Buurtfiche Sint-Jan-Baptist-Voorplein/ Ribaucourt Molenbeek. De Roma, de diensten en de buurt

Transcriptie

1 Buurtfiche Sint-Jan-Baptist-Voorplein/ Ribaucourt Molenbeek De Roma, de diensten en de buurt Regionaal Integratiecentrum Foyer Brussel, 13/12/2013

2 Buurtfiche Sint-Jan-Baptist-Voorplein/Ribaucourt Sint-Jans-Molenbeek Brussel, 13/12/ Profiel buurt (zie bijlage 1) Situering Deze buurtfiche beschrijft de aanwezigheid van Roma in de buurt van de as tussen het Sint-Jan-Baptist- Voorplein en de metrohalte Ribaucourt in Molenbeek. Deze as ligt in de wijk Historisch Molenbeek. Volgens de buurtindeling van de Brusselse Wijkmonitoring situeert Historisch Molenbeek zich ten westen van de Brusselse Vijfhoek en in het Oostelijk deel van Molenbeek. De wijk strekt zich uit tussen het Kanaal Brussel-Charleroi, de Delaunoystraat, de Vierwindenstraat, de Gentsesteenweg, de gemeentegrens met Koekelberg tussen het metrostation Zwarte Vijvers en de Leopold-II Laan, en ten slotte de Leopold-II Laan zelf. Het oostelijke deel van Molenbeek heeft een arbeidersgeschiedenis en is sterk verstedelijkt. Oude arbeiderswoningen en kleine opbrengstgebouwen domineren het straatbeeld. Het deel heeft een opmerkelijk jongere bevolking en wordt gekenmerkt door een sterke aanwezigheid van allochtonen, terwijl we de ouderen voornamelijk in het westen aantreffen. Historisch Molenbeek Nationaliteit (fig. 1-4) Iets minder dan één derde van de bevolking in Historisch Molenbeek is van vreemde nationaliteit, wat overeenkomt met het gemiddelde van het Brusselse Gewest (31,66% t.o.v.31,48%) (Wijkmonitoring BISA, 2011). Het aandeel MOE-landers (Midden- en Oost-Europa, dus met o.a. Turkije en ex-joegoslavische landen erbij), was in Sint-Jans-Molenbeek in %, ten opzichte van 7% in het BHG (Bron: Adsei). Als we enkel kijken naar het aantal inwoners (Brusselse Wijkmonitoring) uit de nieuwe Oost-Europese EU-lidstaten (sinds 2004 en 2007), lag dit cijfer in 2011 lager dan het gewestelijk gemiddelde (4,0% tegenover 5,1%). De Wijkmonitoring vermeldt echter in haar analysefiche over deze groep dat de statistieken geen geheel waarheidsgetrouw beeld vormen van de daadwerkelijk aanwezige Oost-Europese bevolking. Er is namelijk een onder-registratie omwille van de belemmeringen op wettelijke inschrijving. Tussen 1995 en 2011 is het aantal inwoners uit nieuwe EU-lidstaten in zowel Historisch Molenbeek als in heel Sint-Jans-Molenbeek echter sterk toegenomen. Het gaat hier bijna volledig om inwoners met een MOEnationaliteit (behalve Malta en Cyprus waaruit het aantal migranten verwaarloosbaar is). Vooral het aantal Roemenen is exponentieel gestegen. 2

3 Fig.: MOE-bevolking in absolute aantallen, geselecteerde nationaliteiten, in Sint-Jans-Molenbeek (Bronnen: Adsei en gemeente) Sint-Jans-Molenbeek Bosnië & Herzegovina Bulgarije Joegoslavië, Servië en Montenegro Kosovo 40 Macedonië Polen Roemenië Servië 1 25 Slowakije In Sint-Jans-Molenbeek zijn de MOE-landers 42% Roemeens, 22% Pools, 13% Turks en 4% Albanees (Adsei 2011). In Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn van de MOE-landers 31% Pools, 26% Roemeens, 13% Turks en 9% Bulgaars. Leeftijd (fig. 5-8) Sint-Jans-Molenbeek is bij uitstek een jonge gemeente, waar volgens de Wijkmonitoring maar liefst 27,9% van de bevolking minderjarig is (2011). In de wijk Historisch Molenbeek is dit aandeel jongeren het hoogst en bedraagt 32,2%. Het aantal ouderen is daarentegen relatief laag: Historisch Molenbeek telt 7,2% vijfenzestigplussers, tegenover een gemeentelijk