archief & geschiedenis Inventaris van het archief

Transcriptie

1 archief & geschiedenis Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) (1998) LA &G VII drs. A.L. Hempenius

2 Deze uitgave is tot stand gekomen bij de bewerking van het archief van het waterschap Electra te Onderdendam. De nabewerking van de klassieke archiefinventaris is in de wintermaanden van uitgevoerd door het bedrijf Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Tekstredactie: Druk- en bindwerk: Grafische verzorging: Omslagillustraties voorzijde: Typoscript te Haren (Gr.). Huisdrukkerij van de Provincie Fryslân Sagittarius Graphic Design te Groningen. Liber magistratus Daventriensis in quo scribentur concordata magistratus et comunitatis: Stadsarchief en Athenaeumbibliotheek Deventer, Inventaris van het archief der stad Deventer, 1e afdeling (tot 1591), inv. nr. MA 2b, fol. 25v., 28 augustus Omslagillustraties achterzijde: 1. Getijdenboek, Parijs?, : Koninklijke (v.l.n.r.) Bibliotheek te s-gravenhage, 76 F 14, fol. 116v. 2. Getijdenboek, Zuidelijk Holland en Utrecht, en : Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 133 E 17, fol. 174r. 3. Getijdenboek, Delft, : Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 135 E 18, fol. 108r. 4. Getijdenboek van Catharina van Aragon, Zuidelijke Nederlanden, illustrator: Willem Vrelant, ca. 1460: Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 76 F 7, fol. 55r. 5. Gebedenboek, Maastricht - Convent van Maagdendriesch, ca ( ): Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage, 134 C 53, fol. 1r. CIP-gegevens Koninklijke Bibliotheek te s-gravenhage: Hempenius, A.L. Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) (1998) Groningen: Laurentius Archief & Geschiedenis: Laurentius Archief & Geschiedenis VII en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II - Bibliografie ISBN: ISSN: Copyright 2009: K.A.M. Engbers, A.L. Hempenius, Laurentius Archief & Geschiedenis Laurentius Archief & Geschiedenis VII Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt in welke vorm en/of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de rechthebbende.

3 Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) (1998)

4

5 Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) (1998) drs. A.L. Hempenius Laurentius Archief & Geschiedenis Waterschap Noorderzijlvest Groningen 2009 Laurentius Archief & Geschiedenis VII Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II

6 4 Deze uitgave is tot stand gekomen bij de bewerking van het archief van het waterschap Electra te Onderdendam. De nabewerking van de klassieke archiefinventaris is in de wintermaanden van uitgevoerd door het bedrijf Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt in welke vorm en/of op welke wijze dan ook zonder voorafgaande toestemming van de rechthebbende. Copyright 2009: K.A.M. Engbers en A.L. Hempenius, Laurentius Archief & Geschiedenis Laurentius Archief & Geschiedenis VII Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II Waterschap Electra (1896) (1998)

7 Woord vooraf De nu voor u liggende inventaris is de tweede in een reeks Archieftoegangen van het waterschap Noorderzijlvest. Mijn voorganger, drs. A.L. Hempenius, waterschapsarchivaris bij het waterschap Noorderzijlvest, heeft in zijn lange carrière bij het waterschap Noorderzijlvest en diens rechtsvoorgangers tal van archieven geïnventariseerd. Wegens omstandigheden zijn deze toegangen op de archieven nooit gepubliceerd. Ondergetekende is van mening dat een goed archiefbeheer staat en valt met het beschikbaar stellen van je beheerde informatiebronnen. Als archivaris dien je je archieven te beheren maar ook beschikbaar stellen aan de onderzoekers. Door de archieven toegankelijk te maken kan een groot publiek er kennis van nemen. Het uitgeven van archieftoegangen is dan slechts de eerste stap. Met de komst van de nieuwe reeks Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest is hier een start mee gemaakt. De klassieke archiefinventaris van het waterschap Electra (1896) (1998) is het tweede deel in de nieuwe reeks. De nu voor u liggende inventaris is geheel van de hand van drs. A.L. Hempenius. De beschrijving der stukken en de (historische) inleiding zijn van zijn hand. Ondergetekende heeft de diverse bestanden bij elkaar geplaatst en gestructureerd door deze te plaatsen in een standaard hoofdstukindeling en/of archiefschema. Daar de inventaris en de bijlagen niet eerder zijn gepubliceerd vergde dit onderdeel relatief veel werk. Ondergetekende is werkzaam bij Laurentius Archief & Geschiedenis te Groningen. Laurentius Archief & Geschiedenis is door het waterschap Noorderzijlvest ingeschakeld om de taken van zijn voorganger, waterschapsarchivaris, drs. A.L. Hempenius, voort te zetten. Groningen, Wilhemus van de Monte Vercelli 2009 drs. K.A.M. Engbers MA Laurentius Archief & Geschiedenis Waarnemend waterschapsarchivaris waterschap Noorderzijlvest Woord vooraf

8 6 Waterschap Electra (1896) (1998)

9 7 Inhoudsopgave INLEIDING 11 I Het waterschap Electra 11 I.1 De voorgeschiedenis van het waterschap Electra 11 I.2 De oprichting van het waterschap Electra 14 II De organisatie van het waterschap Electra 1 II.1 De organisatie van het waterschap Electra 1 II.2 Uitgevoerde werken van het waterschap Electra 16 II.3 Gemaal De Waterwolf 19 II.3.1 Instelling en bouw 19 II.3.2 Waterbouwkundig 20 II.3.3 Bouwkundig 20 II.4 Gemaal H.D. Louwes 21 II. Tweespalt tussen provincie Groningen en het waterschap Electra 22 III Geschiedenis van het archief 23 III.1 Registratuur en berging van het archief 23 III.2 Voorgaande bewerkingsmomenten 24 IV Verantwoording van de inventarisatie 24 IV.1 Algemeen 24 IV.2 Vernietiging van archiefbescheiden 2 V Aanwijzingen voor de gebruiker 2 V.1 Onderzoek doen in het archief 2 V.2 Citeerwijze 26 INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN HET WATERSCHAP ELECTRA (1896) (1998) 27 1 Stukken van algemene aard Notulen en correspondentie 27 2 Stukken van bijzondere aard Bestuursinrichting Algemeen reglement en reglementering Wapen Bestuur Hulpmiddelen voor de uitvoering van de taken Personeel Archief Financiën 30 Inhoudsopgave

