NME centrum Betuwe LES 1

Transcriptie

1 NME centrum Betuwe LES 1

2 les 1 COLOFON Deze handleiding hoort bij het project Energie? Zuinig! Dit project is een combinatie van de Leskist Energie? Natuurlijk Duurzaam! en het landelijke project Energieke Scholen Het project is ontwikkeld door Anna Regina de Jong van Stichting in2nature voor en met NME-centrum Betuwe (Annemieke Jansen) in opdracht en met subsidie van Gemeente Buren (maart 2014) NME centrum Betuwe Uitgevoerd dmv gemeentelijke subsidies, in Gemeente Buren Gemeente Neder-Betuwe Meer informatie: NME-centrum Midden-Betuwe Bezoekadres na afspraak: Tielsestraat 11b, 4043 JP Opheusden Coördinator: Annemieke Jansen, bereikbaar op of Mail nmebetuwe@gmail.com Website NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 2

3 les 1 INHOUDSOPGAVE Handleiding les 1 COLOFON...2 INHOUDSOPGAVE...3 IN HET KORT...4 LES 1. Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK... 5 BIJLAGE 1.1: bordschema ENERGIE, woordweb ENERGIE BESPAREN BIJLAGE 1.2: Uitleg begrippen NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 3

4 les 1 IN HET KORT Les 1 Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK gegeven door de leerkracht 1.1 Wat weet ik? Ordenen van bestaande kennis en ervaring (45 min) 1.2 WAAROM zou ik? Leerlingen maken werkbladen over energie besparing en gebruik van duurzame energie (30 min) Les 2 Praktijkles HOE kan ik? begeleiding door gastdocent NME-centrum Betuwe Terugkoppeling naar les 1 (15 min) Leerlingen doen proeven HOE kan ik?. De proeven gaan over energie besparen en duurzame energie gebruiken (1 tot 2 uur, afhankelijke van de beschikbare tijd) Nabespreking proeven (15 min) Les 3 Afsluitende les OP ONDERZOEK begeleiding door de leerkracht 3.1 Op onderzoek naar energie gebruik in de school (ca. 1 uur, sommige opdrachten worden verspreid over de dag uitgevoerd) 3.2 Presentatie aan de klas (ca. 1 uur) Evaluatie voor leerlingen en leerkracht EN DAN.. Maatregelen nemen! (optioneel) Kleine of grote maatregelen, alles mag. Alle beetjes helpen! Laat de gemeente weten wat jullie hebben gedaan of willen doen (pers vindt dit ook leuk). NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 4

5 les 1 LES 1 Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK gegeven door de leerkracht Materialen Woordweb ENERGIE (bijlage 1.1) Woordweb ENERGIE BESPAREN (bijlage 1.1) Klokhuis uitzending: ENERGIEBESPARING (link voor digibord) Werkblad 1.0: Waar of niet waar? Werkbladen 1.1 tot en met 1.8: WAAROM zou ik? Antwoorden van de werkbladen Kaart (Noordwest) Nederland Voorbereiding door leerkracht U leest bijlage 1.1 en 1.2 door. U bestudeert alle werkbladen. U bestudeert de antwoorden. Zet de link van de klokhuis uitzending klaar op het digibord. Zet het werkblad 1.5 Windenergie kaart Nederland klaar op het digibord. U print werkblad 1.0 voor elke leerling. U print de werkbladen 1.1 t/m 1.8 allemaal één keer (LET OP: dubbelzijdig!). U print het werkblad 1.5 windenergie kaart Nederland één keer in zwart wit. Lesopbouw 1.1 Wat weet ik? Klassengesprek (20 min) Filmpje over energie besparing (10 min) 1.2 WAAROM zou ik? Werkbladen 1.1 t/m 1.8 maken in groepen (30 min) Werkblad 1.0 maken (individueel) en nabespreken (15 min) NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 5

6 LESBESCHRIJVING LES 1 Inleidende les DUURZAAM ENERGIEGEBRUIK 1.1 Wat weet ik? De leerlingen maken kennis met allerlei begrippen waaronder duurzaam energiegebruik en energie besparen. U ordent bestaande kennis en laat voorbeelden zien van zuinig omgaan met energie en van het gebruik van duurzame energiebronnen. Klassengesprek U introduceert het onderwerp aan de hand van het bordschema ENERGIE en het woordweb ENERGIE BESPAREN in bijlage 1.1. U begint met het bordschema met het woord ENERGIE. In het schema vindt u vragen. Door het stellen van die vragen kunt u het schema stap voor stap uitbouwen. Wanneer u de inbreng van de leerlingen direct ordent, houdt u het overzichtelijk. Bijdragen van leerlingen die betrekking hebben op lichaamsenergie, voedsel, conditie etc. schrijft u op een zijbord. Het zijn goede opmerkingen, maar vallen buiten het onderwerp van dit lesprogramma, en worden dus niet in het schema opgenomen. Als het schema klaar is bespreekt u het begrip duurzaam. Daarna kunt u binnen het schema aangeven wat duurzame energie is (groen omcirkelen) en wat niet-duurzame energie is (bruin/rood omcirkelen). Tot slot bespreekt u het onderwerp van dit project: duurzaam energiegebruik. Hieronder vallen twee dingen: het gebruik van duurzame energie, zuinig omgaan met energie, zodat je energie bespaart. Gebruik hiervoor het woordweb ENERGIE BESPAREN. Bewaar het woordweb, op papier of digitaal. Dit heeft u in les 3 nodig als evaluatie voor de leerlingen zodat ze weten wat ze geleerd hebben. NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 6

