBZ een startfase voor het Managementplan Natura 2000 vast. Naast de doelen voor habitats is er nog een taakstelling rond uitbreiding van leefgebieden voor soorten. De oppervlaktes voor de leefgebieden werden niet in het kalibratiemodel geoptimaliseerd. Bij de effectieve implementatie op terrein moet het principe van zuinig ruimtegebruik zoveel mogelijk worden toegepast om de socio-economische impact te minimaliseren. Dit betekent dat de lokalisatie van soorten in de eerste plaats gebeurt in geschikte, reeds aanwezige of voorziene habitats. Verder houdt dit in dat zowel de doelen voor habitats als de oppervlakte bijkomend leefgebied worden gerealiseerd door omvorming en kwaliteitsverbetering van bestaande natuur. Omvorming van regionaal belangrijke biotopen of andere Vlaamse natuurtypes naar habitats betekenen ook niet automatisch een verlies aan leefgebied zoals in het kalibratiemodel wordt aangenomen. 2.3 Realiseer enkel de daadwerkelijk essentiële verbindingen Wat de verbindingen betreft werd een modus vivendi ontwikkeld waarbij de verbindingen niet langer werden beschouwd als een doel, maar als een prioritair actiepunt gekaderd in een soortenbeschermingsprogramma, indien aangetoond werd dat de verbinding noodzakelijk was om ecologische redenen. ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO zijn van oordeel dat verbindingen enkel opgenomen kunnen worden als prioritair actiepunt als ze daadwerkelijk essentieel zijn voor het bereiken van de gunstige staat van instandhouding van bijlagesoorten. Wat kleine geïsoleerde relictpopulaties buiten SBZ betreft, menen ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO dat in eerste instantie moet ingezet worden op kwaliteitsverbeterende maatregelen voor de betreffende soort binnen SBZ, al dan niet gekoppeld aan een herintroductieprogramma, i.p.v. op de creatie van verbindingen. Naast de wetenschappelijke onderbouwing zal, volgens ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO, bij de opmaak van een soortenbeschermingsprogramma een maatschappelijke toets moeten gebeuren. 3 ACTIEVE IMPLEMENTATIE Als kader voor de implementatie vermeldt de Implementatienota vanzelfsprekend de Habitat- en Vogelrichtlijn, de Biodiversiteitsstrategie van de Europese Commissie en Vlaanderen in Actie dat een duidelijke inspanningsverbintenis bevat inzake de implementatie van de instandhoudingsdoelstellingen. Zo zal Vlaanderen in 2020 voldoende habitat hebben ingericht, herbestemd, verbeterd of afgebakend om 70% van de instandhoudingsdoelen te realiseren. Kortom, Vlaanderen heeft gekozen voor een ambitieuze omzetting van de Habitat- en Vogelrichtlijn. Om deze ambitieuze doelstellingen te realiseren zijn (1) voldoende middelen noodzakelijk, (2) dient het natuurbeleid gefocust te worden op de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen, (3) is een sturend Managementplan Natura 2000 nodig en (4) dienen voldoende middelen uitgetrokken te worden voor een objectieve en transparante monitoring. Tegelijkertijd moet er over gewaakt worden dat Vlaanderen niet aan gold-plating doet Voorzie voldoende middelen De Vlaamse regering dient er zich van bewust te zijn dat de komende jaren heel wat middelen ingezet zullen moeten worden voor het Natura 2000-beleid. Zo zullen extra middelen voorzien moeten worden voor de inrichting en het beheer van nieuwe natuurgebieden, voor de uitbouw van een flankerend beleid, voor compensaties en schaderegeling De middelen vereist voor de inrichting en het beheer van de SBZ s werden in de Implementatienota op hoofdlijnen in kaart gebracht. Daarnaast tonen de twee detailprojecten m.b.t. de impactanalyse in het Groot Schietveld en de Vlaamse Ardennen aan dat de implementatie van de instandhoudingsdoelstellingen zowel op het vlak van direct ruimtebeslag als op het vlak van vergunningenbeleid kunnen in een aantal gebieden zware gevolgen ontstaan voor een aantal socio-economische sectoren. Om de inrichting van de habitats te faciliteren, de