Schaalverandering in de Vlaamse land- en tuinbouw

Transcriptie

1 Schaalverandering in de Vlaamse land- en tuinbouw Joris Relaes ILVO Beitem, 10 maart 2017

2 4 op de 10 landbouwers denken dat ze niet meer in de landbouw zullen werken in 2026 (VILT )

3 Daling aantal bedrijven in de primaire sector geen nieuw fenomeen. Wat is de kritische grens?

4 Schaalvergroting Aantal bedrijven daalt jaarlijks met 3 à 4% Productie blijft op peil (breidt uit) Schaalvergroting: gemiddelde neemt toe omdat vooral kleine bedrijven verdwijnen Omvang Vlaamse landbouwbedrijven blijft relatief beperkt

5 Debat in het Vlaams Parlement over schaalverandering (okt feb.2016) ILVO Studie Schaalgrootte en schaalvergroting in de Vlaamse landen tuinbouw (Departement Landbouw en Visserij (2014)) Studie Economische impact van schaalvergroting in de Vlaamse melkveehouderij (Departement landbouw en visserij (2015)) Presentatie Bart Van der Straeten in de Commissie landbouw van het Vlaams Parlement (2016) Resolutie van het Vlaams Parlement betreffende de schaalverandering en differentiatie in de land- en tuinbouwsector (2016) De uitdaging is niet langer meer produceren, maar meer toegevoegde waarde realiseren zodat de boer of tuinder een leefbaar inkomen kan genereren uit zijn of haar bedrijf.

6 Resolutie van het Vlaams Parlement betreffende de schaalverandering en differentiatie in de land- en tuinbouwsector de leefbaarheid en de lokale verankering van bestaande en toekomstige land- en tuinbouwbedrijven helpen verzekeren door te focussen op het creëren van businessmodellen op maat die toegevoegde waarde creëren, en hierbij oog hebben voor de opportuniteiten van zowel reguliere als biologische landbouw de sterktes en zwaktes van bestaande nichemarkten in kaart brengen en onderzoeken op welke manier de Vlaamse land- en tuinbouwsector zich als geheel kan onderscheiden op de wereldmarkt

7 Schaalvergroting een emotioneel geladen debat Is het probleem de schaalgrootte? Is het probleem de industrialisering van de productieprocessen? Landbouw is de enige economische sector die werkt met levende materie. Is emotioneel geladen, en brengt ethische vragen met zich mee. Wordt de grootte van een bedrijf afgetoetst t.o.v. een (onrealistisch) idyllisch beeld van een landbouwbedrijf (boerderij) dat in ons collectief geheugen is opgeslagen?

8 Schaalvergroting in beeld

9 110 Schaalvergroting in beeld: aantal bedrijven Aantal bedrijven % * 2012 Alle beroepsmatige bedrijven Bedrijven met akkerbouwgewassen Bedrijven met tuinbouwgewassen Bedrijven met runderen Bedrijven met varkens Bedrijven met 100 kippen of meer

10 Schaalvergroting in beeld 40 Oppervlakte cultuurgrond (ha/bedrijf) * 2012 Alle beroepsmatige bedrijven Bedrijven met akkerbouwgewassen Bedrijven met tuinbouwgewassen Bedrijven met runderen Bedrijven met varkens Bedrijven met 100 kippen of meer

11 Schaalvergroting in beeld 3 2,8 Voltijdse arbeidskrachten 2,6 2,4 2,2 2 1,8 1,6 1, * 2012 Alle beroepsmatige bedrijven Bedrijven met akkerbouwgewassen Bedrijven met tuinbouwgewassen Bedrijven met runderen Bedrijven met varkens Bedrijven met 100 kippen of meer

12 Evolutie bedrijfsgrootte dierlijke sectoren Aantal dieren -34% tot + 8% melkkoeien zoogkoeien mestvarkens zeugen legkippen vleeskippen Aantal bedrijven -70% tot -40% melkkoeien zoogkoeien ILVO mestvarkens zeugen legkippen vleeskippen

13 Evolutie van de bedrijfsgroottes Toename gemiddeld aantal dieren per bedrijf % tot +110% melkkoeien zoogkoeien mestvarkens zeugen legkippen vleeskippen

14 Waarde van een gemiddelde Bedrijven intensieve veehouderij bijna verdubbeld!? Schaalvergroting complexer dan vraag hoe evolueert gemiddelde grootte van een bedrijf Samenspel van processen Stoppers/nieuwkomers Blijvers Stabiel/dalen Groeiers Organische groei Sterke groei

