(Dreigende) uitval door ziekte? Handel met gezond verstand

Transcriptie

1 (Dreigende) uitval door ziekte? Handel met gezond verstand

2 (Dreigende) uitval door ziekte? Handel met gezond verstand Een publicatie van Onderlinge Verzekeringen Overheid (OVO) voor werkgevers van de politie

3 Inhoudsopgave Voorwoord 4 1 Preventie: Voorkomen is beter dan genezen 8 Inleiding Verplichtingen voor u als werkgever Risico-inventarisatie en -evaluatie RI&E Politie is maatwerk Convenanten Arboconvenant Arboplusconvenant Arbocatalogus: Uniformiteit door bundeling van voorschriften en maatregelen 13 2 Financiële vergoedingen bij ziekte of arbeidsongeschiktheid 16 Inleiding Vergoedingstelsels Rechtspositie van politieambtenaren Dienstongeval en beroepsziekte 18 1 Aard van het werk/bijzondere omstandigheden 18 2 Causaal verband 19 3 Schuld of onvoorzichtigheid Financiële gevolgen bij dienstongeval of beroepsziekte Het beroepsincident Financiële gevolgen bij een beroepsincident Werkgeversaansprakelijkheid 24 1 Tekortschieten in de zorgplicht 26 2 Schade die ontstaat ondanks het voldoen aan de zorgplicht 27 3 Opzet of bewuste roekeloosheid Het belang van de verdeling van de bewijslast 27 2

4 3 Uw werknemer dreigt ziek te worden. Wat nu? 30 Inleiding Rol van de bedrijfsarts Advisering bij het nemen van een besluit dienstongeval, beroepsincident en beroepsziekte Advisering bij begeleiding van de (bijna) zieke werknemer 33 1 Medische geheimhouding 33 2 Advies over passend werk 34 3 Dreigend ziekteverzuim 35 4 Na de ziekmelding 35 5 Informatieplicht van de werknemer Rechten en plichten van werkgever en werknemer Goed werkgeverschap Lichamelijk en geestelijk letsel Begeleiding en verslaglegging Besluit over een dienstongeval, een beroepsincident en/of een beroepsziekte Aangifte doen 43 4 Checklisten 46 1 Te nemen stappen als een werknemer stress vertoont, of als zich een incident voordoet dat stress oproept Nemen van een besluit over een dienstongeval, een beroepsincident en/of een beroepsziekte 50 Bijlage 32 Circulaire Definitie Dienstongeval d.d. 9 maart Overzicht regelgeving 55 Colofon 56 3

5 Voorwoord Voor u ligt de publicatie: (Dreigende) uitval door ziekte? Handel met gezond verstand. Als partner van de politie denkt OVO graag met u mee over aansprakelijkheid, maar ook over preventie. De politie heeft vaak te maken met letsel van haar medewerkers, dat een grote impact heeft op het slachtoffer én op de organisatie. Het zoveel mogelijk voorkomen van letsel is dan belangrijk voor alle mogelijk betrokkenen, zeker in een tijd waarin agressie tegen de politie steeds vaker voorkomt. Waarom brengt OVO, de aansprakelijkheidsverzekeraar van politieregio s, de Politieacademie en het Klpd, een publicatie uit over de (bijna) zieke werknemer? Uit schadecijfers blijkt dat werkgeversaansprakelijkheid één van de grootste risico s is voor de politie. De werknemer die ziek is als gevolg van zijn werkzaamheden, maakt onderdeel uit van dit risico. Vorig jaar hebben we u geïnformeerd over toenemende schade bij binnentredingen. Een vergelijkbare ontwikkeling hebben wij nu bij werkgeversaansprakelijkheid geconstateerd. Daarnaast is ziekteverzuim een heel lastig onderwerp gebleken. Elke zieke werknemer vraagt om een andere vorm van begeleiding. Bovendien vragen de soms langdurige trajecten van ziekteverzuim om frequente en zorgvuldige communicatie. De volgorde van handelen is soms zelfs van doorslaggevende betekenis. Redenen genoeg om deze onderwerpen uitgebreid onder de aandacht te brengen. Met deze publicatie biedt OVO u als werkgever van de politie een praktisch naslagwerk aan om dreigende uitval door ziekte beheersbaar te maken. Cruciaal daarbij is de vraag of er sprake is van een dienstongeval, een beroepsziekte of een beroepsincident en welke consequenties het aannemen hiervan heeft voor een eventuele claim van uw werknemer. De praktische voorbeelden én checklists in deze publicatie helpen u meer grip te krijgen op deze problematiek en misstappen te voorkomen die vaak grote consequenties hebben. 4