gemiddelde van 12,3% en een gewestelijk gemiddelde van 13,7%. De bevolkingshistogrammen per nationaliteit tonen aan dat bij personen met een MOE-nationaliteit het aandeel van de leeftijdsgroep 60-plussers gevoelig lager ligt dan de jongere leeftijdsgroepen. Het bevolkingshistogram van Sint-Jans-Molenbeek toont ons dat de grootste leeftijdscategorie die van de 0-4- jarigen is (9,9% vd totale bevolking), gevolgd door de groep 30-34jarigen (8,5%) (Adsei 2012). In de wijk Historisch Molenbeek is de grootste groep die van de 0-4 jarigen (10,6%) gevolgd door de groep 5-9 jarigen (9,1%) (Adsei, 2009). Wat de mannelijke inwijkelingen in Sint-Jans-Molenbeek betreft die afkomstig zijn uit MOE-landen waarvan de meeste Roma komen (Roemenië, Bulgarije, ex-joegoslavië, Slovakije, Tsjechië), is de grootste groep tussen 30 en 34 jaar oud (12,5%), gevolgd door de jarigen (12,0%). Bij deze vrouwelijke MOE-landers is de grootste leeftijdsgroep die van jaar (13,4%), gevolgd door de jarigen (12,6%) (Adsei 2012). 3

4 Een verklaring voor het grote aandeel van jarigen bij de MOE-landers, kan gezocht worden in het feit dat vooral het actieve deel van deze bevolkingsgroepen zich in de gemeente Sint-Jans-Molenbeek vestigt op zoek naar werk. Het grote aandeel 0-4-jarigen kan er op wijzen dat een groot deel van deze jarigen deel uitmaken van een gezin met jonge kinderen. Van de Bulgaarse mannen in Sint-Jans-Molenbeek is de grootste groep tussen 25 en 29 jaar oud (20%), gevolgd door de jarigen (13,3%). Bij de Bulgaarse vrouwen zijn de grootste groepen de jarigen en de jarigen (respectievelijk 17,6 en 16,7%). Ten opzichte van de Roemeense bevolking in deze wijk gaat het hier wel over relatief kleinere aantallen. Voor de Roemeense mannen in Sint-Jans-Molenbeek is de grootste groep tussen 30 en 34 jaar oud is (12,9%), gevolgd door de jarigen (12,6%). Bij de Roemeense vrouwen zijn de grootste leeftijdsgroepen de jarigen (13,5%) en de jarigen (13,3%). Werkloosheidsgraad (fig. 9) Met 41,9% (Wijkmonitoring BISA, 2009) heeft Historisch Molenbeek een hoge werkloosheidsgraad, hoger dan die van geheel Sint-Jans-Molenbeek (30,9,5%) en ruim boven het gewestelijke gemiddelde van 22,1%. Net als in de meeste andere wijken met een hoog werkloosheidscijfer zijn ook in Historisch Molenbeek veel jongeren werkloos: 54,4%, tegenover een gemeentelijk gemiddelde van 47,8% en een gewestelijk gemiddelde van 38,4%. 2. Profiel Roma Verspreiding van Roma in Molenbeek Het totale aantal Roma in het BHG wordt geschat op om en bij personen 1. Roemeense Roma maken hiervan 41% uit. De gemeenten met het grootste aantal Roemeense Roma zijn in volgorde: Schaarbeek, Molenbeek, Anderlecht, Sint-Joost en Brussel-Stad (Laken en Noordwijk). Een grote groep Roemeense Roma woont in Molenbeek. Een deel is gevestigd in de allochtone concentratiewijken in Historisch Molenbeek rond de Ribaucourtstraat, het Sint Jan-Baptistvoorplein, de straten in de buurt van de metro s Graaf van Vlaanderen en Zwarte Vijvers. Een ander deel woont aan de andere kant van de LeopoldII-laan vooral in de Havenwijk tussen de Jubelfeestlaan, Tour & Taxis en het kanaal. Het gaat vaak om specifieke straten of huizen waar veel Roma samenwonen. Ook slaan vaak huisjesmelkers profijt uit de precaire situatie van vele families. Maar acties gericht tegen huisjesmelkers met repatriëring van Roma-families tot gevolg komen sinds 2007 niet meer voor. Bevraging Roma Sint-Jan-Baptist-Voorplein/Ribaucourt De Roma-stewards bevroegen 14 Roma uit de buurt rond het Sint-Jan-Baptist-Voorplein