15 Trends voor schaalvergroting groei van sectorgemiddelde > groei van de nog aanwezige bedrijven Sectorgemiddelde (melksector) verschil (%) aantal dieren ,9 aantal bedrijven ,9 gemiddeld aantal dieren (stuks/bedrijf) 33,6 47,5 41,3 Groei van de nog aanwezige bedrijven (melksector) ILVO verschil (%) aantal dieren ,3 gemiddeld aantal dieren (stuks/bedrijf) 39,8 47,5 19,3

16 Schaalgrootte in beeld: sectoren (2012) Melkkoeien bedrijven met gemiddeld 48 melkkoeien 5% grootste bedrijven (302): min. 109 melkkoeien 1% grootste bedrijven (60): min. 168 melkkoeien 5 grootste bedrijven: gem. 441 melkkoeien Glastuinbouw bedrijven met gemiddeld 1,1 ha onder glas 5% grootste bedrijven (85): min. 3,3 ha 1% grootste bedrijven (17): min. 7,2ha 5 grootste bedrijven: gem. 13,1 ha

17 Schaalgrootte in beeld: provincie & sector (2012) Provincie Totaal (#) Vleesvarkens Gemiddeld (#/bedrijf) Totaal (ha) Akkerbouw Gemiddeld (ha/bedrijf) Antwerpen ,2 West-Vlaanderen ,7 Oost-Vlaanderen ,3 Limburg ,1 Vlaams-Brabant ,2

18 De trends achter de cijfers Schaalvergroting zet zich door Vooral door het verdwijnen van de zeer kleine bedrijven Weinig heel grote bedrijven in Vlaanderen Aantal arbeidskrachten op de bedrijven neemt toe (belang seizoenarbeid neemt toe) Schaalvergroting is gekoppeld aan specialisatie en intensivering Aantal dieren per bedrijf stijgt het meest bij bedrijven met varkens en kippen

19 Schaalvergroting vaak een discontinu proces op bedrijfsniveau ILVO Bij (gedeeltelijke) bedrijfsovername Wijziging dierenwelzijnswetgeving: Groepshuisvesting zeugen Maximale dichtheden bij braadkippen Overstap naar volièresystemen bij leghennen Wijziging milieuwetgeving: Ammoniakemissie-arme stallen Energieproblematiek: overstap in de glastuinbouw naar WKK s omwille van te hoge energiefactuur (is pas rendabel vanaf +/- 3ha glas) Wijziging landbouwwetgeving: wegvallen quotumsysteem in de melkveehouderij

20 De gemiddelde perceelgrootte volgt de schaalvergroting niet Landbouwpercelen zijn nog steeds zeer klein: gemiddeld 1,34 ha AANDACHTSPUNT!

21 Technologische vooruitgang de motor voor schaalvergroting

22 Aanbod stijgt door technologische vooruitgang Land- en tuinbouw opereert wereldwijd zeer vaak in een aanbodmarktsituatie dit zet druk op de prijzen Hoe hier mee omgaan? een eigen vraagmarkt creëren

23 De immobiliteit van de productiefactoren binnen de landbouw ILVO Prijzen hoog productie neemt toe Prijzen laag productie neemt nog lange tijd toe omdat productiemiddelen in de landbouw vaak niet polyvalent inzetbaar zijn en de landbouwer via een hogere productie zijn inkomen op peil wil houden Micro-economische beslissingen van landbouwers gaan vaak in tegen wat macro-economisch noodzakelijk is!

24 Varkensproductie binnen de Europese Unie blijft stijgen tijdens de crisisjaren Ondanks de lagere prijzen voor varkensvlees zullen de slachtingen binnen de EU in het tweede kwartaal van 2015 toenemen ten opzichte van Tijdens de eerste zes maanden van dit jaar is de productie met 3,9% toegenomen. Zo laat de Europese Commissie in een marktbericht weten. Bijna alle lidstaten hebben hun productie verhoogd. Spanje is hierin koploper met een stijging van maar liefst 9,1%. Andere grote varkensvleesproducenten als Denemarken, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Polen, België, Frankrijk en Nederland lieten ook een hogere productie noteren ten opzichte van een jaar eerder. ILVO Varkensbedrijf.nl 13 oktober 2015