6 De bruikbaarheid van het boekje wordt verhoogd door de medewerking van diverse personen die de politiepraktijk van nabij kennen en meemaken. Veel dank zijn wij daarvoor verschuldigd aan Alex Kordes, Politie Regio Flevoland, Jeanette Willegers, Politie Regio Groningen, Leo Verboom en Pieter Ranselaar, beiden Politie Regio Hollands-Midden, Peter Harderwijk van het Klpd, Bert Waasdorp en Gijs de Koning van de Politie Regio Rotterdam-Rijnmond en Vincent Westerneng van Vts Politie Nederland voor hun waardevolle opmerkingen. Veel onheil op het gebied van ziekte en dus werkgeversaansprakelijkheid is te voorkomen door preventie. Dit belangrijke onderwerp komt aan de orde in hoofdstuk 1. De Risico Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E) speelt in de preventieve fase een belangrijke rol. Deze RI&E is een belangrijk instrument als het gaat om de verantwoordelijkheid van leidinggevenden en de afdeling Personeelszaken, die de zorgplicht van de werkgever invullen. Met de komst van de lang verwachte Arbocatalogus, een computerapplicatie waarin alle actuele maatregelen en voorschriften op het gebied van gezond en veilig werken zijn gebundeld, krijgt de politieorganisatie de beschikking over een tool om alle maatregelen in het werkveld van arbo, verzuim en re-integratie (AVR) te uniformeren. Dankzij de nieuwe Arbocatalogus kan een volgende grote stap worden gezet naar verdere verbetering van de arbeidsomstandigheden op de werkvloer. In hoofdstuk 2 gaan we in op de financiële vergoedingen bij ziekte en arbeidsongeschiktheid. Bepalend hierbij zijn onder andere de juridische stelsels van de rechtspositieregelingen en werkgeversaansprakelijkheid. De gevolgen van het aannemen van een dienstongeval, een beroepsincident of een beroepsziekte en de consequenties daarvan voor de werkgeversaansprakelijkheid komen ook aan bod. Omdat het erkennen van een medisch causaal verband grote gevolgen kan hebben voor het beoordelen van de werkgeversaansprakelijkheid, moet u als werkgever de benodigde stappen zeer zorgvuldig en in de juiste volgorde zetten. 5

7 De zorgplicht is een kernbegrip bij het bepalen van uw werkgeversaansprakelijkheid. Dit begrip komt dan ook uitgebreid aan de orde in hoofdstuk 3, dat de verschillende functies onderscheidt in het te volgen traject wanneer een werknemer (bijna) ziek is. Dit hoofdstuk beschrijft ook de rol van de bedrijfsarts. In hoofdstuk 4 vindt u tot slot twee zeer praktische checklisten. De eerste beschrijft de te nemen stappen bij (dreigende) stress en de tweede checklist geeft de volgorde aan van de vragen die beantwoord moeten zijn vóór het moment van aannemen van een dienstongeval, een beroepsincident en/of een beroepsziekte. Wij vertrouwen erop u met deze publicatie een goed naslagwerk aan te reiken, dat gebruikt kan worden om uw werkgeversrisico beter beheersbaar en uw werknemers gezonder te houden. Ajit Khan Algemeen directeur 6