10 Inning van bijdragen van de Drentse waterschappen & betaling van bijdragen voor de afsluiting van de Lauwerszee Diverse financiële zaken Eigendommen en rechten Aankoop en verkoop van (gedeelten van) percelen Aankoop van de weg van Aalsum naar de Nieuwe Eewer c.a Erfdienstbaarheid van weg Verpachting boezemkaden Erfpacht Verhuur en bruikgeving Pacht & verpachting van jachtrecht en rietgewas Financiële aangelegenheden Geldleningen Financiële boekhouding Uitvoering van de taken Algemeen Toezicht, keur, legger van schouwbare voorwerpen Vergunningen door het waterschap verleend Toezicht op werken van derden Beheer en onderhoud van werken Algemeen: afwatering en peilbeheer Afvoer baggerspecie Ruilverkaveling Gegevens betreffende waterstanden, afvoeren, bemaling en scheepvaart Werken tot opheffing van de nadelen voor de waterbeheersing tengevolge van de bodemdaling door aardgaswinning Afzonderlijke objecten voor de boezemdaling c.a Stroomlevering aan het watershap Uitbreiding van de bemalingscapaciteit Werken ten behoeve van een eigen dieselgeneratorinstallatie, ca Dieselaandrijving van de pompen van het gemaal De Waterwolf Algemeen stukken betreffende de werken te Lammerburen c.a Gemaal De Waterwolf c.a. en de gemalen Noord en Zuid 47 Waterschap Electra (1896) (1998)

11 Sluis Woningen en de loods Overige objecten Bouw van het gemaal bij Zoutkamp, H.D. Louwes, met bijkomende werken Wegen en bruggen Verhouding tot en samenwerking met andere waterschappen 3 3 Aanhangel 4 VERZAMELING VAN TECHNISCHE TEKENINGEN 55 Inleiding I Ontwerp voor een boezembemaling en andere (algemene) stukken 6 II Uitvoering van werken (1e t/m 1e gedeelte), & revisietekeningen 7 III Latere werken 68 Bijlage I Overzicht van bestuurs- en personeelsleden 70 Bijlage II Reglement van het waterschap Electra 7 Bijlage III Besluitvormingsproces uitbreiding bergingscapaciteit 78 Bijlage IV Transcriptie bestuursvergadering 82 Bijlage V Korte inhoud brochure Stork Lijst van gebruikte afkortingen 87 Lijst van geraadpleegde archivalia 88 Lijst van geraadpleegde literatuur 89 Inhoudsopgave

12 10 Waterschap Electra (1896) (1998)

13 11 Inleiding I Het waterschap Electra Het waterschap Electra is in 1913 opgericht en ontleende zijn naam aan het te bouwen gemaal De Waterwolf. Het waterschap was een samenwerkingsverband tussen een tweetal boezemwaterschappen (Hunsingo en Westerkwartier) en het daarvoor speciaal opgericht waterschap Reitdiep. De vlaktemaat van het waterschap Electra omvatte ca ha. en omvatte het gebeid behorende bij tot de waterschappen Hunsingo, Reitdiep en Westerkwartier. Het waterschap Electra kende een tweetal bemalingswerktuigen; zijnde het gemaal De Waterwolf (1920) en het gemaal H.D. Louwes (1973). Het gemaal De Waterwolf is gelegen op ca. 5 km. ten zuidoosten van Zoutkamp, op een landtong aan de zuidzijde van het Reitdiep. Het gemaal H.D. Louwes is gelegen aan het einde van het Hunsingokanaal bij Zoutkamp. I.1 De voorgeschiedenis van het waterschap Electra De oprichting van het waterschap Electra en de bouw van het gemaal De Waterwolf zijn indirect een gevolg van de afsluiting van het Reitdiep tussen Zoutkamp en Nittershoek (gemeente Kollumerland c.a.) in 1877, waardoor -in samenhang met de aanleg van het Eemskanaal van Groningen naar Delfzijl - de binnenscheepvaart en de hoofdafwatering van de provincie zijn verbeterd. De afsluiting van het Reitdiep betekende voor de boezemwaterschappen Westerkwartier en Hunsingo dat ze hun overtollige water via de zijlen bij Wetsinge, Schaphalsterzijl, Schouwerzijl, Aduarderzijl en Kommerzijl op een extra boezem, het Reitdiep, konden lozen. De kosten van onderhoud van de zijlen namen af door het wegvallen van de getijdenbeweging en het zoet worden van water van het Reitdiep. Het positieve gevolg van de afsluiting was voor Westerkwartier en Hunsingo van korte duur; al vrij snel bleek dat de waterafvoer bij Zoutkamp in toenemende mate hinder ondervond van het dichtslibben van de buitengeul in de Lauwerszee. Bovendien nam door verdere ontginningen van venen in Drenthe en drooglegging van landerijen in zuidelijk Westerkwartier het waterbezwaar op het Reitdiep toe. Om de toenemende waterdruk het hoofd te kunnen bieden heeft het waterschap Hunsingo in 1890 tussen de van ouds bestaande sluizen te Schaphalsterzijl een derde stroomsluis met deuren laten bouwen. 1 1 Zie Waterschap Noorderzijlvest (Wp NZV), Archief van het waterschap Hunsingo (1823) (1991), inv. nr Het archief is toegankelijk middels een klassieke archiefinventaris: A.L. Hempenius, Inventaris van het archief van het waterschap Huinsingo (1823) (1991). Laurentius Archief & Geschiedenis VI en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II (Groningen 2009). Dit archief is te raadplegen bij het waterschap Noorderzijlvest. Inleiding

14 12 Vóór de afsluiting van het Dokkumer Diep in 1729 en de afsluiting van het Reitdiep in 1877 zijn er al (vage) plannen geweest om ter wille van de veiligheid van de achterliggende gebieden de Lauwerszee af te sluiten. Het eerste uitgewerkte plan dateert van 1849; het is in boekvorm gepubliceerd door de waterstaatsingenieur B.P.G. van Diggelen. Bij dit en de volgende plannen was de afwatering van het oude land de bottleneck die uitvoering van de plannen in de weg stond. De lozing van water uit de Friese boezem, die hoger ligt dan de boezems van Westerkwartier en Hunsingo, zou zonder bijzondere maatregelen de afwatering van Groningen sterk benadelen. Met de aanleg van afzonderlijke afwateringskanalen of van kaden in de afgesloten Lauwerszee en sluizen in de afsluitdijk werden de plannen erg ingewikkeld. Een dergelijk plan van de waterstaatsingenieur S.J. Vermaes, gebaseerd op oudere plannen, is in 1894 vrijwel ongewijzigd overgenomen door A. Volker en P.A. Bos, die vervolgens op 24 november 1894 een aanvraag om concessie tot inpoldering bij de provinciebesturen indienden. Gesteund door ambtelijke rapporten dienden de provincies op 2 maart 1895 een aanvraag tot afsluiting van de Lauwerszee in bij de minister van waterstaat, handel en nijverheid, die naar aanleiding hiervan een staatscommissie benoemde om het plan verder te onderzoeken. Deze commissie, bestaande uit twee plus twee leden van Gedeputeerde Staten van Friesland en Groningen (respectievelijk G.S. Friesland en G.S. Groningen) en vier waterstaatsingenieurs, stond onder voorzitterschap van mr. B. Ph. Baron van Harinxma thoe Slooten, Commissaris der Koningin in Friesland. Zij bracht in mei 1900 uitvoerig verslag uit aan de Minister in een rapport. 2 De conclusie van de commissie is dat het aangeboden plan van gedeeltelijke indijking van de Lauwerszee zal kunnen strekken om eene voldoende afstrooming van Frieslands boezem te verzekeren en om de afwatering van een deel der provincie Groningen te verbeteren. 3 De minister wenste niet over één nacht ijs te gaan en gaf het rapport om advies in handen van de ambtelijke top van Rijkswaterstaat, die met een geheel nieuwe opzet voor verbetering van de afwatering kwam. Het voorstel behelsde de aanleg van één gemeenschappelijke bergboezem en één stel afwateringssluizen in de dijk in de Lauwerszee, alsmede stoombemaling van Friesland op het IJsselmeer. De minister liet de provincies in 1901 weten bezwaren te hebben tegen hun plannen. De provincies namen daarmee geen genoegen. Bij gemeenschappelijk besluit van G.S. van 7 februari 1902 stelden zij een interprovinciale commissie, de Lauwerzee-Commissie, in om opnieuw de afsluiting en de daarmee samenhangende waterstaatkundige problemen te bestuderen. 2 K. Pringle, Verslag der commissie benoemd bij beschikking van den Minister van Waterstaat, Handel en Nijverheid van 18 juni 1896, nr. 139, Afdeling Waterstaat, 1e onderafdeling tot het instellen van een onderzoek in zake de indijking der Lauwerzee in verband met eene verbeterde afstrooming van boezemwater in de provinciën Friesland en Groningen (Leeuwarden z.j. [1900]). 3 Ibidem. Waterschap Electra (1896) (1998)

