Toetsing Natuurbeschermingswet recreatieterreinen Giethoorn

Transcriptie

1 Toetsing Natuurbeschermingswet recreatieterreinen Giethoorn

2 Colofon Titel: Toetsing Natuurbescherminsgwet recreatieterreinen Giethoorn Subtitel: Projectcode: Status: Definitief Datum: 29 november 2010 Auteur: Ir. A. (Arjen) Goutbeek Eindredactie: Drs. A. (Anton) Alberts Opdrachtgever: Gemeente Steenwijkerland Contactpersoon: Mw. R. Barbilion... EcoGroen Advies BV Postbus AP Zwolle T: F: I: EcoGroen Advies (2010) Alles uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt mits volledig en onder vermelding van de bron: Goutbeek, A.B. (2010). Toetsing Natuurbeschermingswet recreatieterreinen Giethoorn; Rapport EcoGroen Advies, Zwolle.

3 Inhoud 1 Inleiding Wat vooraf ging Plangebied Omschrijving activiteiten en werkzaamheden Juridisch kader Vogelrichtlijn, Habitatrichtlijn, Natura 2000 en de Natuurbeschermingswet Habitattoets Beschermde waarden Kenschets en gebiedbeschrijving De Wieden Instandhoudingsdoelstellingen De Wieden ter hoogte van het plangebied Bepaling mogelijke effecten Effectenindicator Selectie van activiteiten en effecten Effectbeoordeling Samengevat Conclusie Literatuur Bijlage

4 1 Inleiding 1.1 Wat vooraf ging In augustus 2009 is door EcoGroen Advies een Voortoets Natuurbeschermingswet uitgevoerd voor de toepassing van een flexibiliteitsregeling (kader 1) in het nieuwe bestemmingsplan Verblijfsrecreatie van de gemeente Steenwijkerland. De conclusie van de Voortoets is dat door de regeling zelf geen significant negatieve effecten verwacht worden op de instandhoudingsdoelen van de Natura 2000-gebieden de Wieden en de Weerribben. Wel wordt geadviseerd om bij de daadwerkelijke (individuele) ingrepen door ondernemers de lokale situatie te beoordelen in relatie tot de Natuurbeschermingswet. Kader 1. Toelichting flexibiliteitsregeling Binnen de flexibiliteitsregeling is een puntensysteem opgezet, waarbij aan elk type recreatiemiddel een waarde is toegekend. Bij het omvormen van recreatiemiddelen kan op basis van deze waarden bepaald worden hoeveel nieuwe recreatiemiddelen gerealiseerd mogen worden, waarbij de gekozen verhoudingen gebaseerd zijn op het ruimtebeslag. Een tens heeft een score van 1,0 en een chalet van 1,5. Dit betekent dat 15 tentstandplaatsen maximaal 10 chalets gebouwd mogen worden. Voor een verdere toelichting wordt verwezen naar de Voortoets uitgangspuntennotitie recreatieterreinen gemeente Steenwijkerland (Goutbeek, 2009). De gemeente wil vooruitlopend op het algemene bestemmingsplan verblijfsrecreatie, voor Giethoorn al een nieuw bestemmingsplan opstellen (met in achtneming van de flexibiliteitsregeling). Getoetst dient te worden of de fysieke wijzigingen die mogelijk zijn binnen de flexibiliteitsregeling (significant) negatieve effecten kunnen hebben op de aangewezen natuurwaarden van de aangrenzende Natura 2000-gebieden. Hierbij gaat het niet om de regeling, maar juist om de concrete gevolgen zoals bijvoorbeeld het plaatsen van huisjes of het bevaarbaar maken van watergangen. In deze rapportage wordt deze toetsing, in de vorm van een Voortoets, uitgevoerd. In de Voortoets van de flexibiliteitsregeling (Goutbeek, 2009) is bepaald welke recreatieterreinen op welke Natura 2000-gebied een effect kunnen hebben. Hieruit kan worden opgemaakt dat voor de recreatieterreinen rond Giethoorn alleen het Natura 2000-gebied de Wieden van toepassing is. 1.2 Plangebied Hoewel uiteindelijk het Bestemmingsplan Verblijfsrecreatie voor de hele gemeente Steenwijkerland opgesteld wordt, beperkt dit rapport zich tot de elf terreinen in en rond Giethoorn (tabel 1, figuur 1 en bijlage I). Tabel 1. Betrokken recreatieterreinen in Giethoorn (noord naar zuid) Recreatieterrein Adres Kroek Kloostersteeg 2* De Stouwe Middenbuurt 11 Resort Venetië Kerkweg 35 Waterpark Brederwiede Binnenpad 17 Smits Paviljoen Binnenpad 29a Kroon Binnenpad 33 Botel Giethoorn Binnenpad 49 De Kragge Binnenpad 113a D' Hof Binnenpad 137 De Sloothaak Binnenpad 141 De Punter Langesteeg 12* * Deze terreinen zijn niet meer in gebruik en staan leeg. 3

5 Kroek De Stouwe Resort Venetië Waterpark Brederwiede Smits paviljoen Kroon Botel Giethoorn De Kragge D Hof De Sloothaak De Punter Figuur 1. Ligging recreatieterreinen. In Bijlage I zijn detailkaarten opgenomen met de exacte begrenzingen. 1.3 Omschrijving activiteiten en werkzaamheden Te toetsen werkzaamheden In deze toetsing gaat het, zoals al genoemd, om de fysieke aanpassingen en werkzaamheden op de recreatieterreinen. De gevolgen van de wijzigingen op het aantal recreanten per specifiek terrein wordt hier niet getoetst, dit is in de voortoets van de flexibiliteitsregeling al gedaan. Hierin is geconcludeerd dat de regeling zelf naar verwachting geen negatieve effecten oplevert. Wel dient het aantal recreanten en de bewegingen van recreanten gemonitoord worden. Dit wordt ook al gedaan in het kader van het Natura 2000-beheerplan. De belangrijkste wijziging op de terreinen zal de omvorming van stacaravans naar chalets zijn. Naast dat andere recreatieaccommodaties geplaatst worden, wordt naar verwachting ook de overige inrichting van de terreinen aangepast. Hierbij moet gedacht worden aan het verwijderen en opnieuw aanplanten van beplantingen, een andere infrastructuur en nieuwe kabels en leidingen. Bij de herinrichting kan dus sprake zijn vergraving van grond, het wijzigen van watergangen of oevers, snoei, kap en herplant van groenelementen en het plaatsen 4

