Thematisch werkatelier Nieuwe arrangementen informeel-formeel bijeenkomst 1 Datum 4 maart 2012 Gemeentehuis Oosterhout

Transcriptie

1 Thematisch werkatelier Nieuwe arrangementen informeel-formeel bijeenkomst 1 Datum 4 maart 2012 Gemeentehuis Oosterhout Deelnemers Stef de Vreede Anja Hartmans Lineke van Beekhuizen Carolien Gaakeer Bram Koolstra Frans Kuiper Jacques Uitterhoeve Marleen Hemmer Gertie Linssen Wilma Pennings-Jansen Cees Smitsman Kees Broeken Anne-Marie van Bergen Hilde van Xanten Margaux Vermeer WMO platform Drimmelen Surplus Welzijn Gemeente Werkendam De Riethorst Stromenland Projectleider Woudrichem Projectleider Oosterhout HOOM Samen voor Oosterhout GGz Breburg WMOraad Oosterhout WMOraad Woudrichem WMOplatform Drimmelen MOVISIE MOVISIE Gemeente Werkendam Agenda 1 Kennismaking en introductie 2 Verkenning van begrippen 3 Opdracht Bespreken ervaringen met samenwerking informeel-formeel 4 Inventarisatie uitkomsten van mogelijkheden en belemmeringen 5 Afronding en vooruitblik naar volgende bijeenkomst 6 Tiplijstje 1. Kennismaking en introductie Iedereen wordt welkom geheten en er wordt een voorstelrondje gedaan. Het doel van de thematische werkateliers is het leveren van input voor de Dongemond gemeenten om een duurzaam en inhoudelijk beleid te formulieren dat financieel houdbaar is. In het werkatelier Nieuwe arrangementen informeel-formeel wordt er gekeken naar de verschillende mogelijkheden om eigen kracht, mantelzorg en vrijwillige inzet optimaal te combineren met professionele zorg. Planning voor het werkatelier Nieuwe arrangementen informeel-formeel: 1 e bijeenkomst 4 maart 2013 op het gemeentehuis in Oosterhout. Dit werkatelier heeft als doel om de kennis die aanwezig is bij de deelnemers op te halen. Tussenperiode Het verslag wordt verstuurd met een opiniërende vraag erbij. De antwoorden op deze vraag zijn extra input voor de 2 e bijeenkomst. 2 e bijeenkomst 25 maart op het gemeentehuis in Oosterhout. Bij deze bijeenkomst zal er vooral stil worden gestaan wat de overeenkomsten en verschillen 1

2 betekenen voor de invulling van het beleid. De opzet van de thematische werkateliers is dat er gewerkt wordt door middel van cocreatie. Cocreatie houdt in dat iedereen gelijkwaardig aan tafel zit en gelijke inbreng heeft. De inbreng moet wel gericht zijn op resultaat. Uiteindelijk levert dit een palet van mogelijkheden op. Al deze mogelijkheden hebben voor- en nadelen. Het is vervolgens aan gemeenten en de politiek om een keuze te maken tussen deze verschillende mogelijkheden. 2. Verkenning van begrippen Voordat er gesproken kan worden over het combineren van informele en formele zorg, moet er eerst gekeken worden welke soorten informele zorg er bestaat en wat we daar onder verstaan. Het voordeel is dat er meer duidelijkheid is over de begrippen echter mag dit niet tot nieuwe schotjes leiden. Soorten informele zorg, zie ook de handout (bijlage). Hieronder enkele aanvullingen Zelfregie Zelfregie is de eerste vorm van informele zorg, deze wordt vaak over het hoofd gezien. Zelfregie houdt niet in dat alles zelf opgelost hoeft te worden, maar wel dat iemand zelf het overzicht houdt en zelf eigenaar is van het plan van aanpak. Gebruikelijke zorg De reguliere zorg voor een gewoon kind of partner. Bijvoorbeeld koken en het huishouden: de taken die je in elk huishouden hebt en die de huisgenoten onder elkaar verdelen. De normale zorg voor thuiswonende kinderen (en voor uitwonende kinderen op die momenten dat ze nog thuis verblijven). Reguliere zorg wordt geleverd binnen één huishouden: de mensen die op hetzelfde adres wonen. Wat niet gebruikelijk is: dat volwassenen en/of grote kinderen geholpen moeten worden bij wassen en aankleden. Mantelzorg Wanneer je op hetzelfde adres woont het gaat om de zorg die buiten de reguliere zorg valt, zoals helpen met toiletgang, wassen en aankleden, voeren of onder toezicht laten uitvoeren van huishoudelijke taken, die iemand van die leeftijd normaal gesproken zelfstandig zou uitvoeren. Ook kan het gaan om allerlei vormen van zorg voor mensen die niet op hetzelfde adres wonen. Vaak zijn mantelzorgers wel personen uit de sociale omgeving. Ongeveer 60% van de mantelzorgers is vrouw en 40% is man. De officiële definitie om in aanmerking te komen voor het mantelzorgcompliment geeft aan dat je aan mantelzorg doet wanneer je minimaal 8 uur per week voor minimaal 3 maanden meer dan de gebruikelijke zorg levert. Vrijwilligerswerk Vrijwilligerswerk vindt vaak plaats in georganiseerd verband.of het vrijwilligerswerk is gestart in georganiseerd verband en is daarna overgegaan in een vriendschap, waardoor het eigenlijk mantelzorg wordt. Wat wel steeds vaker voorkomt is dat iemand zelf start met een vrijwilligerstaak en daar eventueel ook anderen bij betrekt, zonder tussenkomst van een organisatie. Hij of zij organiseert dan als het ware zelf het vrijwilligerswerk. Sociaal netwerk Er zijn verschillende lagen in een sociaal netwerk: o persoonlijk: familie, vrienden, buren, collega s en kennissen o instanties: kerk of moskee o verste laag: verenigingsleden, middenstand, de link met de buurt 2