15 13 Op 24 juni 1904 zond de commissie, die geheel bestond uit ingenieurs van de Rijksen provinciale waterstaat, haar rapport aan de beide colleges van G.S. 4 Het rapport was voor beide provincies teleurstellend. Weliswaar concludeerde de commissie dat de indijking van de Lauwerszee sterke aanbeveling verdiende, maar de bijkomende werken voor de verbetering van de afwatering, schoten vooral de provincie Friesland in het verkeerde keelgat. Het ging hier om de bouw van gemalen bij Tacozijl, in Oost- en West-Dongeradeel in Friesland en bij Zoutkamp in de provincie Groningen. Waar de afsluiting van de Lauwerszee als landsbelang grotendeels voor rekening van de staat zou zijn gekomen, zouden de bijkomende werken een zaak van de provincies zijn. Bij brief d.d. 24 februari / 2 maart 1905 formuleerden de beide colleges van G.S. nieuwe wensen voor een aanvullend onderzoek door de interprovinciale commissie. Het Nader rapport Lauwerzee-verslag van 4 augustus 1905 bracht echter nauwelijks verandering in het standpunt van de commissie. Na langdurig overleg tussen de beide provincies richtten zij zich in juli 1907 tot de minister van waterstaat met het verzoek om steun voor een afsluiting van de Lauwerszee, echter zonder de bouw van gemalen te Tacozijl en Zoutkamp. De minister berichtte in 1908 dat het voorstel van 1907 op technische gronden niet voor inwilliging vatbaar was en in 1910 nam hij de beslissing de Lauwerszee niet in te dijken; hij verklaarde zich evenwel bereid om, indien door de provincie(s) het initiatief wordt genomen tot de oprichting en exploitatie der nodige krachtwerktuigen, een deel van de kosten van de aanleg voor rekening van het Rijk te nemen. Gesterkt door de toezegging van de minister hebben de provincies Groningen en Friesland zelfstandig nieuwe wegen ingeslagen. G.S. Groningen deelden op 2 juni 1910 aan de onmiddellijk belanghebbende waterschappen Hunsingo en Westerkwartier mee dat een verbetering van de afwatering gezocht zou moeten worden in de bouw van een groot gemaal. In een gecombineerde vergadering van de colleges van gecommitteerden uit het hoofdbestuur van beide waterschappen op 23 augustus 1910 bleek dat het denkbeeld van de bouw van een stoom- of elektrisch gemaal bij Zoutkamp vooral het dagelijks bestuur van Westerkwartier toelachte; het dagelijks bestuur van Hunsingo zou ook gaarne de mogelijkheid van afwatering naar de Eems in beschouwing willen nemen. De waterschappen verzochten G.S. bij brief d.d. 13 oktober 1910 een onpartijdig en deskundig onderzoek te laten verrichten door het bureau van de provinciale waterstaat. De hoofdingenieur van de waterstaat heeft zich in opdracht van G.S. bij brief d.d. 28 december 1912 van zijn taak gekweten. 4 W. F. Leemans, Verslag der commissie benoemd bij gemeenschappelijk besluit van den Collegiën van Gedeputeerde Staten van Friesland en Groningen van 7 februari 1902 tot het instellen van een nader onderzoek in zake de indijking der Lauwerzee in verband met eene verbeterde afstrooming van boezemwater in de provinciën Friesland en Groningen (Groningen 1904). Het rapport staat ook bekend onder de naam: Lauwerzee-verslag. 5 Zie RHC Groninger Archieven, Archief van Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen, (1987), inv. nrs en Inleiding

16 14 Naar de mening van de hoofdingenieur zijn de boezems van de beide waterschappen te klein van omvang om in tijden van zware regenval het water te bergen en is er, zelfs met de door Hunsingo voorgestelde afwatering naar de Eems, in de praktijk geen bevredigende verbetering mogelijk zonder krachtige boezembemaling. Uitvoerig wordt beredeneerd en berekend wat het benodigde vermogen (in w.p.k. s of waterpaardekrachten) en het waterverzet van het te bouwen gemaal moeten zijn; een verruiming van de boezemkanalen wordt niet nodig geacht. Interessant is de uitweiding betreffende de plaats van het te bouwen gemaal. De hoofdingenieur stelt voor het gemaal ten oosten van Zoutkamp tussen het Reitdiep en de Hunsingosluis te bouwen, met een toevoerkanaal vanuit het Reitdiep en een afvoerkanaal naar de Hunsingosluis. Een alternatieve, op het oog veel goedkopere oplossing, zou een gemaal gekoppeld aan de provinciale sluis te Zoutkamp zijn. De aanlegkosten van het gemaal met bijkomende werken zullen moeten worden gedragen door een over de waterschappen Hunsingo en Westerkwartier en de op het benedenpand van het Reitdiep direct afwaterende gronden op te richten bemalingswaterschap. 6 De hoofdingenieur schrijft dat hij de uitvoering van de opdracht heeft uitgesteld, omdat het vraagstuk der boezembemaling nauw verband houdt met eene zaak, die eerst onlangs tot eene beslissing is gekomen, dat is de oprichting van het Provinciaal Elektriciteit Bedrijf, waartoe provinciale staten in 1912 hebben besloten. 7 I.2 De oprichting van het waterschap Electra Vanaf het begin van 1913 hebben de waterschappen Westerkwartier en Hunsingo alsmede het provinciaal bestuur zich met grote ijver gestort op de plannen voor de bouw van een elektrisch gemaal en het ontwerpen van reglementen voor twee waterschappen, namelijk Reitdiep en Electra. Het eerste waterschap zal de niet tot Hunsingo en Westerkwartier behorende op het benedenpand van het Reitdiep afwaterende gronden omvatten, het tweede zal de gronden van de waterschappen Hunsingo, Westerkwartier en Reitdiep omvatten, aan welk waterschap kortheidshalve en wegens den aard van het watergemaal de naam van ELECTRA zou kunnen worden gegeven. 8 In de voordracht d.d. 12 juni 1913 van G.S. aan de Staten, tot oprichting van de waterschappen Electra en Reitdiep en vaststelling van reglementen voor die waterschappen, wordt de voorgeschiedenis nog eens uitvoerig uit de doeken gedaan. Bij besluit van de G.S. d.d. 15 juli 1913 zijn beide reglementen vastgesteld. De besluiten zijn goedgekeurd bij Koninklijk Besluit d.d. 16 september 1913 nr Inv. nr Ibidem. 8 Brief van G.S. d.d. 6 maart 1913, nr. 60, 1ste afdeling. Waterschap Electra (1896) (1998)

