Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar Suriname Nr. 1 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal 's-gravenhage, 2 december 1987 Hierbij moge ik u het rapport van de waarnemersdelegatie die in opdracht van de Nederlandse regering de verkiezingen van 25 november 1987 in Suriname heeft bijgewoond, aanbieden. De regering spreekt hierbij gaarne haar dank uit aan de waarnemers. Uit het rapport van de waarnemers blijkt dat de verkiezingen zich ondanks enige administratieve onvolkomenheden, hebben voltrokken volgens democratische beginselen. Ten aanzien van de verkiezingen in de districten Sipaliwini, Brokopondo en Marowijne hebben de waarnemers gesteld nog geen oordeel te kunnen geven. De regering hecht groot belang aan de constatering van de waarnemers dat in Suriname vrije en geheime verkiezingen hebben plaats gevonden. Zij acht dit een belangrijke ontwikkeling in het democratiseringsproces. Zodra de nieuw Assemblee een President en een Vice-President zal hebben gekozen en een nieuwe Surinaamse regering zal zijn samengesteld, rekening houdend met de verkiezingsuitslag, zullen zoals reeds gesteld, gesprekken kunnen beginnen over normalisering van de betrekkingen tussen beide landen. Hierbij zullen ook aan de orde komen het herstel van de ontwikkelingsrelatie en de kwestie van de overige opgeschorte verdragen. De Ministervan Buitenlandse Zaken, H. van den Broek S-IZ Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 1

2 RAPPORT WAARNEMERS VERKIEZINGEN SURINAME 25 NOVEMBER 1987 Inleiding Op uitnodiging van de Surinaamse Regering heeft de Nederlandse Regering waarnemers aangewezen voor het bijwonen van de verkiezingen die op 25 november jl. in Suriname hebben plaatsgevonden. De volgende personen hebben in de periode van 18 november tot 30 november in Suriname als waarnemers de voorbereidingen van de verkiezingen, de verkiezingen en de resultaten daarvan bijgewoond (voor instructie aan waarnemers zie bijlage 1): - mr. G. C. van Dam; - dr. H. M. Franssen; - mr. A. Geurtsen; - dr. Th. G. J. Kerstiëns; - drs. P. Nelissen. De waarnemers hebben op de verkiezingsdag waargenomen in zeven van de tien districten. Mr. Van Dam en drs. Nelissen zijn op 24 november naar Nickerie vertrokken en hebben op 25 november aldaar waargenomen en vervolgens in Coronie, Saramacca, Wanica en Paramaribo. Dr. Kerstiëns is op 24 november naar Marowijne vertrokken en heeft 25 november aldaar stembureaus bezocht en vervolgens in Commewijne. Dr. Franssen en mr. Geurtsen bezochten stembureaus in Paramaribo en Commewijne. De waarnemers zijn in het bezit gesteld van een exemplaar van de grondwet, het decreet kiesregeling en de diverse staatsbesluiten en beschikkingen die daarna met betrekking tot de verkiezingen zijn uitgevaardigd. Aanloop tot verkiezingen De dagen vóór de verkiezingsdag in Suriname doorgebracht zijn besteed aan oriëntering over de achtergrond en de betekenis van deze verkiezingen voor de Surinaamse bevolking. Gesprekken werden gevoerd met mensen uit diverse sectoren van de Surinaamse samenleving. In dat kader is gesproken met leiders van de politieke partijen, leden van het Onafhankelijk Kiesbureau (Centraal Hoofdstembureau), vertegenwoordigers van de kerken, de vakbeweging, bosnegers, de EG-vertegenwoordiging te Paramaribo en anderen. Voorts werden zoveel mogelijk verkiezingsbijeenkomsten van de belangrijkste partijen bezocht. De sterk uiteenlopende belangstelling van de kiezers voor deze bijeenkomsten correspondeert in hoge mate met de uitslag van de verkiezingen en met het verrassend hoge opkomstpercentage. Uit de vele gevoerde gesprekken en uit gesprekjes met de kiezers op de verkiezingsmanifestaties kwam naar voren, dat de belangrijke betekenis van deze verkiezingen voor de Surinaamse bevolking hierin heeft bestaan, dat zij zich kon uitspreken over het aan de macht zijnde bewind. De leiders van de oude partijen hebben dit goed vertaald door ondanks de kritiek die op enkele onderdelen van de nieuwe grondwet werd geleverd, het dóórgaan van de verkiezingen te steunen. Voor zover de waarnemers hebben kunnen constateren hebben de politieke partijen en hun kandidaten voor De Nationale Assemblee over het algemeen hun standpunten in vrijheid kunnen uitdragen. Zij hebben van die gelegenheid ruimschoots gebruik gemaakt. Wat de toegang tot de media betreft is de waarneming beperkt gebleven tot de twee landelijk verschijnende dagbladen. Waarnemers werd gerapporteerd dat de, als meest kritische publikatie bekend staande, Tweede Kamer, vergaderjaar , 20361, nr. 1 2