8 7

9 8 1 Preventie: Voorkomen is beter dan genezen

10 Inleiding Uw medewerkers, vooral in executieve dienst, lopen vaak flinke risico s bij het uitoefenen van hun functie. Voor deze beroepsgroep is het daarom, meer nog dan voor werknemers in bijvoorbeeld administratieve beroepen, belangrijk om een preventief arbeidsomstandig hedenbeleid te voeren. 1.1 Verplichtingen voor u als werkgever Als werkgever heeft u een aantal verplichtingen als het gaat om het arbobeleid. Dit komt bijvoorbeeld naar voren in art. 7:611 BW 1, waarin staat dat van u goed werkgeverschap wordt verwacht. Over uw verantwoordelijkheid op dit gebied zijn bovendien afspraken gemaakt in de twee convenanten die sinds 2001 zijn afgesloten tussen de politieorganisaties en de Vakverenigingen. Het belangrijkste preventieve instrument dat de werkgever op arbogebied kan hanteren, is de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E). Hoewel van politieambtenaren vanzelfsprekend wordt verwacht, dat zij zich als een goed werknemer gedragen, ligt de verantwoordelijkheid voor het uitvoeren en periodiek evalueren van de RI&E voor een belangrijk deel bij u. De ervaring leert dat een adequaat uitgevoerde en geëvalueerde risico-inventarisatie flink kan bijdragen aan het terugdringen van onder andere het ziekteverzuim. Vandaar dat in dit hoofdstuk de rol van de werkgever bij de uitvoering en evaluatie van de RI&E centraal staat. 1 Art. 7:611 BW: De werkgever en werknemer zijn verplicht zich als een goed werkgever en een goed werknemer te gedragen. De CRvB heeft art. 7:611 BW niet expliciet op de ambtelijke rechtsverhouding van toepassing verklaard. Dat ook de overheid zich als een goed werkgever dient te gedragen, lijdt echter geen twijfel. In die zin ook art.125ter Ambtenarenwet: Het bevoegd gezag en de ambtenaar zijn verplicht zich als een goed werkgever en een goed ambtenaar te gedragen. Deze zeer algemene norm is onder andere uitgewerkt in art. 7:658 BW: De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. 9

11 1.2 Risico-inventarisatie en -evaluatie Als bevoegd gezag wordt u in het kader van goed werkgeverschap verplicht een arbeidsomstandighedenbeleid 2 te voeren. Dit beleid is erop gericht werknemers veilig en gezond te laten werken en de arbeidsrisico s te beperken. De RI&E is een belangrijk instrument om in kaart te brengen wat de arbeidsrisico s in uw organisatie zijn. Nadat de risico s zijn geïnventariseerd, moet vervolgens in een plan van aanpak worden vastgelegd welke maatregelen nodig zijn om deze risico s te voorkomen of zoveel mogelijk te beperken. Om de preventiecirkel rond te krijgen, is er tot slot een periodieke evaluatie, waarbij u controleert of de vastgestelde arbomaatregelen daadwerkelijk zijn uitgevoerd en bijdragen aan de veiligheid. De uitvoering van de RI&E als onderdeel van het arbobeleid is in veel politieorganisaties stevig ingebed. De korpsen werken meestal met één of meer Arbocommissies, die de uitvoering van de RI&E coördineren. Zo n commissie heeft een vaste samenstelling en bestaat uit een districtschef of plaatsvervangend districtschef, een lid van de Ondernemingsraad, een P&O-functionaris en een adviseur van de Facilitaire Dienst. Behalve deze functionarissen kunnen ook afgevaardigden van bijvoorbeeld de Teams Gebouwen, Intake of Bikers in de commissie plaatsnemen. Eenmaal per twee maanden komen de leden bij elkaar en beoordelen zij de stand van zaken rond de RI&E, inclusief het plan van aanpak. 1.3 RI&E Politie is maatwerk Bijna alle korpsen gebruiken inmiddels de RI&E Politie, waarmee de risico s in relatie tot het politiewerk worden gemeten. De RI&E brengt knelpunten in kaart, waardoor het mogelijk is gerichte verbetermaatregelen te treffen. Medewerkers lopen hierdoor minder risico bij de uitvoering van hun werk. 2 Art. 5 lid 1 Arbeidsomstandighedenwet: Bij het voeren van het arbeidsomstandighedenbeleid legt de werkgever in een inventarisatie en evaluatie schriftelijk vast welke risico s het werk met zich meebrengt voor de werknemers. Deze Risico-Inventarisatie en -Evaluatie bevat tevens een beschrijving van de gevaren, de risico s en de risicobeperkende maatregelen voor bijzondere categorieën van werknemers. 10

