Een handleiding om duurzaam melk te produceren

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een handleiding om duurzaam melk te produceren"

Transcriptie

1 Sterk met Melk! Een handleiding om duurzaam melk te produceren

2 Colofon Sterk met Melk! Een handleiding om duurzaam melk te produceren. Een uitgave van de Plaatselijke Groep Leader+ Meetjesland Oostveldstraat 91, 9900 Eeklo Tekst en redactie: Diane Schoonhoven Redactiecomité: Els Oyaert, Kristof Verhoest, Ivan Ryckaert, Fons Anthonissen Concept en vormgeving: Quatre Mains Fotografie: Toon Coussement Dank aan de deelnemende melkveehouders: Bart Strubbe, Benny Van Nevel, Dirk & Bram Maes, Dries & Guido Veys, Geert & Ann Buysse-De Kesel, Geert & Thijs Van Damme, Guy & Lieve Mouton-Verdonck, Hans & Evelien Van Reybrouck-Wildemauwe, Jan & Martine Matthys-De Pauw, Johan & Francine Schouteeten-Loyson, Koen & Cindy Van De Walle-Van Daele, Kris & Annick Van De Sompele-Debrock, Luc & Anneke Monbaliu-Dewulf, Marc & Annie Claeys-De Smet en Filip & Elsy Van Beneden-Claeys, Nico Vanneste, Patriek & Linda Gaudissabois-Frickelo, Frederic & Paul Coens, Peter & Inge Naeyaert-Deketelaere, Steven & Ineke Van Hecke-Hebbrecht, Stijn Deprest. Dank aan de stuurgroepleden: Dirk Audenaert, Eddy Decaestecker, Jan Halewyck, Els Oyaert, Albert Neyt, André Calus, Bart Bollen, Bart Debussche, Didier Huygens, Eddy Matthijs, Ivan Pollefliet, Ivan Ryckaert, Jules Vandevelde, Katrien De Merlier, Katrien Janssen, Kristof Verhoest, Lies Dezeure, Liesbeth Desmyter, Lode Tanghe, Luc De Meulemeester, Luk Sobry, Marijke Meul, Marijke Van Looveren, Roland Bossuyt. Dank aan de Nederlandse inbreng: Willem van Weperen, Hans Dirksen. Inhoud Een woordje vooraf 4 Het project Sterk met Melk 5 Ecologische duurzaamheid 11 Watergebruik 13 Energiegebruik 17 Bodem-plant-diersysteem 21 Sociale duurzaamheid 27 Dierenwelzijn 29 Landschapsbeheer 33 Arbeidsefficiëntie 39 Economische duurzaamheid 43 Productiviteit 45 Rendabiliteit 49 En tot slot 54 Bronnen 55 Voor meer informatie 56 Eeklo, mei 2008 Sterk met Melk! 3

3 Een woordje vooraf EEN DUURZAME MELKVEEHOUDERIJ heeft oog voor milieu, dierenwelzijn en landschap. Maar ook voor de veehouder zélf, die moet op een gezonde manier zijn boterham verdienen. Nu en in de toekomst. Daarom is duurzaamheid hét thema van dit moment. Belangrijk is dat we hierbij steeds in gedachten houden dat onze inspanningen een blijvende betekenis hebben en continuïteit vergen. Ook in de melkveehouderij. Dat was de aanleiding voor de Plaatselijke Groep van Leader+ Meetjesland om de handen uit de mouwen te steken en samen met de Plaatselijke Groep uit het Brugse Ommeland aan de slag te gaan met een project rond duurzame melkveehouderij: het project Sterk met Melk. Een project waarin dankzij Europese, Vlaamse en provinciale steun duidelijk is geworden wat duurzaamheid concreet betekent voor een melkveebedrijf. Een project ook waarin de melkveehouders sámen de eigen bedrijfsvoering onder de loep hebben genomen. Zodat boeren met en van elkaar leren. Om andere Vlaamse melkveehouders ook een handje te helpen op weg naar een duurzaam bedrijf, zijn de belangrijkste resultaten uit het project Sterk met Melk verzameld en gebundeld. Zo hebben alle melkveehouders een handleiding om duurzaam melk te produceren. We hopen dat deze brochure een stimulans is om de spreekwoordelijke koe bij de horens te vatten en een volgende stap te zetten in een duurzame bedrijfsvoering. Alexander Vercamer, GEDEPUTEERDE PROVINCIE OOST-VLAANDEREN, VOORZITTER LEADER+ MEETJESLAND Bart Naeyaert, GEDEPUTEERDE PROVINCIE WEST-VLAANDEREN, VOORZITTER MANAGEMENTCOMITÉ LEADER+ BRUGSE OMMELAND Het project Sterk met Melk Zowel het Leader+ gebied Meetjesland als het Brugse Ommeland legde in haar ontwikkelingsplan voor de regio een belangrijke rol weg voor toekomstgerichte landbouw. BIJ EEN TUSSENTIJDSE EVALUATIE van het Leader+ programma Meetjesland bracht de Plaatselijke Groep aan het licht dat hier nog meer accenten konden worden gelegd. Daarom werd op zoek gegaan naar nieuwe mogelijkheden en nieuwe partners om een project in te vullen rond toekomstgerichte, duurzame landbouw. Als eerste werd contact gelegd met de Plaatselijke Groep van het Brugse Ommeland die immers dezelfde doelen voor ogen had. Voor de nodige expertise op het gebied van duurzame melkveehouderij keken Meetjesland en Brugse Ommeland naar Nederland. Een samenwerkingsproject met Nederlandse Leader+ gebieden als derde partner is het uiteindelijk niet geworden. Wel werd binnen het Interregionaal Samenwerkingsproject Sterk met Melk de mogelijkheid gegrepen om Nederlandse kennis en ervaring toe te passen in de Vlaamse melkveehouderij. Projectverloop Een coördinator werd aangesteld en een stuurgroep werd gevormd met daarin mensen met verscheiden achtergronden in de landbouw en melkveehouderij. Gezamenlijk werd aan het project vorm en inhoud gegeven. Een aantal personen uit de stuurgroep nam de daadwerkelijke uitvoering op hun schouders, zij vormden de technische werkgroep. 4 Sterk met Melk! Sterk met Melk! 5

4 Stuurgroep TECHNISCHE WERKGROEP Kristof Verhoest Lode Tanghe Dirk Audenaert Jan Halewyck Eddy Decaestecker Els Oyaert Liesbeth Desmyter Lies Dezeure Katrien De Merlier Diane Schoonhoven Coördinator Leader+ Brugse Ommeland (tot 07/07) Coördinator Leader+ Brugse Ommeland (vanaf 08/07) Boerenbond Oost-Vlaanderen Boerenbond West-Vlaanderen Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingscentrum voor Land- en Tuinbouw Bedrijfsadvisering Melkveehouderij Streekplatform+ Meetjesland Leader+ project Milieuzorg in de landbouw (tot 05/07) Leader+ project Milieuzorg in de landbouw (vanaf 06/07) Coördinator Leader+ Meetjesland Coördinator project Sterk met Melk Ivan Ryckaert Vlaamse Overheid Departement Landbouw en Visserij Katrien Janssen Vlaamse Overheid Departement Landbouw en Visserij Marijke Meul Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek Eenheid Landbouw & Maatschappij Didier Huygens Dienst Land- en tuinbouw Provincie Oost-Vlaanderen André Calus Provinciaal Onderzoeks- en Voorlichtingscentrum voor Land- en Tuinbouw Marijke Van Looveren Hooibeekhoeve, praktijkcentrum voor de melkveehouderij Albert Neyt Algemeen Boerensyndicaat Luk Sobry Vlaams Agrarisch Centrum Luc Demeulemeester Diergezondheidszorg Vlaanderen Roland Bossuyt Melkcontrolecentrum Vlaanderen Jules Vandevelde Landbouwschool Eeklo Eddy Matthijs Plattelandscentrum Meetjesland Geert Van Damme Landbouwer Brugse Ommeland Luc Monbaliu Landbouwer Brugse Ommeland Peter Naeyaert Landbouwer Brugse Ommeland Bart Strubbe Landbouwer Meetjesland Guy Mouton Landbouwer Meetjesland 6 Sterk met Melk! Sterk met Melk! 7

5 20 melkveehouders Met hulp van de melkvee-experten uit de technische werkgroep en door middel van een oproep in de Meetjeslandkrant werden 20 melkveehouders (waarvan 10 in elk gebied) gevonden die aan het project deelnamen: Bart Strubbe, Knesselare Benny Van Nevel, Klemskerke Dirk Maes, Bellem Dries & Guido Veys, Ruddervoorde Geert Buysse, Bassevelde Geert & Thijs Van Damme, Sint-Kruis Guy Mouton, Bellem Hans Van Reybrouck, Torhout Jan Matthys, Kaprijke Johan Schouteeten, Zuienkerke Koen Van De Walle, Zomergem Kris Van De Sompele, Westkapelle Luc Monbaliu, Zuienkerke Marc Claeys & Filip Van Beneden, Bassevelde Nico Vanneste, Oedelem Patriek Gaudissabois, Knesselare Frederic & Paul Coens, Oedelem Peter Naeyaert, Torhout Steven Van Hecke, Maldegem Stijn Deprest, Maldegem Op al deze bedrijven en op de Hooibeekhoeve in Geel kwamen 8 heel verschillende thema s rond duurzaamheid aan bod. Zo werd onder andere aandacht geschonken aan de thema s Watergebruik, Dierenwelzijn en Rendabiliteit. In een cyclus van telkens 3 maanden werden deze behandeld, waarbij per thema gestart werd met het invullen van een vragenlijst samen met de landbouwer. De resultaten hiervan werden verwerkt tot een overzichtelijke duurzaamheidsster, waarin elke deelnemers zijn eigen resultaten kon aflezen in vergelijking met zijn collega s. Vervolgens bespraken de melkveehouders in een studieclub op één van de 20 bedrijven de resultaten met elkaar; want voor boeren valt veel te leren van collega-boeren! Gedurende het thema Bodem-plant-diersysteem kwam de Nederlandse expertise goed van pas. De ETC Adviesgroep en het adviesbureau Dirksen Management Support deelden hun kennis over de stikstofkringloop op het bedrijf. Vooral een excursie naar diverse Nederlandse bedrijven leverde nieuwe inzichten op rond bemesting, bodem en het gebruik van eigen ruwvoer. Per thema werd daarnaast een beroep gedaan op organisaties met specifieke kennis van zaken. Zo droegen de kenniscentra Water van de provincies Oost- en West-Vlaanderen, een dierenarts en de Regionale Landschappen Meetjesland en Houtland een belangrijk steentje bij. Om nog andere melkveehouders te laten meeprofiteren van de projectresultaten, werd per thema een digitale nieuwsbrief uitgebracht en door middel van de landbouwpers de nodige kennis verspreid. En ook in deze brochure is de nodige informatie verzameld om zodoende aan andere Vlaamse melkveehouders handvaten te bieden voor een duurzame melkproductie. Duurzaamheidsster Voor elk deelnemend melkveebedrijf werd de duurzaamheid per thema beoordeeld en in beeld gebracht. Hiervoor werden de duurzaamheidssterren van het Steunpunt Duurzame Landbouw (Stedula) als basis gebruikt. Uit de waaier duurzaamheidsthema s waarop Stedula had gewerkt van gewasbeschermingsmiddelengebruik tot beroepstrots werden er 8 gekozen. Elke melkveehouder kreeg een duurzaamheidsster waarin voor deze 8 thema s punten waren gegeven op schaal van 0 tot 100, zie figuur 1. De 2 bedrijven die het best scoorden kregen 100 punten, de 2 bedrijven die het minst goed scoorden 0 punten. Hoe meer punten, hoe groter het ingekleurde deel van de ster en hoe duurzamer het bedrijf. figuur 1 DUURZAAMHEIDSSTER economisch ecologisch sociaal PRODUCTIVITEIT RENDABILITEIT ARBEIDSEFFICIËNTIE WATERGEBRUIK LANDSCHAPSBEHEER ENERGIEGEBRUIK DIERENWELZIJN BODEM-PLANT- DIERSYSTEEM 8 Sterk met Melk! Sterk met Melk! 9