6 van chalets en dergelijke. Het gaat hierbij dus met name om kleinschalige, locale ingrepen ten gunste van het kunnen plaatsen van kant en klare chalets of andere kleinschalige recreatievoorzieningen. Grootschalige wijzigingen in het terrein zoals het vergroten van het terrein of grootschalige nieuwbouw van bijvoorbeeld het Paviljoen vallen hier niet onder. Gezien de ligging van de terreinen zal veel het materieel, inclusief de chalets (in hun geheel) via het water worden aangevoerd. Omdat de vaart door Giethoorn, de Dorpsgracht, te smal is en hier een aanzienlijk aantal vaste bruggen aanwezig zijn, zal de aanvoer hoofdzakelijk via de Bovenwijde plaatsvinden. Alleen de terreinen Kroek, De Stouwe en Resort Venetië zijn direct vanaf de weg bereikbaar. Voor de leesbaarheid van het rapport en omdat de werkzaamheden voor alle terreinen vergelijkbaar zijn, worden de terreinen niet individueel getoetst. Wel worden specifieke waarden van een terrein apart beschreven. Eerst volgt een algemene ecologische beschrijving van alle terreinen, de bestaande vergunningen ten aanzien van bezetting en de toekomstige maximale inrichting zijn samengevat in tabel 2. Hierbij is uitgegaan van de meest waarschijnlijke omvorming van stacaravans naar de meer luxere chalets. De wijzigingsfactor van deze omvorming is 0,87 1. Terreinbeschrijvingen Kroek Dit terrein is niet meer in gebruik en staat geheel leeg. Het terrein heeft een omvang van circa 1,7 hectare en bestaat in de huidige vorm uit enigszins verruigde graslanden (waar in het verleden de caravans gestaan hebben), watergangen (die aan het dichtgroeien zijn), enige opgaande beplanting en een voormalig sanitairgebouw. Met name de watergangen zijn ecologisch interessant doordat deze niet meer bevaren of anderzijds gebruikt worden. De oever- en onderwatervegetatie nemen toe, waardoor leefgebied ontstaat voor amfibieën, vissen en ongewervelden. De Stouwe Het terrein van de Stouwe heeft een omvang van circa een halve hectare. Het terrein bestaat uit kleine standplaatsen (met name caravans) die van elkaar gescheiden zijn door elzenhagen. Naast de kampeerplaatsen staan er nog een schuur, een sanitairgebouw en de woning van de eigenaar. Aan de zuid- en oostkant liggen watergangen die gebruikt worden voor recreatievaart. Aan de oostkant is tevens een ontsluiting van het terrein via een loopbrug naar aanlegplaatsen langs het achtergelegen rietperceel. Met name de doodlopende uiteinden van de watergangen zijn ecologisch interessant als onderdeel van het watersysteem van de Wieden. Resort Venetië Resort Venetië heeft een omvang van ruim anderhalve hectare en ligt aan beide kanten van de Kerkweg. Het recreatiepark ligt aan de oostzijde en is onlangs geheel heringericht met chalets en recreatiewoningen. Op het terrein is slechts in beperkte mate beplanting aanwezig. De meeste bomen en hagen zijn nog erg jong. De oevers van de watergangen zijn over de gehele lengte beschoeid of bestaat uit een vlonder met aanlegplaatsen voor bootjes. De watergangen hebben door intensief gebruik en opschoningswerkzaamheden nauwelijks een (onder)watervegetatie. Aan de westzijde ligt een deels onverhard parkeerterrein en opslagplaats, die hoofdzakelijk bestaat uit grasland met enkele bomen. De westzijde wordt begrensd door een klein bosje van elzen en essen. Waterpark Brederwiede 1 Deze factor is gebaseerd op een puntensysteem, waarbij eenvoudigere accommodaties een lagere waarde hebben. Bij omvorming moet het aantal beschikbare plaatsen verrekend worden met deze factor om de kwaliteit van de terreinen te waarborgen. In dit puntensysteem hebben stacaravans een waarde van 1,3 en chalets van 1,5. Per stacaravan kan dus 0,87 chalet geplaatst worden. Voor verdere achtergrondinformatie wordt verwezen naar de voortoets (Goutbeek, 2009) en de Uitgangspunten notitie bestemmingsplan verblijfsrecreatieterreinen (Steenwijkerland, 2008). 5

7 Het Waterpark Brederwieden is onlangs geruimd en deels heringericht. In de huidige situatie bestaat het terrein van ruim een halve hectare grotendeels uit open gazon. Op het terrein is een chalet geplaatst en voor de overige plaatsen zijn de aansluitingen al gereed (kabels en leidingen in de grond). Op het terrein staat nog het oude, inmiddels vervallen sanitairgebouw. De oevers van de watergangen zijn over de gehele lengte beschoeid en van lage ecologische waarde. Alleen de meest noordoostelijke hoek heeft een smalle zone waar een oevervegetatie van riet en liesgras is ontstaan. Smits Paviljoen Recreatieterrein Smits Paviljoen is ruim twee hectare groot en is nagenoeg gehele bezet met (oudere) stacaravans en enkele chalets met bijbehorende schuurtjes. De individuele plaatsen worden deels van elkaar gescheiden door hagen van els, haagbeuk of laurier. Aan de oostzijde liggen een botenloods en een paviljoen nagenoeg in de Bovenwijde. De oevers van de watergangen zijn over de gehele lengte beschoeid en worden intensief recreatief gebruikt en zijn dan ook van lage ecologische waarde. Kroon Recreatieterrein Kroon is onlangs geheel heringericht. De huidige inrichting bestaat grotendeels uit een open terrein met gazon waarop chalets geplaatst zijn. Opgaande beplanting ontbreekt nagenoeg of is nog erg jong. De oevers van de watergangen zijn over de gehele lengte beschoeid en in de watergangen ontbreekt watervegetatie nagenoeg geheel. Zowel het terrein zelf als de watergangen hebben een lage ecologische waarde. Botel Giethoorn Het terrein van Botel Giethoorn bestaat uit twee delen. Het zuidelijke deel is onlangs geruimd en heringericht. In de huidige situatie bestaat dit deel (van circa twee hectare) grotendeels uit open terrein dat net ingezaaid is met gras. Op het terrein staat een chalet, voor de overige plaatsen zijn alleen de aansluitingen zichtbaar (kabels en leidingen). De oevers van de watergangen zijn over de gehele lengte beschoeid en in de watergangen ontbreekt een watervegetatie. Het noordelijke deel wordt gevormd door een bestaande (niet recent ingerichte) camping met hoofdzakelijk plaatsen voor caravans, stacaravans en enkel chalets. Verspreid staan enkele bomen en andere opgaande beplanting. Aan de westrand ligt een oude, niet bevaarbare watergang met een rijke watervegetatie. Net buiten het terrein, maar wel in open verbinding met de overige watergangen ligt een poel die geheel dichtgegroeid is met krabbenscheer. Overige watergangen worden intensief bevaren, zijn beschoeid en hebben dan ook geen watervegetatie. Tussen beide delen ligt een botenloods die deels aan de binnenzijde vernieuwd is. De Kragge De Kragge is een ruime hectare groot en is volledig bezet met stacaravans en chalets. De opgaande vegetatie bestaat uit een enkele boom of smalle standplaatsscheidingen. De zuidoosthoek van het terrein wordt gevormd door een dicht rietland, dat in de huidige vorm geen onderdeel is van het recreatieterrein. De oevers van de watergangen zijn over de gehele lengte beschoeid en in de watergangen ontbreekt watervegetatie nagenoeg geheel. Alleen in het uiteinde van de centrale watergang heeft zich over enkele meters een dichte watervegetatie ontwikkeld, doordat dit deel niet bereikbaar is voor bootjes. D' Hof Op het recreatieterrein D Hof zijn zowel chalets, stacaravans en tourcaravans aanwezig. Het is een van de grootste terreinen met een oppervlak van ruim vier hectare. Het terrein bestaat grotendeels uit gras, waarbij de standplaatsen van elkaar gescheiden zijn door beplanting, paden of watergangen. Op het terrein zijn verder twee boothuizen aanwezig en een sanitairgebouw. Aan de oostzijde, op de overgang naar de Bovenwijde zijn enkele kleine riet- en zeggevegetaties aanwezig. In de 6

