AFVALVERBRANDING IN VLAANDEREN

Transcriptie

1 AFVALVERBRANDING IN VLAANDEREN Pleidooi voor een hernieuwd moratorium Dit document werd goedgekeurd op Het betreft Gewenste beslissing van de Raad van Bestuur Verantwoordelijke stafleden Andere relevante VVSGdocumenten die hiermee verband houden VVSG Raad van Bestuur VVSG Directiecomité een standpunt van de VVSG over de risico s van overdreven investeringen in afvalverbrandingscapaciteit in Vlaanderen Het akkoord van de Raad met de voorgestelde tekst Christof Delatter - RvB 2002/5 Rol van de gemeenten in het afvalbeleid - RvB 2002/30 Plan Huishoudelijk afval Memorandum VVSG - RvB 2002/ (goedgekeurd ) Advies van VVSG bij het uitvoeringsplan Huishoudelijk Afval RVB 2006_5 Nieuw uitvoeringsplan huishoudelijk afval - Eerste basisvisie van de lokale besturen - RVB Visie Vlaamse gemeenten en intercommunales voor het nieuwe afvalplan - RVB 2008-?? Advies VVSG aan de Vlaamse gemeenten m.b.t. het ontwerp Uitvoeringsplan Milieuverantwoord Beheer Huishoudelijke Afvalstoffen Bijkomende achtergrond De afgelopen maanden bleven bestaande afvalverwerkingsinstallaties in Vlaanderen onderbenut. Tegelijk duiken diverse investeringsdossiers op om alsnog nieuwe afvalverbrandingsinstallaties bij te bouwen in Vlaanderen. ontwerpdocumentrvb - CD - 30 januari /5

2 1. Actuele stand van zaken Vlaanderen beschikt vandaag over 10 afvalverbrandingsinstallaties voor de verwerking van niet recycleerbaar afval. Samen zijn deze installaties in staat jaarlijks ongeveer ton huishoudelijk en ander restafval te verwerken met energierecuperatie. Daarnaast bestaat nog een mechanischbiologische voorbehandelingsinstallatie die eveneens dergelijk afval bewerkt en voorbehandelt voor verdere verbranding. Eén Vlaamse installatie is gebouwd voor de verbranding van meer dan ton slib en hoogcalorische afvalstoffen (voornamelijk bedrijfsafval) per jaar. De meeste traditionele verbrandingsinstallaties zijn eigendom van Vlaamse gemeenten, of worden hoofdzakelijk gevoed met huishoudelijk afval (en dus ook door gemeenten gefinancierd). De Vlaamse overheid schatte deze capaciteiten tot op heden altijd in als onvoldoende voor de verwerking van alle brandbaar afval in Vlaanderen. Daarvan werden nog bepaalde hoeveelheden gestort. Hiervoor verleent de Vlaamse overheid jaarlijks afwijkingen op het stortverbod voor brandbaar afval. Voor 2009 voorziet de OVAM dat ton brandbaar afval nog gestort zal moeten worden op de vier resterende stortplaatsen in Vlaanderen. Op korte termijn zullen twee nieuwe afvalverbrandingsinstallaties opstarten in Vlaanderen, samen goed voor een capaciteit van meer dan ton afval per jaar (Electrawinds Oostende en Stora-Enso te Gent). De afgelopen maanden heeft de OVAM echter al meermaals moeten ingrijpen omdat de bestaande afvalverwerkingsinstallaties onvoldoende afval kregen en daardoor regelmatig een lijn dienden stil te leggen. Wellicht heeft dit te maken met: - Een daling van de hoeveelheid afval voor verbranding door economische terugval, maar ook door sterkere selectieve inzameling voornamelijk dan van bedrijfsafval; - Een toename van de afvalverwerkingscapaciteit in Wallonië; - Een sterke overcapaciteit die ontstaat in Nederland en Duitsland, waar men bepaalde bedrijfsmatige afvalstromen naar exporteert. Het tijdelijk stil leggen van bestaande installaties heeft belangrijke financiële gevolgen (minder inkomsten, en tegelijk hogere kosten). Ondanks deze situatie is er gek genoeg een wildgroei aan aangekondigde projecten voor nieuwe afvalverbrandingsinstallaties. Zo rijzen initiatieven voor de bouw van volgende nieuwe installaties: - Afvalverbrandingsinstallatie Recover Energy in Kampenhout; - Bionerga (Houthalen); - Afvaloven Machiels (Houthalen); - Extra lijn roosteroven Indaver te Antwerpen; - Nieuwe afvalverbrander Van Gansewinkel in Antwerpen; - SITA denkt aan een installatie in het Gentse. Daardoor zou in Vlaanderen een ruime overcapaciteit ontstaan (in tijden dat er met de bestaande installaties eigenlijk al geen brandbaar afval op overschot is). 