6 De duurzaamheidsster bestaat uit groene, rode en blauwe vlakken omdat duurzaamheid kan worden opgesplitst in een ecologische, sociale en economische pijler. De groene vlakken geven een score voor ecologische thema s; dit zijn de milieukundige aspecten van duurzaamheid. De rode vlakken laten zien hoe een melkveehouder op sociale onderwerpen scoort; deze thema s hebben betrekking op de verwachtingen van de maatschappij of op het welzijn van de boer. Daarnaast zijn er de blauwe vlakken; deze geven de economische duurzaamheid van een bedrijf weer. De dikke zwarte lijn toont per thema de gemiddelde score van de ganse groep 1. (1) Ecologische duurzaamheid Per pijler is een aparte duurzaamheidsster gemaakt waarin de betreffende thema s zijn opgesplitst in indicatoren. Deze indicatoren geven aan op welke punten je als melkveehouder moet letten, wil je een goede score behalen. Deze ecologische, sociale en economische sterren vind je verderop in deze brochure terug. Water Energie Bodem-plant-diersysteem 10 Sterk met Melk! Ecologische duurzaamheid 11

7 Watergebruik Iedere dag opnieuw gebruikt een melkveebedrijf de nodige hoeveelheid water: om te reinigen, drinkwater voor de dieren of water in de voorkoeler. Water wordt echter steeds schaarser en duurder en daarom is het belangrijk om er goed mee om te springen. Waterproductiviteit Hoe meer melk je als melkveehouder kan produceren met het gebruikte water, hoe beter. Dit betekent immers dat water efficiënt wordt ingezet 2. De hoeveelheid melk die een bedrijf heeft geproduceerd per gebruikte kubieke meter water wordt waterproductiviteit (liters melk/m 3 water) genoemd. Deze waterproductiviteit blijkt groter te zijn naarmate de totale melkproductie op een bedrijf hoger is. Hieruit volgt dat het watergebruik niet even sterk mee stijgt als meer melk wordt geproduceerd. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het water dat dagelijks gebruikt wordt voor het reinigen van de melkinstallatie. De hoeveelheid water waarmee de melkinstallatie wordt gespoeld, verschilt weinig van bedrijf tot bedrijf maar de hoeveelheid liters die met deze installatie wordt gemolken, kan wel sterk verschillen. De waterproductiviteit van een melkveebedrijf stijgt ook bij een verminderd watergebruik. Dit hangt dikwijls samen met het daadwerkelijk minder water gebruiken voor bepaalde activiteiten, bijvoorbeeld door voor het schoonspuiten een hogedrukreiniger te gebruiken in plaats van een gewone waterslang. Ook door het hergebruik van water kan flink worden bespaard. Zo kan het water van de hoofdreiniging en naspoeling van de melkinstallatie perfect opnieuw worden gebruikt, bijvoorbeeld voor het schoonmaken van de melkstand. Alternatieve waterbronnen De belangrijkste waterpost op een melkveebedrijf is overduidelijk het drinkwater voor vee. Van alle gebruikte water wordt hier ongeveer 75% aan gespendeerd. Op dit water valt niet te bezuinigen en dit water kan ook niet worden gerecycleerd. Alle water dat nodig is als 12 Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid 13

8 drinkwater kan echter wel worden ingevuld met regenwater. Hiermee kan het leidingwater of diep grondwater grotendeels worden vervangen, wat een flinke besparing oplevert. Een enkele Sterk met Melk deelnemer gebruikt regenwater reeds voor 80% van het totale watergebruik! tabel 1 GEMIDDELDE VERDELING VAN HET WATERGEBRUIK OP DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN Waterpost % Drinkwater 75 Voorkoeler 6 Dagelijks schoonspuiten melkstand 6 Reinigen melkinstallatie 7 Reinigen koeltank 1 Reinigen uiers 2 Schoonspuiten melkstand naast dagelijkse reiniging 1 Schoonspuiten stal en kalverhokjes 1 Schoonspuiten machines 1 Totaal 100 Opvang afvalwater Een deel van het water dat op een melkveebedrijf wordt toegepast, valt na gebruik in de categorie afvalwater met gevaarlijke stoffen. Dit komt door de aanwezigheid van bijvoorbeeld fosfor (afkomstig van het gebruikte reinigingsmiddel). Voor de afvoer van deze afvalwaterstromen zijn regels opgesteld: Het reinigingswater van de stal en de melkstand is met mest bevuild en hoort thuis in de mestkelder; Het reinigingswater van landbouwmachines bevat vooral aarde. Na bezinking van die aarde kan het meestal geloosd worden; Het reinigingswater van de melkmachine en koeltank is vooral organisch vervuild en met stikstof en fosfor belast. Deze afvalwaterstroom mag niet ongezuiverd in het oppervlaktewater terechtkomen. Het afvalwater kan worden opgevangen in de mestkelder en overeenkomstig de mestwetgeving met de mest worden uitgereden of kan na zuivering geloosd worden 3. Ook voor perssappen en de first-flush van sleufsilo s dit is het water dat bij een regenbui het eerst van de kuil-plaat stroomt en het sterkst vervuild is bestaan regels. Deze moeten opgevangen worden en overeenkomstig de mestwetgeving uitgereden worden. Op die manier wordt de meest vervuilde fractie gescheiden van de rest van de run-off het totaal aan water dat van de kuilplaat loopt. De resterende fractie kan na zuivering geloosd worden op oppervlaktewater 3. (tip) Drinkwaterbakken blijven schoon wanneer er goudvissen in zwemmen. Deze eten de voerresten en eventuele mest die in de bakken terechtkomt. De bakken hoeven hierdoor niet meer schoongemaakt te worden. Voorwaarde is wel dat er altijd 5 cm water in een bak staat, zodat de vissen kunnen blijven zwemmen. (tip) Tijdens het melken vervuilen de koeien de melkstand. De mestspetters drogen vast op de muren. Dit kan worden voorkomen door de muren vochtig te houden. Spuit vóór het melken de muren nat en bij warm weer ook nog eens tussendoor. Veeg daarnaast de melkstand schoon met een trekker of borstel voordat begonnen wordt met de melkstand nat te reinigen 4. Duurzaamheidsster Om het watergebruik in beeld te brengen, wordt per melkveebedrijf een duurzaamheidsscore gegeven voor 3 indicatoren: Waterproductiviteit: hoeveelheid melk die geproduceerd wordt per gebruikte kubieke meter water; Alternatieve waterbronnen: percentage regenwater en ondiep grondwater van het totaal watergebruik; Opvang afvalwater: toegekende punten voor de manier waarop met afvalwater omgesprongen wordt. Deze scores zijn in een ecologische duurzaamheidsster geplaatst. In figuur 2 staat de ecologische duurzaamheidsster van deelnemer Benny: Op het watergebruik scoren wij goed. Dit komt voor een deel door het gebruik van regenwater op het bedrijf. Van de daken van de loods en stal vangen we zo n liter regenwater per jaar op. Dit gebruiken we voor het schoonspuiten van de melkput en ook als drinkwater voor de koeien. figuur 2 ECOLOGISCHE DUURZAAMHEIDSSTER MET DE SCORES VOOR HET WATERGEBRUIK VAN BOER BENNY IN HET GROEN DE LICHTE VLAKKEN GEVEN DE GEMIDDELDE SCORE VAN DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN WEER. watergebruik energiegebruik bodem-plant-diersysteem STIKSTOFBENUTTING DIER STIKSTOFBEDRIJFS- OVERSCHOT STIKSTOF- PRODUCTIVITEIT STIKSTOFBENUTTING BODEM HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN INDIRECTE ENERGIEPRODUCTIVITEIT (INCL. MAZOUT) WATERPRODUCTIVITEIT ELECTRICITEITS- PRODUCTIVITEIT ALTERNATIEVE WATERBRONNEN OPVANG AFVALWATER 14 Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid 15

9 Energiegebruik Melkveebedrijven gebruiken (indirect) heel veel energie. De prijzen voor energie lopen echter steeds meer op en daarmee ook de prijs van bijvoorbeeld kunstmest. Wel bestaan er een aantal maatregelen waardoor op het melkveebedrijf de nodige energie kan worden bespaard. Directe en indirecte energie Energie wordt op een melkveebedrijf voor een deel gebruikt in directe vorm, zoals elektriciteit en brandstof. Een ander deel wordt indirect gebruikt. Dit is de energie die nodig is geweest voor de productie van bijvoorbeeld krachtvoer of kunstmest. Zo wordt voor de productie van een kilogram krachtvoer 6,3 MJ energie gebruikt. Ter vergelijking: 1 kwh elektriciteit komt overeen met een energiegebruik van 5,65 MJ 5. Uit tabel 2 blijkt dat de hoeveelheid indirecte energie die op een melkveebedrijf wordt gebruikt veel groter is dan de hoeveelheid directe energie. Het indirecte energiegebruik kan als dit binnen de bedrijfsvoering past vooral worden verminderd door te besparen op het krachtvoer- en kunstmestgebruik. tabel 2 GEMIDDELDE VERDELING VAN HET ENERGIEGEBRUIK OP DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN Energiesoort Energiepost % % Directe energie Elektriciteit 11 Brandstof 14 Indirecte energie Voeders 35 Kunstmest 23 Loonwerk 7 Machines 6 Zaden 2 Bestrijdingsmiddelen 1 Totaal energiegebruik Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid 17

10 Elektriciteitsproductiviteit Op een melkveebedrijf is energie in de vorm van elektriciteit vooral nodig voor het aandrijven van de vacuümpomp, het opwarmen van reinigingswater en het koelen van de melk. Daarnaast wordt nog elektriciteit gebruikt voor verlichting en apparaten die nodig zijn bij het melken, deze hoeveelheid elektriciteit is echter klein 6. Met de gebruikte hoeveelheid elektriciteit wordt best zoveel mogelijk melk geproduceerd, zo wordt de elektriciteit efficiënt ingezet. Om bedrijven te vergelijken op de efficiëntie van hun elektriciteitsgebruik, wordt elektriciteitsproductiviteit als maat genomen. Dit is de hoeveelheid melk die wordt geproduceerd per 10 MJ energie in de vorm van elektriciteit (liters melk/10 MJ). Deze productiviteit is groter naarmate de totale melkproductie op een bedrijf hoger is. Hieruit blijkt dat bij een hogere melkproductie het elektriciteitsgebruik niet even sterk mee stijgt. Dit is bijvoorbeeld het geval bij het water wat dagelijks verwarmd wordt om daarmee de melkinstallatie te reinigen. De hoeveelheid warm water waarmee de melkinstallatie wordt gespoeld, verschilt weinig tussen bedrijven onderling maar in de hoeveelheid liters die met deze installatie worden gemolken, kan wel een groot verschil optreden. Ook is voor het koel bewaren van de melk in de tank minder elektriciteit per liter melk nodig naarmate de inhoud van de tank groter is; dit betekent dus een grotere elektriciteitsproductiviteit bij een grotere melkplas. De elektriciteitsproductiviteit van een melkveebedrijf wordt daarnaast bepaald door de hoeveelheid elektriciteit die gebruikt wordt. Deze hoeveelheid hangt samen met het gebruik van besparingsmaatregelen zoals een voorkoeler die de melk koelt voordat zij in de melktank komt of een warmterecuperator die de warmte die vrijkomt bij de koeling van de melk gebruikt om water op te warmen, zie tabel 3. tabel 3 VERBAND TUSSEN BESPARINGSMAATREGELEN EN DE ELECTRICITEITSPRODUCTIVITEIT OP DE STERK MET MELK BEDRIJVEN Besparingsmaatregel Geen maatregel (n*=9) 27 Warmterecuperator óf voorkoeler (n*=7) 30 Warmte recuperator én voorkoeler (n*=3) 36 Gemiddeld 30 N* = AANTAL BEDRIJVEN Elektriciteitsproductiviteit (liters melk/10 MJ) Een andere maatregel om elektriciteit te besparen is het installeren van een frequentiesturing (toerentalregeling) op de vacuümpomp of melkpomp. Hernieuwbare energiebronnen Als melkveehouder kan je ook op de elektriciteitsfactuur besparen door gebruik te maken van een hernieuwbare energiebron. Een interessante en vrij eenvoudig toepasbare manier is zonne-energie in de vorm van een zonneboiler of zonnepanelen. In geval van 100 m 2 zonnepanelen kan je ongeveer kwh elektriciteit per jaar produceren 7. Dit is al een aanzienlijk deel van de kwh per jaar die een melkveebedrijf met 50 koeien gemiddeld gebruikt 8. Voor zowel een zonneboiler als zonnepanelen kan een VLIF-subsidie van 30% worden gekregen. Hiermee kunnen beide systemen in minder dan 10 jaar worden terugverdiend, terwijl de levensduur al snel 20 jaar is. (tip) Nachtstroom is eigenlijk een afvalproduct van energiecentrales die in de nachtelijke uren minimaal werken. De centrales kunnen niet worden uitgezet, omdat opstarten een langdurig proces is. Gebruik van nachtstroom is daardoor goedkoop en milieuvriendelijker dan dagstroom 8. (tip) Veel landbouwers hebben een voorkeur voor een grote tractor, maar meer motorvermogen is niet altijd efficiënt. Uit onderzoek blijkt dat eenderde van de gebruikers gezien de werkomstandigheden een tractor met een grotere capaciteit nodig heeft of juist kan volstaan met een tractor met minder motorvermogen. In beide gevallen wordt onnodig veel diesel gebruikt. Naast een goede tractor-werktuigcombinatie is het aan te bevelen het stationair draaien van de tractor tot een minimum te beperken. Tractoren draaien gemiddeld ruim 20% van de bedrijfstijd stationair, terwijl 15% haalbaar is Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid 19