3 «De Ware Tijd» wegens papierschaarste niet optimaal ruimte kon bieden aan het politiek gebeuren. «De West» zou minder lijden onder deze schaarste maar zou nog meer zelfcensuur toepassen. Tussen radio en televisie moet onderscheid worden gemaakt. Via de radio bestond - volgens eigen waarneming - (betaalde) vrije toegang. De beperkte t.v. zendtijd en de geringe mogelijkheden vanwege andere waarnemingsactiviteiten om dit medium te volgen, maakten een eigen oordeel moeilijk. De kleinere politieke partijen beklaagden zich echter over de illusoire mogelijkheid in beeld te komen. De contacten tussen de partijen en hun kiezers konden in alle districten onbelemmerd plaatsvinden behoudens in de districten Marowijne, Brokopondo en Sipaliwini, waar dit onbelemmerde contact uiteraard niet mogelijk was. Naast de uitgesproken wens van vele kiezers om hun gevoelens over het zittende bewind te uiten is de economisch-financiële situatie van het land van grote invloed geweest. Daarbij bleek de relatie Suriname-Nederland gevoeld te worden als een band van bijzondere aard. De kiezers verwachten in het nieuwe bestel een spoedig herstel van de ontwikkelingshulprelatie en dientengevolge een verbetering van de economie. Wel is men zich bewust van het feit, dat een andere besteding van de voorhanden deviezen een eerste vereiste is voor een mogelijke verlichting van acute problemen op vitale terreinen. De waarnemers hebben geconstateerd dat zich bij de voorbereidingen van de verkiezingen enige administratieve oneffenheden hebben voorgedaan, die voornamelijk veroorzaakt lijken door de grote spoed waarmee de voorbereidingen voor de verkiezingen getroffen dienden te worden. De waarnemers kunnen zich niet aan de indruk onttrekken dat hoewel lang van te voren bekend was op welke datum de verkiezingen zouden plaatsvinden, pas laat, maar toen ook met grote inzet, een aanvang gemaakt is met de definitieve voorbereidingen. Als voorbeeld kan genoemd worden de verlenging tot tweemaal toe van de kandidaatstelling (sluitingsdatum 19/20 oktober eerst verlengd tot 22 oktober, later tot 9 november), waarbij wat betreft de laatste verlenging de vraag gesteld kan worden of deze zich verstaat met hetgeen ter zake in Grondwet en Decreet Kiesregeling is gesteld. Voorts bleek bijvoorbeeld dat het Centraal Bureau voor Burgerzaken door de grote toeloop niet alle registraties tijdig heeft kunnen afwikkelen en de resultaten daarvan beschikbaar heeft kunnen stellen. Ten aanzien van de plaatsing van stembureaus bleek dat getracht is in te spelen op de problemen die heersen in Marowijne, Sipaliwini en Brokopondo. Zowel in deze gebieden als in Paramaribo zijn om kiezers de kans te geven hun stem uit te brengen stembureaus geopend. Het Onafhankelijk Kiesbureau heeft voor de verkiezingen enige kanttekeningen geplaatst bij de rechtmatigheid van deze oplossing. Waarnemers hebben vastgesteld dat de Kiesregeling in deze situatie niet voorziet. Verkiezingsdag Alle waarnemers constateerden op de verkiezingsdag in de districten die zij bezochten een grote belangstelling van de bevolking om aan de verkiezingen deel te nemen, met uitzondering van het district Marowijne. Kiezers bleken het advies van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de politieke partijen te hebben opgevolgd en meldden zich reeds 's morgens in groten getale bij de stembureaus, hetgeen in de ochtenduren leidde tot lange rijen wachtenden. De toeloop bleek des namiddags evenwel overal goed verwerkt te zijn. Bevindingen mr. G.C. van Dam, dr. H.M. Franssen, mr. A. Geurtsen en drs. P. Nelissen De heren Franssen en Geurtsen brachten om uur een bezoek aan stembureau nr. 22, Petrus Dondersschool, alwaar zij het openen van het Tweede Kamer, vergaderjaar , 20361, nr. 1 3