impact te milderen en het draagvlak te behouden voor de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen zal de inzet van een specifiek flankerend beleid noodzakelijk zijn. Daarbij kan gedacht worden aan instrumenten zoals 2 Deze gold-plating kan zich situeren op de volgende vlakken: de toepassing van de standstill-verplichting op habitats en soorten buiten SBZ, de omzetting van de passende beoordeling in artikel 36ter van het decreet Natuurbehoud, de definiering van het begrip betekenisvolle verstoring in artikel 2, 31 van het decreet Natuurbehoud, de gehanteerde kwaliteitsvereisten 2 / 7

3 de grondenbank, de kavelruil, een opkoop- en schaderegeling 3 Om de bestaanszekerheid maximaal te garanderen, moet, naast het flankerend beleid, ingezet worden op fasering, op overgangsbepalingen, op planologische ruil en gespreide inzet in de tijd van de beschikbare instrumenten. ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO stellen dan ook dat de Vlaamse regering geen definitieve beslissing kan nemen over de vaststelling van de S-IHD zonder een rechtszeker kader ontwikkeld te hebben m.b.t. het flankerend beleid dat duidelijkheid verschaft over de inzetbare flankerende maatregelen en hun toepassingsgebied. 3.2 Focus het natuurbeleid op de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen De Implementatienota vertrekt van het principe van de Sterkste schouders, zwaarste lasten. 4 Voor ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO volstaat een goed voornemen in de Implementatienota echter niet. Een wettelijke verankering is noodzakelijk wil de Vlaamse regering daadwerkelijk het natuurbeleid focussen op de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen Het is mogelijk het principe te concretiseren door de regelgeving op een aantal punten te wijzigen. Zo moet in het Natuurdecreet een bepaling worden ingeschreven die stelt dat de gebiedsspecifieke instandhoudingsdoelstellingen bij voorrang moeten worden gerealiseerd op de terreinen van het ANB en de met subsidies aangekochte terreinen van de erkende terreinbeherende verenigingen. De subsidies voor het aankoopbeleid van reservaten moeten gericht worden ingezet binnen de SBZ s. Ook de regelgeving op het vlak van subsidiëring en erkenning van natuurreservaten kan worden aangepast met als doelstelling meer zekerheid in te bouwen zodat de gronden die door de erkende terreinbeherende verenigingen met het oog op natuurbehoud binnen de perimeter van de SBZ s worden aangekocht, ook daadwerkelijk met het oog op de realisatie van de gebiedsspecifieke instandhoudingsdoelstellingen worden beheerd. Gezien de potentieel zware impact van de implementatie van de instandhoudingsdoelstellingen, is deze wettelijke verankering voor de economische actoren een minimale voorwaarde om een draagvlak te creëren. 3.3 Eén sturend managementplan per SBZ-(deel)gebied ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO stellen dat het Managementplan Natura 2000 een centrale rol moet spelen bij de implementatie van de S-IHD. Het Managementplan Natura 2000 is cruciaal voor het vinden van een evenwicht tussen mens, natuur, recreatie en economie. 5 In de Implementatienota neemt het ANB het concept van Managementplan Natura 2000, zoals uitgewerkt in het unanieme advies van de Minaraad 6, over. Er blijft echter onduidelijkheid over de concrete invulling. Zo is de verhouding tussen het Managementplan Natura 2000 en het geïntegreerd beheerplan niet duidelijk. Volgens ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO moet het Managementplan Natura 2000 effectief de implementatie kunnen sturen in plaats van zich te beperken tot het louter inventariseren van de op het terrein in opmaak zijnde geïntegreerde beheerplannen. ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO verwijzen wat de uitwerking van een Managementplan Natura 2000 betreft uitdrukkelijk naar het unanieme advies van de Minaraad en rekenen er op dat de Vlaamse regering deze aanbevelingen ter harte neemt. 