12 De RI&E Politie bevat diverse modules, toegesneden op specifieke onderdelen van de politie. Voor clusters als Gebouwen, Intake of Bikers zijn er al op maat gesneden risico-inventarisaties. Per cluster is aangegeven hoe een specifiek risico wordt beoordeeld. Daarbij is score 1 een hoog en score 5 een laag risico. Afhankelijk van de locatie kan deze beoordeling worden aangepast, de risico s verschillen immers ook per locatie. Aan de hand van de RI&E en de clustervragen wordt een plan van aanpak opgesteld dat recht doet aan de locatie of het werk van het betreffende team. Landelijk wordt met identieke vragen gewerkt, maar de plannen van aanpak zijn per locatie en per team verschillend. Kortom: De RI&E Politie levert maatwerk op. Arbomaatregel: Voorlichting Voorlichting is een belangrijk instrument om de arbeidsomstandigheden te helpen verbeteren. Zo worden medewerkers van het korps Hollands- Midden via het intranet geadviseerd om de aan een portofoon gekoppelde oortjes slechts kortstondig, en alleen in specifieke situaties met veel omgevingslawaai, te gebruiken. 1.4 Convenanten In de afgelopen jaren zijn belangrijke doelstellingen van het arbobeleid bij de politie, inclusief de RI&E, opgenomen in diverse convenanten. Zo n convenant is een vrijwillige afspraak, waaraan overheid en werkgevers- en werknemersorganisaties zich committeren, maar die niet via de rechter afdwingbaar is. De afspraken die worden gemaakt in een convenant moeten leiden tot verdere verbetering van de arbeidsomstandigheden. Wat houden de arboconvenanten bij de politie concreet in? Arboconvenant Het ministerie van Binnenlandse Zaken en de werkgevers- en werknemersorganisaties in de politiesector sloten in 2001 het eerste Arboconvenant 3 af, dat halverwege 2004 afliep. In dit convenant maakten de betrokken partijen ondermeer de afspraak om het ziekteverzuim en 3 Staatscourant 28 augustus 2001 nr. 165/pagina 13, Arboconvenant Politie 16 augustus

13 de psychische belasting, zoals werkdruk en -stress, met tien procent te verminderen. Om die doelen te realiseren, werd de afspraak gemaakt om een specifieke, eenduidige en geautomatiseerde RI&E 4 te ontwikkelen en een daaruit voortvloeiend plan van aanpak op te stellen. De daarin opgenomen maatregelen zijn gericht op de hele keten van het verzuim; van preventieve maatregelen tot de manier van ziekmelden, verzuimbegeleiding en re-integratie Arboplusconvenant In juli 2004 is het Arboconvenant, dat een looptijd had tot 1 juli 2005, opgevolgd door het uitgebreidere Arboplusconvenant 6. Doelstellingen van het Arboplusconvenant, dat afliep in 2007, waren het terugdringen van langdurig ziekteverzuim en het aantal mensen met een uitkering 7. Onderzoek wijst uit dat de opeenvolgende convenanten zeer succesvol zijn geweest: het gemiddelde ziekteverzuim bij de politie is gedaald van 9,4 procent in 2000 naar 5,7 procent in Bovendien ervaren politiemedewerkers minder werkdruk en voelen zij zich mentaal beter. Arbomaatregel: Persoonlijke beschermingsmiddelen OVO behandelde als verzekeraar van onder meer politieorganisaties een zaak over gehoorbeschadiging. In deze zaak stond ter discussie of de zogeheten persoonlijke beschermingsmiddelen bij een vuurwapentraining, de schietkappen, voldoende passend waren. Deze schietkappen horen tijdig te worden vervangen en volgens de daarvoor geldende normen te worden aangemeten, rekening houdend met persoonsgebonden omstandigheden, zoals de dikte van de haardos. 4 Staatscourant 28 augustus 2001, nr. 165/ pagina 13, Arboconvenant Politie 16 augustus 2001; Verplichtingen convenantpartijen, artikel 3 lid 2 sub b. 5 Arboconvenant Politie, 16 augustus 2001, overwegingen. 6 zoeken op arboplusconvenant. 7 Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (Wao), geldend t.t.v. Arboplusconvenant en de Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA). De WIA volgt de WAO op en heeft per 29 december 2005 kracht van wet gekregen, Stb. 2005,