4 stembureau bijwoonden. Bij de opening van het stembureau werden alle voorschriften naar behoren gevolgd. Beide waarnemers zijn vervolgens met een lid van het Centraal Hoofdstembureau langs diverse stembureaus in verschillende delen van Paramaribo gereden. Hierbij is bijzondere aandacht besteed aan de in Paramaribo opgestelde stembureaus voor de districten Sipaliwini, Brokopondo en Marowijne. Bij deze stembureaus was een geringe toeloop te constateren, die contrasteerde met de zeer grote belangstelling bij de overige stembureaus. De waarnemers Van Dam en Nelissen bezochten om uur het skantoor te Nickerie, vervolgens woonden zij de opening van een stembureau bij en bezochten voorts een twintigtal stembureaus in de districten Nickerie, Coronie en Saramacca. Bij het bezoek aan de stembureaus bleken zich voornamelijk problemen voor te doen bij de procedure waarbij men zonder oproepkaart toch kon stemmen. Sommige kiezers kwamen wel op de kiezerslijst voor doch hadden geen oproepkaart ontvangen, anderen hadden geen oproepkaart ontvangen en kwamen ook niet op de kiezerslijst voor. Dit probleem was door het Ministerie van Binnenlandse Zaken dat belast was met de organisatie van de verkiezingen, onderkend. Directeur van het Ministerie van Binnenlandse Zaken, mr. F.F.J. Troon, had onder meer aan de voorzitters van de stembureaus een circulaire gezonden die in een aantal gevallen oplossing bleek te bieden. De circulaire is volgens een hoofd van een stembureau later mondeling door de scommissaris te Commewijne ingetrokken, doch deze mondelinge intrekking had blijkbaar niet alle voorzitters van stembureaus in dat district bereikt. Waar conform genoemde circulaire van Directeur Ministerie van Binnenlandse Zaken ook aan mensen die niet op de kiezerslijst voorkwamen een oproepkaart werd verstrekt, werden aanvullende kiezerslijsten opgemaakt. Gedurende de dag werden aan een aantal stembureaus door het Ministerie van Binnenlandse Zaken nog aanvullende kiezerslijsten verstrekt. Bij een aantal stembureaus waren vertegenwoordigers van het Centraal Bureau voor Burgerzaken (CBB) aanwezig om alsnog personen die niet op de kiezerslijsten voorkwamen te registreren. Bij andere stembureaus kwamen ambtenaren van het CBB langs. Sommige kiezers werden naar de bevolkingsadministratie bij de scommissaris gestuurd, andere dienden enige tijd te wachten alvorens zij hun stem konden uitbrengen. De omvang van bovengenoemde problemen was echter zo gering dat deze geen enkele invloed op de einduitslag van de verkiezingen gehad kan hebben. Opvallend was dat bij vrijwel alle stembureaus «schaduwbureaus» aan het werk waren, in het bijzonder van aanhangers van het Front. Door deze schaduwstembureaus werden onder meer alle kiezers die een stem uitbrachten geturfd. De voorzitters van de stembureaus gaven hieraan alle medewerking. Propagandisten, die kiezers tot op het moment van het betreden van het stembureau erop wezen hoe op juiste wijze op hun partij gestemd diende te worden, konden ongestoord hun taak verrichten. Van animositeit tussen aanhangers van de diverse partijen leek geen sprake. In het Saramaccadistrict werd in één stembureau een gespannen sfeer aangetroffen onder de stemmers, die veroorzaakt zou zijn door een werkgever uit de streek, tevens kandidaat voor de NDP, die honderden mensen in dienst genomen zou hebben in ruil voor het uitbrengen van hun stem op zijn partij. De voorzitter van het stembureau trad corrigerend op toen stemmers na het uitbrengen van hun stem hun stembiljet aan de aanhang van betrokkene toonden. Tegen sluitingstijd zijn de waarnemers naar stembureaus teruggegaan, waar zij de sluiting van het stembureau bijwoonden. Bij de sluiting viel de grote aandacht op die bij het publiek bestond voor een juiste afdoening Tweede Kamer, vergaderjaar , 20361, nr. 1 4

