Hendrik Nevejan (CRB, Secretariaat) en Guy Van Camp (FOD Sociale Zekerheid) Inhoud

Transcriptie

1 1 De versterkte degressiviteit van de Belgische werkloosheidsuitkeringen: «Effecten op de financiële werkloosheidsvallen en op de inkomenspositie van werklozen» Hendrik Nevejan (CRB, Secretariaat) en Guy Van Camp (FOD Sociale Zekerheid) 1 Inhoud 2 1. Inleiding 2. Modaliteiten van de hervorming 3. Evaluatiemethode 4. Evaluatieresultaten 5. Besluit 2 1

2 1. Inleiding 3 December 2011: regeerakkoord Di Rupo I legt contouren vast v/d hervorming v/d Belgische werkloosheidsverzekering, uitvoering vanaf 2012 (eerder ook de Europese aanbeveling van juli 2011) Leitmotiv (zie regeerakkoord): werk aantrekkelijker maken, arbeidsparticipatie verhogen Hervorming treft bijna alle belangrijke aspecten van de werkloosheidsverzekering... Focus v/d studie ligt op één v/d speerpunten: de versterkte degressiviteit v/d werkloosheidsuitkeringen 3 1. Inleiding 4 Deze studie beoogt de effecten van deze hervorming in kaart te brengen, uitgaand van het spanningsveld dat dit debat kenmerkt: 1) de effecten op financiële vallen in de werkloosheid: In welke mate is werken voor werklozen financieel aantrekkelijker op geworden? 2) de effecten op de inkomenspositie van werklozen: In welke mate moeten werklozen inboeten op armoedebescherming wanneer ze (langdurig) werkloos blijven? Wat was de balans tussen deze beleidsdoelstellingen vóór de hervorming en hoe is die veranderd na de hervorming? 4 2

3 1. Inleiding 5 Deze studie levert GÉÉN (sluitend) antwoord op andere vragen: 1) Zal de versterkte degressiviteit v/d uitkeringen de werklozen effectief stimuleren sneller werk te zoek en te aanvaarden? 2) Zijn er gevolgen voor de kwaliteit van de (her)tewerkstelling? 3) Zal de armoede uiteindelijk eerder toe- of afnemen als gevolg van de hervorming? 4)? Deze onderzoeksvragen vormen veeleer het voorwerp van een ex post analyse dan van een ex ante analyse zoals in deze studie. 5 Inhoud 6 1. Inleiding 2. Modaliteiten van de hervorming 3. Evaluatiemethode 4. Evaluatieresultaten 5. Besluit 6 3

4 2. Modaliteiten van de hervorming 7 Reeds vóór de hervorming bezaten de Belgische werkloosheidsuitkeringen een zeker degressief karakter! klassiek beeld v/d Belgische werkloosheidsverzekering in internationale vergelijkingen (zie grafiek): «relatief hoge uitkeringen die nauwelijks afnemen met werkloosheidsduur» «weinig financiële prikkels om terug aan de slag te gaan» vertekend beeld: representativiteit van de typegevallen? zie onderliggende hypotheses (4 gezinssituaties, 2 loonniveaus, beroepsverleden van 22 jaar, leeftijd van 40 jaar, etc.) 7 2. Modaliteiten van de hervorming % NETTO-INKOMENVERVANGINGSRATIO over een werkloosheidsduur van 5 jaar, situatie % 59% 51% 46% 45% 43% 41% 38% 33% 3 24% BE DK AT IE PT DE FR FI SE ES UK NL LU EL IT Jaar 1 Jaar 5 Gemiddelde over 5 jaar 15% 11%

5 2. Modaliteiten van de hervorming 9 Hervorming versterkt bestaande degressiviteit: 1) verhoging v/d uitkering bij begin v/d werkloosheid, na één jaar daalt de uitkering trapsgewijs tot bodembedrag (ten laatste na vier jaar werkloosheid), 2) Aantal en hoogte van de trappen varieert naargelang het initieel uitkeringsniveau, de gezinssituatie, het beroepsverleden, de leeftijd, de graad van arbeidsongeschiktheid (zie grafieken in documentatienota!)!!! Effecten van de hervorming hangen samen met de karakteristieken van de werklozen!!! 9 2. Modaliteiten van de hervorming 10 Samenwonende MET gezinslast en 1,5 jaar beroepsverleden Werloosheidsduur in maanden Maximumuitkering vóór hervorming Maximumuitkering na hervorming Minimumuitkering vóór hervorming Minimumuitkering na hervorming Leefloon 10 5