3.4 Realisaties monitoren en gegevens beschikbaar stellen Een belangrijk onderdeel van de Implementatienota is de oprichting van een zogenaamde Ondersteunende Databank Passende Beoordeling die er toe moet leiden dat een initiatiefnemer bij de opmaak van een passende beoordeling enkel nog de impact van zijn project in beeld moet brengen. De overheid heeft de verantwoordelijkheid om op een objectieve en wetenschappelijk onderbouwde wijze de gegevens m.b.t. de staat van instandhouding van habitats en soorten en de actuele milieudrukken ter beschikking te stellen. 3 Er kunnen mechanismen worden ontwikkeld om de zwakke schouders financieel te compenseren indien de maatregelen die moeten worden getroffen om de specifieke IHD s te bereiken, disproportionele gevolgen hebben voor de economische activiteiten van deze zwakke schouders. De voorwaarden en de procedure voor de aankoopplicht van onroerende goederen, die te lijden hebben onder de aanduiding ervan als SBZ, kunnen worden uitgebreid en versoepeld zodat meer zwakke schouders hiervan kunnen gebruik maken. 4 Implementatienota, Minaraad, Advies over instrumenten in het natuur- en bosbeleid i.f.v. instandhoudingsdoelstellingen, 25 oktober Minaraad, Advies over instrumenten in het natuur- en bosbeleid i.f.v. instandhoudingsdoelstellingen, 25 oktober / 7

4 Gezien de potentiële zware economische impact via het vergunningenbeleid moet, volgens ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO, op korte termijn een degelijk en objectief monitoringsysteem worden opgezet, moeten gegevens beschikbaar worden gesteld via databanken en moeten voldoende middelen worden voorzien om dit te realiseren. 3.5 Toets prioritaire inspanningen op kostenefficiëntie na kosten-batenanalyse Vooraleer in de prioritaire inspanningen maatregelen opgenomen worden i.v.m. milieudrukken moet, volgens ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO, een wetenschappelijke toets gebeuren zodanig dat een correct verband wordt gelegd tussen de instandhoudingsdoelstellingen voor habitats en soorten en de prioritaire inspanningen. Daarnaast ontbreekt momenteel nog een economische analyse met inbegrip van een kosten-batenanalyse die er voor zorgt dat de beschikbare middelen zo efficiënt mogelijk kunnen ingezet worden. 4 PASSIEVE IMPLEMENTATIE 4.1 Vermijd dat de passende beoordeling een vergunningenstop veroorzaakt Via het instrument van de passende beoordeling zullen socio-economische activiteiten in (interne werking) en in de omgeving van (externe werking) een SBZ getoetst worden op hun eventuele betekenisvolle impact op de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen. Via de passende beoordeling wordt elke economische activiteit of publiek investeringsproject (infrastructuur ) die potentieel een invloed heeft op de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen gevat. Van zodra een betekenisvolle impact wordt vastgesteld dienen milderende maatregelen te worden genomen of dient de activiteit te worden stopgezet. 7 In de Implementatienota worden de kernelementen van de praktische wegwijzers Passende beoordeling beschreven. 8 Er wordt een onderscheid gemaakt tussen enerzijds de milieudrukken waarvoor een programmatische aanpak is uitgewerkt (cf. infra 4.2) en anderzijds de milieudrukken waarvoor geen programmatische aanpak is uitgewerkt. Zolang er geen programmatische aanpak is, is het tweede scenario van toepassing. Van zodra lokaal de grenswaarden worden overschreden kunnen volgens de Implementatienota geen vergunningen meer uitgereikt worden voor nieuwe activiteiten die de milieudruk verder verhogen. Hervergunningen voor bestaande activiteiten zijn enkel mogelijk als daarmee de eigen impact volledig wordt weggenomen of de overschrijding van de grenswaarde volledig wordt teniet gedaan. Gezien de mate van overschrijding van bepaalde milieudrukken leidt de toepassing van dit scenario wel degelijk tot een vergunningenstop en zullen heel wat bestaande bedrijven hun activiteiten moeten stop zetten. Om dit te vermijden moet zo snel als mogelijk een programmatische aanpak worden uitgewerkt voor het terugdringen van de overschrijdingen van de milieudrukken met de zwaarste impact. 