14 1.4.3 Arbocatalogus: Uniformiteit door bundeling van voorschriften en maatregelen Al langere tijd zien we een tendens dat de overheid zich minder bemoeit met de gang van zaken in werkorganisaties. Deze tendens houdt gelijke tred met de wens van de wetgever om meer verantwoordelijkheid voor onder andere de vorm en inhoud van het arbeidsomstandighedenbeleid 8, neer te leggen bij u als werkgever. Beide ontwikkelingen zien we terug in de per 1 januari 2007 gewijzigde Arbowet. Naar aanleiding van de gewijzigde Arbowetgeving is er inmiddels een Arbocatalogus Politie. Dit is een landelijke computerapplicatie, waarin alle actuele maatregelen en voorschriften die te maken hebben met gezond en veilig werken bij de politie, zijn gebundeld. De Arbocatalogus zorgt voor meer samenhang tussen de diverse managementinstrumenten op het gebied van arbo, zoals de RI&E Politie, de Gezondheids Onderzoeken Politie (GOP) en welzijnsonderzoeken. Door de grotere eenduidigheid voor de sector wordt verwacht dat de catalogus zal bijdragen aan een veiligere en gezondere werkomgeving. 9 De Arbocatalogus krijgt pas de status van landelijk beleid nadat er instemming is van de minister van Binnenlandse Zaken en de Vakverenigingen. Arbomaatregel: Preventief Medisch Onderzoek Een instrument om gezondheidsschade te voorkomen of te beperken is het Preventief Medisch Onderzoek (PMO, voorheen Periodiek Arbeidsgezondheidskundig Onderzoek, PAGO). Motoragenten worden frequent blootgesteld aan het lawaai van hun motor. Om het risico op gehoorbeschadiging te voorkomen of te minimaliseren, hebben deze medewerkers bescherming in de vorm van autoplastieken aangemeten gekregen. Verder krijgen zij geregeld een aanbod om deel te nemen aan een collectief PMO. 8 Plan van aanpak, Realisatie Arbocatalogus Sector Politie, Landelijk Arbonetwerk Politie (LANPOL), gepubliceerd door vts Politie Nederland. 13

15 De Arbocatalogus omvat het gehele werkveld van Arbo, Verzuim en Re-integratie, samen aangeduid als AVR. De maatregelen en voorschriften in de Arbocatalogus zijn verdeeld in vijf categorieën: fysieke veiligheid, fysieke gezondheid, mentale gezondheid, sociale veiligheid en verzuim en re-integratie. In de arbocatalogus vindt u eigenlijk alle onderwerpen die voor u en uw werknemers belangrijk zijn: Arbeidsrisico s per onderwerp en een beschrijving Geldende wet- en regelgeving Werkprocessen en instructies Landelijk beleid en praktijkervaringen Vragen en antwoorden en literatuurverwijzingen Werkinstructies voor leidinggevenden en werknemers. De catalogus is een heel praktisch instrument dat antwoord geeft op veel arbogerelateerde vragen. Zo vinden uw medewerkers van de verkeerspolitie bijvoorbeeld tips om risico s te vermijden als ze bij een ongeval aan het werk zijn. Maar ook onderwerpen als het gebruik van veiligheidsschoenen en -vesten, het gevaar van het inademen van giftige stoffen bij een controle van brommers op een rollerbank, gezond beeldschermgebruik, het aanpassen van stoel of bureau voor bijvoorbeeld gehandicapte collega s en advies bij verzuim en re-integratie zijn in deze digitale catalogus terug te vinden. Met de catalogus heeft u een goed instrument in handen om een quickscan uit te voeren die laat zien waar uw korps staat ten opzichte van andere korpsen én ten opzichte van de nullijn, die wordt beschreven in de catalogus. Op basis van de resultaten van de scans kunt u vervolgens een implementatieplan opstellen om de geïnventariseerde situatie waar nodig te verbeteren. Waar vind ik de regelgeving over preventie? De regels rond preventie zijn terug te vinden in: Arbeidsomstandighedenwet Arbeidsomstandighedenregeling Arbeidsomstandighedenbesluit Burgerlijk wetboek (BW) Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA) 14