5 van de voorgeschreven regels alsmede de grote aandacht voor de conclusie van het stembureau met betrekking tot de (on)geldigheid van de stembiljetten. Bevindingen dr. Th. G. J. Kerstiëns Het verkiezingsklimaat in Marowijne werd bepaald door de volgende factoren: - De conflictsituatie waardoor stembureaus niet geopend konden worden in plaatsen als Albina, Moengotapoe, Patamacca en vele andere dorpen. - Het niet stellen van kandidaten met name door het Front, wat zeker bijgedragen heeft tot - zeker in vergelijking met de rest van het land - een lage opkomst. - Een gevoel van vrees om de stad Moengo te verlaten of er naar toe te gaan, verergerd door recente incidenten. In de stad Moengo waren zes stembureaus ingericht die door de waarnemer in de ochtend rond uur en de middag rond uur werden bezocht. De bureaus voor personen buiten de stad werden gekenmerkt door grote rust. Bureau voor Albina om uur meldde drie uitgebrachte stemmen, dat voor Patamacca één, dat voor Moengotapoe twintig. De bureaus voor stadsbewoners blonken evenmin uit door grote bedrijvigheid; bij een stembureau waren rond uur 65 kiezers aanwezig, bij de koploper 312 op een kieslijst van De bureaus waren goed van in meerderheid uit Paramaribo afkomstige staf voorzien. De staf was aan de vooravond uitvoerig voorgelicht over de te volgen procedures. Slechts drie partijen deden in Marowijne aan de verkiezingen mee: - PALU die zeer nadrukkelijk en zichtbaar aanwezig was bij ieder verkiezingsbureau om adspirantstemmers voor te lichten. - NDP die opviel door bescheiden opstelling, hier en daar een figuur met NDP-petje. Ondervraagd over hun zichtbare afwezigheid kreeg waarnemer het vermanend antwoord «wij zijn bang voor represailles later». - Pendawalima die zich slechts vertoonde op de verkiezingsbiljetten. Het verkiezingsproces verliep dientengevolge met grote ordentelijkheid in een sfeer van tropische rust. In Commewijne, waar 15 bureaus door waarnemer in de namiddag werden bezocht, heerste een geheel andere atmosfeer: die van een «blijde incomste», de incomste van het Front wel te verstaan. Deze partij was overal zeer duidelijk aanwezig, had overal zijn stalletjes, radio-apparatuur etc. Ook andere partijen zoals NDP, SPA en PALU waren hier en daar aanwezig, doch rond hun uitstallingen heerste een sfeer die naar mate het uur vorderde van afnemende hoop tot doffe gelatenheid afzakte. Het verkiezingsproces verliep overal model. Er waren betrekkelijk weinig gevallen van kiezers zonder oproepingskaart en waarnemer constateerde slechts een geval van poging tot fraude: iemand kwam met volmacht van een militair die zelf al gestemd bleek te hebben. Het bureau was waakzaam. Er was voldoende controle om na sluiting fraudegevallen bij het tellen der stemmen te voorkomen. Algemene opmerkingen van de waarnemers De waarnemers hebben kennis genomen van de bevindingen van de leden van de Nederlandse ambassade gedurende de verkiezingen, die geheel in overeenstemming bleken te zijn met hun eigen bevindingen. Door ambassadeleden werden bezoeken gebracht aan de districten Paramaribo, Wanica, Para en Commewijne. Tweede Kamer, vergaderjaar , 20361, nr. 1 5

6 De waarnemers hebben geconstateerd dat de verkiezingen voor de overgrote meerderheid van de kiezers op de 25e november een feestelijk gebeuren was. Met veel enthousiasme is in bijna alle districten aan de verkiezingen deelgenomen. Dit uitte zich aan het einde van de dag in demonstratieve overwinningsritten door Paramaribo van Front-aanhangers. Voordat het enthousiasme in de avonduren (te) groot kon worden is door de leiders van het Front opgeroepen tot terughoudendheid. Men vroeg de kiezers thuis de uitslagen af te wachten. Aan deze (gezien de omstandigheden verstandige) oproep is gevolg gegeven. Conclusies Ondanks enige administratieve oneffenheden hebben de verkiezingen zich voltrokken volgens democratische beginselen. Een definitief oordeel over de verkiezingen in de districten Sipaliwini, Marowijne en Brokopondo kan thans niet gegeven worden. Voor de overige zeven districten concluderen de waarnemers dat in de verkiezingen de kiezers hun wens op juiste wijze tot uitdrukking hebben kunnen brengen. Aangetekend zij dat de grote belangstelling van de kiezers voor de verkiezingen opvallend was, hetgeen aan het opkomstpercentage kan worden afgelezen. Met deze verkiezingen heeft de Surinaamse regering haar toezegging vrije en geheime verkiezingen te zullen houden gestand