25 Schaalvergroting niet de enige bedrijfstrategie ILVO Schaalvergroting (kostenverlaging) Differentiatie van de productie Marktsegmentatie: geografisch, demografisch, psychografisch, gedragsmatig Productsegmentatie: product, productieproces, dienst Samenwerking tussen bedrijven (horizontale samenwerking) (Nieuw beleidsinstrument horizontale samenwerking: Producentenorganisaties (PO)) Samenwerking in de keten (verticale samenwerking) Afzetcontracten (bv. zuivelsector) Productiecontracten (bv. diepvriesgroentensector) Factorcontracten (bv. kalversector, pluimveesector en varkenssector) (Nieuw beleidsinstrument verticale samenwerking : Brancheorganisaties (BO)) Korte ketenaanpak Externe inkomensbronnen (deeltijdse landbouw)

26 Niet speculeren op crisissen bij anderen!!!

27 Nicheproducten creëren hun eigen vraagmarkt

28 Europese kwaliteitslabels

29 Community Supported Agriculture een nieuw businessmodel dat een stabiel inkomen garandeert

30 Welke strategie voor het grootste deel van onze producten?

31 België (Vlaanderen) belangrijke exporteur van landbouwproducten Poland India New Zealand Mexico Indonesia Malaysia Thailand Denmark Argentinia Australia UK Canada Spain China Italy Belgium Brazil Germany France Netherlands USA World s top agricultural exporters (Source: FAO Statistical Yearbook, 2010) ILVO Billion US$ per year ( )

32 De Belgische landbouwproducten moeten zich als onderscheiden op de wereldmarkt

33

34

35 Hoe pakken we dit aan? Wat zijn de specifieke (niche) kenmerken van elk van onze landbouw- en voedingssectoren? Strategieën ontwikkelen voor elk van de sectoren van de Vlaamse landbouw- en voedingssector om deze niche/specifieke kenmerken te versterken Innovaties ontwikkelen en aanmoedigen die deze strategieën kunnen ondersteunen Niche-/specifieke kenmerken van de Belgische land- en tuinbouw beter in de markt zetten

36 Sterke producten sleutel tot succes!

37 De perensector een succesverhaal van de Vlaamse landbouw Een stijging van het areaal met 252% op iets meer dan 25 jaar tijd. 10 e grootste wereldproducent van peren. In de top drie van grootste perenexporteurs ter wereld. Sector vindt snel nieuwe afzetmarkten na Ruslandembargo.

38 Vlaamse diepvriesgroenten een ijzersterk verhaal +/- 28% van de Europese productie +/- 50% van de wereldexport

39 Belgische aardappelverwerking bij de wereldtop!

40 G-30 Toekomstverkenning Vlaamse varkenshouderij (1 februari 2016) ILVO Op zoek naar meer differentiatie: 1. Betere smaak, geur 2. Nostalgisch afvalvarken 3. Slagerskwaliteit 4. Antibiotica-arm (vrij) 5. Varkens met een verhaal 6. Standaardvarken met meerwaarde 7. Dierenwelzijn 8. Biovarkens 9. Technologisch hoogkwalitatieve varkens voor vleesverwerking 10. Belgische origine

41 Snelle ILVO- touwtest om antibioticaresidu op te sporen bij levende varkens

42 Hoe gaat een onderzoeksinstelling als ILVO hier mee om? Naast het klassieke kostenreducerend onderzoek Meer inzetten op meerwaardecreatieonderzoek Onze hoge voedselveiligheidsnormen een troef op wereldniveau

43 Meerwaarde-onderzoek op ILVO

44 Tot slot visie van Krijn Poppe (Wageningen) Het gezinsbedrijf in de vorm van één bedrijf, één locatie, één ondernemer en één gezin is achterhaald Landbouwbedrijven worden echte KMO s, familiebedrijven met twee of drie broers of zussen die samen een bedrijf hebben op één of meerdere locaties en met personeel werken Gevolg: ingewikkelde bedrijfsovername met financiering en erfrecht Twee sporen: industrie-achtige KMO s en daarnaast kleine, multifunctionele bedrijven

45 De uitdagingen voor de Vlaamse landbouw Productie doen toenemen geen probleem Rendabele productie realiseren binnen de randvoorwaarden van milieu, natuur, voedselveiligheid, dierenwelzijn en dat in een geglobaliseerde wereldeconomie is de uitdaging! Blijvende zoektocht naar toegevoegde waarde

46 Vlaanderen blijft troeven hebben Ideale productieomstandigheden Bekwame bedrijfsleiders Sterke toelevering- en agrovoedingssector (voedingssector is de grootste industriële sector in België) Kenniscentrum (performante onderzoekscentra en onderwijsinstellingen) Koopkrachtige consumenten

47 Dank u wel Instituut voor Landbouw- Visserij- en voedingsonderzoek Burg. Van Gansberghelaan Merelbeke België T + 32 (0) F +32 (0) ilvo@ilvo.vlaanderen.be