3 Een aantal begrippen over zaken, die de optimalisering van de informele zorg in de weg kunnen staan. Vraagverlegenheid Vraagverlegenheid komt veel voor, zeker al er gevraagd wordt naar een structurele hulp. Het lijkt of mensen gemakkelijker hulp vragen als ze een gebroken been hebben, dan als het gaat om een vraag voor langereduur vanwege een chronische kwaal of gebrek. Mensen hebben last vanvraagverlegenheid als ze het idee hebben dat ze het gevoel hebben dat ze zelf niks terug kunnen doen of als ze uit principe niet afhankelijk willen zijn van anderen. Er bestaan ook structurele zorgmijders, dat is iets anders dan vraagverlegenheid. Dan wil iemand totaal geen bemoeienis van andere mensen. Aanbodverlegenheid Er is een drempel om zorg aan te bieden, omdat je de andere persoon niet in verlegenheid wil brengen. Het aanbod van hulp kan namelijk als kritiek worden ervaren of als (ongewenste) inmenging in iemands privéleven. Handelingsverlegenheid Dit is een verlegenheid die vooral speelt bij professionals. Iedereen signaleert dat er gehandeld moet worden, maar niemand komt zelf tot handelen. Weigerverlegenheid Wanneer er (formele) zorg geboden wordt, durft de cliënt geen nee te zeggen of aan te geven dat hij/zij bepaalde zaken liever zelf doet. En daarmee wordt de zorg geheel overgenomen in plaats van een klein gedeelte ondersteuning. 3 Bespreken ervaringen met samenwerking informeel-formeel Hilde deelt een hand-out uit met begrippen en definities erop. Daarbij is er een weergave van de optimale mix (zie bijlage). De aanwezigen geven de volgende feedback op het schema. De eigen kracht en regie van de cliënt moeten centraal staan door alle lagen heen. Dit moet nog beter worden ingevoerd in het schema van de optimale mix. Ondersteuners, zowel de professionele als de informele, kunnen bijdragen aan empowerment en zelfregie, ze kunnen daardoor zelfredzaamheid mogelijk maken. Als steun nodig is, is van belang dat men alleen dat biedt wat de cliënt niet zelf kan en wil. De gewenste beweging is: zo min mogelijk overnemen, liever ondersteunen bij het zelfdoen (samen doen, begeleiden bij het zelf doen, leren het zelf te doen). De cliënt is daarbij zo veel mogelijk zelf leidend in hoe en door wie dat gebeurt. Professionele en informele ondersteuners moeten elkaar daarom goed kunnen vinden en elkaar hierin aanvullen. Iemand kan vanuit zijn zelfregie ook zijn eigen kracht verstevigen: doen aan preventie: alvast vooruitdenken en zaken voor zichzelf regelen om in de toekomst zichzelf te kunnen blijven redden, denk bijvoorbeeld aan het verhuizen naar een huis zonder trappen of het aanschaffen van een seniorenbed. In het kader van de wederkerigheid kan hier ook bij horen: zelf anderen helpen als dat nodig is, zodat je ook op hen een beroep durft te doen als je het zelf een keer nodig hebt. 4 Inventarisatie uitkomsten van mogelijkheden en belemmeringen In tweetallen zijn de belangrijkste mogelijkheden en belemmeringen geformuleerd om de samenwerking tussen formeel en informeel in de toekomstige situatie te optimaliseren.. 3