11 Duurzaamheidsster Om het energiegebruik in beeld te brengen, wordt per melkveebedrijf een duurzaamheidsscore gegeven voor 3 indicatoren: Elektriciteitsproductiviteit: hoeveelheid melk die geproduceerd wordt per 10 MJ gebruikte energie in de vorm van elektriciteit; Indirecte energieproductiviteit: hoeveelheid melk die geproduceerd wordt per 100 MJ gebruikte indirecte energie; Hernieuwbare energiebronnen: percentage hernieuwbare energie van het totaal energiegebruik. Deze scores zijn in een ecologische duurzaamheidsster geplaatst. In figuur 3 staat de ecologische duurzaamheidsster van deelnemer Stijn. Duurzaamheidssterren-expert Marijke (ILVO, eenheid Landbouw & Maatschappij): Dit bedrijf scoort goed op vlak van energie. Dat komt doordat per hoeveelheid verbruikte energie meer melk wordt geproduceerd in vergelijking met de anderen. Het bedrijf gebruikt weliswaar veel energie, maar weet dit te compenseren door een hoge melkproductie. figuur 3 ECOLOGISCHE DUURZAAMHEIDSSTER MET DE SCORES VOOR HET ENERGIEGEBRUIK VAN BOER STIJN IN HET GROEN DE LICHTE VLAKKEN GEVEN DE GEMIDDELDE SCORE VAN DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN WEER. watergebruik energiegebruik bodem-plant-diersysteem STIKSTOFBENUTTING DIER STIKSTOFBEDRIJFS- OVERSCHOT STIKSTOF- PRODUCTIVITEIT STIKSTOFBENUTTING BODEM HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN Geen van de deelnemende bedrijven maakte gebruik van hernieuwbare energiebronnen, daarom is dit aspect van de ster niet ingekleurd. Toch is het een belangrijk onderdeel van duurzaam energiegebruik en is het daarom in het systeem opgenomen. WATERPRODUCTIVITEIT ALTERNATIEVE WATERBRONNEN ELECTRICITEITS- PRODUCTIVITEIT INDIRECTE ENERGIEPRODUCTIVITEIT (INCL. MAZOUT) OPVANG AFVALWATER Bodem-plant-diersysteem Op melkveebedrijven bestaat een kringloop van stikstof (N), zie figuur 4: de via het voer aangevoerde stikstof (in eiwit) wordt door het dier omgezet in melk, vlees en mest. De stikstof in de mest wordt op de bodem gebracht, waar het wordt opgenomen door de gewassen. Deze gewassen worden van het land gehaald en door de dieren gegeten: de stikstofkringloop is rond. In deze kringloop kan de stikstofbenutting door het vee en door de bodem worden verbeterd. Dit draagt bij aan een lagere kostprijs en minder verliezen naar het milieu. Stikstofbenutting door het dier Een koe is een herkauwer, hierop is haar maagdarmkanaal ingesteld. Daarom is het evident om een koe voer te geven waarop ze veel herkauwt. Dit betekent dat voldoende structuur met het rantsoen moet worden aangebracht, waardoor de pens geprikkeld wordt. figuur 4 BODEM-PLANT-DIERSYSTEEM RUWVOER KRACHTVOER OVERSCHOT/ BODEMVOORRAAD BODEM DIER MEST MELK/VLEES KUNSTMEST 20 Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid 21

12 Een betere pensprikkeling zorgt voor meer pensbeweging en een betere menging van het voer 9. Structuurrijk voer blijft ook langer in de pens, zodat dit langer beschikbaar is voor vertering. Door te herkauwen, produceert een koe de nodige hoeveelheid speeksel. Dit speeksel bevat bufferende stoffen, waardoor de ph in de pens wordt verhoogd. Dat alles bij elkaar zorgt ervoor dat de koe meer energie en eiwit uit het voer haalt. Naast structuur zijn eiwitten erg belangrijk voor het goed functioneren van een koe. Bij een overmaat aan onbestendig eiwit wordt dit echter door pensbacteriën omgezet in ammoniak. Deze ammoniak komt via de penswand in het bloed en wordt vervolgens in de lever omgezet in ureum. Deze wordt grotendeels via de urine en gedeeltelijk via de melk uitgescheiden. Ook wordt een deel gerecycleerd via speeksel. Door een koe voldoende te laten herkauwen heersen in de pens de optimale omstandigheden voor de pensmicroben om eiwit af te breken en om te zetten in microbiële eiwitten. Deze eiwitten komen direct ten goede aan de koe. Hoeveel eiwit een koe nodig heeft, is afhankelijk van het productieniveau van het dier. Een koe van 10 liter melk heeft ongeveer 11% ruw eiwit in de droge stof nodig en een koe van 50 liter zo n 16% 10. Voor een goede melkproductie is behalve structuur en eiwit ook de hoeveelheid energie in het rantsoen van belang. Nog belangrijker is dat de hoeveelheden eiwit en energie in balans zijn. Dit wordt uitgedrukt in de waarde van de OEB (Onbestendig Eiwit Balans), wat een indicatie geeft voor de verhouding tussen de hoeveelheid beschikbaar eiwit en beschikbare energie in de pens voor de aanmaak van microbiële eiwitten 11. Een rantsoen met een OEB van 0 betekent dat eiwit en energie in de pens in balans zijn. De verschillende onderdelen van zo een rantsoen worden dan best gewogen en gemengd gevoerd, zodat de koeien de energie en eiwit voldoende op elkaar afgestemd binnenkrijgen. Bij een tekort aan energie kunnen melksuikers en melkvetten gevormd worden uit een overschot aan eiwit, dit is een bijzonder inefficiënt proces en moet daarom voorkomen worden 9. Als een koe voldoende structuur krijgt en een juiste hoeveelheid eiwit in balans met de gevoerde energie, kan zij ongeveer 30% van het stikstof wat via het voer wordt aangebracht, omzetten in melk en vlees. Het grootste deel van de overige stikstof komt in de mest terecht. Dit vormt meteen een waardevolle voeding voor de bodem. 22 Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid 23

13 Stikstofbenutting door de bodem De bodem kan zeker 70% van de via (kunst)mest aangevoerde stikstof omzetten in oogstbare gewassen. Hoe hoger de bodembenutting, hoe meer van de toegediende stikstof daadwerkelijk is opgenomen in het geoogste product en niet verloren is gegaan. Aangezien de wettelijke normen een steeds lagere stikstofgift toestaan, is het van groot belang om de stikstof die wordt toegediend, zo efficiënt mogelijk te benutten. Om de benutting van organische mest te optimaliseren, is het nodig dat mest wordt bemonsterd. Hiermee is het stikstofgehalte bekend en weet je precies hoeveel ton mest je kan uitrijden. Best reken je in eenheden stikstof die je op het land brengt en niet in tonnen mest. Door een mestmonster weet je ook precies hoe hoog de verhouding tussen koolstof (C) en stikstof (N) is. Een hoge C/N-verhouding (±10) kan worden bereikt door voldoende structuur in het rantsoen te steken en bijvoorbeeld stro in de boxen te strooien in plaats van zaagsel. Een hoge C/N-verhouding betekent dat een groter deel van de stikstof in organische vorm in de mest is gebonden. Deze gebonden stikstof spoelt niet uit als de mest op het land is gebracht. Ook de verhouding tussen organische en minerale stikstof is hiervoor belangrijk. Best streef je naar 2,4 kg organische stikstof en 1,6 kg minerale stikstof per ton mest. Dit is een verhouding van 60:40 9. Met voldoende mestopslag kan de mest op het juiste tijdstip uitgereden en zodoende zeer efficiënt benut worden. Daarom is investeren in extra mestopslag, investeren in de toekomst. Er is ook winst te behalen door vaker kleinere hoeveelheden (kunst)mest toe te dienen. De bodembenutting hangt grotendeels af van de bodemgesteldheid. Daarom is het heel belangrijk dat bemesting wordt afgestemd op de bodem, in plaats van op het gewas. Zo krijg je een optimale bodem en die levert een optimaal gewas. Om de bemesting af te kunnen stemmen op de bodemgesteldheid, moet je weten hoeveel minerale stikstof nog in de bodem aanwezig is en hoeveel de bodem gaat vrijmaken. Daarom neem je in het voorjaar best een bodemstaal en stem je de bemesting af op het bijbehorende bemestingsadvies. De bodemgesteldheid kan ook verbeterd worden door het land te bewerken met lichte machines, met een lage bandenspanning. Begin in het voorjaar overigens niet te vroeg met bewerken of bemesten en ga in het najaar niet te laat door. De natheid van de bodem bepaalt het tijdstip. Met geduld en de juiste maatregelen behoudt de graszode een goede kwaliteit en is graslandvernieuwing minder vaak nodig. Wees daarnaast voorzichtig met (diep) ploegen. Met ploegen kunnen storende elementen worden verwijderd, maar een diepe grondbewerking versnelt wel de afbraak van organische stof. Dit heeft een negatieve invloed op het vermogen van de bodem om water en voedingsstoffen vast te houden, op de bodemstructuur, het bodemleven en daardoor ook op de stikstofbenutting 12. (tip) Graaf eens een stuk grond van 20x20x20 cm uit. Als je veel (±30%) kruimels ziet van 0,3 tot 1 cm is dat een goed teken. Daar groeien wortels gemakkelijk door. Scherp blokkige stukken mogen in deze laag niet voorkomen 12. Het aantal wormen in dit uitgegraven stuk grond maal 25 geeft het aantal per m 2. Dit is gemiddeld ±250. De variatie is groot, maar minder dan 50 wormen/m 2 is té weinig 13. (tip) Kunstmest begint te werken als de bovenste 5 cm van de bodem 12 C of warmer is. Dit is eenvoudig te testen door een thermometer in de grond te steken. Ook kan je naar het gewas kijken en zelf vast stellen wanneer het gras begint te groeien. Een nuttig hulpmiddel hierbij is de grashoogtemeter 9. Duurzaamheidsster: Om het bodem-plant-diersysteem in beeld te brengen, wordt per melkveebedrijf een duurzaamheidsscore gegeven voor 4 indicatoren: Stikstofbenutting door het dier: deel van de stikstof dat door een dier opgenomen is en omgezet wordt in melk of vlees; Stikstofbenutting door de bodem: deel van de stikstof in (kunst)mest dat op de bodem gebracht wordt en via de gewassen weer van de bodem gehaald wordt; Stikstofbedrijfsoverschot: de hoeveelheid stikstof die wel op het bedrijf is aangevoerd, maar niet weer van het bedrijf is afgevoerd in melk, vlees, ruwvoer of mest; Stikstofproductiviteit: hoeveelheid melk die geproduceerd wordt per kilogram stikstofoverschot. Deze scores zijn in een ecologische duurzaamheidsster geplaatst. 24 Ecologische duurzaamheid Ecologische duurzaamheid 25