en metrostation Ribaucourt (divers qua nationaliteit, leeftijd, geslacht) over hun socio-economische situatie en hun relatie tot de buurt waarin ze wonen. Dezelfde vragen kwamen op 20 november 2013 aan bod in een focusgroep van 2 Roemeense en 1 Bulgaarse Roma-vertegenwoordigers uit de buurt. Hierbij werd de nadruk gelegd op de situatie van de hele Roma-gemeenschap in de buurt. De resultaten van deze bevragingen komen hieronder aan bod. 2.1 Afkomst van Roma De Roma-bevolking uit Oud-Molenbeek bestaat naar schatting voor ca. 80% uit Roemeense Roma, 20% Bulgaarse Roma en Roma met een andere afkomst (o.a. Macedonië, Kosovo, Servië, ). De belangrijkste regio van herkomst van de Roemeense Roma is Gârla Mare. Daarnaast zijn er ook een kleiner aantal families uit Timişoara (pioniers in het BHG) en Arad (stadje Sântana). Een minderheid is afkomstig uit Bihor en Lipova. De aanwezigheid van Bulgaarse Roma in Molenbeek is zeer beperkt. Het gaat over 5 à 6 individuele gezinnen. Deze gezinnen hebben een verschillende herkomstregio. Zij komen uit Senovo en Krivnya, Stralja en Peshtera. 2.2 Instroom De meeste Roemeense Roma, naar schatting rond de 60%, kwamen vanaf 2007, het jaar van de toetreding van Roemenië tot de EU. Ongeveer 40% kwam vóór Enkel voor de Roemeense Roma afkomstig uit Timişoara 1 Geurts, K., Roma in beweging, Foyer, juni

5 vond de grootste instroom plaats vóór De Bulgaarse Roma-families zijn in Molenbeek komen wonen na Waarom Sint-Jans-Molenbeek? Voor de Roemeense Roma speelt de aanwezigheid van familie en/of vrienden en/of Roma uit dezelfde herkomstregio die er reeds woonden een grote rol in hun keuze voor Molenbeek. Hierbij telt ook de aanwezigheid van een Roma-Pinksterkerk in de Koorstraat (tot in 2013) mee. Tevens vinden ze er betere mogelijkheden om een woning te huren (lagere huurprijzen, minder voorwaarden door eigenaars). Zowel Roemeense als de Bulgaarse Roma geven ook aan dat het feit dat het OCMW van Molenbeek sneller financiële steun toekent dan het geval is in andere Brusselse gemeenten, een rol speelde bij hun beslissing om er te komen wonen. Voor de Bulgaarse Roma zijn de goedkope winkels in de buurt een meerwaarde. 2.3 Ambities / plannen / perspectieven De voornaamste ambitie die zowel Bulgaarse als Roemeense Roma uitdrukken, is werk te vinden en geld te verdienen om hun levensstandaard te kunnen verhogen (bv. een eigen huis, auto) ten opzichte van de situatie in hun land van herkomst. Verder zeggen ze de scholarisatie van hun kinderen belangrijk te vinden om hun kinderen betere kansen te bieden (bijv. later op de arbeidsmarkt). 2.4 Bronnen van inkomsten / bezigheden Roma-mannen uit Roemenië leven in de eerste plaats van OCMW-steun. Dit wordt vaak gecombineerd met seizoensarbeid (vooral in de fruitpluk in september, oktober) en/of met informele klussen in de bouw en renovatie, ijzerhandel, autohandel, enz. Mensen uit Sântana hebben vaak reeds van in hun land van herkomst kwalificaties en ervaring in de bouwsector. Een minderheid werkt in loondienst. Roemeense Roma-vrouwen halen hun inkomsten uit een OCMW-uitkering en kindergeld. Sommige Roemeense Roma-vrouwen werken informeel of in het kader van dienstencheques als schoonmaakster, andere bedelen. Ook bij Bulgaarse Roma-mannen staat OCMW-steun bovenaan, in combinatie met informele arbeid (vooral in de bouw). Bulgaarse Roma-vrouwen komen in de eerste plaats informeel aan de kost als schoonmaakster. Arbeidsstatuut Zowel de Roemeense als de Bulgaarse Roma proberen eerst een wettig verblijf te bekomen via het zelfstandigenstatuut. Omwille van gebrekkige inkomsten vragen velen uiteindelijk OCMW-steun aan. Er zijn ook Roemeense Roma die een tijdje in loondienst hebben gewerkt en nu leven van een werkloosheidsuitkering. Op de derde plaats staan informele occasionele klussen. Een kleine minderheid Roemeense Roma werkt in loondienst. 