6 2. Modaliteiten van de hervorming 11 Samenwonende ZONDER gezinslast en 1,5 jaar beroepsverleden Werkloosheidsduur in maanden Maximumuitkering vóór hervorming Maximumuitkering na hervorming Minimumuitkering vóór hervorming Minimumuitkering na hervorming Modaliteiten van de hervorming 12 Samenwonende MET gezinslast en 15 jaar beroepsverleden Werkloosheidsduur in maanden Maximumuitkering vóór hervorming Maximmumuitkering na hervorming Minimumuitkering vóór hervorming Minimumuitkering na hervorming Leefloon 12 6

7 2. Modaliteiten van de hervorming 13 Observaties: 1) Vergelijking met werkloosheidsstelsels elders in Europa: Enerzijds: beperking in de tijd van de uitkering die aan het laatst verdiende loon is gekoppeld, in functie van het beroepsverleden, vervolgens wordt een forfait uitgekeerd (weliswaar uitzonderingen ), Anderzijds: (a) forfait niet zozeer gebonden aan inkomenstoets, wel aan veronderstelde behoeften en (b) in realiteit weinig voorbeelden van meertrapse degressiviteit kortstondige ervaring in Frankrijk met de Allocation unique dégressive (van 1992 tot 2001) Modaliteiten van de hervorming 14 Observaties (vervolg): 2) de hervorming versterkt eens te meer de complexiteit van het systeem: in hoeverre begrijpen de uitkeringsgerechtigden nog hun rechten en hoe die evolueren met de uitkeringsduur? 3) twee parallelle logica s voor het stimuleren van werklozen om terug aan de slag te gaan: enerzijds wordt de werkloze beoordeeld op zijn zoekinspanningen (cf. zelfgecontroleerde degressiviteit ), anderzijds wordt hij beoordeeld op zijn werkloosheidsduur (cf. opgelegde degressiviteit ) 14 7

8 Inhoud Inleiding 2. Modaliteiten van de hervorming 3. Evaluatiemethode 4. Evaluatieresultaten 5. Besluit Evaluatiemethode ) Simuleren om te evalueren: het microsimulatiemodel MIMOSIS 3.2) Simuleren van de effecten van de hervorming: wat en hoe? 16 8

9 Stap 1 omschrijving van de maatregel 3.1 Simuleren met MIMOSIS regelgeving BASELINE regelgeving HERVORMING 17 Stap 2 simulatie rekenregels uit regelgeving toepassen op bestand met beschikbare gegevens Stap 3 evaluatie Beschikbare inkomens (welvaart) voor alle individuen in Baseline Beschikbare inkomens (welvaart) voor alle individuen na maatregelen Evaluatie van het effect van de maatregel: budgettair verdeling (wie wint? wie verliest?) Wat en hoe simuleren? TER HERINNERING: Welke effecten heeft de versterkte degressiviteit van de uitkeringen voor (1) de financiële vallen in de werkloosheid en (2) de inkomenspositie van de werklozen? IN EEN NOTENDOP: (1) WAT? De hervorming grijpt in op het tijdsprofiel van de uitkeringen, d.i. de relatie tussen het uitkeringsniveau en de uitkeringsduur (cf. supra) Wat houdt dit in voor het tijdsprofiel van (1) het arbeidssurplus (d.i. de meeropbrengst van wedertewerkstelling in vergelijking met de uitkeringssituatie) en (2) het armoederisico en de armoedekloof? (2) HOE? Effecten in kaart gebracht d.m.v. cohorte-analyse: we volgen een representatieve cohorte van pas ingestroomde werklozen en gaan na hoe, vóór en na de hervorming, het arbeidssurplus in niveau (cf. het gemiddelde) en in verdeling, alsook het armoederisico en de armoedekloof evolueren met de werkloosheidsduur meerwaarde ten opzichte van typegevallenstudie