14 In figuur 5 staat de ecologische duurzaamheidsster van deelnemers Geert en Thijs. Bedrijfsadviseur Eddy (Bedrijfs-advisering Melkveehouderij West-Vlaanderen): Het bedrijf van Geert en Thijs haalt met een lage krachtvoergift een relatief hoge melkproductie (9.219 liter per koe). Vooral op evenwichtskrachtvoer wordt er bespaard. Het is natuurlijk de kunst om een evenwicht te zoeken tussen een zo hoog mogelijke melkproductie met een zo laag mogelijke krachtvoerinput. De kwaliteit van de ruwvoeders speelt hier een belangrijke rol. Hoe beter de ruwvoeders, hoe minder krachtvoer nodig is om dezelfde productie te halen. De melkproductie per hectare ligt aan de lage kant. Dat samen met het feit dat het streven naar optimaal ruwvoeder gepaard gaat met een iets hogere bemesting maakt dat het stikstofrendement van de bodem iets lager uitvalt. figuur 5 ECOLOGISCHE DUURZAAMHEIDSSTER MET DE SCORES VOOR HET BODEM-PLANT-DIERSYSTEEM VAN BOER GEERT EN ZOON THIJS IN HET GROEN DE LICHTE VLAKKEN GEVEN DE GEMIDDELDE SCORE VAN DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN WEER. watergebruik energiegebruik bodem-plant-diersysteem STIKSTOFBENUTTING DIER STIKSTOFBEDRIJFS- OVERSCHOT STIKSTOF- PRODUCTIVITEIT STIKSTOFBENUTTING BODEM WATERPRODUCTIVITEIT ALTERNATIEVE WATERBRONNEN OPVANG AFVALWATER (2) Sociale duurzaamheid Dierenwelzijn Arbeidsefficiëntie HERNIEUWBARE ENERGIEBRONNEN INDIRECTE ENERGIEPRODUCTIVITEIT (INCL. MAZOUT) ELECTRICITEITS- PRODUCTIVITEIT Landschapsbeheer 26 Ecologische duurzaamheid Sociale duurzaamheid 27

15 Dierenwelzijn Kijken naar koeien geeft een heleboel informatie over hoe gezond een koe is en of haar huisvesting comfortabel is. Met deze signalen kan je welzijn, gezondheid en productie optimaal maken. Conditie De conditie van een koe op een bepaald tijdstip zegt veel over haar voeding van de voorbije periode, in relatie tot de melkproductie. Ook zegt de conditie hoe gezond een koe is. Met het gebruik van de conditiescore kunnen mogelijke gezondheidsproblemen vroeg opgespoord en het voedingsmanagement geoptimaliseerd worden. Dit verbetert de gezondheid, reproductie en melkproductie 14. De conditie van een koe wordt gescoord op schaal van 1 (extreem mager) tot 5 (extreem vet), zie figuur 6. Gedurende het lactatiestadium verandert de conditiescore. In de verschillende stadia worden de volgende scores aanbevolen: Bij droogzetten: 3,5 (grens: 3,0 3,5) Bij afkalven: 3,5 (grens: 3,0 4,0) In topproductie: 2,5 (grens: 2,0 2,5) In midlactatie: 3,0 (grens: 3,0 3,5) figuur 6 CONDITIESCORE CONDITIESCORE 1 CONDITIESCORE 2 CONDITIESCORE 3 CONDITIESCORE 4 CONDITIESCORE 5 28 Sociale duurzaamheid Sociale duurzaamheid 29

16 Properheid Properheid is belangrijk omdat een sterk bevuilde koe een groter risico loopt op uierontsteking. Sterke bevuiling kan ook aanleiding geven tot huidirritatie en huidontstekingen. Daarnaast heeft vuil een slechte invloed op de temperatuurhuishouding van een koe 14. Bevuiling wordt met name veroorzaakt door een bevuilde ligplaats. Door het plaatsen van een knieboom op een afstand van 1,75 à 1,8 m vanaf de achterrand (juist onder of iets meer naar achteren dan de schoftboom) wordt voorkomen dat koeien té ver naar voor gaan liggen en zodoende hun ligbed bevuilen. Ook bevindt een ligbed zich best minstens 15 cm hoger dan de rooster. Door het optillen van de poten valt dan het vuil boven de rooster van de klauwen af 15. Huidbeschadigingen Bij koeien zie je dikwijls huidbeschadigingen op de hakken, ruggengraat of nek. Elke huidbeschadiging is er evenwel één te veel. Kale hakken worden veelal veroorzaakt door een schavende of natte ligplaats. Gezwollen en verwonde hakken komen vaak door harde of smalle ligplaatsen. In het laatste geval laat een koe zich vallen in plaats van dat ze gaat neerliggen. Ook een opstaande achterrand of te kort ligbed (<2,4 m aan de muur) kunnen de oorzaak zijn van kale, gezwollen of verwonde hakken. Met extra strooisel, een zachte bevloering of ruimere ligplaats kan een deel van de kale hakken verholpen worden. Huidbeschadigingen in de nek en op de ruggengraat worden veroorzaakt door een te laag geplaatst of beschadigd voederhek. Ook een te lage schoftboom of de boxafscheiding kunnen deze huidbeschadigingen veroorzaken 14. Speenconditie De speenpunt vormt een barrière tussen de koe en ziektekiemen. Daarom is het erg belangrijk dat de speen in een goede conditie verkeert. Gerafelde, uitgestulpte eeltranden vormen een verzamelplaats voor bacteriën en zijn dus een risicofactor voor mastitis. Dikke en rafelige speenpunten zijn dikwijls het gevolg van een verkeerd afgestelde melkmachine (hoog vacuüm, te lange melktijden, niet-passende of oude tepelvoering). Door het laten uitvoeren van een droge en/of natte meting kunnen fouten in het melkproces worden opgespoord 14. Kreupelheid Kreupelheid gaat gepaard met pijn en is daarom een belangrijke parameter van welzijn. Een koe probeert de pijn te vermijden en gaat daarom manken. Let op: een koe is een meester in maskeren. Vaak zijn meer klauwproblemen aanwezig dan op het eerste gezicht lijkt. Kreupelheid heeft veel verschillende oorzaken, bijvoorbeeld een infectie (stinkpoot, Mortellaro), fouten in de voeding en voeropname, huisvestingsfouten (overbezetting, gladde roosters) of een stofwisselingsaan doening. Een regelmatige klauwverzorging zorgt ervoor dat eventuele letsels tijdig worden aangepakt. Belangrijk is dat je koeien naast individuele behandelingen als een koe mankt twee keer per jaar behandelt: 1. Als een koe de droogstand ingaat. Hiermee wordt een koe klaargezet voor een volgend lactatiestadium; 2. Twee maanden nadat een koe gekalfd heeft. Een koe is op dat moment uit haar negatieve energiebalans en door het bekappen van de klauwen wordt de koe geholpen met het opbouwen van haar conditie. Uiergezondheid Uierontstekingen of mastitis komen op alle melkveebedrijven voor. In de West-Europese melkveehouderij zijn er ± 25 mastitisgevallen per 100 koeien per jaar 14. De oorzaken van uierontsteking zijn divers: bevuilde uiers, blindmelken of infecties via besmette vliegen zijn mogelijke voorbeelden 16. Om zicht te hebben op het aantal mastitisgevallen en dit probleem goed aan te pakken, is het noodzakelijk dat je het aantal mastitisgevallen noteert 14. (tip) Het kavelpad is een risicoplaats voor klauwkneuzingen, of dit nu een verhard of onverhard kavelpad is. Laat daarom het kavelpad goed afwateren, haal losse steentjes weg, kies zacht ondergrondmateriaal, drijf de koeien heel rustig op en neem bij het bekappen niet te veel hoorn weg 17. (tip) Veel boeren hebben een hekel aan mest in de ligbox. Toch moet in 10% van de ligboxen mest liggen. Want als de vaarzen niet in de box mesten, liggen de grote koeien met hun achterstel te ver boven de roosters Sociale duurzaamheid Sociale duurzaamheid 31

17 Duurzaamheidsster Om het dierenwelzijn in beeld te brengen, wordt per melkveebedrijf een duurzaamheidsscore gegeven voor 6 indicatoren: Conditie: percentage magere koeien met een conditiescore <_ 2; Properheid: gemiddeld percentage van de koeien met een bevuilde uier, bevuilde flanken en bevuilde achterpoten; Huidbeschadigingen: gemiddeld percentage van de koeien met huidbeschadigingen op de hak (kale, gezwollen of verwonde hakken), in de nek en op de ruggengraat; Klauwgezondheid: percentage kreupele koeien; Speenpuntvereelting: percentage koeien met dikke en rafelige speenpunten; Uiergezondheid: incidentie klinische mastitis. Deze scores zijn in een sociale duurzaamheidsster geplaatst. In figuur 7 staat de sociale duurzaamheidsster van deelnemer Bart: Ik selecteer vooral op sterke koeien en minder op de melkproductie. Op dit moment geven mijn koeien ongeveer liter melk en daar ben ik tevreden mee. Ook heb ik een rubberen toplaag op de roostervloer geplaatst, voor een betere klauwgezondheid. figuur 7 SOCIALE DUURZAAMHEIDSSTER MET DE SCORES VOOR DIERENWELZIJN VAN BOER BART IN HET ORANJE DE LICHTE VLAKKEN GEVEN DE GEMIDDELDE SCORE VAN DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN WEER. dierenwelzijn landschapsbeheer (LSB) arbeidsefficientie ARBEIDSEFFICIËNTIE VEE ARBEIDSEFFICIËNTIE TEELTEN ARBEIDSEFFICIËNTIE ONDERHOUD AGRARISCHE ARCHITECTUUR CONDITIE PROPERHEID TIJDSBESTEDING TIJDSBESTEDING LSB OP PERCELEN LSB OP BEDRIJF BEWUSTZIJN LSB OP PERCELEN HUIDBESCHADIGINGEN KLAUWGEZONDHEID SPEENPUNTVEREELTING UIERGEZONDHEID BEWUSTZIJN LSB OP BEDRIJF Landschapsbeheer Elke landbouwer beheert een stukje van het landschap en bepaalt daarmee mede het beeld van het platteland. Door tijd en arbeid in dit landschap te investeren, wordt het platteland al snel aantrekkelijk. En dat heeft zo zijn voordelen. Bedrijfsbeplanting Een mooi en aantrekkelijk landschap heeft alles te maken met bedrijven die in hun omgeving passen. Een bedrijf integreren kan door aandacht te schenken aan de verschillende bedrijfsonderdelen: Bedrijfingang; Voorkant van het bedrijf, zoals te zien vanaf de straat; Binnenerf; Achterkant van het bedrijf; Storende elementen als de mesthoop. Hierbij gaat het niet over het camoufleren van je bedrijf, wel over het integreren! Een bedrijfsplanner kan hier door middel van het uittekenen van een erfbeplantingsplan perfect bij helpen. Landschappelijke beplanting Ook de beplanting op de omliggende percelen helpt mee om je bedrijf in zijn omgeving te integreren. Bomenrijen kunnen bijvoorbeeld zo geplant worden dat ze het zicht op de gebouwen breken en tegelijkertijd uitlopers vormen naar de omgeving. Plant deze bomenrijen niet te dicht bij de gebouwen en voorzie minimaal 10 m plantafstand tussen de hooggroeiende bomen en minimaal 8 m tussen knotwilgen. Dan kan de zon nog tussen de kruinen door het gras beschijnen, waardoor er een minimum aan slecht smakend, schaduwrijk gras onder de bomen ontstaat 18. Gebruik steeds streekeigen plantensoorten voor alle aanplantingen. Deze passen het beste in het landschap, zijn meer ziekteresistent en gedijen goed in ons klimaat. Ook hier kan een bedrijfsplanner je meer uitleg over geven. 32 Sociale duurzaamheid Sociale duurzaamheid 33

18 Agrarische architectuur Niet alleen aanplantingen dragen bij aan een perfecte bedrijfsintegratie, ook agrarische architectuur is hierbij belangrijk. Onder agrarische architectuur worden functionele stallen en loodsen verstaan die zo worden gebouwd dat ze passen bij de bestaande gebouwen en in het omliggende landschap. Bij agrarische architectuur wordt nadruk gelegd op de inplantingsplaats, de vormgeving en het kleur- en materiaalgebruik. Met betrekking tot de inplantingsplaats is het belangrijk dat stallen geordend worden gebouwd en het bedrijf als geheel compact blijft. Hierdoor is een bedrijf overzichtelijk en zijn de loopafstanden kort 19. Door extra aandacht te schenken aan de vormgeving van stallen en loodsen passen deze beter in het landschap. Hierbij kun je denken aan: Het gebruik van gelijke dakhellingen voor alle gebouwen op je bedrijf, dit brengt harmonie; Het breken van de daklijn, hierdoor lijkt een lang gebouw wat korter; Het verspringen van de gevellijn door bijvoorbeeld het dakoppervlak te laten doorlopen. Dit doorbreekt de eentonigheid; Het laag laten doorlopen van het dak, hierdoor ziet het gebouw er kleiner uit 19. Ook een juist kleur- en materiaalgebruik is doorslaggevend voor een goede bedrijfsintegratie. Hierbij kan je volgende vuistregels hanteren: Gebruik dezelfde kleuren en materialen als op je bedrijf en in je omgeving al aanwezig zijn; Vermijd felle kleuren, deze vallen te sterk op; Vermijd een wit dak, witte platen werken reflecterend en trekken daardoor de aandacht naar zich toe; Gebruik verschillende materialen in één loods of stal, hiermee doorbreek je de saaiheid van het gebouw. Het extra materiaal dat je dan gebruikt, hoeft niet duurder te zijn: het is dikwijls belangrijker dat je twee verschillende materialen gebruikt dan welk tweede materiaal je gebruikt 19. Bedrijven die mooi in het landschap zijn geïntegreerd, worden positief beoordeeld door de buitenwereld, alsook de bedrijfsvoering. Hier wordt je vroeg of laat voor beloond. Een bedrijfsuitbreiding wekt bijvoorbeeld minder tegenstand op als de bedrijfsleider aandacht schenkt aan de impact op het landschap. Ook doen bezoekers een positieve eerste indruk op. Deze eerste indruk is sterk bepalend voor het vormen van een mening en daarom erg belangrijk voor het vertrouwen in een bedrijf; bijvoorbeeld van personen die langskomen voor kwaliteitscontrole en certificering of van klanten Sociale duurzaamheid Sociale duurzaamheid 35