2.5 Kerken of organisaties waarbij Roma zijn aangesloten Vele van de plaatselijke Roemeense Roma zijn aangesloten bij Roemeense Roma-Pinksterkerken elders in Brussel. Gelovigen uit Gârla Mare gaan vooral naar de Pinksterkerk in Bockstael. Anderen gaan naar de kerken in de Pakhuisstraat of Groendreef in Brussel (enkel uit Sântana), Onderwijsstraat of Lenniksebaan in Anderlecht. Een deel van de Roemeense Roma afkomstig uit Gârla Mare zijn Jehova getuigen. De vrouwen gaan naar een Pinksterkerk, de mannen blijven thuis. De meeste Bulgaarse Roma zijn niet-praktiserende moslims. Een van de Bulgaarse Roma vrouwen is moslim maar gaat naar een internationale Pinksterkerk in de Gheudestraat in Anderlecht. 3. Ervaringen, contacten, noden en voorstellen van Roma zelf (zie bijlage 2) Zoektocht naar tewerkstelling Roemeense en Bulgaarse Roma van Molenbeek zoeken vooral in Schaarbeek en Anderlecht naar werk. Vele Roemeense Roma zoeken via het internet, Actiris, VDAB, enz. Roemeense Roma afkomstig uit Sântana zoeken vooral werk binnen hun eigen gemeenschap. Zij hebben o.a. een bouwbedrijf waar enkel Roemenen werken en Roma afkomstig uit Sântana. De Bulgaarse Roma zoeken vooral werk via de Turkse gemeenschap. De enige opleidingen die gevolgd worden, zijn de verplichte taallessen van het OCMW en de inburgeringscursussen van Bon vzw. De grootste drempel naar meer vorming is de dringende behoefte aan een inkomen waardoor men liever werkt dan te investeren in een opleiding. 5

6 Vrije tijd De vrije tijd brengt men door in eigen huis of men gaat op bezoek bij familie en vrienden. Veel Roemeense Roma zijn aangesloten bij een Roma-Pinksterkerk (vooral de kerk in Bockstael voor mensen uit Gârla Mare). Er is behoefte aan culturele activiteiten met Roma en aan zalen om activiteiten met hun gemeenschap te organiseren. Er is interesse in sportactiviteiten voor jongeren, maar ook activiteiten voor vrouwen. Samenleven Contacten met andere bevolkingsgroepen in de buurt, zoals Noord-Afrikanen, Pakistanen, Subsaharaanse Afrikanen en Turken (vooral de Bulgaarse Roma), zijn overwegend oppervlakkig en functioneel. Men is vooral gericht op de eigen groep. De negatieve aspecten van de buurt zijn voor de Roma van Molenbeek onveiligheid en vuilnis op straat. Roma merken op dat buurtbewoners hen niet graag zien samenkomen op ontmoetingsplaatsen zoals aan metro Ribaucourt. Men is zich enerzijds bewust van de overlast die bepaalde individuen veroorzaken, maar men drukt anderzijds de nood uit aan ontmoetingsplaatsen waar men elkaar tijdens de warme maanden kan ontmoeten. Huisvesting Zowel Roemeense als Bulgaarse Roma zoeken naar een huurwoning via affiches op straat en via hun eigen netwerk. Woningen worden over het algemeen beschouwd als te duur, te klein en ze verkeren niet in een goede staat. School Roma-kinderen en -jongeren zijn op school af en toe slachtoffer van discriminatie door niet-roma (vooral verbaal). Ook komt het soms voor dat de inschrijving van Roma-kinderen geweigerd wordt in bepaalde scholen op basis van etniciteit. Maar dit neemt niet weg dat ook de school over het algemeen als positief wordt ervaren door kinderen en ouders. De Gemeentelijke Basisschool n 7 en het Vormingscentrum Foyer zijn in Molenbeek de scholen met de grootste concentraties aan Roma-kinderen. Er is heel wat expertise aanwezig in het werken met Roma-leerlingen en families. De Roma -bemiddelaars van de Foyer zijn er zeer actief. 