16 15

17 16 2 Financiële vergoedingen bij ziekte of arbeidsongeschiktheid

18 Inleiding Het vorige hoofdstuk ging over de mogelijkheden die u heeft om samen met uw werknemers te voorkomen dat een medewerker uitvalt. Ondanks alle preventieve maatregelen lopen uw medewerkers toch kans om lichamelijke of psychische schade op te lopen. Politieambte naren worden per slot van rekening aan meer risico s dan werknemers in andere sectoren. 2.1 Vergoedingstelsels Voor u als werkgever is het belangrijk om bij ziekte of arbeidsongeschiktheid uw eigen verantwoordelijkheden en die van uw werknemers te kennen. Ook de vraag op welke financiële vergoedingen een politieambtenaar aanspraak kan maken als hij bij de uitoefening van zijn taak verwondingen of een ziekte oploopt en daardoor tijdelijk of blijvend arbeidsongeschikt raakt, is daarbij aan de orde. Als een politieambtenaar in verband met zijn werkzaamheden (tijdelijk) arbeidsongeschikt raakt, zijn er twee mogelijkheden om schadevergoeding te claimen: op grond van de rechtspositieregeling voor ambtenaren en op grond van het aansprakelijkheidsrecht. Uit beide zogenaamde stelsels kan een vergoeding voor de getroffen werknemer voortvloeien. De twee stelsels hebben hun eigen kenmerken en voorwaarden, maar staan niet los van elkaar. Met grote zorgvuldigheid opereren om eventuele fouten te voorkomen is dus van groot belang. De uitleg in dit hoofdstuk is nogal juridisch van aard, omdat de genoemde stelsels op wetgeving zijn gebaseerd. Deze achtergrondinformatie heeft u echter nodig om de informatie uit de volgende hoofdstukken van deze publicatie optimaal toe te kunnen passen in de praktijk. 2.2 Rechtspositie van politieambtenaren De rechtspositie van politieambtenaren bij lichamelijke of psychische schade is geregeld in het Besluit algemene rechtspositie politie (Barp) en het Besluit bezoldiging politie (Bbp). Volgens deze regelingen hebben uw medewerkers recht op diverse vergoedingen als het letsel of de ziekte een gevolg zijn van een dienstongeval, een beroepsziekte of een beroepsincident. De begrippen dienstongeval, beroepsziekte en beroepsincident zijn in het Barp en het Bbp duidelijk gedefinieerd. Voorop staat dat er een duidelijk verband moet bestaan tussen 17

19 de opgedragen werkzaamheden en het ontstaan van het letsel of de ziekte. Of dit verband er is, wordt vastgesteld op basis van een objectieve beoordeling van de feiten. Het is daarbij niet van belang of u als werkgever (het bevoegd gezag) bent tekort geschoten in uw zorgplicht voor veilige arbeidsomstandigheden of dat het ontstaan van het letsel of de ziekte u in enige mate te verwijten valt. Kortom: Als een incident onder de definitie valt, heeft de ambtenaar recht op vergoedingen uit het Barp en Bbp, ook als u als werkgever geen enkele schuld heeft aan het ongeval of de beroepsziekte Dienstongeval en beroepsziekte Om van een beroepsziekte of een dienstongeval 10 te kunnen spreken, moet aan drie voorwaarden worden voldaan: 1 De aard van de werkzaamheden of de omstandigheden waaronder de werkzaamheden moesten worden verricht, hebben geleid tot de ziekte of het ongeval. 2 De uitgevoerde werkzaamheden hebben de ziekte of het ongeval in overwegende mate veroorzaakt (het zogenaamde causale verband). 3 De ziekte of het ongeval zijn niet veroorzaakt door de schuld van de politieambtenaar zelf, bijvoorbeeld door onvoorzichtig handelen. In de rechtspraak worden deze drie voorwaarden betrekkelijk soepel gehanteerd. Hieronder volgt een korte toelichting op de genoemde voorwaarden voor erkenning van een beroepsziekte of dienstongeval: 1 Aard van het werk/bijzondere omstandigheden Bij de beoordeling van ongevallen met letselschade let de rechter vooral op de inhoud van de functie. Als de aard van de werkzaamheden een verhoogd risico oplevert op het ongeval dat de politieambtenaar heeft meegemaakt, is dat voldoende om een dienstongeval aan te nemen. Diverse voorbeelden geven aan hoe deze voorwaarde juridisch wordt geïnterpreteerd. 10 Volgens art. 1 lid 1 onder y en z van het Barp en art. 1 lid 1 onder z en aa van het Bbp, moet onder een beroepsziekte en een dienstongeval worden verstaan: een ziekte respectievelijk een ongeval welke in overwegende mate haar/zijn oorzaak vindt in de aard van de aan de ambtenaar opgedragen werkzaamheden of in de bijzondere omstandigheden, waaronder deze moesten worden verricht, en die niet aan zijn schuld of onvoorzichtigheid is te wijten. 18