7 In bijlage 1.2 vindt u uitleg over de begrippen broeikaseffect & klimaatprobleem, duurzaam duurzaam energiegebruik, elektriciteitscentrale, fossiele brandstoffen en groene stroom. Deze begrippen kunt u gaandeweg met de leerlingen bespreken. Filmpje Bekijk met de leerlingen de Klokhuis-aflevering ENERGIE BESPAREN met voorbeelden van duurzaam energiegebruik. Werkblad 1.0 maken en bespreken Alle leerlingen gaan aan de slag met werkblad 1.0. Ze moeten ieder voor zich beoordelen welke uitspraken over duurzame energie juist zijn en welke niet. Wanneer ze klaar zijn, bespreekt u het werkblad gezamenlijk na. 1.2 WAAROM zou ik? Duurzaam energiegebruik heeft twee aspecten: zuinig omgaan met energie én duurzame energie gebruiken. Elk aspect is in 4 onderwerpen uitgewerkt (zie kader hiernaast). Per onderwerp is er één werkblad. De leerlingen gaan nu kijken naar het WAAROM van deze twee aspecten. Onderwerpen per aspect Zuinig omgaan met energie: 1. let op de lampen 2. zuinig zijn met stroom 3. isolatie Organisatie U deelt de klas in 8 groepen en verdeelt de onderwerpen (werkbladen) onder deze 8 groepen. Elke groep werkt aan één onderwerp en vult het bijbehorende werkblad in. Indien er tijd over is, kunt u elke groep een tweede onderwerp laten maken. Kies dan per groep voor een onderwerp van het andere aspect. In dat geval moet u wel extra kopieën maken. 4. zelf energie leveren Duurzame energie gebruiken: 5. windenergie gebruiken 6. zonnewarmte gebruiken 7. zonnestroom gebruiken 8. bio-energie gebruiken NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 7

8 Toelichting werkbladen Elk werkblad bestaat uit een stuk tekst (een gesprek tussen twee personen) en een opdracht invulblad. Werkblad 1.1: Waarom zou ik letten op de lampen? opdracht: uitzoeken wat de relatie is tussen brandende lampen en luchtvervuiling, onderzoekje op school Werkblad 1.2: Waarom zou ik letten op stroomslurpers en sluipverbruikers? opdracht: interview in de school over stroomverbruik van apparaten Werkblad 1.3: Waarom zou ik warmte vasthouden? opdracht: tekst bij een stripverhaaltje schrijven Werkblad 1.4: Waarom zou ik zelf energie leveren? opdracht: vragen beantwoorden, eigen mening formuleren Werkblad 1.5: Waarom zou ik windenergie gebruiken? opdracht: windmolens plaatsen (intekenen) en daarbij een keuze maken tussen verschillende locaties LET OP: zet voor deze opdracht het Werkblad 1.5 Windenergie-kaart Nederland klaar op het digibord. Werkblad 1.6: Waarom zou ik zonnewarmte gebruiken? opdracht: tekening zonneboiler interpreteren, juistheid aantal stellingen beoordelen Werkblad 1.7: Waarom zou ik zonnestroom gebruiken? opdracht: tekst bij een stripverhaaltje schrijven Werkblad 1.8: Waarom zou ik bio-energie gebruiken? opdracht: drie omschrijvingen van het begrip bio-energie beoordelen NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 8

9 Nabespreking werkbladen 1.1 t/m 1.8 Bespreek de opdrachten na. Hiervoor kunt u de bijgeleverde antwoorden gebruiken. Laat de groepen aan elkaar vertellen welke opdracht zij hebben gemaakt en wat zij hebben ontdekt en geleerd. Bespreek met de leerlingen de vragen: Waarom zou je zuinig omgaan met energie? en Waarom zou je duurzame energie gebruiken? U vraagt naar de argumenten vóór, maar ook bezwaren en problemen mogen aan bod komen. Kondig tot slot de volgende les (gastles) aan, waarin de leerlingen door middel van proefjes gaan ontdekken HOE ze zuinig kunnen omgaan met energie en HOE je duurzame energie kunt opwekken en gebruiken. Extra filmpjes en meer informatie over (duurzame) energie Mocht u meer tijd hebben, dan kunt u ook nog de volgende filmpjes met de leerlingen bekijken. Klokhuis uitzending: DE GASBEL Klokhuis uitzending: STROOM Klokhuis uitzending: SPAARLAMP Klokhuis uitzending: WINDMOLENS OP ZEE Klokhuis uitzending: BEWEGINGS ENERGIE Leuke website (voor leerlingen) met veel informatie: NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 9