4.2 Een programmatische aanpak geeft ontwikkelingsruimte aan ondernemingen De visie op een programmatische aanpak opgenomen in de Implementatienota is niet dezelfde als die van ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO. In de Implementatienota ligt de klemtoon nl. op het realiseren van een daling van de milieudruk via generieke brongerichte maatregelen. Hierbij kunnen bestaande bedrijven enkel een afname realiseerbaar met toepassing van BBT opgelegd krijgen en kunnen uitbreidingen geweigerd worden als de toepassing van BBT een onvoldoende afname genereert. Dit is een te sterk vereenvoudigde voorstelling van zaken: zo wordt niet ingegaan op de gebiedsgerichte maatregelen (beheermaatregelen), noch op de ontwikkelingsruimte die voor de sectoren wordt gecreëerd door toepassing van brongerichte maatregelen. 7 Compenserende maatregelen zijn enkel mogelijk bij activiteiten van algemeen belang die niet op een andere manier gerealiseerd kunnen worden. 8 Implementatienota, blz. 73 e.v. 4 / 7

5 Bron: Programmatische Aanpak Stikstof (PAS), versie t.b.v. Raad van State, 9 februari 2012, 11. Voor ABS, Boerenbond, Voka en UNI- ZO is een programmatische aanpak een gebieds- en sectoroverschrijdend, integraal programma om een bepaalde milieuproblematiek, zoals de stikstofproblematiek, het hoofd te bieden. Met een programmatische aanpak wordt enerzijds beoogd de natuurdoelen voor Natura 2000 te realiseren en anderzijds dat tegelijkertijd duurzame economische ontwikkeling en cultureel relevante activiteiten mogelijk blijven. 9 De kern van een programmatische aanpak bestaat uit het maken van bindende afspraken om het milieuprobleem aan te pakken op verschillende niveaus en vanuit verschillende sectoren (landbouw, industrie, verkeer en vervoer). De aanpak is een combinatie van het treffen van brongerichte maatregelen die blijvend leiden tot een daling van de milieudruk en het treffen van gebiedsgerichte maatregelen, bv. hydrologische maatregelen, die leiden tot een verbetering van de natuurkwaliteit van de habitats. Met de programmatische aanpak wordt dan beoogd een deel van de afname van de depositie die door bestaande en nieuwe brongerichte maatregelen kan worden bereikt, te benutten voor nieuwe ontwikkelingen. Dit is de zogenaamde ontwikkelingsruimte. Dit laatste element wordt in de Implementatienota onderbelicht, maar is een noodzakelijke voorwaarde voor een geslaagde implementatie van een programmatische aanpak: sectoren aanvaarden maar bijkomende brongerichte maatregelen als ze toekomstige ontwikkelingen en uitbreidingen binnen die sector ruimte geven. 4.3 Vlaanderen in Actie is meer dan de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO wijzen er op dat, voor een aantal beleidsdomeinen, de realisatie van de S- IHD in sterke mate kan interfereren met hun eigen beleidsopdracht waardoor het hen in het slechtste geval zeer moeilijk wordt gemaakt hun eigen beleidsopdracht te realiseren. ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO menen dat een gebrekkige afstemming geen voorbeeld is van een samenhangend, evenwichtig en geïntegreerd beleid. Onder meer de ontwikkeling van hoogwaardige infrastructuur en bedrijventerreinen, naast de ontwikkeling van de ondernemingen zelf, worden gevat door de voorliggende S-IHD. De realisatie van dergelijke, gewenste overheidsprojecten kunnen, bij een eventuele betekenisvolle aantasting, ofwel niet meer doorgaan (vergunningenstop), ofwel slechts gerealiseerd worden mits het realiseren van meestal ingrijpende compensaties, die dan meestal in het openruimtegebied worden uitgevoerd. ABS, Boerenbond, Voka en UNIZO vragen dat eventuele knelpunten en ongewenste interferenties een maatschappelijk aanvaardbare oplossing krijgen. 9 Raad van State (Nederland), Voorlichting met betrekking tot de Programmatische Aanpak Stikstof, No.W /IV, 3. 5 / 7