20 Geen dienstongeval: Een agente valt op een volstrekt veilige steiger, waarbij zij onhandig op haar dienstwapen en pepperspray terechtkomt. Volgens de rechter is er geen sprake van een verhoogd risico 11. Ongelukken tijdens het woon-werkverkeer. In het kader van de zogenaamde Reaal (voorheen Winterthur) uitkering, vallen deze ongelukken echter wel onder de polisvoorwaarden die recht geven op een ongevaluitkering. Wel een dienstongeval: Verkeersongevallen tijdens de dienst als vaststaat dat de deelname aan het verkeer voor de uitoefening van de werkzaamheden noodzakelijk was. Ongevallen tijdens teambuildingactiviteiten als deelname verplicht is en de ambtenaar niet kan kiezen aan welke activiteiten hij wel of niet deelneemt. Ongevallen buiten diensttijd als de politieambtenaar handelt uit hoofde van zijn functie. Voorbeeld: Een agent die in zijn vrije tijd boodschappen doet, houdt een winkeldief aan en raakt daarbij gewond. (Zie de circulaire op pagina 53) Er is ook een uitspraak bekend over beroepsziekten. Bij een ambtenaar die RSI opliep, erkende de rechter dat het ging om een beroepsziekte: De ambtenaar verrichtte hele dagen beeldschermwerk terwijl het beeldscherm niet optimaal was ingesteld Causaal verband Een gebeurtenis op het werk moet de oorzaak zijn van de ziekte of het letsel. Dit betekent dat de ziekte (meer) moet liggen aan het werk dan aan een daarbuiten gelegen factor (zoals een al latent aanwezige gezondheidsklacht). Een voorbeeld: Een ambtenaar heeft een slechte rug. Een rare beweging tijdens het werk geeft het laatste zetje. Is de slechte rug nu de oorzaak? Dan is er geen recht op aanvullingen of uitkeringen. Als het werk de oorzaak blijkt te zijn, heeft de werknemer hier wel recht op. Het is vaak lastig om met zekerheid vast te stellen wat de oorzaak van de ziekte is geweest. Het is dan raadzaam om de bedrijfsarts om advies te vragen. 11 CRvB , LJN-BA5292, Tijdschrift Ambtenaren recht (TAR), 2007, Rb. Maastricht, , LJN-AU0193, TAR 2005, 39 19

21 Dienstongeval? Een medewerker stelde tijdens een IBT-les zijn rug te hebben geblesseerd. Uit medische informatie bleek echter dat hij al eerder rugklachten had. Onduidelijk was of de gebeurtenis in de IBT-les letsel had veroorzaakt en ook was de aard/omvang van het letsel niet duidelijk. Een dienstongeval was echter al vastgesteld. Het causaal verband tussen het letsel en het incident is daarmee in beginsel al gegeven. Indien u als werkgever echter een dienstongeval, een beroepsziekte en/ of een beroepsincident aanneemt, lijkt het causaal verband gegeven dat de schade is ontstaan door het werk. In de praktijk moet een medicus (bij OVO is dit de medisch adviseur) dit verband echter nog toetsen op basis van het medisch dossier. Deze daarvoor geschoolde persoon stelt uiteindelijk het medisch causaal verband vast. Om die reden vermelden wij dat het verband tussen de aandoening en het werk in beginsel is vastgesteld in het geval er een dienstongeval, beroepsziekte of beroepsincident is vastgesteld, hetgeen ook kan doorwerken in een eventueel volgende aansprakelijkstelling door de werknemer, waarover hierna in paragraaf 2.3 meer. Als een politieambtenaar lichamelijk letsel oploopt is het verband met de werkzaamheden meestal snel duidelijk. Het letsel ontstaat per slot van rekening doorgaans door één gebeurtenis. Het kan ook zo zijn dat een politieambtenaar te kampen heeft met psychische klachten, waarbij het veel lastiger is om het directe verband met uitgevoerde werkzaamheden aan te tonen. De rechter kijkt daarbij niet alleen naar de inhoud van de functie, maar ook naar andere omstandigheden, zoals de privésituatie. De kans dat bij het ontstaan van een ziekte als overspannenheid of een burn-out ook persoonlijke factoren een rol hebben gespeeld, is immers veel groter dan de kans dat één ongeval tijdens werkzaamheden de oorzaak is. Ook andere ziekten, niet van psychische aard, kunnen niet direct herleidbaar zijn tot één oorzaak, bijvoorbeeld in het geval van een ziekte door infectie. Zie hierover ook het voorbeeld hierna over de ziekte van Lyme. 20

