Whiplash-inloop :26 Pagina 1. Whiplash Een strijd om erkenning

Transcriptie

1 Whiplash-inloop :26 Pagina 1 Whiplash Een strijd om erkenning

2 Whiplash-inloop :26 Pagina 2

3 Whiplash-inloop :26 Pagina 3 Whiplash Een strijd om erkenning EEN MEDISCH-PSYCHOLOGISCHE BENADERING Mr. dr. Carien Karsten ELMAR

4 Whiplash-inloop :26 Pagina 4 Colofon WHIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING is een uitgave van Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk 2005 Uitgeverij Elmar B.V., Rijswijk 2005 Tekst: Carien Karsten 2005 Illustraties: Esmée van Doorn Vormgeving omslag: Wil Immink, Sittard Foto omslag: ANP-foto, Nelli Cooman ISBN NUR 870

5 Whiplash-inloop :26 Pagina 5 Inhoud Inleiding 6 1. UIT HET LOOD 9 2. EEN VERWARRENDE ZIEKTE BESTAAT HET OF BESTAAT HET NIET? DIAGNOSE EN RICHTLIJNEN DE WHIPLASH VAN NELLI COOMAN DRIE VERKLARINGEN VOOR CHRONISCHE WHIPLASH ACCEPTATIE & AANPASSING ONVERWACHT HERSTEL BOTULINE TOXINE THERAPIE FYSIEK HERSTEL MENTAAL HERSTEL REÏNTEGRATIE HET JURIDISCH GEVECHT KLACHTEN OP EEN RIJTJE BEHANDELING OP MAAT 147 Bijlage: Voorbeeld trajectplan 158 Literatuur 164 Over de auteur 167 I NHOUD 5

6 Whiplash-inloop :26 Pagina 6 Inleiding Whiplash is een verwarrende ziekte. Niet alleen voor wie het overkomt, maar voor iedereen die met whiplashpatiënten heeft te maken. Nog steeds is niet duidelijk wat de lichamelijke oorzaak is van whiplashklachten. Voor sommigen is dat een reden om aan te nemen dat whiplash niet bestaat. In hun ogen zijn mensen die zeggen aan whiplashklachten te lijden slachtoffer van hun eigen verbeelding. Als je zelf last hebt van die klachten is dat vervelend. Je voelt je niet serieus genomen. Maar dat niet alleen: je gaat ook twijfelen aan je eigen gevoelens. Verbeeld ik me dat ik steeds maar pijn in mijn nek en hoofd heb? Komt het misschien heel ergens anders door dat ik me niet kan concentreren? Ben ik aan het aftakelen, en vergeet ik daardoor zoveel? Die onzekerheid over wat er aan de hand is, houdt mensen vaak langer ziek dan nodig is. Erkenning voor de ernst van whiplashklachten is de snelste weg naar herstel. Als je niet zeker bent over wat je voelt, weet je ook niet hoe je daar het beste mee om moet gaan. Moet je je klachten zoveel mogelijk negeren? Of moet je juist rust nemen om snel van je klachten af te zijn? En wat zullen anderen wel niet van je denken als je geen lichamelijk letsel hebt, maar toch niet goed functioneert? Ik ken dit soort verwarrende vragen maar al te goed. In 1997 klapte ik al schaatsend met mijn hoofd tegen een bruggetje. Ik was even buiten westen, maar kon daarna wel weer op mijn benen staan. In de tijd die daarop volgde bleef ik hoofdpijn houden. Volgens de dokter had ik een hersenschudding, maar later dacht hij dat ik een whiplash had. Of allebei. Ik had geen idee wat dat inhield. Wel merkte ik dat ik rare dingen deed. Mijn huisgenoten vonden de jam terug in de klerenkast en hun sokken in de ijskast. Dat kwam door mij. Als ik de tafel afruimde, kon het me overkomen dat ik naar de slaapkamer liep omdat ik een truitje wilde pakken. Als ik dan toevallig een potje jam in mijn hand had, zette ik dat zonder na te denken in de kast. Dit soort gedrag had ik echt niet eerder vertoond. Ik kon er soms wel om lachen, maar het verontrustte me ook. Kwam dit nou door de whiplash? 6 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING

7 Whiplash-inloop :26 Pagina 7 Ik wist niet beter of whiplash was een modewoord voor een verzameling vage klachten. En nu zou ik er zelf aan lijden? Kom nou! Mij niet gezien. Ik deed mijn best om weer gewoon aan het werk te gaan. Maar dat lukte niet. Uiteindelijk was ik meer dan een jaar uit de running. Ik heb die tijd gebruikt om er achter te komen wat whiplash eigenlijk is. Ik heb verschillende wetenschappers geïnterviewd, en ook artsen en hulpverleners die met whiplashpatiënten te maken hadden. Het resultaat van dat onderzoek heb ik vastgelegd in het boek Whiplash. Greep krijgen op een verwarrende ziekte dat in 1998 is verschenen. Nu zijn we acht jaar verder. In de tussentijd heb ik als psychotherapeut regelmatig mensen met whiplashklachten behandeld. Ook is er nieuw onderzoek over whiplash verschenen. Reden genoeg om een nieuw boek over dit onderwerp te schrijven. Ook al weten we niet precies wat whiplash is, dit is nog geen reden om whiplashklachten niet serieus te nemen. Het is opvallend dat iedereen die whiplash wil afdoen als aanstellerij steeds maar weer naar dezelfde onderzoeken verwijst, terwijl al lang duidelijk is dat je uit die onderzoeken helemaal niet kunt afleiden dat whiplash niet bestaat (zie hoofdstuk 3). De discussie over de klachten is voer voor verzekeraars en juristen. Mensen met whiplashklachten worden er niet beter van. De beste manier om van de klachten af te komen is door te accepteren dat er wat aan de hand is, goed te kijken naar wat de klachten precies zijn, om vervolgens gepaste actie te ondernemen. In dit boek zal ik kort ingaan op het onderzoek naar de aard van whiplash om een indruk te geven van de verschillende verklaringsmodellen. De meest plausibele verklaring lijkt me de volgende. In de nek liggen een hoop zenuwen. Als door een zweepslag die zenuwen bekneld en eventueel beschadigd zijn geraakt, kan dat ertoe leiden dat de informatieoverdracht van en naar de hersenen is verstoord. Dit kan tot een scala van problemen leiden. Van welk soort klacht iemand het meeste last heeft, hangt voor een deel af van de eigen persoonlijkheid. Maar in grote lijnen vertonen alle whiplashpatiënten dezelfde reeks van klachten, zoals ook blijkt uit het eigen onderzoek dat ik daarnaar heb gedaan (hoofdstuk 14). De nadruk ligt in dit boek op de behandeling. Voor een goede behandeling is het nodig om inzicht te hebben in de psychologische impact van een ongeluk, en op de verschillende manieren waarop mensen omgaan met whiplashklachten. I NLEIDING 7

8 Whiplash-inloop :26 Pagina 8 Ook hieraan besteed ik ruim aandacht. Het is een onderwerp dat elders niet of nauwelijks aan de orde komt. Whiplashpatiënten vinden het vaak moeilijk om te accepteren dat ze door een ongeluk, waar ze vaak zelf geen schuld aan hebben, allerlei dingen niet meer kunnen doen, die hen voordien gemakkelijk afgingen. Als de buitenwereld dan ook nog eens wantrouwig reageert op hun klachten, wordt het wel erg lastig om de eigen situatie nuchter onder ogen te zien. De één vraagt dan teveel van zichzelf, om te bewijzen dat hij geen aansteller is, de ander kiest voor de slachtofferrol, om op die manier duidelijk te maken dat er echt wat aan de hand is. Het valt niet mee om de juiste balans te vinden. Een hulpverlener die begrijpt wat er aan de hand is kan dan een goede dienst bewijzen. Maar ook van begripvolle werkgevers, collega s en huisgenoten kan een enorme stimulans uitgaan voor de whiplashpatiënt om zich zo snel en goed mogelijk aan te passen aan de nieuwe situatie. Met dit boek hoop ik iets van de verwarring over whiplash weg te nemen. Vooral door te laten zien wat de meest effectieve manieren zijn om van klachten af te komen, of er mee te leren omgaan. Ik zal aangeven welke medische ingrepen wel en niet zinvol zijn. En ik zal vooral aandacht besteden aan adequate en niet-adequate psychologische reacties op de veranderingen die je kunt doormaken als je een ernstig ongeluk hebt meegemaakt waarbij sprake was van een zweepslag in de nek. Omdat het opnieuw aanpassen aan de omgeving zo belangrijk is voor iemand met whiplash, besteed ik ook enkele hoofdstukken aan het reïntegratieproces op het werk en aan de juridische afwikkeling van schadeclaims. 8 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING

9 Whiplash-inloop :26 Pagina 9 1 Uit het lood Zoals ik in de inleiding al aangaf botste ik in 1997 al schaatsend met mijn hoofd tegen een brug. Twee weken na het ongeluk stelde de huisarts bij mij een whiplash vast en schreef bedrust voor. Ik wist niets van whiplash af en de informatie die ik erover kon vinden, was erg summier. Wat ik wel wist, was dat ik van de ene op de andere dag van een actief manager en psychotherapeut was veranderd in een patiënt. Onderstaand verslag laat zien dat het herstelproces bij mij U IT HET LOOD 9