19 (tip) Kijk steeds naar de overlast die de aanplanting kan veroorzaken. Dicht bij de straat of je erf kies je bijvoorbeeld beter voor es of eik. In tegenstelling tot bijvoorbeeld populieren wortelen deze bomen diep en duwen ze verhardingen niet omhoog. (tip) Ga eens na of je gebouwen van ver te zien zijn. Neem een kijkje vanuit verschillende hoeken en openbare wegen. Probeer eens vast te stellen waar je bedrijf uit het landschap springt en of dit negatief is. Dan moet je zeker eens nagaan of door aanplantingen dicht bij het bedrijf of juist wat verder weg de impact kan worden verminderd 20. Duurzaamheidsster: Om het landschapsbeheer in beeld te brengen, wordt per melkveebedrijf een duurzaamheidsscore gegeven voor 5 indicatoren: Bewustzijn landschapsbeheer op bedrijf: toegekende punten voor het bewustzijn omtrent bedrijfsbeplanting en biodiversiteit op het erf; Tijdsbesteding landschapsbeheer op bedrijf: uren per jaar, besteed aan de tuin, erfbeplanting en biodiversiteit op het erf; Bewustzijn landschapsbeheer op percelen: toegekende punten voor het bewustzijn omtrent landschappelijke beplanting en biodiversiteit op de percelen; Tijdsbesteding landschapsbeheer op percelen: uren per jaar, besteed aan landschappelijke beplanting en biodiversiteit op de percelen; Agrarische architectuur: toegekende punten voor het bewustzijn omtrent agrarische architectuur. Deze scores zijn in een sociale duurzaamheidsster geplaatst. In figuur 8 staat de sociale duurzaamheidsster van de Hooikbeekhoeve (praktijkcentrum voor de melkveehouderij in de provincie Antwerpen). Bedrijfsleider Marijke: De Hooibeekhoeve scoort goed op het vlak van landschapsbeheer. Dit komt doordat het bedrijf zo goed mogelijk in het landschap wordt geïntegreerd door het aanplanten van streekeigen planten. Hierin heeft landschapsarchitect Kristof Verrelst een belangrijke rol gespeeld. Door de stedenbouwkundige verplichting is er bij de bouw van de nieuwe stal en burelen gekozen voor witte gebouwen met grijze boord en een zwart dak, zo passen alle gebouwen perfect bij elkaar. Ook heeft de Hooibeekhoeve beheersovereenkomsten afgesloten voor kleine landschapselementen en natuur. Dit brengt extra werk met zich mee, maar levert ook wat op! figuur 8 SOCIALE DUURZAAMHEIDSSTER MET DE SCORES VOOR LANDSCHAPSBEHEER VAN DE HOOIBEEKHOEVE IN HET ORANJE DE LICHTE VLAKKEN GEVEN DE GEMIDDELDE SCORE VAN DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN WEER. dierenwelzijn landschapsbeheer (LSB) arbeidsefficientie ARBEIDSEFFICIËNTIE VEE ARBEIDSEFFICIËNTIE TEELTEN ARBEIDSEFFICIËNTIE ONDERHOUD AGRARISCHE ARCHITECTUUR CONDITIE PROPERHEID TIJDSBESTEDING TIJDSBESTEDING LSB OP PERCELEN LSB OP BEDRIJF BEWUSTZIJN LSB OP PERCELEN HUIDBESCHADIGINGEN KLAUWGEZONDHEID SPEENPUNT- VEREELTING UIERGEZONDHEID BEWUSTZIJN LSB OP BEDRIJF 36 Sociale duurzaamheid Sociale duurzaamheid 37

20 .. Arbeidsefficientie Op een melkveebedrijf draait het bij arbeidsefficiëntie om een zo hoog mogelijke melkproductie door inzet van een zo klein mogelijk aantal uren. Door tijdsregistratie krijg je als melkveehouder zicht op je tijdsbesteding. Zo kan je investeren in arbeidsbesparing wat leidt tot meer tijd voor sociale bezigheden, minder stress of mogelijkheden voor bedrijfsvergroting. Arbeidsefficiëntie vee Melkveehouders besteden elke dag opnieuw veel uren aan het melken, voeren en verzorgen van melkvee en jongvee. Uit figuur 9 blijkt dat alle werkzaamheden met betrekking tot vee bijna 10 uur per week per liter melkproductie in beslag nemen. Hoe groter de bedrijven zijn, hoe minder tijd nodig is om een liter melk te produceren. En ten opzichte van een gemengd bedrijf blijkt een landbouwer op een gespecialiseerd melkveebedrijf ook met minder arbeid toe te kunnen. Met name het melken gaat veel sneller, als gevolg van een groter aantal melkstanden. Ook de aanwezigheid van een opdrijfhek draagt bij tot een forse verkorting van de melktijd. figuur 9 GEMIDDELDE TIJDSBESTEDING OP DE 20 STERK MET MELK BEDRIJVEN (IN UUR PER WEEK PER LITER MELKPRODUCTIE) 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 2,0 0,0 beheer onroerend goed machines jongvee veeverzorging voeren melken 38 Sociale duurzaamheid Sociale duurzaamheid 39

21 Op de grote en gespecialiseerde bedrijven kost de jongveeopfok ook wat minder tijd, doordat deze opfok efficiënter kan worden georganiseerd. De dieren gaan op een wat lagere leeftijd naar de aangepaste ligboxenstal op roosters (vaak vanaf 3 maand) en worden vaker met hetzelfde voersysteem als de koeien gevoerd (bijvoorbeeld met een voermengwagen in plaats van met de hand). Ook een investering in een kalverdrinkautomaat blijkt de nodige arbeidsbesparing op te leveren. Als gekeken wordt naar de jaarkosten en tijdswinst die zo een drinkautomaat oplevert, blijkt ze een goedkope arbeidsbespaarder te zijn; de kosten per bespaard uur bedragen nog geen De arbeidsefficiëntie van voeren wordt beïnvloed door het aantal voerbeurten per dag en door de voermethode. Voeren met een voermengwagen zonder eigen laadsysteem (met extern laadsysteem) blijkt het meest arbeidsefficiënt te zijn; de tijd die nodig is per voederbeurt is korter dan bij de andere gebruikte voedersystemen. Arbeidsefficiëntie teelten gras en snijmaïs De arbeidsefficiëntie van de teelten wordt grotendeels bepaald door de perceelsgrootte en afstand. Dat bedrijven met een betere verkaveling (grotere percelen die dichter bij het bedrijf liggen) arbeidsefficiënter zijn, wordt aangetoond in tabel 4. tabel 4 GEMIDDELDE TIJDSBESTEDING OP PERCELEN MET SNIJMAÏS VAN DE STERK MET MELK BEDRIJVEN Gemiddelde Gemiddelde Uren per perceelsgrootte afstand tot hectare bedrijf (km) per jaar < 2 ha (n*=5) 3,1 7,9 2 - < 4 ha (n*=12) 2,8 7,2 >_ 4 ha (n*=3) 1,6 4,8 N* = AANTAL BEDRIJVEN Ook machines met een grote capaciteit zoals een brede maaier of schudder dragen bij aan de nodige arbeidsbesparing. Deze machines worden echter maar een beperkt aantal uren per jaar gebruikt. Als gekeken wordt naar de jaarkosten en tijdswinst blijken deze investeringen duur te zijn; op een gemiddeld bedrijf bedragen de kosten al snel meer dan 25 per bespaard uur. Het samen aankopen van machines kan hier een oplossing bieden. Ook kun je de nodige landwerkzaamheden in loonwerk laten uitvoeren. Behalve schaalgrootte, de bedrijfsinrichting en -uitrusting spelen ook persoonlijke factoren een belangrijke rol bij arbeidsefficiëntie. Hierbij zijn het organisatievermogen van de melkveehouder en zelfdiscipline heel belangrijk. (tip) Nieuwbouw is hét moment bij uitstek om een bedrijf efficiënt in te richten. Wie dan nadenkt over looplijnen, kan later veel tijd besparen. Ook in een bestaande situatie is het goed om eens na te gaan welke meters overbodig zijn. Vaak is er door het aanschaffen van extra gereedschappen of door deze te verplaatsten naar plekken waar ze vaak nodig zijn, tijdswinst te boeken 22. (tip) Neem beslissingen op basis van vaste protocollen en rationele gronden. Twijfelen kost tijd en beslissingen die op basis van emoties zijn gemaakt, leiden vaak niet tot het beste resultaat. Kijk ook eens naar je werkroutines; veel patronen ontstaan uit gewoonte maar kunnen veel efficiënter door routines bewust te ontwikkelen 22. Duurzaamheidsster Om de arbeidsefficiëntie in beeld te brengen, wordt per melkveebedrijf een duurzaamheidsscore gegeven voor 3 indicatoren: Arbeidsefficiëntie vee: uren per week per liter melkproductie, besteed aan vee en veeverzorging; Arbeidsefficiëntie teelten: uren per hectare per jaar, besteed aan de teelten gras en snijmaïs; Arbeidsefficiëntie onderhoud: uren per week per liter melkproductie, besteed aan onderhoud van machines, installaties en onroerend goed. Deze scores zijn in een sociale duurzaamheidsster geplaatst. 40 Sociale duurzaamheid Sociale duurzaamheid 41

Duurzaamheid en de ster binnen het project Sterk met Melk

Duurzaamheid en de ster binnen het project Sterk met Melk Duurzaamheid en de ster binnen het project Sterk met Melk Dinsdag 17 juni, Oedelem Dit Leader+ project wordt medegefinancierd door de Europese Unie en het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse

Nadere informatie

Arbeidsefficiëntie op melkveebedrijven

Arbeidsefficiëntie op melkveebedrijven Arbeidsefficiëntie op melkveebedrijven Leader+ project Sterk met Melk Inhoud Verschillen in arbeidsefficiëntie Bedrijfsomvang Specialisatie Melken Voeren Veeverzorging Jongvee Teelten Onderhoud machines,

Nadere informatie

Sterk met Melk. Brugse Ommeland en Meetjesland

Sterk met Melk. Brugse Ommeland en Meetjesland Sterk met Melk Brugse Ommeland en Meetjesland Dit verslag is geschreven in het kader van het project Sterk met Melk. Contact: Diane Schoonhoven, Leader+ project Sterk met Melk, 09 376 97 38, www.meetjesland.be/sterkmetmelk

Nadere informatie

Waterverbruik per minuut reiniging melkstand? l/min Aantal minuten per reinigingsbeurt? Waterverbruik per minuut reiniging stallen?

Waterverbruik per minuut reiniging melkstand? l/min Aantal minuten per reinigingsbeurt? Waterverbruik per minuut reiniging stallen? Waterefficiëntie en het gebruik van alternatieve waterbronnen Waterefficiëntie: jaarlijkse melkproductie (l)/jaarlijks totaal waterverbruik (m 3 ). Jaarlijkse melkproductie? Jaarlijks totaal watergebruik

Nadere informatie

Meten van voerefficiëntie voor betere benutting eigen ruwvoer. Meten van voerefficiëntie voor betere benutting eigen ruwvoer

Meten van voerefficiëntie voor betere benutting eigen ruwvoer. Meten van voerefficiëntie voor betere benutting eigen ruwvoer Meten van voerefficiëntie voor betere benutting eigen ruwvoer Januari 2013 Meten van voerefficiëntie voor betere benutting eigen ruwvoer Herman van Schooten (WUR-LR) Hans Dirksen (DMS) Januari 2013 Inleiding

Nadere informatie

Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen

Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Naam: Milieu Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Slootrandenbeheer Baggeren Krabbescheer bevorderen

Nadere informatie

Een verhoogd coligetal: Klebsiella-mastitis als mogelijke oorzaak?