8 zuidoosthoek is in de rietvegetatie een groenstort ontstaan voor tuin- en snoeiafval. De oevers van de watergangen zijn over de grootste lengte beschoeid en in de watergangen ontbreekt een watervegetatie. Alleen in de uiteinden en rond de rietvegetaties zijn beter ontwikkelde oever- en watervegetaties aanwezig. De Sloothaak Recreatieterrein De Sloothaak is circa één hectare groot en is nagenoeg gehele bezet met stacaravans en enkele chalets met bijbehorende schuurtjes. Aan de noordkant staan enkele gebouwtjes voor sanitair en andere activiteiten. Dwars door het gebied ligt een watergang met beschoeide oevers. De oevers van de watergangen zijn over de gehele lengte beschoei en worden intensief recreatief gebruikt en zijn dan ook van lage ecologische waarde. De Punter Het terrein van De Punter is door het afbranden van het hoofdgebouw niet meer in gebruik. De individuele recreatiewoningen aan de westzijde worden echter nog wel gebruikt. Het terrein kan dan ook opgedeeld worden in twee delen: het westelijke deel met recreatiewoningen en het oostelijke deel dat inmiddels braak ligt. Het westelijk deel, rond de woningen, is groen ingericht met hagen, struiken en bomen. Het oostelijk, braakliggende deel is grotendeel open met in de noordoosthoek een houten schuur. Aan de noordzijde en in het gebied liggen watergangen met beschoeide oevers en weinig tot geen watervegetatie. Tabel 2. Aantal vergunde standplaatsen en/of accommodaties in de huidige situatie en het maximum aantal chalets dat mogelijk is op basis van de flexibiliteitsregeling. Chalets (ten opzichte van stacaravans) zijn als enige opgenomen, omdat dit de meest waarschijnlijke en toegepaste omvorming is en zal zijn. Recreatieterrein Toeristische Maximaal aantal chalets stacaravans standplaatsen [factor 0,87 t.o.v. stacaravans] Kroek* De Stouwe 25** - Resort Venetië Waterpark Brederwiede Smits Paviljoen Kroon Botel Giethoorn [+10]*** De Kragge D' Hof De Sloothaak De Punter * terrein staat leeg, toekomstige inrichting is nog niet bekend; ** verdeeld over 10 toeristische plaatsen en 15 seizoensplaatsen *** indien ook de toeristische standplaatsen omgevormd worden [maximaal 50% met een factor van 0,67] 7

9 2 Juridisch kader 2.1 Vogelrichtlijn, Habitatrichtlijn, Natura 2000 en de Natuurbeschermingswet Natura 2000 is het netwerk van natuurgebieden in de Europese Unie, die worden beschermd op grond van de Vogelrichtlijn (1979) en de Habitatrichtlijn (1992). Deze richtlijnen geven aan welke typen natuur en welke soorten beschermd moeten worden. De EU-lidstaten wijzen daarvoor speciale beschermingszones aan en moeten instandhoudingsmaatregelen nemen om deze gebieden te beschermen. De Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn zijn in Nederland geïmplementeerd in de Natuurbeschermingswet Deze wet kent voor de Natura 2000-gebieden een vergunningenstelsel en beheerplannen. Hiermee is een zorgvuldige afweging van activiteiten in en rond de natuurgebieden die gevolgen kunnen hebben voor Natura 2000-gebieden en hun natuurwaarden gewaarborgd. Activiteiten en projecten mogen in principe alleen uitgevoerd worden wanneer geen significante schade aan de beschermde natuurwaarden wordt gedaan. Het beschermingsregime van de Natuurbeschermingswet strekt zich uit tot gebieden die zijn aangewezen of aangemeld onder de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn en de Beschermde Natuurmonumenten. Omdat de aanwijzing van het bij deze studie betrokken Natura 2000-gebied nog in een ontwerpfase verkeert, wordt zowel aan het ontwerpbesluit als aan de originele aanwijzing/aanmelding getoetst. De recreatieterreinen grenzen nagenoeg allemaal direct aan het Natura 2000-gebied de Wieden, een gebied dat is aangemeld als speciale beschermingszone onder de Habitatrichtlijn en de Vogelrichtlijn. Ter hoogte van de terreinen betreft het zowel Habitatrichtlijn- als Vogelrichtlijngebied, ten zuiden van het terrein De Punter is het gebied alleen aangewezen als Vogelrichtlijngebied (figuur 1). 2.2 Habitattoets Iedereen die vermoedt of kan weten dat zijn handelen of nalaten, gelet op de instandhoudingdoelstelling, nadelige gevolgen voor een Natura 2000-gebied kan hebben, is verplicht is deze handelingen achterwege te laten of te beperken als dit niet mogelijk is. De beoordeling of plannen of projecten mogelijkerwijs significante nadelige gevolgen kunnen hebben voor een Natura 2000-gebied vindt plaats in een zogenaamde Habitattoets. In de regel wordt daarbij gestart met een oriënterend vooronderzoek een zogenaamde Voortoets. Indien op basis van een dergelijke Voortoets niet kan worden uitgesloten dat geen significante gevolgen uitgaan van het betreffende plan of project, zal een Passende Beoordeling moeten worden opgesteld. Indien uit de Passende Beoordeling volgt dat significante gevolgen optreden, of niet uitgesloten kunnen worden, kan een plan of project alleen worden toegestaan indien gelijktijdig voldaan wordt aan een drietal criteria, de zogenoemde ADC-criteria: zijn er alternatieven, is het een dwingende reden en is er compensatie? De gevolgen moeten, indien er sprake is van negatieve effecten, tevens beoordeeld worden in samenhang met die van andere plannen en projecten (cumulatietoets). 2.3 Beschermde waarden De beschermde waarden van een Natura 2000-gebied worden uitgedrukt in de vorm van instandhoudingsdoellen voor habitattypen, vogels en/of andere soorten. Plannen of projecten in, of in de nabijheid van een Natura 2000-gebied die de kwaliteit van habitattypen kunnen verslechteren of een negatief effect kunnen hebben op soorten, moeten getoetst worden op hun gevolgen voor het gebied. Het halen van de instandhoudingsdoelstelling moet worden bepaald door in geval van een behoudsdoel 8

10 na te gaan of het behoud van de kwaliteit, zoals die aanwezig was in de uitgangssituatie 2, gegarandeerd is. In het geval van een verbeterdoel moet tevens worden nagegaan of verbetering niet in de weg wordt gestaan. Bij de beoordeling van effecten van projecten of activiteiten worden de doelen uit het (ontwerp)besluit meegewogen. De doelen uit het ontwerpbesluit voor aanwijzing van het Natura 2000-gebied hebben nog geen formele juridische status tot de volledige aanwijzingsprocedure is afgerond. Daarom dienen alle vogelsoorten die genoemd staan in het ontwerp-aanwijsbesluit van de Vogelrichtlijngebieden de Wieden te worden meegenomen in de effectbeoordeling. 2 Voor habitattypen en soorten is dit de oppervlakte/populatieomvang zoals aanwezig op het moment van de definitieve aanwijzing. Als die situatie nog niet is vastgelegd moet deze zo goed mogelijk worden afgeleid uit bestaande karteringen of nog uit te voeren onderzoeken. Voor vogelsoorten is de uitgangsituatie de populatieomvang die volgens de instandhoudingsdoelen moet worden behouden of uitgebreid. 9