10 Whiplash-inloop :26 Pagina 10 niet in een rechte opwaartse lijn ging. Het kende pieken en dalen. Op momenten dat ik me goed voelde, deed ik teveel, en als ik me minder voelde was ik wanhopig op zoek naar oplossingen. Dat kwam deels doordat ik niet accepteerde dat er iets mis was, maar ook door gebrek aan kennis. Dat heeft het herstel beslist vertraagd. Het ging er bij mij niet in dat whiplash alles op zijn kop zette, ik keek in de spiegel en dacht: waarom gaat het niet beter, niet sneller, waarom kan ik niet méér? Het ongeluk Tweede kerstdag. Een zonnige winterdag. Ik ga schaatsen met Gerard, mijn man, in het Vondelpark. Bij een slootje stappen we op. Ik zoek houvast bij de overhangende wilgentakken, want ik kan nog niet zo goed remmen op mijn nieuwe noren en ben bang tegen anderen te botsen. Mijn man is enthousiast, hij vindt het goed gaan, ik sta rechtop op de schaatsen. We naderen een bruggetje. Ik schaats diep voorovergebogen, maar heb weinig vaart. Anderen schaatsen me in volle vaart tegemoet. Ik ben opnieuw bang te botsen en wil me afzetten aan de bovenkant van de brug. Ik strek mijn linkerhand uit op zoek naar de brug boven mijn hoofd. Plotseling stoot ik met mijn voorhoofd tegen de smeedijzeren boog die de brug ondersteunt. Ik klap achterover. Het is stil en donker om me heen, ik lig uitgestrekt op mijn rug. Langzaam voel ik me wegglijden, het is alsof een magneet me de tunnel inzuigt. Ik zweef de tunnel in en geef me over. Ik zie een wit licht aan het einde van de tunnel. Het voelt als een bevrijding, weg van de druk om altijd te presteren, een goede moeder te zijn die ook nog eens goed kan schaatsen. Ik hoef helemaal niets meer. Maar hoe prettig dit ook voelt, iets in me komt in verzet. Ik wil mijn kinderen groot zien worden, ik wil niet dood. Ik dwing mezelf mijn oogleden te bewegen en hoor stemmen boven me. Ze kan nog kijken, roept iemand verheugd. Het is alsof ik een baby ben, met allemaal gezichten boven de wieg. Ik open mijn ogen helemaal en kijk recht in het gezicht van een vreemde. Zijn ogen staan bezorgd. Hij zegt: We tillen haar naar de kant. Ik werk niet mee, blijf liever liggen. Ik voel me zo moe. Een paar mannen tillen me op en zetten me rechtop aan de rand van het slootje. Gerard gaat naast me zitten en onder- 10 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING

11 Whiplash-inloop :26 Pagina 11 Pas een tijd later merkte ik dat mijn herinneringen aan het ongeluk niet altijd klopten. Ik dacht dat Gerard achter me schaatste en nam het hem eigenlijk kwalijk dat hij me niet had gewaarschuwd. Hij kon toch zien dat daar die rand zat? En waar was hij direct na het ongeluk? In werkelijkheid schaatste hij een eind vooruit, hoorde de klap en is toen omgekeerd. Het gekke is dat tot op de dag van vandaag ik me eigenlijk niet kan voorstellen dat hij voor me schaatste. Natuurlijk geloof ik hem wel, maar mijn herinnering is anders. Herinneringen kloppen niet altijd, zo blijkt ook uit psychologisch onderzoek. Maar het gevoel dat je krijgt door zo n onbetrouwbare herinnering, bijvoorbeeld dat de ander je in de steek heeft gelaten, voelt wel als waar. De tip is om stil te staan bij je eigen verhaal over het ongeluk en het naast de versie van anderen te leggen. Ga ervan uit dat het kan dat je het mis hebt, dat de toedracht toch anders was dan je dacht. Ga ook na wat het ongeluk aan gevoelens en gedachten heeft veroorzaakt en corrigeer eventueel onredelijke gedachten en gevoelens. Daarnaast: gun jezelf tijd voor herstel. Schrap activiteiten, ook al is er een deadline. De wereld vergaat niet als je de deadline niet haalt. In mijn geval: dan komt de cursus er maar niet. Achteraf bleek dat er te weinig inschrijvingen waren en is de cursus niet doorgegaan. Alle moeite was dus voor niets. steunt me met zijn arm. Een man zit voor me op zijn hurken en vraagt me of ik mijn vinger naar het puntje van mijn neus kan brengen. Dat lukt prima. Niet meer schaatsen, zegt hij. Je kunt duizelig worden en je evenwicht verliezen. Een groep mensen staat in een halve cirkel om me heen. Een meisje geeft me een zakdoek om het bloed op mijn voorhoofd te stelpen. Er zit een snee boven mijn neusbeen, maar ik voel er niets van. Gerard wil voorzichtig met me terugschaatsen, naar de schoenen. Hij houdt me vast. Het lukt, maar alles draait om me heen. Ik zie mensen, maar ze lijken heel ver weg. Ook de geluiden komen van ver, het schijnsel van een lantaarnpaal zie ik door een waas. Als we door het Vondelpark teruglopen, komen bij mij de tranen. Het is helemaal mis, zeg ik. Het voelt erger dan toen ik tien was en een hersenschudding had. Gerard zegt dat hij zich kan voorstellen dat het pijn doet, de dreun klonk keihard. Thuis kruip ik meteen in bed. Gerard vult een theedoek met ijsklontjes en legt de doek op mijn oog. Mijn rechteroog kleurt blauw. Na een paar uur, bedenk ik me dat ik U IT HET LOOD 11