2. Kan Vlaanderen verder zonder stortcapaciteit? Het uitgangspunt van het Vlaams beleid is te komen tot een situatie waarbij vanaf 2015 geen brandbaar afval meer gestort wordt. Dat is op zich een waardevolle doelstelling. Aanbod van brandbaar afval volledig afstemmen op beschikbare verwerkingscapaciteit is echter niet realistisch. Het aanbod aan huishoudelijk afval is geen constante maar fluctueert in de tijd. Indien men het hele jaar door het brandbaar afval weg wil houden van de stortplaatsen, dan moet de beschikbare verbrandingscapaciteit voldoende groot zijn om de pieken in de aanvoer op te vangen. In onderstaande grafiek zijn we uitgegaan van een maximale schommeling in de aanvoer van 10% (verschil tussen piek en dal). Daaraan is een gemiddelde beschikbaarheid van de verwerkingsinstallaties gekoppeld van 95%, toch ontwerpdocumentrvb - CD - 30 januari /5

3 Afval per maand wel een ambitieus getal. Concreet betekent dit dat maximaal ongeveer ton brandbaar afval per maand aangeboden wordt, en hiervoor een maandelijkse verwerkingscapaciteit van ton noodzakelijk is. In periodes met lager aanbod zorgt dit voor overcapaciteit. M.a.w., zoals uit onderstaande figuur blijkt, leidt een totaal stortverbod tot het ontstaan van redundante capaciteit (het verschil tussen het aanbod (de glooiende curve) en de capaciteit (rode lijn)). De vlakke lijn impliceert daarenboven dat we er van zijn uitgegaan dat er een optimale samenwerking is tussen de installaties om overlappingen bij stilstanden en dergelijke meer te vermijden en geeft dus een ideaal beeld Maanden Een volledig stortverbod bereiken, impliceert het voorzien van redundante capaciteit van ongeveer ton per jaar. Dat is technologisch noch economisch haalbaar. Het impliceert immers het droogzetten van een omvangrijke capaciteit en brengt de bedrijfszekerheid van bestaande installaties in gevaar. Technologisch is het niet realistisch om een overschot aan capaciteit te voorzien: een installatie die een tijdlang niet werkt, zal bij het opstarten dus op het moment dat men ze nodig heeft wellicht altijd in technische problemen komen precies omwille van de lange stilstand. Ervaringen in Europa hebben aangetoond dat een teveel aan verbrandingscapaciteit de kostprijs voor de verwerking van huishoudelijk afval in een hele regio sterk de hoogte kan injagen. De grotere financiële risico s worden dan immers volledig doorgerekend op die afvalstoffen die goed te sturen zijn, en dat is in de eerste plaats huisvuil. Het verdient in dit verband aandacht stil te staan bij de evoluties in de tijd van aanbod en capaciteit. Bij het inplannen van nieuwe installaties mag men eigenlijk niet uitgaan van de situatie hoe ze vandaag is, maar moet men er rekening mee houden dat er tussen de beslissing om een nieuwe capaciteit te realiseren en de verwerking van de eerste ton afval in die capaciteit vaak 5 tot 7 jaar ligt. In die tijd kan het aanbod van het restafval verder dalen bijvoorbeeld door meer selectieve inzameling en recyclage. Zeker voor bedrijfsafval is daar nog veel mogelijk. Een zekere stortcapaciteit zal altijd nodig blijven, precies om fluctuaties op te vangen op een economisch verantwoorde manier. Voor het behoud van stortplaatsen in Vlaanderen is vereist dat deze op een redelijk normale manier kunnen functioneren. Daarenboven is enige ruimtelijke spreiding van de resterende stortcapaciteit in Vlaanderen is gewenst. Bijkomende verbrandingscapaciteit in Vlaanderen riskeert er ontwerpdocumentrvb - CD - 30 januari /5