11 3 Kenschets en gebiedbeschrijving 3.1 De Wieden Het gebied de Wieden is een uitgestrekt laagveenmoeras met meren en kanalen met daartussen natte graslanden, natte heiden, trilvenen, galigaanmoerassen, rietland en moerasbos. Het gebied is een restant van het laagveengebied dat zich ooit van Zwolle tot ver in Friesland uitstrekte. Een groot deel bestaat nu uit uitgeveende petgaten. Alle successiestadia van open water tot en met moerasheide en veenbos zijn aanwezig. Het gebied de Wieden is beïnvloed door het oude rivierstelsel van de Overijsselse Vecht. Er komen ondiepe kleiafzettingen voor. Door vervening met bredere petgaten zijn de grote meren ontstaan. Het Giethoornse- en Duiningermeer zijn natuurlijke meren (Ministerie van LNV, 2008). De Wieden is aangewezen als speciale beschermingszone voor negen habitattypen, elf habitatrichtlijnsoorten, twaalf broedvogels en twaalf niet broedvogels: Habitattypen: Kranswierwateren Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden Vochtige heiden Blauwgraslanden Ruigten en zomen Trilvenen Veenmosrietland Galigaanmoerassen Veenbossen Habitatsoorten: Platte schijfhoren Gevlekte witsnuitlibel Grote vuurvlinder Gestreepte waterroofkever Bittervoorn Grote modderkruiper Kleine modderkruiper Rivierdonderpad Meervleermuis Geel schorpioenmos Groenknolorchis 3.2 Instandhoudingsdoelstellingen Broedvogels: Aalscholver Roerdomp Purperreiger Bruine kiekendief Porseleinhoen Kwartelkoning Watersnip Zwarte stern Paapje Snor Rietzanger Grote karekiet Niet-broedvogels: Fuut Aalscholver Kleine zwaan Kolgans Behoud Grauwe gans Smient Krakeend Tafeleend Kuifeend Nonnetje Grote zaagbek Visarend Doelen De staat van instandhouding van habitats en hun instandhoudingdoelen zijn weergegeven in het ontwerpbesluit (Ministerie van LNV, 2008). De instandhoudingdoelstellingen behelzen het duurzaam in stand houden van een habitat, plant- of diersoort. Dit is voor elk Natura 2000-gebied vastgelegd in een kwantificering van toename van kwaliteit, oppervlak of aantal. De doelstellingen kunnen bijvoorbeeld worden behaald door behoud, verbetering of vergroting van het type habitat of het hebben van een aantal individuen of broedpaar. Er wordt onderscheid gemaakt in algemene doelen en kernopgaven. 10

12 Algemene doelen Algemene doelen zijn geformuleerd voor alle Natura 2000-gebieden en hebben betrekking op behoud van de bijdrage aan de biologische diversiteit en de gunstige staat van instandhouding van natuurlijke habitats en soorten binnen de Europese Unie. Ook hebben ze betrekking op het behoud van de ecologische en ruimtelijke samenhang van het Natura 2000 netwerk zowel binnen Nederland als binnen de Europese Unie, behoud van de natuurlijke kenmerken en behoud van gebiedsspecifieke ecologische vereisten voor de duurzame instandhouding van de habitattypen en soorten waarvoor instandhoudingdoelstellingen zijn geformuleerd. Kernopgaven en instandhoudingsdoelen Ten behoeve van de formulering van de doelen op landelijk en op gebiedsniveau zijn per landschap doelen geformuleerd. Elk gebied heeft één of meer kernopgaven toebedeeld gekregen. Elk Natura 2000-landschap en elk Natura 2000-gebied levert nu en op termijn een eigen specifieke bijdrage aan de instandhouding van de biodiversiteit van de Europese Unie. De kernopgaven zijn geformuleerd op basis van bijdragen, belangrijkste verbeteropgaven, aangewezen habitattypen en soorten. De toedeling van de kernopgaven geeft aan welke gebieden de relatief grootste bijdrage leveren voor de realisering van bepaalde landelijke doelen. Voor de Wieden zijn zes kernopgaven gesteld (evenwichtig systeem, compleetheid in ruimte en tijd, plas-dras situaties, overjarig riet, vochtige graslanden en rui- en rustplaatsen) die verwerkt zijn in de instandhoudingdoelen per habitattype, habitatsoort en vogelsoort (tabel 3). Voor de Wieden zijn verder geen complementaire doelen opgesteld. Een toelichting op de instandhoudingdoelen per type of soort is opgenomen in Bijlage II. Tabel 3. Instandhoudinsgdoelen de Wieden. Staat van Instandhouding: -- zeer ongunstig; - matig ongunstig; + gunstig. Doelstellingen: = Behoudsdoelstelling; > Verbeter- of uitbreidings-doelstelling =(<) Ontwerpaanwijzingsbesluit heeft 'ten gunste van' formulering Staat van instandhouding Doelstelling oppervlak kwaliteit populatie Draagkracht aantal vogels aantal paar Habitattypen Kransw ierw ateren -- > > Meren met krabbenscheer - > > Vochtige heiden (laagveengebied) - > = Blauw graslanden -- = > Ruigten en zomen (moerasspirea) + = = Overgangs- en trilvenen (trilvenen) -- > = Overgangs- en trilvenen - = = *Galigaanmoerassen - > > *Hoogveenbossen - = > Habitatsoorten Gevlekte w itsnuitlibel -- > > > Grote vuurvlinder -- > > > Gestreepte w aterroofkever -- > > > Bittervoorn - = = = Grote modderkruiper - = = = Kleine modderkruiper + = = = Rivierdonderpad - = = = Meervleermuis - = = = Geel schorpioenmos -- > > > Groenknolorchis -- = = = Platte schijfhoren - = = = Broedvogels Aalscholver + = = 1000 Roerdomp -- = = 30 Purperreiger -- = = 50 Bruine Kiekendief + = = 20 Porseleinhoen -- = = 20 Kw artelkoning - > > 20 Watersnip -- = = 120 Zw arte Stern -- = = 200 Paapje -- > > 5 Snor -- > > 100 Rietzanger - = = 3000 Grote karekiet -- > > 20 11