17 1 Bij besluit van G.S. d.d. 3 juni 1915 is het tijdstip van inwerkingtreding van het reglement voor het waterschap Electra op 15 juni 1915 bepaald. In het tweede artikel van dit besluit worden de hoofdbesturen van de waterschappen Hunsingo en Westerkwartier en het bestuur van het waterschap Reitdiep uitgenodigd bestuursleden van Electra aan te wijzen. II De organisatie van het waterschap Electra II.1 De organisatie van het waterschap Electra Het waterschap Electra ( ) is in 1913 opgericht en gereglementeerd. 9 De daadwerkelijke start van het waterschap Electra kunnen we bepalen op 15 juni 1915 daar op dat moment het reglement van het waterschap Electra in werking treedt. 10 Nadien is het reglement van het waterschap Herhaaldelijk gewijzigd. In Bijlage II is een overzicht opgenomen van het reglement en de reglementswijzigingen van het waterschap Electra. Het waterschap Electra is een samenwerkingsverband tussen een tweetal boezemwaterschappen (Hunsingo en Westerkwartier) en het speciaal daarvoor opgerichte waterschap Reitdiep. Het bestuur van het waterschap Electra werd gevormd door een vijftal leden die uit de (hoofd)besturen van de waterschappen Hunsigo, Westerkwariter en Reitdiep, werden gekozen. Respectievelijk vaardigden de voornoemde waterschappen twee, twee en één lid af zodat het bestuur van het waterschap Electra bestond uit vijf leden. Het eerste bestuur van Electra bestond uit de heren: R.P. Dojes en J.M. Hopma namens het waterschap Hunsingo, A.K. Schuiringa en J. Bolt Jzn namens het waterschap Westerkwartier, en A. Torringa namens het waterschap Reitdiep. De heer R.P. Dojes, voorzitter van Hunsingo, is ook voorzitter van Electra geworden. Tot boekhouder werd de heer L. Koster, secretaris van Westerkwartier, benoemd. Bij het waterschap Electra fungeerde de drie genoemde waterschappen (Hunsingo, Reitdiep en Westerkwartier) als ingelanden. Conform art. 21 van het reglement heeft het waterschap Electra werd de omslag rechtstreeks van de algemene besturen van de deelnemende waterschappen geheven. 11 Er ontbreekt dan ook een kadastrale boekhouding. De bijdragen werden in twee termijnen voldaan door de drie waterschappen 9 Provinciaal Blad voor de Provincie Groningen (Prov. blad) 1913, nr Prov. blad 1915, nr Prov. blad 1913, nr. 66. Inleiding

18 16 aan het waterschap Electra. Door deze constructie is het ambtelijk apparaat van het waterschap altijd klein geweest: als secretaris-penningmeester fungeerde tot 1944 de secretaris van Westerkwartier en daarna de secretaris van Hunsingo. De kosten van de administratie en de werkzaamheden voor de begroting en de rekening werden volgens een vaste sleutel aan het waterschap Hunsingo vergoed. Als waterbouwkundige is aanvankelijk de provinciale hoofdopzichter L.H.S. Breukel opgetreden, vanaf 1929 heeft L. Oostinga, waterbouwkundig ambtenaar bij de provinciale waterstaat, het waterschap bij tussenpozen als bouwkundig ambtenaar bijgestaan. De verhouding van Electra en de provincie, die bij de voorbereiding en tijdens de uitvoering van de waterschapswerken zeer goed was geweest, is danig bekoeld door een zeer langdurige strijd over de levering van elektrische energie door de provincie aan het waterschap. G.S. hebben daarom een vaste aanstelling van een provinciale ambtenaar bij het waterschap steeds gedwarsboomd. Met ingang van 1987 is het waterschap Reitdiep opgeheven, waardoor het midden van het Reitdiep de grens tussen de waterschappen Hunsingo en Westerkwartier werd; het bestuur van Electra bestond nu officieel nog uit vier vertegenwoordigers van Westerkwartier en Hunsingo. Met ingang van 1995 zijn de waterschappen Electra, Hunsingo en Westerkwartier opgeheven, met als rechtsopvolger het waterschap Noorderzijlvest. 12 II.2 Uitgevoerde werken van het waterschap Electra De bestekken van de werken, die na de oprichting van het waterschap Electra moesten worden uitgevoerd, zijn ontworpen door Provinciale Waterstaat Groningen en door de provincie Groningen aanbesteed. De directie van de werken is door Provinciale Waterstaat Groningen gevoerd, in het bijzonder door L.H.S. Breukel, hoofdopzichter, met medewerking van enige tijdelijke opzichters. De bestekken zijn genummerd naar de volgorde van provinciale werken per jaar, en ten behoeve van waterschap Electra aangevuld met de aanduiding eerste tot en met vijftiende gedeelte (nrs.). Onder staande bedragen luiden in Hfl. 1 e gedeelte: Bestek 10/1918, grond- en heiwerk enz. Aangenomen door P. Volder te Zaandam voor Hfl ,-. Afgewikkeld door de cessionarissen B. Loos te Blokzijl en NV Zaanlandsche Bank te Krommenie. Bijkomende kosten: meerwerk Hfl ,62; rentekosten Hfl..204,41 en arbitragekosten Hfl. 84, Prov. blad 1995, nrs. 1 en 7. Waterschap Electra (1896) (1998)