6 5 SECTORSPECIFIEKE AANDACHTSPUNTEN 5.1 ABS en Boerenbond PDPO III In de Implementatienota wordt te pas en te onpas verwezen naar de PDPO-budgetten voor de financiering van o.a. de opmaak van geïntegreerde beheerplannen en milieuconditiecontracten. Opvallend is dat dat natuurverenigingen en privé-eigenaars voor het beheer van habitats en leefgebieden van soorten vergoed zullen worden via het budget natuur. Wanneer landbouwers eenzelfde inspanning leveren, stelt de Implementatienota dat de financiering moet gebeuren vanuit de PDPO-budgetten. Wanneer de financiering op termijn wegvalt, wil het ANB bovendien wel de garantie dat de beperkende maatregelen behouden blijven. ABS en Boerenbond stellen dat de PDPO-budgetten een andere finaliteit kennen. Het spreekt voor zich dat de middelen noodzakelijk voor het beheer en de inrichting van de SBZ s (en het flankerend beleid daaraan gekoppeld) gefinancierd zullen moeten worden via het budget natuur Afstemming RSV De gebieden die ontstaan door de opmaak van geïntegreerde beheerplannen in functie van natuurdoelen, leveren een bijdrage aan de doelstellingen en de kwantitatieve taakstellingen van het RSV voor het buitengebied. ABS en Boerenbond stellen dat de bijkomende natuur in kader van de realisatie van de instandhoudingsdoelstellingen of opgenomen in de geïntegreerde beheerplannen moet aangerekend worden op de ruimtebalans van het RSV. In elk geval aanvaardt de landbouwsector niet dat hij twee maal grond moet inleveren Doet handhaving de motor aanslaan of stilvallen? Voor wat betreft het luik handhaving in de Implementatienota stellen ABS en Boerenbond dat de voorgestelde wijzigingen aan het Vegetatiebesluit m.b.t. de bescherming van leefgebieden van soorten in het agrarisch gebied niet verder mag gaan dan wat Europa oplegt (gold-plating in het Natuurdecreet). Daarnaast moet zeer omzichtig worden omgesprongen met de voorgestelde en ver doorgedreven koppeling met de randvoorwaarden directe inkomenssteun die in de Implementatienota wordt voorgesteld als motor voor de verplichtende fase. 5.2 Voka en UNIZO Voka en UNIZO wijzen er op dat er momenteel verschillende compensatie/vergoedingsmechanismen bestaan voor de zogenaamde grondgebonden vermogens- of inkomensnadelen, maar dat er nog een oplossing gezocht moet worden voor de schade die ontstaat bij vergunningsplichtige inrichtingen wanneer de instandhoudingsdoelstellingen hun bewegingsruimte inperkt om te investeren of exploiteren In het Minaraadadvies van 25 oktober 2012 werd in die zin reeds gesteld dat een oplossing gezocht moet worden voor het vraagstuk betreffende de schade die voortvloeit uit de aanscherping van vergunningsvoorwaarden om de instandhoudingsdoelstellingen te halen, wanneer er bv. voorwaarden worden opgelegd die verder gaan dan de BBT s, waardoor ook de investeringkost verhoogt. Tevens moet een oplossing worden gezocht voor het vraagstuk van de kapitaalschadecompensatie die aan de orde is wanneer de verderzetting of uitbreiding van een exploitatie op belangrijke wijze wordt belemmerd of onmogelijk wordt gemaakt ten gevolge van de instandhoudingsdoelstellingen. 5.3 Voka Tot slot wenst Aquaflanders te benadrukken dat de drinkwatervoorziening een publieke taak is die vraagt om een duurzame strategie. Aquaflanders vraagt om de mogelijke rek in de Europese regelgeving te gebruiken en vraagt dan ook om de ontwerp IHD-rapporten in die zin te wijzigen door in elk rapport waar interactie met een drinkwaterwinning is, het volgende over te nemen: de vermelde doelstellingen dienen gerealiseerd te worden binnen de randvoorwaarden van de huidig vergunde waterwinningen voor de openbare drinkwatervoorziening. 6 / 7

7 Piet Vanthemsche Voorzitter Boerenbond Hendrik Vandamme Voorzitter ABS Jo Libeer Gedelegeerd bestuurder Voka Karel Van Eetvelt Gedelegeerd bestuurder UNIZO 7 / 7