Een verhoogd coligetal: Klebsiella-mastitis als mogelijke oorzaak? Een verhoogd coligetal: Klebsiella-mastitis als mogelijke oorzaak? Volgens de laatste schattingen van MCC-Vlaanderen kan een gemiddeld melkveebedrijf in Vlaanderen tussen 400 en 1000 euro per maand meer

Nadere informatie

Praktische kijk op droogstandsmanagement bij Vlaamse melkveebedrijven. Samenvattend rapport

Praktische kijk op droogstandsmanagement bij Vlaamse melkveebedrijven. Samenvattend rapport Praktische kijk op droogstandsmanagement bij Vlaamse melkveebedrijven Samenvattend rapport 1 ENQUÊTE 1.1 Opstellen van de enquête In kader van het demo-project verantwoord gebruik van antibiotica in de

Nadere informatie

Gezonde koeien en vruchtbare bodems met stro in de box

Gezonde koeien en vruchtbare bodems met stro in de box Gezonde koeien en vruchtbare bodems met stro in de box Stro is een perfect materiaal als strooisel voor in de ligboxen van onze koeien. Het is zacht en droog voor het melkvee, het zorgt voor een toename

Nadere informatie

Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen. VK Loonwerkers Najaar 2018

Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen. VK Loonwerkers Najaar 2018 Luchtkwaliteit: ammoniak en broeikasgassen VK Loonwerkers Najaar 2018 Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Methaan Lachgas Kooldioxide Ammoniak Nitraat Fosfaat Milieuopgave melkveehouderij 1 Ammoniak

Nadere informatie

Ammoniakreductie, een zaak van het gehele bedrijf

Ammoniakreductie, een zaak van het gehele bedrijf Ammoniakreductie, een zaak van het gehele bedrijf Pilotveehouder Henk van Dijk Proeftuinadviseur Gerrit de Lange Countus Accountants Proeftuin Natura 2000 Overijssel wordt mede mogelijk gemaakt door: 8

Nadere informatie

Kan stimuleren van agrobiodiversiteit zonder externe gelden?

Kan stimuleren van agrobiodiversiteit zonder externe gelden? Resultaten met functionele agrobiodiversiteitsmaatregelen vanuit project Boeren en Agrobiodiversiteit.. Kan stimuleren van agrobiodiversiteit zonder externe gelden? Jan de Wit Louis Bolk Instituut 1 Biodiversiteit?

Nadere informatie

Matrassen voor de ligboxen

Matrassen voor de ligboxen Informatiefolder versie oktober 2013 Matrassen voor de ligboxen Een diepstrooiselbed is onmiskenbaar nummer één voor een goed ligcomfort. Maar wat als diepstrooisel geen optie is? Wij hebben verschillende

Nadere informatie

ADLO-project Arbeid ADELT

ADLO-project Arbeid ADELT ADLO-project Arbeid ADELT Op 1 mei 2010 is het demoproject gestart betreffende de Arbeidsefficiëntie en economie in de melkveehouderij: Arbeid ADELT, ook op melkveebedrijven. ADELT staat in dit geval voor

Nadere informatie

Kempensysteem Apers-Mertens - Haasdonk. 26 september 2013

Kempensysteem Apers-Mertens - Haasdonk. 26 september 2013 Kempensysteem Apers-Mertens - Haasdonk 26 september 2013 Welkom Apers-Mertens Koen en Lieve Haasdonk Agenda Voorstelling bedrijf Koen Apers Het Kempensysteem Guy Verhulst Vragen Broodjeslunch Rondleiding

Nadere informatie

Advisering rond arbeid melkveehouderij. Themadag T VAB / Netwerken Veehouderij WUR/LNV 9 februari 2006

Advisering rond arbeid melkveehouderij. Themadag T VAB / Netwerken Veehouderij WUR/LNV 9 februari 2006 Advisering rond arbeid melkveehouderij Themadag T VAB / Netwerken Veehouderij WUR/LNV 9 februari 2006 Waarom aandacht voor arbeidsefficiëntie? 25 uren per week per ton melk 20 15 10 5 0 2 4 6 8 10 12 14

Nadere informatie

Happy Cow Project i.s.m. Rabobank Maas en Waal en CowSignals Training Company. Evaluatie

Happy Cow Project i.s.m. Rabobank Maas en Waal en CowSignals Training Company. Evaluatie Happy Cow Project i.s.m. Rabobank Maas en Waal en CowSignals Training Company Evaluatie Conclusie Happy Cow Project: april 2013 Happy Cow Project succesvol afgesloten! Bijna alle deelnemers hebben reeds

Nadere informatie

Verantwoord antibioticumgebruik en selectief niet-droogzetten

Verantwoord antibioticumgebruik en selectief niet-droogzetten Verantwoord antibioticumgebruik en selectief nietdroogzetten Een studie in opdracht van Lami uitgevoerd door de Universitaire Landbouwhuisdieren Praktijk (ULP) Juli 2012 1 Inhoud Introduktie... 3 Opzet

Nadere informatie

Compoststal in Amerika; 2 keer per dag bewerken Gedroogde mest stal in Israël ( de wei in de stal )

Compoststal in Amerika; 2 keer per dag bewerken Gedroogde mest stal in Israël ( de wei in de stal ) Een greep uit nieuwe ontwikkelingen huisvesten van melkvee Huisvesting van melkvee staat momenteel sterk in de belangstelling bij melkveehouders, beleid en het onderzoek. Vanuit verschillende onderzoekprojecten

Nadere informatie

waterwijzer_melkveehouderij:waterwijzer_veehouderij :14 Pagina 1 Melkveehouderij

waterwijzer_melkveehouderij:waterwijzer_veehouderij :14 Pagina 1 Melkveehouderij waterwijzer_melkveehouderij:waterwijzer_veehouderij 15-09-2006 11:14 Pagina 1 Winst uit water Melkveehouderij Het belang van water Kosten besparen Perssappen van ruwvoer of vaste mest opvangen Werken met

Nadere informatie

Resultaten KringloopWijzers 2016

Resultaten KringloopWijzers 2016 Resultaten KringloopWijzers 2016 7 september 2017 Gerjan Hilhorst WLR - De Marke Het belang van lage verliezen Mineralenverliezen belasten het milieu EU beleid: beperken verliezen uit landbouw Streven:

Nadere informatie

Mag het een liter méér zijn?

Mag het een liter méér zijn? Arbeidsvriendelijke stalconcepten voor melkvee SBB Agro Bouwadvies Arbeidsvriendelijke stalconcepten Inhoud Inplanting van gebouwen looplijnen Bouwen in functie van gezonde koeien Arbeidsbesparende technieken

Nadere informatie

Samenvatting duurzaamheidscans bedrijven Amelisweerd

Samenvatting duurzaamheidscans bedrijven Amelisweerd Samenvatting duurzaamheidscans bedrijven Amelisweerd De gemeente Utrecht verpacht gronden aan drie agrarische bedrijven op het landgoed Amelisweerd. Dit betreft de gangbare melkveebedrijven van Van Dijk

Nadere informatie

Heeft de lage melkprijs invloed op het grasbeheer?

Heeft de lage melkprijs invloed op het grasbeheer? Heeft de lage melkprijs invloed op het grasbeheer? DMS Hans Dirksen Edward Ensing Bouwen aan een betere balans een analyse van bedrijfststijlen in de melkveehouderij Saldo per kg meetmelk Bedrijfsstijl

Nadere informatie

Hoe duurzamer, hoe minder werk en hoe meer werkplezier?

Hoe duurzamer, hoe minder werk en hoe meer werkplezier? Hoe duurzamer, hoe minder werk en hoe meer werkplezier? Een langere levensduur is het resultaat van een goede gezondheid, een goede productie, een goed karakter en een goede vruchtbaarheid. Dat scheelt

Nadere informatie

www.vlaanderen.be/landbouw/praktijkgidswater WATER IN DE LAND- EN PRAKTIJKGIDS TUINBOUW

www.vlaanderen.be/landbouw/praktijkgidswater WATER IN DE LAND- EN PRAKTIJKGIDS TUINBOUW PRAKTIJKGIDS WATER IN DE LAND- EN TUINBOUW www.vlaanderen.be/landbouw/praktijkgidswater Water is onmisbaar op het land- en tuinbouwbedrijf. Het is essentieel als drinkwater voor het vee, als gietwater,

Nadere informatie

Vruchtbare Kringloop Overijssel = Kringlooplandbouw. Gerjan Hilhorst WUR De Marke

Vruchtbare Kringloop Overijssel = Kringlooplandbouw. Gerjan Hilhorst WUR De Marke Vruchtbare Kringloop Overijssel = Kringlooplandbouw Gerjan Hilhorst WUR De Marke Kringlooplandbouw Kringlooplandbouw begint met het verminderen van de verliezen => sluiten van de kringloop => minder aanvoer

Nadere informatie

Werkboek van: Den Haneker Educatie Streekonderwijs

Werkboek van: Den Haneker Educatie Streekonderwijs Werkboek van: Den Haneker Educatie Streekonderwijs Inhoud Inhoud... 2 1. De Melkveehouderij in onze streek... 3 1.1 Onze streek... 3 1.2 Wat is veen?... 3 1.3 Boeren vanaf het begin... 3 1.4 Koeien melken...

Nadere informatie

Mestscheiding, waarom zou u hiermee aan de slag gaan?

Mestscheiding, waarom zou u hiermee aan de slag gaan? Mestscheiding, waarom zou u hiermee aan de slag gaan? Via project Langs de Linge is er op donderdag 8 december een demonstratie rondom mestscheiding gehouden. Deze demonstratie vond plaats op het melkveebedrijf

Nadere informatie

Uw doel bereiken met MelkNavigator

Uw doel bereiken met MelkNavigator Uw doel bereiken met MelkNavigator Uw doel bereiken met MelkNavigator Als melkveehouder wilt u er uit halen, wat er in zit. Kies gericht voor meer melk, betere gehalten of meer grammen eiwit en/of vet.

Nadere informatie

Conditie, bevuiling, schurft..

Conditie, bevuiling, schurft.. Conditie, bevuiling, schurft.. Locomotiescore, lijn van de rug.. Mest consistentie Gedrag? Werkroutines 5 Werkroutines Weging Punten Werklijnen en kruislijnen Jong naar oud, kans op mestcontact 3 2

Nadere informatie

6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven

6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven 6 Levenscyclusanalyse (LCA) van Bioveem-bedrijven G.L. Iepema (Louis Bolk Instituut) M.A. Thomassen (Leerstoelgroep Dierlijke Productiesystemen WUR) L.M. s Gravendijk (studente Leerstoelgroep Dierlijke

Nadere informatie

Nieuwe droogzetrichtlijnen voor 2014. Bart Geurts Dierenarts

Nieuwe droogzetrichtlijnen voor 2014. Bart Geurts Dierenarts Nieuwe droogzetrichtlijnen voor 2014 Bart Geurts Dierenarts Indeling presentatie Antibioticabeleid Waarom zijn de richtlijnen ontwikkeld? Waar zijn de richtlijnen op gebaseerd? Wat zijn de nieuwe richtlijnen?

Nadere informatie

Perspectief Regionale voercentra

Perspectief Regionale voercentra Perspectief Regionale voercentra Aanjager voor optimaliseren op gebiedsniveau Onderwijs Dronten, 22 november 2012 Paul Galama Onderwerpen Waarom voercentrum? Hoe werkt het in praktijk? Gevolgen voor kostprijs

Nadere informatie

KringloopWijzer. Johan Temmink

KringloopWijzer. Johan Temmink KringloopWijzer Johan Temmink 1 Juli 2013: Sectorplan koersvast richting 2020 Melkveehouderij: Zuivelplan (NZO, LTO) Technische invulling binnen milieurandvoorwaarden KringloopWijzer centraal Film KringloopWijzer

Nadere informatie

de bodem in de kringloop wijzer Frank Verhoeven ir Frank

de bodem in de kringloop wijzer Frank Verhoeven ir Frank de bodem in de kringloop wijzer Frank Verhoeven ir Frank Verhoeven Verstand van het platteland! Boerenverstand werken aan praktische duurzaamheid! Zo verkopen we de melk Wat is duurzame melk? Blije koeien:

Nadere informatie

Actief Melken Actieve koeien door passend voer en het beste advies

Actief Melken Actieve koeien door passend voer en het beste advies Actief Melken Actieve koeien door passend voer en het beste advies Actief Melken Actief Melken is dé handleiding voor de voeding van melkgevende koeien. ABZ Diervoeding onderscheidt zich door een rationele

Nadere informatie

landbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging productiedieren CSPE KB

landbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging productiedieren CSPE KB Examen VMBO-KB 2015 gedurende 200 minuten landbouw en natuurlijke omgeving dierhouderij en -verzorging productiedieren CSPE KB Het examen landbouw en natuurlijke omgeving CSPE KB bestaat uit twee deelexamens

Nadere informatie

Bedrijfskaart. Biodiverse Melkveehouderij

Bedrijfskaart. Biodiverse Melkveehouderij 1 Biodiverse Melkveehouderij DOEL De productie en gezondheid van uw melkveebedrijf hangen zowel af van techniek als van natuurlijk evenwicht. U werkt immers met levend materiaal. In de praktijk gaat het

Nadere informatie

Project Kwaliteitsmanagement voor de melkveehouderij

Project Kwaliteitsmanagement voor de melkveehouderij Tussentijdse resultaten Project Kwaliteitsmanagement voor de melkveehouderij Doel Het ontwikkelen van een kwaliteitssysteem waarmee de melkveehouder de kwaliteit van de productiewijze van melk en de kwaliteit

Nadere informatie

Regenwater leid je niet om de tuin!