4 Mogelijkheden Algemene opmerkingen De overheid is het laatste redmiddel en niet het eerste aanspreekpunt. Wanneer de mantelzorger en vrijwilligers als deskundigen worden erkend en herkend, scheelt dat heel veel organisatorische problemen. Door het creëren van vertrouwen tussen verschillende partijen kun je veel geld en bureaucratie besparen. Van nature werken veel zorginstellingen samen. In de afgelopen jaren is er geforceerd een marktwerking in de sector geïntroduceerd. In deze periode zijn er verschillende muurtjes gebouwd. Nu is het tijd om deze muurtjes weer af te breken en op een natuurlijke manier samen te werken. Vrijwilligers Er zullen meer vrijwilligers nodig zijn. Je kunt niet alleen maar steeds dezelfde mensen vragen, dus je moet ook mensen betrekken die nu nog geen vrijwillligerswerk doen. Hiervoor zijn een aantal aanbevelingen gedaan. Mensen willen best iets doen, als het maar flexibel kan. Dat betekent: je geeft op dat je benaderd kunt worden. Op het moment dat de actuele vraag komt, kun je besluiten of het uitkomt. Een voorbeeld is het opzetten van een lokale vrijwilligerspool zoals de Tilburgse buurtvrijwilligers. Als iemand in de buurt een vraag heeft, wordt die rondg d en degene die de mail ziet en wil en kan, pakt de vraag op. Iedereen die deel uitmaakt van de pool kan zelf ook vragen stellen (de wederkerigheid is daarmee gewaarborgd). Dit maakt het mogelijk om een brede schakering van mensen aan te trekken. De voordelen van vrijwilligerswerk beter benoemen en communiceren. Enkele voordelen zijn: het geeft je voldoening, vrijwilligers ervaren het werk als een verrijking van het leven en het verbreden van je horizon. Sociale online netwerken hebben de toekomst, zoals de app Durf te vragen. Doordat je de vraag breed uitzet, is er een minder grote drempel om te vragen. Mantelzorgers Mantelzorgers en het eigen sociale netwerk zijn meestal de eersten die als vanzelfsprekend ondersteuning bieden. Je moet er wel voor zorgen dat ze niet overbelast raken en dat de onderlinge relaties niet verstoord raken. Professionals kunnen daarbij een ondersteunende rol vervullen. Professionals zouden meer aandacht moeten hebben voor de emotie van de mantelzorger; de mantelzorger wordt niet voldoende als persoon erkend en gezien, er wordt te gemakkelijk alleen maar gekeken naar wat deze zou kunnen dóén (een instrumentele benadering). Vaak is er sprake van een spanning tussen professional en mantelzorger. De mantelzorger voelt zich niet erkend (ik zorg 7x24 uur, zie alles en vang alles op, iedere dag weer; die professional is hier maar een uur per week). Soms heeft de mantelzorger ook torenhoge verwachtingen van de professional, vindt hij dat de professional dingen niet goed doet of te weinig doet. Dit is te ondervangen door een goed gesprek op basis van gelijkwaardigheid en het zien en erkennen van elkaars deskundigheid; professionals moeten leren dit soort gesprekken goed te voeren. Als er behoefte is aan meer ondersteuning in de informele sfeer, zijn vrijwilligers niet altijd de oplossing. Er kan ook een oproep worden gedaan op mensen uit iemands persoonlijk sociale netwerk. MEE heeft hier veel ervaring mee in hun sociale netwerkbenadering. Ook andere deelnemers hebben ervaring met zo n aanpak. In plaats van aan één vrijwilliger veel te vragen, kun je dan een beetje vragen aan verschillende personen; omdat ze al behoren tot het sociale netwerk van iemand, is de kans dat ze dit 4