10 3.2 Wat en hoe simuleren? IN DETAIL: (1) Cohorte-analyse: - Cohorte: uitkeringsgerechtigde volledige werklozen op basis arbeidsprestaties uit de MIMOSIS-steekproef, ingestroomd in het UVW stelsel over de loop van 1 jaar - Voor elk individu beschikbare info omtrent laatst verdiende loon, laatste arbeidsregime, historiek op de arbeidsmarkt, gezinssituatie, leeftijd, etc. - Simulatie netto-jaarinkomen v/h gezin in drie standaardsituaties volgens geldende regelgeving vóór en na de hervorming: 1) bij volledige werkloosheid (op basis van laatst verdiende loon en arbeidsregime); 2) bij voltijdse wedertewerkstelling (op basis van laatst verdiende loon); 3) bij halftijdse wedertewerkstelling (op basis van laatst verdiende loon mogelijk in combinatie met inkomensgarantie-uitkering); - Simulaties op gegeven tijdstippen herhaald in functie van de werkloosheidsduur (na 1, 4, 7, 13,19, 25, 37, 49, 61 maanden werkloosheid), rekening houdende dat leeftijd 21 meestijgt Wat en hoe simuleren? IN DETAIL: (2) Effecten op de financiële vallen in de werkloosheid 22 - Meten van incentieven : relatieve meeropbrengst bij voltijdse en halftijdse werkhervatting aan vroeger loon, d.i. het arbeidssurplus of -rendement Gemiddeld arbeidssurplus én klasseverdeling van arbeidssurplus (3) Effecten op de inkomenspositie van werklozen - Hoe verandert deze hervorming het vermogen van de Belgische werkloosheidsuitkeringen om de cohorte-werklozen tegen armoede te beschermen wanneer ze werkloos blijven na maanden werkloosheid? - Meten van armoedebescherming : a) het armoederisico en b) de mediane armoedekloof, o.b.v. de conventionele Europese armoedegrens (d.i. 6 van het mediaan equivalent beschikbaar inkomen), het equivalent beschikbaar gezinsinkomen o.b.v. de gewijzigde OESO-schaal 22 10

11 Inhoud Inleiding 2. Modaliteiten van de hervorming 3. Evaluatiemethode 4. Evaluatieresultaten 5. Besluit Evaluatieresultaten ) Cohorte-beschrijving 4.2) Cohorte-analyse: effecten op de financiële vallen in de werkloosheid 4.3) Cohorte-analyse: effecten op de inkomenspositie van werklozen We geven hier enkele globale resultaten, in nota meer detail plus gevolgtrekkingen 24 11

12 4.2 Effecten op de financiële vallen 1a) Gem. arbeidssurplus bij voltijdse werkhervatting volgens uitkeringsduur ,1% 64,1% 64,3% 59,1% 54,5% 55,8% 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden 28 Vóór hervorming 4.2 Effecten op de financiële vallen 1a) Gem. arbeidssurplus bij voltijdse werkhervatting volgens uitkeringsduur ,9% 74,5% 74,1% 69,7% 61,8% 63,1% 64,1% 64,3% 59,1% 54,5% 55,1% 55,8% 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden 29 12

13 4.2 Effecten op de financiële vallen 1b) Verdeling arbeidssurplus bij voltijdse werkhervatting volgens niveau: MAAND % 3 25% 2 15% 1 5% 14,4% 14,1% 34,2% 33,8% 21,9% 22,3% 11,2% 11,2% 18,4% 18,7% 2 > 2 en 4 > 4 en 6 > 6 en 8 > 8 Arbeidssurplus (in %) Vóór hervorming Na hervorming Effecten op de financiële vallen 1b) Verdeling arbeidssurplus bij voltijdse werkhervatting volgens niveau: MAAND % 3 25% 2 15% 1 5% 11,6% 8,2% 31,6% 26,7% 23,5% 23,7% 14,1% 12,8% 20,4% 27,3% 2 > 2 en 4 > 4 en 6 > 6 en 8 > 8 Arbeidssurplus (in %)