gedaan. De organisatoren van de verkiezingen verdienen grote lof, vooral ook gezien de korte tijdspanne waarbinnen de verkiezingen tenslotte georganiseerd dienden te worden. De registratie bleek beter te lopen dan men mocht verwachten. De bij de organistie en uitvoering van de verkiezingen betrokkenen hebben zich met volle inzet van hun taak gekweten. Het Surinaamse Ministerie van Buitenlandse Zaken, de voorzitters en leden van de stembureaus hebben waarnemers loyaal bijgestaan bij de uitvoering van hun taak. De waarnemers zijn erkentelijk voor de bijzonder bekwame en hulpvaardige wijze waarop de Tijdelijke Zaakgelastigde te Paramaribo en zijn medewerkers van de Nederlandse ambassade hen geassisteerd hebben bij de voorbereidingen van de verkiezingen, op de dag van de verkiezingen en bij de afwerking van de resultaten daarvan. Paramaribo, 27 november 1987 Mr. G. C. van Dam Dr. H. M. Franssen Mr. A. Geurtsen Dr. Th. G. J. Kerstiëns Drs. P. Nelissen Tweede Kamer, vergaderjaar , 20361, nr. 1 6

7 BIJLAGE I Instructie voor waarnemers die in opdracht van de Nederlandse Regering de verkiezingen in Suriname bijwonen U vergewisse zich er zo goed mogelijk van dat politieke partijen en kandidaten voor de Nationale Assemblee in alle vrijheid en zonder enige intimidatie hun standpunten kunnen uitdragen, toegang tot de media hebben alsook in hun contact met de kiezers, in welk kiesdistrict dan ook, niet worden belemmerd. U vergewisse zich er zo goed mogelijk van dat alle kiesgerechtigden een stemoproep hebben ontvangen en in de gelegenheid zijn in alle vrijheid en zonder enige initimidatie hun stem uit te brengen. U stelt zich zo goed mogelijk op de hoogte van de toepassing van de procedures die gelden bij het stemmen, het tellen van de stemmen en het toewijzen van de zetels. U bezoekt zoveel mogelijk kiesdistricten, zowel voorafgaand als tijdens de verkiezingen. Reden om van een bezoek af te zien aan een bepaald kiesdistrict, kan zijn indien u daarbij naar uw eigen oordeel een onaanvaardbaar persoonlijk veiligheidsrisico zou lopen. Tijdens uw verblijf in Suriname onthoudt u zich van het uitspreken van enig waardeoordeel over het verloop van de verkiezingen. Ook in uw contacten met de media ware hiermede rekening te houden. Van uw bevindingen stelt u binnen 1 week na terugkeer uit Suriname een gemeenschappelijk schriftelijk rapport op voor de Minister van Buitenlandse Zaken van het Koninkrijk, waarin uiteraard ruimte bestaat voor eventueel afwijkende opvattingen en observaties. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 7

8 BIJLAGE II Lijst van stembureaus die onder meer bezocht werden No. Naam Paramaribo Petrus Dondersschool Openbare School Clevia Ressort Rainville Hendrikschool, Gravenstraat Ressort Blauwgrond Ressort Blauwgrond Ressort Blauwgrond Ressort Blauwgrond Ressort Rainville Marowijne' Ressort Moengo Ressort Wanhatti Ressort Galibi Ressort Moengotapoe Ressort Albina Ressort Patamacca Marowijne Ressort Moengo Ressort Moengo Ressort Wanhatti Ressort Moengotapoe Ressort Albina Ressort Patamacca Commewijne 301 Ressort Nieuw Amsterdam 302 Ressort Nieuw Amsterdam 303 Ressort Nieuw Amsterdam 304 Ressort Alkmaar Commewijne 307 Ressort Nieuw Amsterdam 309 Ressort ALkmaar 310 Ressort Alkmaar 311 Ressort Tamanredjo 312 Ressort Tamanredjo 314 Ressort Tamanredjo 320 Ressort Tamanredjo 321 Ressort Tamanredjo 322 Ressort Meerzorg 324 Ressort Meerzorg 326 Ressort Meerzorg 328 Ressort Meerzorg Nickerie 362 Ressort Oostelijke Polders 364 Ressort Oostelijke Polders 1 Stembureaus in «Ons Erf» te Paramaribo 2 Stembureaus in Moengo Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 8

9 356 Ressort Wageningen 358 Ressort Wageningen 359 Ressort Groot Henar 367 Ressort Groot Henar 368 Ressort Nieuw Nickerie 372 Ressort Nieuw Nickerie 376 Ressort Westelijke Polders Coronie 391 Ressort Welgelegen 392 Ressort Totness 394 Ressort Johanna Maria Saramacca 331 Ressort Calcutta 332 Ressort Calcutta 334 Ressort Tijgerkreek 335 Ressort Tijgerkreek 337 Ressort Groningen 338 Ressort Groningen 339 Ressort Groningen 340 Ressort Groningen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 1 9