4. Relatie tussen diensten en Roma (zie bijlage 3) Voor de relatie tussen Roma en diensten enerzijds en tussen Roma en de buurt anderzijds, werden aan de hand van een mondelinge enquête 16 verschillende diensten bevraagd die actief zijn in Sint-Jans-Molenbeek. Contact Roma hebben dagelijks contact met de Gemeenschapswachten, de lokale Politie (wijkagenten, wijkinspecteur), OCMW Molenbeek, de Dienst Roma en Woonwagenbewoners van de Foyer, Wijkgezondheidscentrum De Brug, Vormingscentrum Foyer vzw, CAW Archipel en Ecole n 7. De verschillende diensten geven aan dat het een gesloten gemeenschap is en dat er drempelvrees bestaat om contact op te nemen met diensten die ze niet goed kennen. Men haalt aan dat ze het systeem van hulpverlening niet goed kennen (bijv. In plaats van eerst naar de huisarts te gaan, gaan ze onmiddellijk naar de spoed ). Met de diensten die ze wel goed kennen is er over het algemeen wel een goed contact. Ze gaan minder proactief/preventief dingen navragen. Enkel als een probleem zich stelt, zoekt men hulp. Hulpverleners die al lange tijd en op frequente basis contact hebben met Roma, geven aan een goede relatie te hebben. Hulpvragen Veelvoorkomende vragen van Roma zijn: Administratieve vragen, vragen i.v.m. verblijf, de zoektocht naar werk, huisvesting, scholen voor hun kinderen en medische vragen. Roma doen vooral beroep op diensten voor het vervullen van basisbehoeften, dringende noden (materiële, financiële of dringende medische hulp) of voor administratieve vragen. Roma stellen nauwelijks preventieve vragen. Ze doen pas beroep op bepaalde diensten wanneer ze concrete problemen hebben. 6

7 Ervaringen / samenwerking Verschillende diensten geven aan dat het een gesloten gemeenschap is en dat ze vaak terughoudend zijn om info te geven. De diensten die dagelijks contact hebben met hen geven aan dat van zodra je iemand voor bepaalde tijd ondersteunt er een band ontstaat die het gemakkelijker maakt om iets te bereiken. Wat vooral opvalt is dat de diensten die al lange tijd contact hebben met Roma en zich een beter begrip hebben gevormd over deze gemeenschap, positieve ervaringen hebben. Ik werk al sinds jaren met hen en heb nu een goede relatie met hen (Dienst Jeugd en Gezin van de Politie). Verschillende diensten geven aan dat de communicatie vaak moeilijk verloopt en dat het moeilijk is om afspraken met hen te maken. Diensten die frequenter contact hebben met Roma stellen dat het bij hun eerste contacten moeilijk werken was, hetgeen zij wijten aan het gebrek aan kennis dat zij toen hadden over de Roma-gemeenschap en -cultuur. Binnen een onderwijscontext worden vooral moeilijkheden ervaren rond schoolverzuim, hardnekkige spijbelaars, enkele moeilijk te bereiken gezinnen die niet bereid zijn samen te werken, meisjes die op vroege leeftijd stoppen met school om te trouwen en tot slot het lage scholingsniveau van veel jongeren hetgeen de doorstroming naar het reguliere onderwijs bemoeilijkt. Noden van diensten Verschillende diensten geven aan nood te hebben aan sleutelfiguren, brugfiguren en vertrouwenspersonen. Kind & Gezin werkt momenteel reeds samen met een intercultureel bemiddelaar en wijzen op de relevantie van deze functie binnen hun werking. De lokale politie heeft nood aan een politieagent die Romanes spreekt. Veel diensten geven ook aan baat te hebben bij een infosessie over de Roma-cultuur/-traditie. Andere noden zijn: huisbezoeken, een plaats waar Roma kunnen samenkomen, betere communicatie, samenwerking met Dienst Roma en Woonwagenbewoners. 