10 BIJLAGE 1.1 Bordschema ENERGIE NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 10

11 Woordweb ENERGIE BESPAREN NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 11

12 BIJLAGE 1.2 Uitleg begrippen Binnenmilieu Het binnenmilieu is het milieu in gebouwen. Hier tegenover staat het buitenmilieu. Beide kunnen een relevante invloed op de gezondheid hebben. Meestal wordt met binnenmilieu de lucht en zijn chemische bestanddelen bedoeld, maar het kan ook om bijvoorbeeld licht, straling of geluid gaan. De binnenlucht is vaak veel meer vervuild dan de buitenlucht. Daarom speelt de kwaliteit van de binnenlucht een belangrijke rol in de levenskwaliteit. Voorbeelden van gevolgen van een slecht binnenmilieu zijn het ontstaan of verergeren van aandoeningen zoals astma, allergie, hoofdpijn, misselijkheid, vermoeidheid en irritatie van ogen, neus of keel. Bepaalde types binnenmilieuvervuiling kunnen tot verschillende soorten kanker en zelfs tot de dood leiden. Broeikaseffect en Klimaatverandering Eén van de gassen die vrijkomt bij verbranding van steenkool, aardolie en aardgas is koolstofdioxide (CO2). Dit gas houdt de warmte van de zon vast. Net als het glas van een broeikas, waarin bijvoorbeeld tomaten groeien. Te veel broeikasgassen zorgen ervoor dat de aarde te warm wordt. Daardoor verandert het klimaat. Het wordt bijvoorbeeld warmer. Dat is een probleem. Dit noemen we ook wel het klimaatprobleem. Veel planten en dieren zullen verdwijnen. Het ijs aan de noord- en zuidpool smelt en de gletsjers verdwijnen. Ook de hoogte van het zeewater zal stijgen. Hierdoor krijg je overstromingen. Duurzaam Duurzaam betekent: het gaat lang mee en is van goede kwaliteit. NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 12

13 Energie uit fossiele brandstoffen is niet duurzaam. De voorraad olie, aardgas en steenkool raakt immers op. Bovendien ontstaat bij verbranding van fossiele brandstoffen milieuschade (broeikaseffect). In het schema op pagina 9 is deze niet-duurzame energie bruin omcirkeld. Energie van wind, water, zon of biomassa is wel duurzaam. Het raakt niet op en veroorzaakt geen milieuschade. In het schema van pagina 9 is deze zogenaamde groene energie groen omcirkeld. Duurzaam energiegebruik Duurzaam energiegebruik gaat verder dan alleen maar duurzame energie gebruiken. Het heeft 2 aspecten: 1. duurzame energie gebruiken (windenergie, zonne-energie, bio-energie) 2. zuinig zijn met energie (energie besparen) Elektriciteitscentrale In een elektriciteitscentrale wordt steenkool, aardgas of aardolie verbrand. Soms ook hout of afval. Verbranding geeft warmte. Daarmee wordt water gekookt. Er ontstaat stoom. Stoom heeft veel kracht (denk aan een fluit op een fluitketel). Die stoomkracht laat een groot rad (turbine) draaien. Deze draaiende beweging wordt doorgegeven aan een generator. In een generator zitten een magneet en spoelen koperdraad. Als de magneet snel langs de spoelen koperdraad draait, ontstaat er elektriciteit (stroom). NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 13

14 Fossiele brandstoffen (aardolie, aardgas en steenkool) Fossiele brandstoffen bevinden zich in de bodem en zijn gevormd uit zeer oude plantenresten. Het gebruik van fossiele brandstoffen heeft 2 grote nadelen: 1. ze raken op (de volgende generaties zitten straks zonder) 2. bij verbranding komen gassen in de lucht die zorgen voor het broeikaseffect en klimaatverandering. Groene stroom Groene stroom wordt niet wordt opgewekt door de verbranding van aardolie, aardgas of steenkool. Groene stroom wordt opgewekt door gebruik te maken van schone energiebronnen zoals windenergie en zonne-energie. Ook verbranding van biomassa (hout en andere plantenresten) levert groene stroom op. Hierbij komt wel kooldioxide (CO2) vrij, maar evenveel als dat door de planten wordt opgenomen. De hoeveelheid kooldioxide neemt daardoor niet toe. Groene energie is een breder begrip dan groene stroom. Bij het vergisten van biomassa bijvoorbeeld komt gas vrij ('groen gas') en aardwarmte kan gebruikt worden om kassen op de juiste temperatuur te brengen ('groene warmte'). NME centrum Betuwe (versie sept 2016) 14