22 Als een ambtenaar door zijn werk psychische schade heeft opgelopen, zal hij moeten bewijzen dat de schade is ontstaan door excessieve of buitensporige werkzaamheden, de zogenoemde verzwaarde stel- en bewijsplicht. Pas als dit objectief kan worden vastgesteld, is er sprake van een psychische ziekte als gevolg van het werk. Het spreekt voor zich dat een melding van een ziektegeval bij het Centrum voor Beroepsziekten alléén moet plaatsvinden als de bedrijfsarts ervan is overtuigd dat de ziekte in overwegende mate is veroorzaakt door de werkzaamheden. (zie hoofdstuk 3) Wel of geen beroepsziekte? Een agent stelt dat hij tijdens het werk in aanraking is gekomen met teken en daardoor de ziekte van Lyme heeft opgelopen. De medisch adviseur van OVO constateert, dat deze diagnose niet kan worden gesteld. Aan welke ziekte de werknemer wél lijdt, is tot nu toe onvoldoende medisch gedocumenteerd. De rechtbank nam wel een beroepsziekte aan. Het laatste woord hierover is aan de Centrale Raad van Beroep. 3 Schuld of onvoorzichtigheid Wanneer is er sprake van schuld van de ambtenaar volgens het ambtenarenrecht? Daarover doet de rechter geen eenduidige uitspraak. Voordat de Centrale Raad van Beroep instemt met bewijs van eigen schuld van de ambtenaar moet onomstotelijk vaststaan dat het ongeval door eigen schuld of onvoorzichtigheid heeft plaatsgevonden CRvB, , LJN-BC0447, TAR 2008, 80 21

23 Praktijkvoorbeeld: Schuld van de werknemer? Een agent rijdt bij een benzinestation achteruit tegen het verkeer in, van de oprit af en loopt letsel op. De werkgever besluit dat er geen sprake is van een dienstongeval. Er was de agent immers niet opgedragen om naar het tankstation te gaan en vervolgens achteruit de rijbaan op te rijden. De rechter vernietigt het besluit van de werkgever. Hij concludeert dat de agent voor zijn werk in een dienstauto reed en er dus sprake is van een dienstongeval. Dat het niet normaal is om achteruit rijdend een tankstation te verlaten, verandert het oordeel van de rechter niet Financiële gevolgen bij dienstongeval of beroepsziekte De politieambtenaar geniet bij arbeidsongeschiktheid al bescherming op basis van het (wettelijke) stelsel van sociale zekerheid. Als u als werkgever (het bevoegd gezag) besluit dat er bij een medewerker sprake is van een beroepsziekte of een dienstongeval, dan heeft de betreffende politieambtenaar recht op diverse extra voorzieningen. Bij een dienstongeval of beroepsziekte krijgt het slachtoffer de gemaakte noodzakelijke kosten van geneeskundige behandeling of verzorging vergoed. 15 Het gaat daarbij onder meer om medische kosten, reiskosten die met de medische behandeling verband houden, de kosten van het eigen risico en het verlies van de no-claim onder de ziektekostenverzekering. Vergoeding is alleen mogelijk als de politieambtenaar de kosten niet op basis van een andere regeling of een (privé-)verzekering kan claimen. Het besluit dat er sprake is van een beroepsziekte of dienstongeval heeft positieve gevolgen voor het salaris van een medewerker. Terwijl bij arbeidsongeschiktheid door andere oorzaken na een half jaar een steeds grotere korting op het salaris plaatsvindt, heeft de politieambtenaar bij een beroepsziekte of dienstongeval gedurende twee jaar recht op volledige doorbetaling van zijn salaris. Is de politieambtenaar na twee jaar nog steeds arbeidsongeschikt, dan kan het dienstverband worden beëindigd. 14 CRvB , LJN-AE Art. 54 lid 1 van het Barp 22