19 17 2 e gedeelte: Bestek 11/1918, levering van bouwstoffen Perceel 1, 2 en 4: aannemer Firma M. Mees te Groningen voor Hfl ,-. Bijkomende kosten: meerwerk perceel 4: Hfl ,22. Perceel 3: aannemer R. Vlietstra te Harlingen voor Hfl ,-. Afgewikkeld door mr. L.J. van Apeldoorn te Leeuwarden, curator in het faillissement. 3 e gedeelte: Bestek 12/1918, omkading bergboezem c.a. Aangenomen door S. Bakker te Kollum voor Hfl ,-. Restant aannemingssom volgens arbitrage (= meerwerk) Hfl ,77 1/2; rentekosten Hfl ,81; kosten van arbitrage Hfl. 970,-. 4 e gedeelte: Bestek 14/1918, levering van natuursteen Aangenomen door J. Polet te Amsterdam voor Hfl..914,44. e gedeelte: Bestek 15/1918 pompen en motoren Aangenomen door Firma Gebroeders Stork & Co te Hengelo voor Hfl ,-. 6 e gedeelte: Bestek 17/1918 kapspanten en krooshekken Aangenomen door Firma De Vries Robbé en Co te Gorinchem voor Hfl ,-. Bijkomende kosten: meerwerk ( vrachtverschil ) Hfl. 0,8. 7 e gedeelte: Bestek 2/1919 zevende gedeelte, levering van natuursteen Aangenomen door Joh. Holsbergen te Groningen voor Hfl ,74. Bijkomende kosten: meerwerk Hfl. 6,-. 8 e gedeelte: Bestek 3/1919, werken te Lammerburen Aangenomen door W.A. van Zuilen te Groningen voor Hfl ,-. Bijkomende kosten: kosten van laden en lossen van natuursteen Hfl ,7 ½ en meer- en minderwerk: Hfl , e gedeelte: Bestek 12/1919, balkvoetbrug met trappen Aangenomen door NV Hollandsche Constructiewerkplaatsen te Leiden voor Hfl ,-. 13 Kosten commissie van scheidslieden naar aanleiding van het bezwijken van de betonbuis in het noordelijke gemaal, het doorbreken van de boezemkade aldaar op 5 maart 1920 en de gebleken gebreken in de betonbuizen van het zuidelijke gemaal (2/3 t.l.v. de besteder, 1/3 t.l.v. de aannemer): Hfl. 801,- (2/3). Het waterschap heeft aan twee ingelanden wegens overstroming van het land en de vergoeding van stekbieten Hfl. 60,- betaalt. Het 2/3 gedeelte van de kosten van de doorbraak als boven ad Hfl ,37 ½ is verwerkt in de nota van meer- en minderwerk. Inleiding

20 18 10 e gedeelte: Bestek 18/1919, werken te Zoutkamp Aangenomen door J. Hensema te Oude Pekela voor Hfl ,-. 11 e gedeelte: Bestek 29/1919, ophaalbrug over de schutsluis te Lammerburen en rolschuiven in drie stroomkokers van de Reitdiepsluis te Zoutkamp Deel 1 (rolschuiven). Aangenomen door NV Noord-Nederlandsche Machinefabriek te Winschoten voor Hfl ,-. Bijkomende kosten: Deel 1: meerwerk Hfl. 263,-. Deel 2. Aangenomen door NV Machinefabriek en Constructiewerkplaats v/h Van Dorsser en Ter Horst te Dordrecht voor Hfl ,-. 12 e gedeelte: Bestek 10/1920, windmotorinstallatie Aangenomen door J. Loning te Helpman voor Hfl. 1.60,-. 13 e gedeelte: Bestek 21/1920, bliksemafleiders Aangenomen door A. Vos te Oldehove voor Hfl. 1.69, e gedeelte: Bestek 17/1921, vaartuig met ploeginrichting Aangenomen door H. van der Werf te Stadskanaal voor Hfl e gedeelte: Bestek 16/1922, buitengeul Zoutkamp Aangenomen door J. Kraayeveld en E. van Noordenne te Sliedrecht voor Hfl ,-. Bijkomende kosten: Meerwerk Hfl ,69. De nummers 1-13 zijn tussen 1918 en 1920 uitgevoerd, met uitzondering van het e gedeelte, bestek 15/1918, waarvan de levering en installatie door de Gebr. Stork met enige wijzigingen tot 1925 heeft geduurd. Het 12e gedeelte, bestek 10/1920, betrof de bouw van een windmotor voor de bemaling van het land van I.J. Muller, zoals vastgelegd in de koopakte van grond voor de kade van de bergboezem; de windmotor is in oktober 1920 aan I.J. Muller overgedragen. Het 14e en 15e gedeelte, bestekken 17/1921 en 16/1922, zijn letterlijk buitenbeentjes; aangezien het Rijk het openhouden van de (vaar)geul ten zuidwesten van Zoutkamp niet tot zijn taken rekende, moest het waterschap hierin voorzien. De bestekken aangenomen door P. Volder te Zaandam betreffende grond- en heiwerk, S. Bakker te Kollum betreffende omkading van de bergboezem en W.A. van Zuilen te Groningen betreffende werken te Lammerburen zijn ten gevolge van meerwerk aanzienlijk duurder uitgevallen dan begroot. 14 Zie notulen 10 augustus Zie inv. nr. 1. Waterschap Electra (1896) (1998)

21 19 Voor het beproeven van de pompen en motoren werd de waterstand in de bergboezem in het begin van maart 1920 verhoogd. De betonbuis van het noordelijke gemaal kon de druk niet aan en bezweek, waarna de boezemkade ter plaatse doorbrak en het land van twee ingelanden werd overstroomd. Het door de dijkbreuk ontstane geschil tussen de aannemer W.A. van Zuilen en het waterschap is beslecht door een commissie van scheidslieden, die na diepgaand onderzoek tot de conclusie kwam dat beide partijen nalatigheid kon worden verweten inzake de kwaliteit van de betonbuizen van beide gemaaltjes enerzijds en het rapporteren van de schade aan de buis van het noordelijke gemaal anderzijds; voor het waterschap betekende dit dat het voor tweederde deel van de kosten opdraaide. II.3 Gemaal De Waterwolf II.3.1 Instelling en bouw De uitwerking van de bouwplannen is onder leiding van de hoofdingenieur J. de Jong ter hand genomen, en na diens overlijden in december 1914 afgemaakt door L.H.S. Breukel, hoofdopzichter in algemene dienst van de provincie Groningen. Daarbij is als bouwplaats van het gemaal een landtong nabij Lammerburen gekozen, waardoor in het westelijk einde van het Reitdiep een bergboezem voor de tijdelijke opslag van uitgemalen water kon worden aangelegd. De verdere voorbereidingen vergden door de omvang en de ingewikkeldheid van het project veel tijd. Ten behoeve van de werken is in de gemeenten Oldehove, Leens en Ulrum ruim 48 hectare land onteigend. Bij schrijven van 21 augustus 1916 deelde de Minister van Waterstaat aan G.S. Groningen mee dat hij bereid was in de kosten, toen op Hfl ,- geraamd, 40 % tot een maximum van Hfl ,- bij te dragen. In mei 1918 heeft het bestuur van het waterschap Electra definitief opdracht aan Provinciale Waterstaat van de provincie Groningen verstrekt om de directie van de werken te voeren. Daarna zijn de werken in gedeelten aanbesteed en uitgevoerd. Het gemaal is ten oosten van de oorspronkelijke uitmonding van de Kommerzijlsterrijte in het Reitdiep in een bouwput gebouwd. Op 5 november 1920 door H.M. Koningin Wilhelmina officieel in gebruik gesteld. Aanvankelijk wordt het gemaal in de notulen niet met een aparte naam aangeduid. Op de gedenkpenning, die vlak vóór de officiële opening in 1920 in grote haast is geslagen, staat de naam De Waterwolf Het gemaal De Waterwolf, de ten noorden ervan gelegen sluis en de ophaalbrug over de sluis zijn als monument aangewezen. De sluis is in 2000 overgedragen aan de provincie Groningen, de brug in 1995 aan de gemeente De Marne Het Ir. D.F. Woudagemaal te Lemmer is als stoomgemaal in dezelfde jaren als het gemaal De Waterwolf gebouwd en vormt de tegenhanger van De Waterwolf. Het Ir. D.F. Woudagemaal is voor rekening van de provincie Friesland gebouwd en staat eveneens op de monumentenlijst. Inleiding