13 Vervolg tabel 3. Instandhoudinsgdoelen de Wieden. Staat van Instandhouding: -- zeer ongunstig; - matig ongunstig; + gunstig. Doelstellingen: = Behoudsdoelstelling; > Verbeter- of uitbreidingsdoelstelling =(<) Ontwerpaanwijzingsbesluit heeft 'ten gunste van' formulering Staat van instandhouding Doelstelling oppervlak kwaliteit populatie Draagkracht aantal vogels Niet-broedvoge ls Fuut - = = 110 Aalscholver + = = Kleine Zw aan - = = 8 Kolgans + = (<) = 3800 Grauw e Gans + = (<) = 1100 Smient + = = 500 Krakeend + = = 150 Tafeleend -- = = 210 Kuifeend - = = 430 Nonnetje - = = 30 Grote Zaagbek -- = = 20 Visarend + = = 2 aantal paar 3.3 De Wieden ter hoogte van het plangebied Gegevens Om potentiële negatieve effecten op de instandhoudingsdoelen te kunnen bepalen is het van belang om actuele informatie te gebruiken over de verspreiding en status van (vogel)soorten en habitattypen in het plangebied. Hiervoor is gebruik gemaakt (onder andere) van de volgende bronnen: Habitattypenkaart de Wieden (GIS-bestand provincie Overijssel, maart 2010); Achtergronddocumenten bij het Natura 2000-beheerplan voor de Wieden en de Weerribben (Achtergronddocument 1: Ecologie, voortoets en maatregelen (Van der Valk et al, 2008), Bestaand gebruik in en rond de Wieden en de Weerribben (Bossenbroek et al, 2008)); Verspreidingsgegevens van broedvogels en niet-broedvogels (gegevens Habitattoets natuurontwikkeling t Klooster (Alberts, 2010a) en Habitattoets natuurontwikkeling EVZ de Wieden (Alberts, 2010b)). Algemeen De recreatieterreinen liggen allemaal in of op korte afstand van de kern Giethoorn. Negen van de elf terreinen liggen langs de Dorpsgracht, welke dwars door het (oude) Giethoorn ligt. Twee terreinen liggen iets noordelijker in Middenbuurt en Noordeinde. Geen van de terreinen ligt binnen de begrenzing van het Natura 2000-gebied, maar negen van de elf gebieden grenzen wel direct aan het Natura 2000-gebied ter hoogte van de Bovenwijde. De overige twee gebieden liggen op korte afstand van de begrenzing, maar staan met een directe vaarverbinding wel in verbinding met het Natura 2000-gebied. De terreinen hebben niet alleen een directe verbinding met het Natura 2000-gebied voor wat betreft begrenzing, maar hebben ook een fysieke relatie met het gebied. Het betreft hierbij dan vooral de watergangen op de recreatieterreinen, die een open verbinding hebben met het openwater of de watergangen van het Natura 2000-gebied. Beschermde waarden binnen het plangebied Habitattypen De terreinen zelf zijn volledig ingericht en gericht op recreatief gebruik. Enige vorm van natuurlijke vegetaties ontbreekt in het geheel. Omdat de meeste watergangen intensief gebruikt worden, is ook hierin geen sprake van natuurlijke vegetaties. Er zijn slechts enkele, minder intensief in gebruik zijnde waterelementen waar zich een (onder)watervegetatie heeft ontwikkeld. Deze vegetaties met fonteinkruiden, gele plomp en brede waterpest hebben kenmerken van het habitattype Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden, maar van een volledig habitattype is zeker geen 12

14 sprake gezien het zeer beperkte oppervlak (slechts enkel vierkante meters) en het ontbreken van andere kenmerkende soorten. Tevens geldt voor lijnvormige elementen dat deze in contact moeten staan met vlakvormige wateren met het habitattype. Ook dit is hier niet het geval. Uit de habitattypenkaart van de Wieden (Provincie Overijssel, 2010) blijkt ook dat op korte afstand van de recreatieterreinen geen habitattypen voorkomen. Ten oosten van de terreinen De Stouwe en Resort Venetië aan de oostzijde van de watergang - liggen wel enkele percelen die getypeerd zijn als het habitattype Ruigte en zomen (moerasspirea). Deze habitattypen liggen echter op niet bereikbare percelen ten opzichte van de terreinen. Habitatsoorten Hoewel buiten het Natura 2000-gebied, zijn op de terreinen wel enkele soorten aangetroffen die aangewezen zijn voor de Wieden. Tijdens een steekproefsgewijze bemonstering van de watergangen op de recreatieterreinen - voor een quickscan in het kader van de Flora- en faunawet (Goutbeek, 2010) zijn onder andere kleine modderkruiper, platte schijfhoren en gestreepte waterroofkever aangetroffen. Op basis van de lokale omstandigheden wordt verwacht dat ook grote modderkruiper en bittervoorn voor kunnen komen. Daarnaast is ook zeggekorfslak aangetroffen, dit slakje is opgenomen in Bijlage II van de habitatrichtlijn maar de Wieden is niet aangewezen voor deze soort. Wel dient vanuit de Habitatrichtlijn rekening gehouden te worden met de soort (artikel 6 van de habitatrichtlijn). Ook zal meervleermuis naar verwachting de Bovenwijde gebruiken als foerageergebied. Andere aangewezen soorten worden gezien hun specialistische leefgebied keuze niet verwacht op of rond de recreatieterreinen. De aangetroffen en verwachte soorten komen in lage dichtheden voor en zijn waarschijnlijk of geïsoleerde restpopulaties of incidentele exemplaren - als gevolg van de input vanuit aangrenzende grote populaties van de Wieden zelf - aangezien de kwaliteit van het leefgebied erg laag is en de omvang erg klein. De terreinen leveren dus geen bijdrage aan de draagkracht van het Natura 2000-gebied de Wieden. Kleine modderkruiper is in verschillende watergangen, verspreid over de terreinen aangetroffen. Vaak betrof het hier delen van watergangen met enige (onder)water- of oeverbegroeiing en geen of een lage vaarintensiteit. Platte schijfhoren is op één plek gevangen, maar is waarschijnlijk wel op meer plekken aanwezig, gezien het (relatief) algemene voorkomen in de Wieden. De soort is echter vooral gebonden aan geïsoleerde wateren zoals petgaten of sloten en is waarschijnlijk gebonden aan een goede waterkwaliteit. Als gevolg komt de soort dan ook minder voor in grote open en voedselrijker wateren. Gestreepte waterroofkever is ook op een plek gevangen, in een doodlopende watergang met veel water- en oevervegetatie. Omdat de soort echter vrij mobiel is en ook voor kan komen in grotere open wateren, kan deze op meer plekken aangetroffen worden. De zeggekorfslak is aangetroffen in de riet- en zeggevegetatie op de overgang naar de Bovenwijde op het terrein D Hof. Hoewel ook bij de andere terreinen aan de Bovenweide een smalle riet- en zeggevegetatie aanwezig is, zijn deze over het algemeen daar smaller en minder geschikt als leefgebied. Broedvogels Door de inrichting en het gebruik vormen de recreatieterreinen geen geschikt leef- en broedgebied van de voor de Wieden aangewezen broedvogels. Dit blijkt ook uit het verspreidingsbeeld van de broedvogels in het achtergronddocument van het Natura 2000-beheerplan van de Wieden (Van der Valk et al, 2009). Van de soorten die rond de Bovenwijde voorkomen, bevinden de soorten zich nagenoeg alleen aan de noorden de oostzijde van het meer. Langs de westzijde, bij de recreatieterreinen zijn geen broedgevallen bekend. De riet- en zeggevegetaties aan de oostrand van de recreatieterreinen zijn te smal en te verstoord om als broedlocatie te kunnen fungeren en een structurele bijdrage te leveren aan de draagkracht van het Natura 2000-gebied de Wieden. Een incidenteel broedgeval van bijvoorbeeld rietzanger is echter niet uitgesloten. Andere soorten worden hier echter met een aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid niet verwacht. 13