Regenwater leid je niet om de tuin! Regenwater leid je niet om de tuin! Regenwater is te waardevol om direct het riool in te laten lopen. Vang het op en gebruik het goed. Kijk voor tips op www.denhaag.nl/water Regenwater leid je niet om

Nadere informatie

Nieuwe ontwikkelingen. Veel onderzoek. Wat kunt u verwachten? Wat kost mastitis. Theorie en praktijk ( /koe/jaar) Economie van diergezondheid

Nieuwe ontwikkelingen. Veel onderzoek. Wat kunt u verwachten? Wat kost mastitis. Theorie en praktijk ( /koe/jaar) Economie van diergezondheid Nieuwe ontwikkelingen Economie van diergezondheid Henk Hogeveen Leerstoelgroep Bedrijfseconomie, Wageningen Universiteit Departement Gezondheidszorg Landbouwhuisideren, Universiteit Utrecht Antibiotica

Nadere informatie

HUISVESTING RANTSOEN KALVING

HUISVESTING RANTSOEN KALVING Stap voor stap naar een beter transitiemanagement HUISVESTING KALVING Elly Geverink * Berekening gesimuleerd door ILVO. Stap voor stap naar een beter transitiemanagement HUISVESTING Welke looplijnen volgen

Nadere informatie

Weiden met kringloop wijzer? Blij met een koe in de wei?

Weiden met kringloop wijzer? Blij met een koe in de wei? Weiden met kringloop wijzer? Blij met een koe in de wei? VKNN Bert Philipsen, zomer 2017 De KringloopWijzer Beoordeling van kengetallen II De KLW en Weidegang projecten: Wat is een goed KringloopWijzer

Nadere informatie

Hoe haal ik voordeel uit de KringloopWijzer?

Hoe haal ik voordeel uit de KringloopWijzer? Hoe haal ik voordeel uit de KringloopWijzer? NISCOO Heerenveen Zwier van der Vegte, Bedrijfsleider KTC De Marke Het belang van lage verliezen Mineralenverliezen belasten het milieu: Overheid wil dit beperken

Nadere informatie

Valacon-Dairy v.o.f. Duurzaam melkvee. Het waarom en hoe. Willem van Laarhoven 23 november

Valacon-Dairy v.o.f. Duurzaam melkvee. Het waarom en hoe. Willem van Laarhoven 23 november Duurzaam melkvee Het waarom en hoe. Willem van Laarhoven 23 november 2010 www.duurzaammelkvee.nl 1 . Onderzoeks- en adviesbureau voor duurzaam melkvee. Richt zich op de economische, ecologische en maatschappelijk

Nadere informatie

N o t i t i e. Lactosebepalingen MPR Datum: Arnhem, 29 augustus 2006 Onze referentie: R&D/06.0108/MH/HWA Bijlage(n): -

N o t i t i e. Lactosebepalingen MPR Datum: Arnhem, 29 augustus 2006 Onze referentie: R&D/06.0108/MH/HWA Bijlage(n): - Auteur: Horneman Betreft: Lactosebepalingen MPR Datum: Arnhem, 29 augustus 2006 Onze referentie: R&D/06.0108/MH/HWA Bijlage(n): - N o t i t i e Sinds begin 2006 worden resultaten van lactosebepalingen

Nadere informatie

BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE

BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE BIO: ETEN & WETEN INTROLES VOOR DE 1 e GRAAD 1 LESUUR FICHES VOOR DE LEERLINGEN FICHE 1 - A WORTELEN Biowortelen van een bioboer die kiest voor natuur en milieu. Bio kiest voor natuur en milieu! De biowortelboer(in)

Nadere informatie

Ervaringen met voederbieten

Ervaringen met voederbieten 172 e themadag NVWV t Beste bouwplan Ervaringen met voederbieten Erik Smale Groot Steinfort Introductie Tuesday 18 October 2016 Dare to Dairy Environment & Biodiversity Iets over mijzelf Groot Steinfort

Nadere informatie

Lessen en Uitdagingen uit Duurzaam Bodembeheer Utrecht West.

Lessen en Uitdagingen uit Duurzaam Bodembeheer Utrecht West. Lessen en Uitdagingen uit Duurzaam Bodembeheer Utrecht West. Wim Honkoop Begeleiding 35 individuele melkveehouders. Al ruim 3 jaar actief in het opstellen en optimaliseren van Kringloopwijzer resultaten.

Nadere informatie

Kansen voor mestscheiding

Kansen voor mestscheiding Kansen voor mestscheiding Studiemiddag Inagro 29 maart 2012 Gerjan Hilhorst Livestock Research De Marke Koeien & Kansen is een samenwerkingsverband van 16 melkveehouders, proefbedrijf De Marke, Wageningen

Nadere informatie

Zuinig koelen met het Packo Eco gamma

Zuinig koelen met het Packo Eco gamma Zuinig koelen met het Packo Eco gamma Zuinig koelen met het Packo Eco gamma Energie wordt jaar na jaar schaarser en duurder. Maar energie (in de vorm van elektriciteit, warm water, ) is nu eenmaal onmisbaar.

Nadere informatie

Factsheet Melkvee. Gangbaar. Vloer Geen eis Bij nieuw of verbouw, uiterlijk vanaf 2027: zachte ondergrond op looppaden

Factsheet Melkvee. Gangbaar. Vloer Geen eis Bij nieuw of verbouw, uiterlijk vanaf 2027: zachte ondergrond op looppaden Onderwerp Criterium Gangbaar 3 sterren Biologisch (Skal) Huisvesting Aantal eetplaatsen Ondergrens Bij nieuwof verbouw( uiterlijk over 10 jaar). 80% van de koeien kan tegelijk eten 100% van de koeien kan

Nadere informatie

Integraal Duurzame Veestapel Integraal denken en werken op bedrijfsniveau met oog voor klimaat

Integraal Duurzame Veestapel Integraal denken en werken op bedrijfsniveau met oog voor klimaat - Eindrapportage aan de provincie Drenthe - Integraal Duurzame Veestapel Integraal denken en werken op bedrijfsniveau met oog voor klimaat Projectbeheerder: ETC Adviesgroep Mevr. I. Rameijer i.rameijer@etcnl.nl

Nadere informatie

Hoe kunnen melkveehouders bewegen naar een beter dierenwelzijn?

Hoe kunnen melkveehouders bewegen naar een beter dierenwelzijn? Hoe kunnen melkveehouders bewegen naar een beter dierenwelzijn? Jo Bijttebier 12/10/2011 Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek Eenheid Landbouw & Maatschappij www.ilvo.vlaanderen.be Beleidsdomein

Nadere informatie

Streven naar een goed producerende koe met lange levensduur

Streven naar een goed producerende koe met lange levensduur Melkveebedrijf van nu naar... Streven naar een goed producerende koe met lange levensduur Efficiënte jongveeopfok: ALVA laag vervangings % + impact mestbeleid Preventief management: risico s vermijden

Nadere informatie

Kiezen voor Duurzame Melkveehouderij

Kiezen voor Duurzame Melkveehouderij Kiezen voor Duurzame Melkveehouderij De markt Royal Friesland Campina 5 modules Energie Koegezondheid en welzijn Natuur en landschap Mineralenkringloop Weidegang (bijdrage) MIJN Duurzaamheid (WUR Bert

Nadere informatie

Laag bodemoverschot deelnemers Vruchtbare Kringloop Overijssel

Laag bodemoverschot deelnemers Vruchtbare Kringloop Overijssel Laag bodemoverschot deelnemers Vruchtbare Kringloop Overijssel Gerjan Hilhorst (WLR De Marke) In het project Vruchtbare Kringloop Overijssel hebben 220 bedrijven in 2014 een gemiddeld bodemoverschot van

Nadere informatie

3C Voeding herkauwer

3C Voeding herkauwer Naam: Klas:.. Datum: Ruimte voor schoolstempel en paraaf docent 3C Voeding herkauwer WETEN De leerling weet wat krachtvoer en ruwvoer is. De leerling weet dat een herkauwer vier magen heeft. De leerling

Nadere informatie

Lezingen aanbod. Seizoen

Lezingen aanbod. Seizoen Lezingen aanbod Seizoen 2016-2017 Shredlage mais Shredlage maïs, de nieuwe standaard? Sinds 2015 is de nieuwe hakseltechniek Shredlage meer bekend geworden in Nederland. Valacon is, al vanaf dat Shredlage

Nadere informatie

Kringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem. Linda van der Weijden

Kringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem. Linda van der Weijden Kringlooplandbouw: Meer verdienen met aandacht voor het natuurlijk systeem Linda van der Weijden Opzet Inhoud: Hoe ontwikkel je met het natuurlijk systeem? Proces: Hoe pakken we dat aan? 2 Wat is kringlooplandbouw?

Nadere informatie

Vrijloopstal - Compoststal

Vrijloopstal - Compoststal Vrijloopstal - Compoststal De vrijloopstal op basis van compostbodem staat volop in de belangstelling. Dit vanwege de aandacht voor diergezondheid & dierwelzijn (de koeien kunnen er vrij rondlopen), emissies,

Nadere informatie

Ruwvoerkost in kostprijs melk. Diane Schoonhoven

Ruwvoerkost in kostprijs melk. Diane Schoonhoven Ruwvoerkost in kostprijs melk Diane Schoonhoven Overzicht Evolutie kostprijs melkveebedrijf De verschillen tussen bedrijven zijn groot Ruwvoermelk maakt het verschil Voorbeelden impact op voerkosten 2

Nadere informatie

Technische efficiëntie is belangrijker dan lage kosten, zowel voor grote als kleine bedrijven.

Technische efficiëntie is belangrijker dan lage kosten, zowel voor grote als kleine bedrijven. Technisch efficiënt boven lage kosten 31/12/2015 Inleiding Ilvo deed op basis van anonieme Liba-boekhouddata een onderzoek naar technische en economische efficiëntie op melkveebedrijven. - Het hoofdbesluit

Nadere informatie

Grondgebondenheid = Eiwit van eigen land

Grondgebondenheid = Eiwit van eigen land Grondgebondenheid = Eiwit van eigen land Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: Gerjan Hilhorst WUR De Marke Inhoud Resultaten (waar staan we?) Vergelijking laag en hoog scorende bedrijven Resultaten

Nadere informatie

Varkenshouderij. Winst uit water

Varkenshouderij. Winst uit water waterwijzer_varkens:waterwijzer_varkens 15-09-2006 11:12 Pagina 1 Winst uit water Varkenshouderij Het belang van water Kosten besparen Werken met drinknippels Hokken reinigen Gebruik water volgens de normen

Nadere informatie

Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Grondgebondenheid

Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Grondgebondenheid 2018 Vruchtbare Kringloop Achterhoek en Grondgebondenheid Kringlooplandbouw in de praktijk Voorwoord De toekomst is grondgebonden De toekomst is aan grondgebonden melkveehouderij. Dat belijden alle partijen,

Nadere informatie

SPECIALIST MESTBEWERKING. capaciteit duurzaamheid

SPECIALIST MESTBEWERKING. capaciteit duurzaamheid SPECIALIST MESTBEWERKING capaciteit duurzaamheid MEST DUURZAAMHE VEENHUIS Veenhuis gaat verder in mesttechniek. De productlijn mestbewerking kent de kwaliteit en degelijkheid waar Veenhuis al jarenlang

Nadere informatie

Werkblad: Gezondheidskenmerken

Werkblad: Gezondheidskenmerken Werkblad: Gezondheidskenmerken 1) Zet een koe vast aan het voerhek of aan het halster. Beoordeel vervolgens de onderstaande gezondheidskenmerken. a. Koe nummer: b. Leeftijd: c. Lactatiestadium: d. Ras:

Nadere informatie

Geachte relatie, Verder in deze nieuwsbrief: Extra energie kalveren Winterdiarree Strooisel

Geachte relatie, Verder in deze nieuwsbrief: Extra energie kalveren Winterdiarree Strooisel Geachte relatie, De winter doet al een beetje zijn intrede. De eerste nachtvorst is al geweest. Erg vroeg dit jaar, zouden de schaatsen uit het vet kunnen? Afgelopen zomer en najaar waren er periodes met

Nadere informatie

Na volledig invullen van de enquête neemt een assistente of uw bedrijfseigen dierenarts contact met u op om een afspraak te maken voor het BGP 2017.