22 20 II.3.2 Waterbouwkundig Het gebouw is opgetrokken in een ambachtelijk-traditionele stijl. Het gemaal is oorspronkelijk uitgerust met drie pompen. In 1928 zijn met het oog op de uitbreiding van de bemalingcapaciteit drie stroken van de kade van de bergboezem verhoogd. De Machinefabriek Gebr. Stork & Co. heeft in 1929 een vierde pomp van dezelfde grootte en capaciteit als de eerste drie pompen geïnstalleerd. 16 Alle pompen hebben een waterverzet van ongeveer m 3 per minuut. Ze zijn gebouwd door de machinefabriek Gebroeders Stork & Co N.V. te Hengelo. De elektrische aandrijving van de pompen is in 1946 vervangen door een dieselelektrische aandrijving; vanaf 1975/1978 worden de pompen door dieselmotoren aangedreven. In 1966 is aan de instroomzijde van het gemaal een houten kroosbrug met stalen krooshek en een krooshekreinigingsinstallatie gebouwd. In 1998 zijn ter vergroting van de capaciteit van het gemaal twee pompen, voorzien van elektrische aandrijving, en met een gezamenlijk waterverzet van 500 m 3 per minuut, onder de vloer van de pompenhal aangebracht. II.3.3 Bouwkundig Behalve het gemaal en de schutsluis in het Reitdiep zijn bij Lammerburen woningen voor het personeel gebouwd. De bergboezem, bestaande uit het water van het Reitdiep tussen het gemaal en de provinciale sluis te Zoutkamp, is van een hoge omkading voorzien. Ten behoeve van voordien vrij afstromende gronden ten noorden en ten zuiden van de bergboezem zijn twee kleine gemalen gebouwd, en te Zoutkamp zijn de werkterreinen van Rijkswaterstaat opgehoogd. In 1946 is het gemaal grondig (inwendig) verbouwd. Er is een portiekgebouwtje aan de zuidzijde aangebouwd naar ontwerp van Reitsema en Nienhuis, architecten te Leens. In het ketelhuis is een kantoortje en een schakelruimte ingericht ten behoeve van de twee nieuw geplaatste dieselgeneratoren in de pompenhal. Bij deze werkzaamheden zijn de vensters in de zuidgevel gewijzigd. In het interieur vallen de fraaie decoratieve randen van de gemetselde lambrisering op. De bronzen plaquette van R.P. Dojes, de eerste voorzitter van het waterschap, is van de hand van de Groninger beeldhouwer Willem Valk (1939). De maquette van het gemaal is in 1948 door machinefabriek Stork vervaardigd. In 1977 is de schakelruimte geheel vernieuwd en is ten westen daarvan een schaftlokaal ingericht; de dieselgeneratoren zijn verwijderd. De brug over de stroomkokers, gelegen in de Teenstraweg, is in 1987 vernieuwd. Aan de buitenkant van het gebouw zijn in de noordelijke gevel twee bijzondere gevelstenen ingemetseld. De linker steen bevat een quasi-wapen van het waterschap Electra en het wapen van Hunsingo, alsmede de tekst: De Waterwolf, verlaging van den 16 Bestek 1/1928, verhoging van drie gedeelten kaden langs de bergboezem, Aangenomen door J. Hillenga te Woldendorp voor Hfl ,-. Meerwerk Hfl..30,-. Bestek 1/1927, horizontale schroefpomp met tandwieltransmissie. Aangenomen door Machinefabriek Gebr. Stork & Co te Hengelo voor Hfl ,-. Zie inv. nrs Waterschap Electra (1896) (1998)

23 21 waterstand brengt meerder koren in het land. De rechter steen bevat het wapen van Westerkwartier (voorheen het Aduarderzijlvest) en een quasi-wapen van het waterschap Reitdiep, alsmede de tekst: In de jaren met rijkssteun gesticht door het waterschap Electra onder het bestuur van voorzitter R.P. Dojes, secretaris L. Koster, A.M. (lees: A.K.) Schuiringa, A. Torringa, J.M. Hopma en J. Bolt Jzn. In 1919 is geprobeerd het waterschap Reitdiep een wapen aan te smeren, om vervolgens een wapen voor Electra te kunnen ontwerpen. In de serie Uitgaande stukken van het waterschap Electra liggen twee getypte concept-adressen aan H.M. Koningin Wilhelmina, met potlood gedateerd op 21 november 1919, met verzoek om òf een wapen voorstellende de godin Ceres, staande aan den oever van bebouwde akkers en Neptunus terugwijzende, aldus de wordingsgeschiedenis van het waterschapsgebied in beeld brengende, òf een wapen ingedeeld in vier kwartieren, waarvan het eerste diagonaalsgewijze gedeeld, in den eenen driehoek een electromotor en in de andere een bliksemschicht tot aanduiding van de electrische bemaling, in de drie overige kwartieren de hoofdzaken van de wapens achtereenvolgens van Hunsingo, Westerkwartier en Reitdiep te verlenen. 17 Hiervan is niets terechtgekomen, het waterschap Reitdiep heeft geen wapen gehad, en het waterschap Electra heeft pas in 1969 een wapen gekregen. II.4 Gemaal H.D. Louwes In verband met de afsluiting van de Lauwerszee is tussen 1963 en 1965 onderzoek uitgevoerd betreffende de afvoer van water en de waterstanden in het werkgebied van het waterschap Electra. Op grond van de uitkomsten van dat onderzoek is besloten een tweede gemaal aan het Hunsingokanaal ten noorden van Zoutkamp te bouwen. Dit gemaal is bij de officiële ingebruikstelling in september 1973 H.D. Louwes gedoopt. De subsidiëring door het Rijk van de bouw van het gemaal zelf en de bijkomende werken kwam door de kosten van de werken van de afsluiting van de Lauwerszee moeizaam op gang. Bovendien was de verstandhouding tussen de provincie en het waterschap danig bekoeld door het besluit het waterschap Electra op te laten draaien voor de voor de provincie blijvende kosten van de afsluiting van de Lauwerszee ter grootte van ruim tien miljoen gulden. Ondanks deze ongunstige voorwaarden heeft het waterschap de plannen doorgezet en de beoogde werken uit laten voeren. Bij de werken die tengevolge van de indijking voor rekening van het Rijk moesten worden uitgevoerd behoorde het maken van een binnenhoofd met beweegbare waterkering in het Hunsingokanaal op enige afstand achter de Hunsingosluis (november 1962). In 1967 heeft het waterschap een overeenkomst met het Rijk 17 Zie inv. nr. 12. Inleiding