4 voor te zullen zorgen dat de nog overblijvende stortplaatsen omwille van een gebrek aan rendabiliteit onder druk komen te staan. In het slechtste geval kan dit er toe leiden dat nog slechts één of twee stortplaatsen actief blijven. Dit zou een nefast effect kunnen hebben op de kostprijs. Een Vlaanderen zonder stortplaatsen is daarom ondenkbaar. Beter is om het storten niet helemaal onmogelijk te maken, en verder te blijven combineren met een krappe verbrandingscapaciteit. Voldoende hoge stortheffingen kunnen het beleid daarbij in de gewenste richting blijven sturen. De voordelen hiervan zijn: De huidige installaties kunnen op zo optimaal mogelijke wijze ingezet worden voor de verbranding van het huishoudelijk en bedrijfsmatig restafval. De nog weinige resterende stortplaatsexploitanten behouden mogelijkheden op economische rendabiliteit, waardoor hun installaties verder actief kunnen blijven. Dit voorkomt monopolieposities op het niveau van het storten van afval. De sturing op de afvalstromen (zo weinig mogelijk storten) kan verder optimaal gebeuren middels verhoogde milieuheffingen: het blijft voor een afvalproducent oninteressant om afval te storten. Het behoud van stortcapaciteit laat toe om als regio verantwoordelijk te blijven voor het Vlaams afval. Zo niet bestaat het risico dat men sneller oplossingen zal moeten zoeken in andere landen bij eventuele calamiteiten. De combinatie krappe verbrandingscapaciteit + hoge stortheffingen + maandelijkse sturing afwijkingen stortverbod creëert een reële druk in de richting van voorkoming en verdere selectieve inzameling van bedrijfsafvalstoffen. Redundante capaciteit zou wellicht net het omgekeerde effect kunnen hebben (aanzuiging in de richting van verbranden met negatief impact op de selectieve inzameling). 3. Kunnen gemeenten niet net beter worden van een teveel aan verbrandingscapaciteit? De Europese wetgeving is van dien aard dat heel duidelijke spelregels bestaan voor de verwerking en sturing van het afval afkomstig van gezinnen. Die sturing heeft er in het verleden mee voor gezorgd dat geïnvesteerd werd in duurdere technieken, zoals verbranding met energierecuperatie. Voor bedrijfsmatige afvalstoffen is het veel moeilijker om vanuit de centrale overheden in te grijpen. De inzameling er van is niet gestructureerd geregeld, waardoor de stromen veel moeilijker te controleren zijn. Een gevolg hiervan is dat exploitanten van afvalverwerking meestal wel zeker zijn van (contractueel) vastgelegde stromen huishoudelijk afval, maar geen vat hebben op het al dan niet ontvangen van bedrijfsafval. Bij hoge investeringsrisico s (bijvoorbeeld bij overcapaciteit) heeft dit tot gevolg dat verwerkers hun volledige vaste kost aanrekenen aan de gemeenten die huishoudelijk afval aanleveren. Dat laat hen toe eventuele restcapaciteit te vermarkten aan variabele kost. Daarvan bestaan concrete voorbeelden. Zo betaalt de stad Aken vandaag 250 euro per ton restafval. Bedrijfsafval kan in dezelfde installatie terecht aan 50 euro per ton. De gezinnen en gemeenten draaien met andere woorden volledig op voor de overcapaciteit in Duitsland. Gemeenten hebben dan ook niets te winnen bij een eventuele overcapaciteit. Dat is nu net de situatie waarin Vlaanderen dreigt te verzeilen. 4. Specifieke bemerkingen 4.1 Afvalverwerking en waarborgen op lange termijn Afvalverwerkingsinstallaties zijn investeringen met afschrijving op lange termijn; contractuele overeenkomsten tussen gemeenten/intercommunales en verwerkers slaan tevens op zeer lange periodes. Daarom is het van belang om, bij een keuze voor een krappe capaciteit, voldoende waarborgen te voorzien voor de toegankelijkheid van de eindverwerking en de kostprijs er van. Dit geldt des te meer voor diegenen die instappen in capaciteiten beheerd door derden. Daar is volledige transparantie een vereiste. De ontwerpdocumentrvb - CD - 30 januari /5