14 4.2 Effecten op de financiële vallen 1b) Verdeling arbeidssurplus bij voltijdse werkhervatting volgens niveau: MAAND % 3 25% 2 15% 1 5% 10,3% 7,4% 28,4% 24,6% 25,1% 23, 13,7% 14,7% 22,5% 30,4% 2 > 2 en 4 > 4 en 6 > 6 en 8 > 8 Arbeidssurplus (in %) Effecten op de financiële vallen 2a) Gem. arbeidssurplus bij halftijdse werkhervatting volgens uitkeringsduur ,6% 46,4% 46,6% 42,4% 38,7% 39,7% 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden 34 Vóór hervorming 14

15 4.2 Effecten op de financiële vallen 2a) Gem. arbeidssurplus bij halftijdse werkhervatting volgens uitkeringsduur ,8% 55,1% 54,8% 51,4% 44,8% 45,6% 46,4% 46,6% 42,4% 38,7% 39,2% 39,7% maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden Effecten op de financiële vallen 3) Gem. arbeidssurplus bij overgang halftijdse naar voltijdse werkhervatting 40 18% 16% 14% 12% 1 8% 6% 4% 2% 10,2% 10,3% 10,5% 10,7% 10,8% 10,9% 10,2% 10,5% 10,7% 10,9% 11, 11, 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden 40 15

16 4.3 Effecten op de inkomenssituatie 1) Armoederisico bij werkloosheid incl. gezinsleden volgens uitkeringsduur (6-armoedegrens) ,4% 16,2% 16,3% 17, 18,8% 24,3% 27,2% 27,7% 28, 20,3% 21,2% 21,5% 1 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden Effecten op de inkomenssituatie 1) Armoederisico bij werkloosheid incl. gezinsleden volgens uitkeringsduur (6-armoedegrens, gezinshoofden) ,5% 54,5% 54,5% 54,5% 64,4% 65,2% 65,6% 66,1% 57,7% 58,9% 60,6% 61, maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden 42 16

17 4.3 Effecten op de inkomenssituatie 1) Armoederisico bij werkloosheid incl. gezinsleden volgens uitkeringsduur (6-armoedegrens, alleenstaanden) ,6% 72,3% 71,9% ,9% ,5% 12,1% 12,4% 12,1% 12,1% 12,1% 12,1% 11,7% 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden Effecten op de inkomenssituatie 1) Armoederisico bij werkloosheid incl. gezinsleden volgens uitkeringsduur (6-armoedegrens, samenwonenden zonder gezinslast) ,7% 9,8% 10,8% 12,5% 15, 16,3% 14,5% 15,4% 16,8% 15,6% 17,1% 12,7% 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden 44 17

18 4.3 Effecten op de inkomenssituatie 2) Mediane armoedekloof bij werkloosheid incl. gezinsleden volgens uitkeringsduur (6-armoedegrens) 28% 45 24% 2 18,4% 18,4% 18,4% 18,4% 18,4% 18,6% 19,1% 18, 20,1% 20,3% 18,6% 19, 16% 12% 8% 4% 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden Effecten op de inkomenssituatie 3) Armoederisico bij halftijdse en voltijdse werkhervatting incl. gezinsleden volgens uitkeringsduur (6-armoedegrens) ,1% 2,7% 1,1% 2,7% 1,3% 2,8% 1,3% 3,1% 1,5% 3,3% 1,6% 3,5% 13 maanden 19 maanden 25 maanden 37 maanden 49 maanden 61 maanden Bij voltijdse werkhervatting Bij halftijdse tewerkstelling

19 Inhoudstafel Inleiding 2. Modaliteiten van de hervorming 3. Evaluatiemethode 4. Evaluatieresultaten 5. Besluit Besluit Financiële incentieven om terug aan de slag te gaan zijn behoorlijk toegenomen 2. Wel vooral voor individuen die reeds een hoog arbeidssurplus hadden 3. Er zijn geen indicaties van grote en systematische werkloosheidsvallen 4. Wel mogelijke vallen voor specifieke gevallen (vb. de overstap van deeltijds naar voltijds) 5. Het vermogen om te beschermen tegen het risico op armoede is aangetast door de hervorming 48 19