5 wel willen behoorlijk groot. In een sociaal netwerk is meestal sprake van relaties waarin onderling geven en nemen plaatsvindt. Belemmeringen Het aanbieden van vrijwilligerswerk is afhankelijk van de aard van het werk. Mensen bieden makkelijker aan om boodschappen te doen dan dat ze persoonlijke verzorging bieden. Er moet een klik zijn tussen de vrijwilliger en de cliënt, anders werkt het niet. Daarbij moet er ook een klik zijn tussen de mantelzorger, vrijwilliger en hulpverlener die allemaal bij dezelfde cliënt werken. Er ontstaat een kwantitatief probleem. Er moeten meer vrijwilligers worden aangetrokken en vastgehouden, maar hoe bereik je ze? En hoe worden vrijwilligers vastgehouden? Er is een spanningsveld: de cliënt wil zo veel mogelijk continuïteit en structuur van een vrijwilliger. Terwijl veel vrijwilligers zich niet voor een lange tijd willen vastleggen en behoefte hebben aan flexibiliteit. Er heerst een gedachte van sociale maakbaarheid in maatschappij. Er is in de samenleving een mentaliteitsverandering nodig. De financieringsstructuur is op dit moment ingericht op het leveren van eigen productie (betaling voor het contact met de cliënt, niet voor ondersteuning mantelzorger en vrijwilliger).. Dit zorgt voor een perverse prikkel, waardoor het systeem niet kan veranderen. De professionals zijn gewend om te zorgen en daarmee de regie over te nemen van de cliënt en de mantelzorger. De professional heeft ook een mentaliteitsverandering nodig. De momenten dat er zorg geboden wordt moet ook flexibel zijn. Randvoorwaarden voor goede samenwerking formele en informele zorg Communiceren met elkaar. Elkaars deskundigheid erkennen en herkennen. Vertrouwen. Meer flexibiliteit. De geleverde zorg moet maatwerk zijn. Er moet een andere financieringsstructuur ontstaan, omdat er nu een perverse prikkel is ontstaan. De maatschappij moet af van het gelijkheidsbeginsel, maar naar gelijkwaardigheid in maatwerk. Geduld van alle partijen, omdat er een mentaliteitsverandering moet plaatsvinden en dat heeft de tijd nodig. 5 Afronding Het verslag zal toegestuurd worden met een opiniërende vraag. Volgende bijeenkomst over Doelgroepen is op 25 maart van tot uur. 6 Tiplijstje Een stuk in de Volkskrant op zaterdag 2 maart van Frans van Kalkhoven over het onderwerp van vrijwilligers betrekken. 5

6 Bijlage Werkatelier maart 2013 Nieuwe arrangementen: informeel formeel, transitie AWBZ Wmo Dongemond-gemeenten Handout - Begrippen bij informeel/formeel Gebruikelijke zorg Zorg die mensen die samen een huishouding voeren gebruikelijk voor elkaar en voor het huishouden uitvoeren. Mantelzorg Zorg die mensen vrijwillig en onbetaald verlenen aan mensen met fysieke, verstandelijke of psychische beperkingen in hun familie, huishouden of sociale netwerk; het gaat om zorg die meer is dan in een persoonlijke relatie gebruikelijk is. Vraagverlegenheid De schroom die mensen ervaren om aan een ander uit hun omgeving (zoals familie en buren) om hulp of steun te vragen. Aanbodverlegenheid De schroom die mensen ervaren om iemand uit hun omgeving hulp of steun aan te bieden, als ze zien dat iemand eigenlijk hulp of steun nodig heeft maar daar zelf niet om vraagt. Handelingsverlegenheid De aarzeling van vooral professionals om zelf actief zaken ter hand te nemen die niet expliciet bij hun taak behoren, terwijl ze wel signaleren dat de kwetsbare burger, hun cliënt, een bepaalde behoefte ervaart die hij zelf niet zonder hulp kan vervullen. Optimale mix Een duurzame en goed werkende combinatie van eigen kracht, inzet van eigen netwerk, vrijwillige inzet, gebruikmaking van collectieve voorzieningen en steun van professionals. De kwetsbare burger voert zo veel als mogelijk zelf de regie en de partijen die betrokken zijn werken onderling goed samen, werken aanvullend op wat de burger en zijn eigen netwerk doen en ondersteunen ook elkaar als dat nodig is.. 6