15 Niet-broedvogels Ook voor niet-broedvogels vormen de recreatieterreinen geen geschikt leefgebied. Door de ligging langs de bebouwing van Giethoorn is ook de directe omgeving niet erg geschikt. Wel wordt door enkele soorten op de Bovenwijde gerust of gefoerageerd en worden enkele graslandpercelen in de omgeving onder andere de Giethoornsche Polder - gebruikt door grauwe gans en kolgans (Van der valk et al. 2009, Alberts, 2010). De meeste soorten komen in lage dichtheid voor op de Bovenwijde met slechts enkele tot enkele tientallen exemplaren. Alleen van smient, kuifeend en nonnetje zijn in een hogere dichtheid aanwezig, de soorten bevinden zicht echter hoofdzakelijk langs de oostelijke oever van de Bovenwijde. Samengevat De recreatieterreinen liggen allemaal buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied de Wieden, maar hebben wel een directe relatie met het gebied doordat de terreinen grenzen aan het gebied en het openwater doorloopt tot op de terreinen. Eventuele negatieve effecten zullen dan ook alleen optreden als gevolg van indirecte effecten, ook wel externe werking genoemd. De terreinen zijn niet van belang voor habitattypen of niet-broedvogels door het ontbreken van geschikt groei- of leefomstandigheden. Door het voorkomen in de omgeving, kan wel sprake zijn van externe werking. Enkele habitatsoorten en broedvogels komen wel voor op de terreinen of kunnen hier voorkomen, maar gezien de ligging buiten de begrenzing van het Natur a2000-gebied is ook hier sprake van effecten door externe werking (tabel 4). Tabel 4. Overzicht van de beschermde waarden van in het Natura 2000-gebied de Wieden in en in de omgeving van het plangebied. Habitattypen Habitatsoorten Broedvogels Niet-broedvogels Gestreepte waterroofkever Bittervoorn Grote modderkruiper Kleine modderkruiper Meervleermuis Platte schijfhoren Zeggekorfslak Rietzanger Fuut Aalscholver Kolgans Grauwe gans Smient Krakeend Tafeleend Kuifeend Nonnetje Grote zaagbek 14

16 4 Bepaling mogelijke effecten 4.1 Effectenindicator Met behulp van de effectenindicator (zoals beschikbaar op de website van het Ministerie van LNV) kan een verkenning worden uitgevoerd van mogelijke effecten die op kunnen treden. De effectenindicator geeft informatie over de gevoeligheid van habitattypen, soorten en vogels voor de meest voorkomende storende factoren, gebaseerd op absolute getallen voor biotische randvoorwaarden en kennis van ruimtelijke randvoorwaarden. Door het Ministerie van LNV zijn 19 verstorende effecten onderscheiden die (mogelijke) schadelijk zijn voor beschermde habitattypen, -soorten of vogelsoorten. Deze 19 effecten zijn de meest voorkomende storende factoren die ten gevolge van een activiteit kunnen optreden. Deze lijst is niet volledig omdat zeer veel specifieke storende factoren mogelijk zijn. In veel gevallen is het echter mogelijk om specifieke storende factoren onder te brengen onder één van de storende effecten uit deze lijst. Daarnaast zijn 28 activiteiten in de effectenindicator onderscheiden. Een activiteit is een bewuste (herhaalde) handeling of (eenmalige) ingreep met een bepaald doel. Het kan gaan om een nieuwe activiteit of bestaand gebruik. Eén activiteit kan leiden tot één of meer negatieve effecten. Zo kan de activiteit wegaanleg gekenmerkt worden door onder andere verlies van leefgebied, versnippering van leefgebied, sterfte van individuen en verstoring door geluid en licht. Bij activiteiten is het van belang of sprake is een eenmalige of continue ingreep en of deze leidt tot tijdelijke of permanente storende factoren. Daarnaast wordt onderscheid gemaakt in verstoring tijdens de aanlegfase en gebruiksfase. 4.2 Selectie van activiteiten en effecten Per activiteit zijn in de effectenindicator de op dit plan van toepassing zijnde storende effecten geselecteerd. De effecten die op voorhand al kunnen worden uitgesloten, omdat zij met zekerheid niet zullen optreden als gevolg van de betreffende activiteit, zijn hierin niet opgenomen. Wat overblijft, is een selectie aan effecten die door de specifieke activiteit zouden kunnen optreden. Op basis van de mogelijkheden, het plaatsen, omvormen van recreatiemiddelen en gewijzigd terrein gebruik, zijn de activiteiten landrecreatie, waterrecreatie, kabels en leidingen en woningbouw geselecteerd (Bijlage III). De mogelijk negatieve effecten die hierbij geselecteerd zijn, zijn: oppervlakteverlies, versnippering, verontreiniging, verdroging, verstoring door geluid en licht, trillingen, optische verstoring en mechanische effecten. De effecten oppervlakteverlies, versnippering, verdroging en verontreiniging kunnen op voorhand al uitgesloten worden. Dit omdat deze niet zullen optreden als gevolg van wijzigingen in recreatiemiddel, aanlegwerkzaamheden of een wijziging van gebruik van de terreinen. De effecten kunnen verdeeld worden in directe effecten en indirecte effecten. Omdat de terreinen allemaal buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied liggen, is er door werkzaamheden op de terreinen zelf (bouwen, leggen van kabels en leidingen et cetera) of de aanwezigheid van chalets alleen sprake van indirecte effecten. Het gaat hierbij dan om effecten door geluid of bewegingen (aanwezigheid van mensen) buiten het Natura 2000-gebied op de waarden binnen het gebied. Het vervoer van materieel, chalets of nieuwe stacaravans zal deels wel door het Natura 2000-gebied plaatsvinden (vooral over de Bovenwijde). Hierdoor kunnen directe effecten optreden op aangewezen waarden, aangezien de activiteit plaats vindt binnen de begrenzing van het gebied. Het kan hierbij dan gaan om mechanische verstoring van habitattypen, maar ook om verstoring van bijvoorbeeld rustende vogels. 15

17 4.3 Effectbeoordeling Habitattypen Zoals in paragraaf 3.3 al beschreven liggen de recreatieterreinen buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied. Van een directe aantasting van habitattypen door ingrepen of wijzigingen op de terreinen kan dan ook geen sprake zijn. Ook liggen de habitattypen op dusdanige afstand tot doorgaande vaarroutes, wegen of paden, zodat bij transport van materieel geen negatieve effecten op habitattypen worden verwacht. Omdat veel van de habitattypen, waardonder de twee aquatische typen, een uitbreidinsgdoel hebben mogen handelingen ook de mogelijke ontwikkeling van habitattypen niet in de weg staan. In de huidige situatie bevinden zich geen habitattypen in de druk bevaren watergangen als gevolg van de hoge mate van verstoring (figuur 2). De verstoringsgraad is dusdanig dat er sprake is van een maximale verstoring. Dit betekent dat een toename van bijvoorbeeld vaarbewegingen niet leidt tot meer verstoring (Van der Hut, 2009). Op basis hiervan wordt gesteld dat de extra vaarbewegingen die noodzakelijk zijn voor het transport van materieel, chalets et cetera niet zullen leiden tot een toename van de verstoring. Samengevat wordt gesteld dat door de ligging buiten de Natura 2000-begrenzing, het ontbreken van habitattypen in de directe omgeving van de terreinen en in de belangrijkste vaarroutes, (significant) negatieve effecten op habitattypen, als gevolg van de fysieke veranderingen op de recreatieterreinen, uitgesloten kunnen worden. Figuur 2. Verstoringszones door recreatie in de Wieden. Uitsnede uit de verstoringskaart van het Visitorsmanagementplan Wieden - Weerribben (Van der Hut, 2009), situatie in de zomer. Blauw zijn doorgaande vaarroutes, blauwe stippen zijn kano s en fluisterboten, rode stippen zijn overige vaartuigen en de rode arcering is de verstorinsgzone door recreatie. Uit het kaartbeeld blijkt al de hoge mate van verstoring van de omgeving. Habitatsoorten Het voorkomen van de habitatsoorten in de Wieden wordt in hoge mate gestuurd door de kwaliteit en de omvang van geschikt habitat. Dit habitat komt nagenoeg alleen voor in voor vaartuigen (en recreanten) afgesloten watergangen en gebieden. Verstoring door recreanten en aan recreatie gebonden activiteiten zijn in de Wieden dan ook beperkt (in relatie tot de instandhoudingsdoelen en de status en gebruik van het gebied 16