Na volledig invullen van de enquête neemt een assistente of uw bedrijfseigen dierenarts contact met u op om een afspraak te maken voor het BGP 2017. Inleiding Beste veehouder/ veehoudster, Binnenkort bent u weer toe aan de update van uw BGP en BBP! Om zoveel mogelijk uit uw BGP te halen en kosten zo laag mogelijk te houden verzoeken we u vriendelijk

Nadere informatie

NMVisie op Koe&Klimaat

NMVisie op Koe&Klimaat Wat is de positie van de melkveehouderij in het klimaatvraagstuk? Voor ons blijft onderbelicht wat het significante verschil is met overige bronnen van broeikasgassen. Positie van de melkveehouderij in

Nadere informatie

Hergebruik van recirculatiewater in de aardbei stellingteelt

Hergebruik van recirculatiewater in de aardbei stellingteelt Hergebruik van recirculatiewater in de aardbei stellingteelt Bij de teelt van aardbeien op stellingen is het mogelijk om water en mineralen optimaler te gebruiken. Van de bemesting (stikstof en fosfaat)

Nadere informatie

20-4-2012. Afwegingskader Opstallen - Weiden. Stichting Weidegang (missie) Programma

20-4-2012. Afwegingskader Opstallen - Weiden. Stichting Weidegang (missie) Programma Afwegingskader Opstallen - Weiden Symposium Lekker Buiten: Outdoor Animal Husbandry De kracht en uitdagingen van het buiten houden van vee 19 april Wageningen Ir. Q.G.W. (René) van den Oord sr. adviseur

Nadere informatie

Rapportage Toekomstvisie bedrijf

Rapportage Toekomstvisie bedrijf Rapportage Toekomstvisie bedrijf Dhr. G. Evers Groeneveld 5 3744 ML Baarn D L V R u n d v e e A d v i e s BV W W W. D L V. N L Noord President Kennedylaan 35a Postbus 354 8440 AJ Heerenveen Tel. 0513 65

Nadere informatie

AQUATISCHE LANDBOUW. haal meer uit land én water

AQUATISCHE LANDBOUW. haal meer uit land én water AQUATISCHE LANDBOUW haal meer uit land én water AQUATISCHE LANDBOUW Waarom wel het land, maar niet de sloot benutten in de veenweiden? Dat is de vraag waar het om draait in het icoon Aquatische landbouw

Nadere informatie

Bedrijfseconomisch verslag

Bedrijfseconomisch verslag Bedrijfseconomisch verslag Opgesteld door: Adviseur x Opsteldatum: 7-1-2019 Opgesteld voor: 04166 VOORBEELDBEDRIJF Dorpsstraat 21 3950 BOCHOLT Bespreking: Financieel en managementverslag Rondgang: - Voer

Nadere informatie

Meer melk uit uw ruwvoer. Conserveringsmiddelen en broeiremmers

Meer melk uit uw ruwvoer. Conserveringsmiddelen en broeiremmers Meer melk uit uw ruwvoer Conserveringsmiddelen en broeiremmers > betere ruwvoerkwaliteit > smakelijk ruwvoer > hogere opname > lagere voerkosten Ecosyl: meer melk uit uw ruwvoer Op melkveebedrijven blijft

Nadere informatie

melkrobot robotten techniek 1 Nathalie Snaet

melkrobot robotten techniek 1 Nathalie Snaet melkrobot voor-en nadelen De voordelen van een melkrobot zijn: -Een melkrobot kan de boer veel werk uit handen nemen. Hij is daardoor in staat efficiënter te werken. -Bij afname van de melkproductie worden

Nadere informatie

Dirksen Management Support John Baars

Dirksen Management Support John Baars Dirksen Management Support John Baars Inhoud Voorstellen Huidige wetgeving Kringloop denken Bedrijfsefficiëntie fosfaat en stikstof Veestapel efficiëntie (BEX) Evenwichtsbemesting (BEP) Conclusies Vragen

Nadere informatie

Landschappelijke inpassing nieuwbouw MTS Vroege te Dalen

Landschappelijke inpassing nieuwbouw MTS Vroege te Dalen Landschappelijke inpassing nieuwbouw MTS Vroege te Dalen Landschappelijke inpassing nieuwbouw mts Vroege te Dalen INHOUDSOPGAVE 1 Inleiding 2 Doel en intenties 3 Landschap 4 Huidige erf en zijn rol 5 De

Nadere informatie

Mesdag Zuivelfonds NLTO

Mesdag Zuivelfonds NLTO Onderwerpen Mesdagfonds Actuele thema s die keuze vragen Onderzoek uitspoeling stikstof (WUR) Onderzoek vastlegging CO2 (AEQUATOR) Conclusie en aanbevelingen Mesdag Zuivelfonds NLTO Ontstaan: fonds kwaliteit

Nadere informatie

Initiatief: Financiering: Uitvoering:

Initiatief: Financiering: Uitvoering: Initiatief: Financiering: Uitvoering: COLOFON Initiatief: LTO Nederland NZO Financiering: PZ Uitgever: Gezondheidsdienst voor Dieren B.V. (GD) Uitvoering: GD HASKennisTransfer/ HAS Den Bosch Druk: DPS,

Nadere informatie

Melken: van krukje tot robot. www.lely.com. innovators in agriculture

Melken: van krukje tot robot. www.lely.com. innovators in agriculture Melken: van krukje tot robot www.lely.com innovators in agriculture Deze spreekbeurt is ontwikkeld speciaal voor kinderen van de basisschool. Met de spreekbeurt melken, van krukje tot robot wordt er een

Nadere informatie

Handleiding invullen van KringloopWijzer in de Centrale Database

Handleiding invullen van KringloopWijzer in de Centrale Database Handleiding invullen van KringloopWijzer in de Centrale Database Inhoud Inloggen op Mijn KringloopWijzer... 3 Invullen van de KringloopWijzer... 4 Bedrijf... 5 Klimaat... 6 Dier... 7 Veestapel... 7 Graasdieren...

Nadere informatie

Werkblad: Kans op pensverzuring

Werkblad: Kans op pensverzuring Werkblad: Kans op pensverzuring 1) Bekijk zowel de ruwvoeranalyse als het voedermiddel en vul de onderstaande tabel in. Beoordeling graskuil JA NEE Het droge stof gehalte is lager dan 40%. Het suikergehalte

Nadere informatie

Klauwverzorging. Les 1

Klauwverzorging. Les 1 Klauwverzorging Les 1 Klauwverzorging Klauwverzorging Inhoud: - herkennen van klauwziekten - hoorngroei - ziektebeeld beschrijven maatregelen nemen onderhoud gereedschap funktioneel pedicuren Duur: 8 dagdelen

Nadere informatie

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf

Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf Hoeveel CO 2 bespaar je hiermee? 1 Elektrificeren van erfwerkzaamheden op een melkveebedrijf; hoeveel CO2 bespaar je hiermee? Erfwerkzaamheden

Nadere informatie

Slotbijeenkomst. Leader-project Energiek gebruik van resthout uit landschapsonderhoud

Slotbijeenkomst. Leader-project Energiek gebruik van resthout uit landschapsonderhoud Slotbijeenkomst 15 september 2014 Huysmanhoeve, Eeklo Leader-project Energiek gebruik van resthout uit landschapsonderhoud Samenwerking Voor Agrarisch Landschap vzw (SVAL) www.energieklandschapshout.be

Nadere informatie

Houd SARA buiten de deur. Jan Veling, GD Gezonde Melkveehouderij, 15 januari 2015

Houd SARA buiten de deur. Jan Veling, GD Gezonde Melkveehouderij, 15 januari 2015 Houd SARA buiten de deur Jan Veling, GD Gezonde Melkveehouderij, 15 januari 2015 Opzet presentatie Waarom praten over SARA? Wie of wat is SARA? Hoe herken ik SARA? Hoe houd ik SARA buiten de deur? SARA:

Nadere informatie

Proosten op het leven in de bodem

Proosten op het leven in de bodem Proosten op het leven in de bodem Nick van Eekeren Marleen Zanen Inhoud Bodemleven onderdeel van bodemkwaliteit Functies bodemleven Effect management op bodemleven 1 Diensten en functies bodem Productie

Nadere informatie

Bedrijfskaart. Biodiverse Bloembollenteelt

Bedrijfskaart. Biodiverse Bloembollenteelt 1 DOEL De gezondheid en productie van uw gewassen hangt af van zowel techniek als van een natuurlijk evenwicht. U werkt immers met levend materiaal. In de praktijk gaat om het verzorgen van het bodemleven,

Nadere informatie

Kruidenrijk Grasland in de melkveehouderij

Kruidenrijk Grasland in de melkveehouderij Kruidenrijk Grasland in de melkveehouderij Dr. Ir. Wiepk Voskamp-Harkema Lector Duurzame melkveehouderij Leeuwarden, 11 juni 2018 Met dank aan Goaitske Iepema Hoe denk je over kruidenrijk grasland? Hoe

Nadere informatie

GRASDUINEN IN HET GRAS

GRASDUINEN IN HET GRAS Ruraal Netwerk 25 april 2013 GRASDUINEN IN HET GRAS GEBRUIKSDOELSTELLINGEN VAN GRAS VOOR LANDBOUW Geert Rombouts Mathias Abts Departement Landbouw en Visserij Afdeling Duurzame Landbouwontwikkeling Voorlichting

Nadere informatie

Is spuiwater een volwaardig alternatief voor minerale meststoffen in de aardappelteelt?

Is spuiwater een volwaardig alternatief voor minerale meststoffen in de aardappelteelt? Is spuiwater een volwaardig alternatief voor minerale meststoffen in de aardappelteelt? J. Bonnast (BDB), W. Odeurs (BDB) Samenvatting Het optimaliseren van de teelttechniek is een uitdaging voor iedere

Nadere informatie

100-dagenaanpak. 365 dagen resultaat

100-dagenaanpak. 365 dagen resultaat 365 dagen resultaat > gezonde koeien > goede productie > gemakkelijk werken U wilt als melkveehouder dat uw koeien vlot afkalven, gezond opstarten, goed produceren en weer gemakkelijk drachtig worden.

Nadere informatie

Op weg naar een kringloopcertificaat

Op weg naar een kringloopcertificaat Op weg naar een kringloopcertificaat Extra impuls voor duurzame melkveehouderij in Midden-Delfland Er is een kringloopcertificaat in de maak voor duurzame melkveehouderij. Deze proeve van duurzaamheid

Nadere informatie

Samenstelling en eigenschappen

Samenstelling en eigenschappen Samenstelling en eigenschappen Mest is onder te verdelen in kunstmest en natuurlijke mest. Natuurlijke mest is op zijn beurt weer onder te verdelen in mest van dierlijke herkomst en mest van plantaardige

Nadere informatie

Inleiding. Afvalwater. Afvalwaterzuivering

Inleiding. Afvalwater. Afvalwaterzuivering Inleiding Je poetst je tanden en spoelt je mond. Hup, doorspoelen! Vieze handen? Flink wat zeep en de kraan open: hup, ook maar doorspoelen! Elke dag spoel jij vele liters schoon drinkwater door de wastafel,

Nadere informatie

Klauwgezondheid. studiegroepen december 2010. 24-12-2010 DAP van Waard tot Klif

Klauwgezondheid. studiegroepen december 2010. 24-12-2010 DAP van Waard tot Klif Klauwgezondheid studiegroepen december 2010 1 Indeling presentatie Belang van klauwgezondheid Verschillende klauwaandoeningen Stinkpoot Mortellaro Tussenklauwontsteking Bevangenheid Zoolzweer Wittelijnproces,

Nadere informatie