24 22 gesloten betreffende de bouw van een keersluis naast het te bouwen gemaal voor rekening van het Rijk. De subsidiëring van dit werk verliep stroef. De beperkte doorvaartruimte van de keersluis noopte het waterschap tot het maken van een zwaaikom voor de Zoutkamper schepen; tot in 1979 heeft het waterschap geprobeerd een aanvullende subsidie van het Rijk voor het laatste werk los te krijgen. Tegen de wens van het bestuur zijn beheer en onderhoud van de keersluis aan het waterschap Electra toegedeeld. II.5 Tweespalt tussen provincie Groningen en het waterschap Electra Een langdurig conflict tussen het waterschap en de provincie Groningen c.q. het Provinciaal Elektriciteit Bedrijf over de eenzijdige verhoging van de tarieven voor de levering van elektriciteit heeft de goede verstandhouding met de provincie zodanig verstoord, dat het waterschap ruim voor het aflopen van de overeenkomst op 31 december 1943 maatregelen heeft genomen op andere wijze in de stroomlevering van zijn gemalen te voorzien. 18 In 1939 namen de plannen voor de bouw van een eigen stroomopwekkingbedrijf, onder te brengen in het gebouw van De Waterwolf, vaste vorm aan. Bij de in april 1940 gehouden inschrijving voor de levering van twee dieselmotoren, een opslagtank en een schakelinrichting werd nog uitgegaan van een inpandige verbouwing. In verband met de bijzondere omstandigheden (de dreigende oorlog, gevolgd door de Duitse inval en de Duitse bezetting) kon het bestuur pas op 25 juni 1940 besluiten tot het stichten van een eigen bedrijf. Aan de NV Machinefabriek Gebr. Stork & Co, die de laagste aanbieding had gedaan, werd de levering van de motoren enz. gegund. Vervolgens ontving NV Heemaf te Hengelo de opdracht tot levering van de schakelinstallatie; daarbij was bedongen dat de levering uiterlijk op 1 juli 1942 zou plaatsvinden. Het voor de werkzaamheden benodigde bestek met tekeningen was ontworpen door architectenbureau Reitsema en Nienhuis te Leens (november 1940). Hoewel het provinciaal bestuur in november en december 1940 vergunningen aan het waterschap verleende voor het stichten van een eigen installatie, deelden G.S. op 5 december 1940 mee dat zij geen medewerking konden verlenen aan de afbraak van het provisorium daar wij het in de gegeven omstandigheden niet verantwoord achten afstand te doen van een in behoorlijken staat verkeerend reserve-vermogen, dat voor een belangrijk gedeelte van onze provincie en ook voor uw waterschap zelf van beteekenis is. De juist aangekondigde beperking van de distributie van dieselolie voor waterschappen woog zwaar mee in dit besluit. 18 Zie inv. nrs Waterschap Electra (1896) (1998)

25 23 Het waterschap liet zich niet uit het veld slaan, maar diende een verzoek in voor de bouw van een afzonderlijk bijgebouw, waarvoor Reitsema en Nienhuis een nieuw bestek maakten (december 1940). Nu moest het waterschap opnieuw vergunningen aanvragen. De afwijzende beschikking van de algemeen gemachtigde voor de wederopbouw in februari 1941 was de doodsteek voor de uitvoering van het tweede plan. Met het oog op de naderende einddatum van de stroomleveringsovereenkomst met de provincie moest het waterschap nogmaals omzien naar een alternatieve oplossing; met enig passen en meten kon toch nog ruimte worden gevonden in het bestaande gebouw. De dieselgeneratoren en de bijbehorende elektrische installatie, die in de nazomer van 1942 naar Groningen werden verscheept, konden door de omstandigheden niet meer worden geïnstalleerd en moesten in het gemaal worden opgeslagen. Het waterschap moest noodgedwongen een tijdelijke overeenkomst met het Provinciaal Elektriciteitsbedrijf aangaan. Na het einde van de oorlog in 1945 is het provisorium afgebroken. In 1946 is het ketelhuis inwendig verbouwd en met een portiek, opnieuw naar ontwerp van de architecten Reitsema en Nienhuis, uitgebreid. In deze ruimte is de schakelinrichting, geleverd door Heemaf, aangebracht. De twee dieselgeneratoren zijn in het gedeelte van de pompenhal opgesteld, die gereserveerd was voor een vijfde pomp. Na de inbouw van dieselmotoren, die de pompen rechtstreeks aandrijven, in de tweede helft van de jaren zeventig, zijn de dieselgeneratoren afgebroken en zijn in het vooreind van het gebouw voorzieningen voor het personeel aangebracht. III Geschiedenis van het archief III.1 Registratuur en berging van het archief Na het begin van mijn werkzaamheden bij het waterschap Hunsingo, in 1973, kwam ik al gauw in aanraking met het archief van het waterschap Electra, waarbij in eerste instantie de ongelukkige bewaring van de correspondentie mijn belangstelling trok. Het archief was door secretaris-boekhouder L. Koster naar het voorbeeld van dat van Westerkwartier gevormd. Dat is min of meer zo gebleven tot omstreeks 1972, toen het waterschap Electra is gaan meeliften met de archiefvorming volgens de registratuur voor de waterschappen. Inleiding