18 ten tijde van de aanwijzing. Uiteraard zou de natuurkwaliteit van het gebied hoger zijn bij volledige afwezigheid van recreanten). Op basis van de inventarisatie voor het Flora- en faunaonderzoek, bekende verspreidingsgegevens en aanwezig leefgebied blijkt dat op de terreinen enkele habitatsoorten aanwezig zijn of kunnen zijn. Omdat de terreinen buiten de Natura 2000-begrenzing liggen kan er alleen een effect optreden als gevolg van externe werking. Met uitzondering van gestreepte waterroofkever hebben de aangetroffen en verwachte soorten een behoudsdoelstelling. Dit houdt in dat de bestaande omvang en kwaliteit van de populatie en het leefgebied minimaal behouden dient te blijven. Van geen van de soorten is de populatie afhankelijk van externe populaties. Tevens kan door het huidige, zeer intensieve recreatieve gebruik van de recreatieterreinen niet gesproken worden over een stabiele omgeving voor de ontwikkeling van een goede deelpopulatie. Het lage aantal aangetroffen exemplaren geeft dit eveneens weer. Hoewel gestreepte waterroofkever uitbreidingsdoelen heeft, liggen deze doelen niet buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied. Het lage aantal dat op de terreinen voor zal komen zal tevens geen bijdrage leveren aan de vergroting van de kwaliteit en kwantiteit van populatie en leefgebied. Tevens is de soort dusdanig mobiel (vliegt naar andere gebieden) dat deze op veel plekken (incidenteel) kan opduiken. De terreinen leveren dus geen bijdrage aan de draagkracht voor de populatie van de Wieden waardoor er geen sprake is van negatieve effecten. De aanvoer van materieel en bijvoorbeeld chalets zal hoofdzakelijk via het water worden uitgevoerd. Deze vaarbewegingen zullen, op basis van de ligging van de terreinen, echter alleen plaatsvinden via de al bestaande, drukbevaren vaarroutes, die al een maximale verstoring hebben. Op basis van het hoge aantal vaarbewegingen dat al in het gebied plaats vindt, hebben de extra vaarbewegingen als gevolg van het transport. Gezien dit lage aantal individuen - zowel in absoluut aantal als in verhouding tot het hele gebied de Wieden en het ontbreken van waarde van de terreinen ten opzichte van het Natura 2000-gebied de Wieden, kunnen negatieve effecten op de soorten worden uitgesloten (geen bijdrage aan de draagkracht). Broedvogels Ook het aandeel aangewezen broedvogels is op en rond de recreatieterreinen zeer beperkt. Uit de verspreidingsgegevens blijkt dat deze soorten de drukste recreatieve kernen mijden. Eventuele wijzigingen op de recreatieterreinen hebben dan ook geen invloed op de aangewezen broedvogels, aangezien deze er niet voorkomen en het gebied direct langs de recreatieterreinen door de hoge recreatiedruk ook in de toekomst niet gebruikt zal kunnen of gaan worden door deze soorten (in verband met uitbreidingsdoelen). De terreinen leveren geen bijdrage aan de draagkracht van het Natura 2000-gebied de Wieden. Dit geldt eveneens voor het transport over watergangen binnen het Natura gebied. De vaarroutes zijn al dusdanig aan verstoring onderhevig (maximaal verstoord door licht, geluid en beweging), dat het aantal extra vaarbewegingen hierop geen invloed zal hebben. Negatieve effecten kunnen dan ook worden uitgesloten. Niet-broedvogels Voor de niet-broedvogels geldt in essentie dezelfde redenering als voor broedvogels. De meeste individuen of groepen vogels bevinden zich langs de oostrand van de Bovenwijde. Op basis van bekende verstoringsafstanden van wintervogels als eenden, ganzen en zwanen (kader 2) en de ligging van de terreinen aan de westrand van de Bovenwijde op een gemiddelde afstand van 800 meter tot aan de oostoever, kan worden geconcludeerd dat van verstoring van deze soorten geen sprake zal zijn (geen invloed op de draagkracht). Tevens zullen de vaarbewegingen opgaan in de rest van de vaarbewegingen op de Bovenwijde. Hoewel het aantal vaarbewegingen in de winter aanzienlijk lager zal zijn dan in het zomerseizoen, blijft de activiteit relatief hoog mede door de juist in de winter actieve rietsnijders. Negatieve effecten op niet-broedvogels kunnen dan ook worden uitgesloten. 17

19 Kader 2. Verstoring van wintervogels Krijgsveld et al. (2008) hebben de resultaten van een groot aantal studies naar verstoringsafstanden van vogels door diverse oorzaken in relatie tot samengevat. De mate van verstoring kan per soort en per terreingebruik sterk verschillen. Uit deze onderzoeken blijkt dat fietsers over het algemeen minder verstorend zijn dan wandelaars, omdat fietsers zich sneller voortbewegen en dus sneller weer weg zijn en fietsers een meer vaste en voorspelbare koers volgen. Wandelaars hebben een hogere mate van onvoorspelbaarheid en zijn langer aanwezig in een gebied, waardoor de verstoring bij gelijke afstand hoger is. Honden, al dan niet loslopend, hebben een groot verstorend effect, omdat deze als predator worden gezien, vaak gericht achter vogels aanjagen en een grote onvoorspelbaarheid hebben. Verstoring wordt hierbij gezien als afwijkingen in natuurlijk gedrag of fysiologie als gevolg van de aanwezigheid van mensen. Deze afwijkingen betreft bijvoorbeeld het vaker moeten opvliegen, stoppen met foerageren, verhoogde hardslag, maar ook directe predatie of afbreken van broedzorg. De tijd dat een individu verstoord wordt kan niet besteed worden aan bijvoorbeeld voedsel zoeken waardoor deze tijd later ingehaald zal moeten worden. Vaak veroorzaakt de verstoring tevens een inspanning (wegvliegen) waardoor per saldo meer gefoerageerd zal moeten worden. Indien dit slechts beperkt of niet mogelijk is kan dit uiteindelijk leiden tot een verminderde overlevingskans of reproductiesucces of het verlaten van het gebied. In de toetsing kan worden uitgegaan van de bron met de grootste verstoringszone. Deze afstand kan dan gezien worden als de verstoringsafstand. Aangenomen is dat buiten deze afstand geen verstoring optreedt die er toe leidt dat exemplaren het gebied verlaten. De mate van verstoring kan per soort en per terreingebruik sterk verschillen. Meerkoet is bijvoorbeeld weinig gevoelig (circa 20 meter voor langslopende recreanten) terwijl wilde zwaan en kolgans (zeer) gevoelig zijn (respectievelijk circa 300 en 500 meter). In onderstaande tabel is voor alle kwalificerende niet-broedvogels de verstoringsafstand opgenomen (in relatie tot bewegingen). De afstanden zijn gebaseerd op diverse bronnen, zoals Krijgsveld et al. (2008) en de Profielendocumenten (Ministerie van LNV, 2008b). De afstanden betreffen een indicatie van de verstoringsafstand in relatie tot bewegingen en geluiden. Uit het overzicht blijkt dat de meeste soorten een verstoringsafstand hebben tussen de 100 en 300 meter. Alleen de ganzen en grote zaagbek hebben een aanzienlijk grotere verstoringsafstand. Soort Verstoringsafstand [meter] Verstoringsgevoeligheid Fuut Gemiddeld - groot Aalscholver Gemiddeld groot Kleine zwaan Gemiddeld - groot Kolgans Groot - zeer groot Grauwe gans Groot - zeer groot Smient Gemiddeld Krakeend Groot Tafeleend Groot Kuifeend Groot Nonnetje Gemiddeld Grote zaagbek Groot - zeer groot Visarend Gemiddeld 18