5 voorkeur gaat uit naar rechtstreekse deelneming door betrokken gemeenten, zodat ze sturend kunnen bljiven optreden. Dergelijke waarborgen staan vandaag mede onder druk door export van bedrijfsafvalstoffen naar de ons omringende landen (Nederland, Duitsland) maar vooral naar Wallonië. Het aanzuigen door Wallonië van Vlaams afval heeft een rechtstreeks negatief effect voor de Vlaamse belastingbetaler die opdraait voor de verhoogde risico s gekoppeld aan de Vlaamse afvalverwerkingsinstallaties. Overleg tussen de gewesten hierover dringt zich derhalve op. 4.2 Beleidskader voor beslissingen over nieuwe projecten Als er op termijn nieuwe installaties gebouwd kunnen worden, is het de vraag hoe men daarover tot beslissingen komt. Vandaag gebeurt dit te veel volgens een eerst komt, eerst maalt benadering. Diegene die een milieuvergunningsaanvraag tot een goed einde brengt, krijgt tegelijk het recht om voor een lange periode in te staan voor verwerking van restafval. Het is aan te bevelen dat Vlaanderen een procedure uitwerkt die toelaat eventuele nieuwe projectvoorstellen tegenover elkaar af te wegen (en desgewenst tegenover bestaande installaties). Op basis van een vergelijking van de beoogde milieuresultaten, de impact op mobiliteit, het eventuele risico op het ontstaan van mono- of oligopolie en het realiseren van een voldoende regionale spreiding, zou Vlaanderen dan de beste keuze moeten maken binnen een planmatig beleid. 4.3 Vlaamse verwerking in internationale context Het maken van verstandige keuzes over eindverwerking vereist een goede kennis van de geproduceerde afvalhoeveelheden en de route die deze vandaag volgen. De Vlaamse gemeenten kunnen zich niet van de indruk ontdoen dat de OVAM vandaag een onvolledig beeld heeft van de export van Vlaams afval naar de ons omringende regio s, en beveelt aan de internationale afvalstromen grondig in kaart te brengen. 5. Conclusie - Vlaanderen mikt resoluut op een afvalbeleid met klemtoon op selectieve inzameling. Tegelijk zijn belangrijke investeringen gebeurd om het restafval te kunnen verwerken met energierecuperatie. - Dat beleid en die investeringen dreigen in de problemen te komen als er een overcapaciteit aan verbranding ontstaat. - In de ons omringende landen is er al sprake van dergelijke overcapaciteit. In Vlaanderen duiken allerlei initiatieven op, evenwel zonder dat er zicht is van waar het afval dan wel moet komen. - Bij overcapaciteit draaien gemeenten en gezinnen financieel op voor het verhoogde investeringsrisico dat verwerkingsinstallaties met zich mee brengen. - Vlaanderen zal altijd een bepaalde minimale stortcapaciteit nodig blijven hebben. Ook deze exploitanten moeten economisch enig perspectief hebben. - Nieuwe verbrandingsinstallaties in Vlaanderen zullen daarom alleen maar een verstorend effect hebben in het afvalbeleid. De VVSG vraagt daarom een krachtig signaal van de Vlaamse overheid en pleit voor een vernieuwd moratorium op nieuwe afvalverbrandingsinstallaties in Vlaanderen; op voorwaarde dat er geen bestaande installaties dicht gaan, is er geen nood aan nieuwe verbrandingsovens in Vlaanderen einde ontwerpdocumentrvb - CD - 30 januari /5