5. Relatie tussen buurt en Roma (zie bijlage 4) Ervaringen Aan de Leopold II Laan ter hoogte van Ribaucourt staat vaak een grote groep Roma die overlast veroorzaken (nachtlawaai, vuilnis, ). Dit schrikt mensen af en het roept een heleboel vragen bij hen op. Volgens de Gemeenschapswacht van Molenbeek zijn deze Roma echter helemaal niet agressief. Men geeft aan dat het allemaal mensen zijn afkomstig uit dezelfde herkomstregio. Ze verzamelen zich in groep om te socialiseren en omdat ze zich op die manier meer zelfzeker voelen. De Dienst Jeugd en Gezin van de politie geeft aan dat zij tijdens hun huisbezoeken soms buurtbewoners horen klagen over Roma. Deze klachten hebben meestal betrekking op het grote aantal mensen dat samen woont in een appartement, geluidsoverlast, gebrek aan hygiëne, enz. Daarnaast zeggen buurtbewoners ook dat Roma vuil in hun tuin laten liggen en dat er veel vuilnis voor hun deur ligt. Ook andere bewoners zetten hun vuil echter op deze plaats omdat ze weten dat de vuilophaaldiensten hier geregeld langskomen. Op die manier ontstaan mini-stortplaatsen. De respondent van het Huis der Culturen stelt het volgende: De Roma vormen een deel van de wijk maar ze leven in hun wereld. Ze hebben geen band met andere mensen, alsof ze buiten de maatschappij leven. Noden en mogelijkheden - Het is belangrijk dat de diensten in Molenbeek het Roma-publiek leren kennen. Er heersen een gebrekkige kennis, desinformatie en vooroordelen over deze groep. Het is belangrijk dat diensten op de hoogte zijn van hun behoeften en noden; - Het is wenselijk werken het bestaande aanbod toegankelijker te maken zodat Roma hierin wegwijs geraken; - Roma-jongeren wijzen op het belang van een diploma, hygiëne, op tijd gaan slapen, basisprincipes; - vrouwen uit hun isolement halen en jonge moeders zelfredzaam maken; - isolement van gemeenschap doorbreken; - activiteiten voor kinderen en jongeren om te vermijden dat ze op straat rondhangen; - ondersteunen van vzw s die met Roma werken; - samenwerken met organisaties die met Roma werken; - tewerkstelling creëren; - meer terreinwerkers nodig; 7

8 - meer tolken en vertalers nodig. Voorstellen - infosessies voor diensten over Roma; - infosessie voor diensten over werking Dienst Roma en Woonwagenbewoners; - infosessies voor Roma over het bestaande aanbod van diensten in Molenbeek; - infosessies voor Roma over rechten en plichten; - een fiche of gids met organisaties die hen helpen; - sensibiliseren van Roma-meisjes over het belang van scholing; - meer seksuele opvoeding voor de jongeren (op school, ); - Roma betrekken in culturele activiteiten: Roma-gerechten koken, een buurtfeest, film kijken van een Roma-regisseur, - gratis activiteiten door de gemeente (bosklassen, zwemlessen, enz.) waaraan Roma-kinderen kunnen deelnemen; - activiteiten van de cultuur- en sportdienst van het OCMW (o.a. vakanties, voetbal, zwemles, enz.); - activiteiten van het CBSU (cel voor de bestrijding van sociale uitsluiting) voor kinderen tot 16 jaar (o.a. minivoetbal, uitstappen, zomerkamp, enz.); - samenzitten met de politiecommissaris om na te denken wat de gemeente kan/moet doen voor deze gemeenschap; - school is een goede insteek om sociale contacten te bevorderen. Via school kan je veel andere problemen detecteren. 8