20 5 Samengevat 5.1 Conclusie Geconcludeerd kan worden dat negatieve effecten kunnen worden uitgesloten omdat de terreinen geen bijdrage leveren aan de draagkracht van habitattypen, -soorten of (niet-)broedvogels. De werkzaamheden en wijzigingen op de recreatieterreinen vinden allemaal buiten de begrenzing van het Natura 2000-gebied de Wieden plaats, waardoor van directe effecten geen sprake zal zijn. Ook van externe werking is geen sprake omdat het gebied direct rond de recreatieterreinen in de huidige situatie al dusdanig verstoord is dat hier sprake is van een maximale verstoring. De (tijdelijke) toename van verstoring door bouwwerkzaamheden valt hierbij binnen de bestaande verstoringszone. Wel kunnen op de in de winter aanwezige niet-broedvogels zoals eenden en ganzen effecten optreden tijdens transport van materieel over water en dan met name over de, in het Natura 2000-gebied gelegen, Bovenwijde. Op basis van de verstoringsafstanden van de aangewezen niet-broedvogels en de afstand van de belangrijkste rustplaatsen op de Bovenwijde (oostzijde) tot aan de recreatieterreinen, kunnen ook negatieve effecten door verstoring als gevolg van licht, geluid, bewegingen uitgesloten worden. 5.2 Aanbevelingen Hoewel negatieve effecten, als gevolg van de omvorming op de recreatieterreinen, op de Natura 2000-waarden niet worden verwacht, kan eventuele verstoring (van individuen) nog verder beperkt worden. Deels zijn deze maatregelen ook noodzakelijk vanuit de Flora- en faunawet (zoals rekening houden met het vogelbroedseizoen. Aanbevolen wordt om de werkzaamheden of het transporteren uit te voeren in de voor flora en fauna minst kwetsbare periode. Dit is de periode na het voortplantingsseizoen maar voor de winterrust. Tijdens de voortplantingsperiode zijn veel soorten kwetsbaar omdat dan de meeste energie gericht wordt op het grootbrengen van nakomelingen (voedsel verzamelen voor en beschermen van de jongen). Tijdens de winterrust is het grootste deel van de energie nodig om te overleven in tijden van kou en (relatieve) voedselschaarste. De maanden augustus en september zijn dan ook de meest geschikte periode. Een tweede voordeel van deze periode is dat de recreatiedruk dan nog redelijk hoog is, waardoor activiteiten en vaarbewegingen meer wegvallen in de bestaande, autonome drukte. Tot slot moet rekening gehouden worden met de factor tijd. Wanneer de daadwerkelijke inrichting van een terrein pas over enkele jaren plaats zal vinden, kan de situatie in de Wieden gewijzigd zijn. Hoewel geen vaste termijnen genoemd zijn in de Natuurbeschermingswet, moet vanaf een veroudering van deze toets met drie jaar of meer rekening gehouden worden met een nieuwe beoordeling. Verwacht wordt dat een controle of de toetsing nog actueel is voldoende is. Dit kan door de Natura doelen te vergelijken met de in deze toetsing gebruikte doelen, in relatie tot de in deze toets gebruikte voorwaarden. 19

21 Literatuur Alberts, A (2010a). Habitattoets natuurontwikkeling t Klooster. Beoordeling in het kader van de vergunningaanvraag Natuurbeschermingswet ex art. 19. Rapport b. EcoGroen Advies BV, Zwolle. Alberts, A (2010b). Habitattoets natuurontwikkeling EVZ Zuideindigerwijde - Bovenwijde. Beoordeling in het kader van de vergunningaanvraag Natuurbeschermingswet ex. artikel 19d. Rapport EcoGroen Advies BV, Zwolle. Broekmeyer, M. (2005). Effectenindicator Natura 2000-gebieden. Achtergronden en verantwoording ecologische randvoorwaarden en storende factoren. Van Dijk, A.J., A. Boele, F. Hustings, K. Koffijberg en C.L. Plate (2009). Broedvogels van Nederland in SOVON-monitoringrapport 2009/01. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Heusden W.R.M. van & S.J. Vreugdenhil (2008). Handreiking Flora- en faunawet. Voor werkzaamheden en activiteiten in het kader van bestendig gebruik, bestendig beheer en onderhoud en ruimtelijke inrichting en ontwikkeling. Concept, Versie 1.1. Dienst Landelijk Gebied, Ministerie van LNV. Huijbregts H. (2003). Beschermde kevers in Nederland (Coleoptera). Hut, van der, R.M.G., C.J. de Jonge, F.R.A. Berkens en L. Davids (2009). Visitormanagementplan Nationaalpark Wieden - Weerribben. Altenburg en Wymenga Veenwoude en Kenniscentrum Recreatie Den Haag. Janssen J.A.M. & J.H.J. Schaminée (2003). Europese Natuur in Nederland. Habitattypen. Janssen J.A.M. & J.H.J. Schaminée (2004). Europese Natuur in Nederland. Soorten van de Habitatrichtlijn. Krijsgveld, K.L., R.R. Smits en J. van der Winden (2008). Verstoringsgevoeligheid van vogels Update literatuurstudie naar de reactie van vogels op recreatie. Bureau Waardenburg, Culemborg. Ministerie van LNV (2006). Natura 2000 doelendocument hoofddocument en bijlagen. Ministerie van LNV (2008) Profielendocumenten vogels en niet-broedvogels Natura 2000 Ministerie van LNV (2010). Natura 2000-gebieden. ( Provincie Overijssel (2008) Werkdocument Natura 2000 De Wieden en De Weerribben Provincie Overijssel, Zwolle. Provincie Overijssel (2009). Provinciale maandelijkse wintervogeltellingen; Telseizoen 2004/ /2009, Zwolle SOVON en CBS (2005). Trends van vogels in het Nederlands Natura 2000 netwerk. Sovoninformatierapport 2005/09. SOVON Vogelonderzoek Nederland, Beek-Ubbergen. Steunpunt Natura 2000 (2009). Nadere uitleg van het begrip significante gevolgen uit de Natuurbeschermingswet. Eindversie Steunpunt Natura Stichting Anemoon ( Valk, M. van der, T.J. Boudewijn, G.J. van Geest, R. Lensink, W.M. Liefveld (2008). Achtergronddocument 1: Ecologie, voortoets en maatregelen. Achtergronddocument bij het Natura beheerplan voor De Wieden en De Weerribben Bureau Waardenburg i.s.m. Witteveen+Bos i.o.v. Provincie Overijssel. Culemborg. 20

22 Bijlage

23 BIJLAGE I: DETAILKAARTEN EN BEGRENZINGEN RECREATIETERREINEN Kroek Camping de Stouwe

24 Resort Venetië (voormalig terrein Camping De Bramen) Camping Brederwieden (Camping) Smits Paviljoen Camping De Kroon Botel Giethoorn

25 Camping De Kragge Camping d Hof Camping De Sloothaak Recreatieterrein De Punter