26 24 III.2 Voorgaande bewerkingsmomenten Gedurende de bewerking zijn er geen sporen aangetroffen van voorgaande bewerkingsmomenten ten aanzien van het archief van het waterschap Electra. IV Verantwoording van de inventarisatie IV.1 Algemeen Op 21 augustus 1974 heeft het bestuur van het waterschap Electra mij opgedragen het archief te ordenen. In 1974 en 1976 heb ik de technische tekeningen van de bouw van het gemaal De Waterwolf en bijkomende werken, die enige jaren tevoren door provinciale waterstaat aan het waterschap waren overgedragen, toegankelijk gemaakt; met latere aanvullingen heb ik deze verzameling in 2006 opnieuw bewerkt en verpakt. Hoewel ik na 1976 bij tijd en wijle aan het archief heb gewerkt, heb ik pas in de herfst van 2007 tijd vrij kunnen maken voor een definitieve bewerking. Bij het ineenzetten van de inventaris, dat wil zeggen het toedelen van (soorten van) stukken aan bepaalde afdelingen en rubrieken, heb ik grotendeels de opzet van de in de provincie Zuid-Holland ontwikkelde systematiek voor (oudere) waterschapsarchieven gevolgd. In tegenstelling tot de boezemwaterschappen Westerkwartier en Hunsingo beheerde het waterschap Electra een zeer klein aantal objecten. Ik heb voor de indeling van stukken die op het gemaal De Waterwolf cum annexis betrekking hebben, (tijds) clusters gemaakt en de overige stukken per rubriek of onderwerp in één cluster samengebracht. In het Aanhangsel zijn nog enige gedrukte stukken met gegevens betreffende de werken van het waterschap Electra, dubbelen van enige vrij recente rapporten en onderhouds- en bedieningsvoorschriften bijeengebracht. De Verzameling technische tekeningen is nogmaals bewerkt en hernummerd; de tekeningen worden bewaard in 42 rollen en twee grote portefeuilles. Waterschap Electra (1896) (1998)

27 2 IV.2 Vernietiging van archiefbescheiden Bij de selectie ter vernietiging is gebruik gemaakt van een tweetal selectiemiddelen die van toepassing zijn op de waterschapsarchieven. 19 Na overweging en heroverweging, dus letterlijk na lang beraad, heb ik uiteindelijk de door de eerste secretaris samengestelde banden met ingekomen stukken en minuten van uitgaande stukken uit elkaar genomen en de daarin aangetroffen stukken van geen belang vernietigd. De minuten, geschreven op rijstpapier, waren ondanks de donkere bergplaats voor een deel al niet meer leesbaar. Bij de registers met waterstanden en bemalingsgegevens lagen stapels losse kaartjes (per dag en per week) en tabellen (per week) van juni 1938 tot november 1943, die niet in de gebruikelijke registers waren verwerkt. Ik heb dat in 1974 alsnog gedaan, waarna het losse goed is vernietigd. Wanneer in de herfst van 2007 weer wordt gestart met de bewerking van het archief van het waterschap Electra omvat het archief 71 archiefdozen (ca. 9 m.). Dit is los van de verzameling tekeningen en de financiële hulpadministratie vanaf ca Na selectie ter vernietiging en bewerking zijn er 42 archiefdozen overgebleven en de technische tekeningen zijn geborgen in 43 rollen en 2 grote portefeuilles. Het vernietigingspercentage kunnen we echter niet exact vaststellen daar de omvang vóór de bewerking niet bekend is. Nemen we de herfst 2007 als uitgangspunt dan bedraagt het vernietigingspercentage ca. 40 %, maar dat is exclusief de financiële hulpadministratie. V Aanwijzingen voor de gebruiker V.1 Onderzoek doen in het archief Het doen van onderzoek in het archief van het waterschap Electra is mogelijk met deze klassieke archiefinventaris. Deze klassieke archiefinventaris is aangevuld met een serie bijlagen welke gebruikt kunnen worden ter raadpleging c.q. verduidelijking van de archiefbescheiden. In Bijlage I is een overzicht van de bestuursleden en (gewezen) personeelsleden van het waterschap Electra uit de periode opgenomen. 19 Lijst van voor vernietiging in aanmerking komende bescheiden uit de archieven van de organen van waterschappen dagtekenende van ná 1850, Staatscourant 1981, nr. 181 en de Lijst van voor vernietiging/ bewaring in aanmerking komende archiefbescheiden van waterschappen van na 1935, Staatscourant 1993, nr. 69 d.d. 8 april Inleiding

28 26 In Bijlage II is een kort overzicht opgenomen van de reglementen en -wijzigingen van het waterschap Electra, in de periode Bijlage III geeft een korte historische uitwijding inzake het besluitproces inzake de uitbreiding van de bergingscapaciteit (zie ). De Bijlagen IV en V geven nadere tekst en uitleg bij een serie afzonderlijke inventarisnummers, resp.: 111 en 217. Indien mogelijk zijn er binnen de inventaris onderlinge verwijzingen naar stukken gemaakt. Verwijzingen naar andere archieven zijn indien mogelijk ook gemaakt. De toevoeging van NB s beoogt aanvullende informatie te geven, die in het betreffende nummer meestal niet aanwezig is. De gebruiker wordt er voorts op geattendeerd dat, waar naar provinciale bladen wordt verwezen, deze gemakkelijk kunnen worden geraadpleegd in de verzameling Provinciale Bladen van de provincie Groningen, die aanwezig is in de bibliotheek van het waterschap. V.2 Citeerwijze Bij het citeren in annotaties en een verantwoording dient deze archiefinventaris en de beschreven archivalia de eerste maal volledig en zonder afkortingen vermeld te worden. Daarna kan worden volstaan met een verkorte annotatie. De toegang op het archief van het waterschap Electra (1896) (1998), zijnde deze archiefinventaris, kan op de volgende manier worden geciteerd: Hempenius, A.L., Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) (1998). Laurentius Archief & Geschiedenis VI en Archieftoegangen waterschap Noorderzijlvest II (Groningen 2009). Bij een volgende verwijzing kan gebruik worden gemaakt van een verkorte verwijzing, zijnde: Hempenius, Inventaris archief waterschap Electra , xx. 20 De archiefonderzoeker kan de afzonderlijke archiefbescheiden van het archief van het waterschap Electra (1896) (1998) op de volgende manier citeren in zijn/ haar onderzoek: Waterschap Noorderzijlvest, Archief waterschap Electra , inventaris nummer xx. 21 Bij een volgende verwijzing kan gebruik worden gemaakt van een verkorte verwijzing, zijnde: Wp Noorderzijlvest, Archief Wp Electra, inv. nr. xx De xx staat voor een bladzijdennummer. 21 De xx staat voor een inventarisnummer. 22 De xx staat voor een inventarisnummer. Waterschap Electra (1896) (1998)

29 27 Inventaris van het archief van het waterschap Electra (1896) (1998) 1 Stukken van algemene aard 1.1 Notulen en correspondentie 1-3 Notulen van de vergaderingen van het bestuur, oktober 191- februari delen 1 6 oktober september NB Tussen p. 56 en 57 is ingeplakt: Nota betreffende de wijze van voorziening in de door het gemaal Electra benoodigde electrische drijfkracht, d.d. 16 december Een viertal notulen op losse bladen is (los) ingevoegd oktober oktober NB In de notulen van 30 oktober 1934 is de tekst van de afgekondigde keur ingeplakt november februari Notulen van de vergaderingen van het bestuur, omslagen Ingekomen stukken, omslagen , Minuten van uitgaande stukken, Inventaris