12 Whiplash-inloop :26 Pagina 12 voor morgen nog een tekst moet inleveren voor de brochure van de Kamer van Koophandel. Ik voel me niet in staat een letter op papier te zetten. Gerard wil me helpen, hij zet een stoel naast het bed, heeft pen en blocnote in de hand. Het gaat om een stressmanagementcursus? Röntgenfoto s laten maken Je kunt niet vlug genoeg mobiliseren, zegt mijn collega zo n twee weken na mijn ziekmelding. Dus in één sprong het bed uit en spijkerbroek aan. Voor niets heb ik twee weken op bed gelegen, op advies van de huisarts. Douchen zit er nog niet in, teveel moeite. Maar het is wel prettig dat mijn spijkerbroek ruimer zit. Ik val dus af van niets doen en weinig eten. Gerard dringt erop aan dat ik niet fiets als ik duizelig word. Ik vind het maar gezeur, wil onmiddellijk naar de dokter. Hij zet mijn fiets buiten en is zelf weg om brood te halen. Heerlijk om na twee weken weer buiten te zijn. Er hangt een lentegeur in de lucht. Helaas, bij de dokter staat: op iedere middag spreekuur, behalve op donderdagmiddag. Hoe kon ik dat vergeten zijn? Als uit een geknapte ballon lekt de energie weg. Ik haat het dat ik werkelijk alles vergeet. Ik steek over en lig bijna onder een auto. Ik had niet gezien dat er na de eerste nog een aankwam. Bij thuiskomst zie ik de voordeur wijd open staan. Hoe kan Gerard nou zo stom zijn? Zodra hij thuiskomt met de boodschappen vraag ik hem waarom hij de deur open had laten staan. Ze hadden de televisie, de paspoorten, de computers wel mee kunnen nemen! Hij kijkt me verbaasd aan. Jij was toch als laatste de deur uit? Ik ging voor jou met de fiets de trap af. Ik ben verbijsterd. Dat was ik helemaal kwijt. De volgende ochtend kan ik bij de dokter terecht. Ik blader in tijdschriften, zie foto s van balletdanseressen. Ongelooflijk hoe ze hun nek naar achteren kunnen buigen. Waarom zij wel en ik niet? Ik pieker over wat ik tegen de dokter moet zeggen. Ik ben bang dat hij me een aansteller vindt. Ik voel me nog beroerd, heb pijn in mijn nek en voel me misselijk en draaierig als ik me inspan. Ik wil weer aan het werk, maar ben als de dood dat ik het niet red. Ik hoor toch niet bij de groep chronische klachten? Ik ben nog niet binnen of ik begin al. Ik was 12 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING

13 Whiplash-inloop :26 Pagina 13 hier twee weken geleden. Was gevallen op het ijs. Moest van u twee weken plat op bed liggen, maar dat is nu voorbij. Hoe heet u ook al weer? Ik noem mijn meisjesnaam, mijn getrouwde naam, want ik weet niet hoe ik bij hem in de computer zit. O,ja, zegt hij. Ik som mijn klachten op: Ik ben vermoeid, vergeetachtig en ik kan me niet goed concentreren. Wat voor een werk deed u ook al weer? Manager en psychotherapeut. Daar hebt u uw hoofd wel bij nodig. Het blijft stil. De dokter denkt na. Ik wil nog een keer naar uw nek kijken, wilt u even uw trui uit doen? Daar had ik niet op gerekend, niet gedoucht en een bh aan met een kapot haakje. Straks krijg ik hem niet meer dicht. De dokter drukt op de spieren in mijn nek. Eén plek doet vooral pijn. Toch maar even zeker weten dat er niets gebroken is. U moet voor foto s naar het ziekenhuis. Met Gerard bedenk ik s avonds welk werk ik kan doen waarbij ik mijn hoofd niet nodig heb. Fotograaf misschien? Maar ook daar heb je je hoofd bij nodig, moet je oog hebben voor het opvallende detail. Welke werkgever wil een kip zonder kop aan het werk? Maandagochtend in het ziekenhuis. Aan de balie staan drie verpleegsters te kletsen. Nog iets leuks vandaag op de televisie? Eentje zoekt haastig haar papieren bij elkaar. Ik heb nu geen tijd, moet nu naar les. Ik moet wachten, de arts is opgeroepen. Het is geen saaie wachtkamer. Een kleurig geklede vrouw zit tegenover me. Ze draagt een bril met vliegmontuur, zwarte legging, met daaronder oranje gestippelde pantykousjes. Over haar dierentrui met zwarte blokjes draagt ze een bruine gevoerde jas. Twee Turkse mannen komen aangelopen, eentje zwaait er opgelucht met foto s. Ik blader in een tijdschrift, zie een mooie lippenstift en schrijf snel het merk op. Leuk, een nieuwe lippenstift voor als ik weer aan het werk ga. Ik loop mee met een juffrouw in witte jas. Ze legt alles uit. We maken eerst vijf foto s: een voor- en een achteraanzicht, één opname door de geopende mond voor het atlas- en draaiergebied, een zijdelingse opname en een schuine opname. Als uit die foto s geen beschadiging blijkt en u kunt uw nek rekken U IT HET LOOD 13

14 Whiplash-inloop :26 Pagina 14 Wat heeft geen zin Achteraf blijkt dat het advies van mijn huisarts om twee weken plat op bed te liggen, geen goed advies was. Ook anderen raad ik dat niet aan. De spieren verslappen, de doorbloeding vermindert. Je voelt je meer patiënt. De huisarts gaf dit advies, omdat hij dacht aan een combinatie van whiplash met hersenschudding. Maar ook bij een hersenschudding wordt niet meer het advies van bedrust gegeven (informatie van neuroloog Jos van de Nes). Zijn tweede actie bestond uit doorverwijzing voor röntgenfoto s. Hij deed dat om ernstige beschadigingen uit te sluiten. Dat is zinvol. Maar een eventuele beschadiging aan bijvoorbeeld de tussenwervelgewrichten wordt pas na twee jaar geconstateerd. Zijn derde interventie: verwijzing naar de fysiotherapeut, had niet veel zin. Ook uit de richtlijnen van de KNMF blijkt dat fysiotherapie alleen zin heeft bij ernstige pijnklachten en wanneer iemand wat meer geactiveerd moet worden. Bij mij versterkte de fysiotherapie de klachten. Mijn eigen bezoekjes aan de huisarts waren zinloos. Ik probeerde een gevoel van onmacht te doorbreken, hoopte op de oplossing, kon niet accepteren dat ik pijn had en me niet goed voelde. Die onmacht bezorgde me een hoop onnodige stress en heeft ongetwijfeld het herstel belemmerd. Wat kun je wel doen? Voor de huisarts geldt dat deze voorlichting kan geven over wat whiplash is, hoe het herstel in het algemeen verloopt en welke dingen je wel kunt doen en welke niet. Een goed advies is bijvoorbeeld om zoveel mogelijk de normale dingen te doen. Een aantal dingen kun je in het werk niet doen, ik kon bijvoorbeeld geen therapie geven, maar sommige activiteiten, zoals de post beantwoorden, lukten wel. Het is prettig om werk te doen dat je thuis kunt doen. Werk waar geen deadline aan vastzit. Zo ben ik een brochure gaan vormgeven voor mishandelde, allochtone vrouwen. Ook bracht een collega iedere week de post. Het was werk dat ik in mijn eigen tempo kon doen, met de gordijnen dicht als ik hoofdpijn kreeg van het licht. Het gaf me een goed gevoel iets nuttigs te kunnen doen. Daarnaast gaf ik me op voor een cursus verhalen schrijven bij de Volksuniversiteit. Wellicht voor het eerst sinds jaren koos ik voor iets wat ik zelf wilde. Ook anderen raad ik dit aan: het is belangrijk voor je herstel dat je keuzes gaat maken en dingen doet die je echt zelf wilt. Veel activiteiten in het huishouden waren te hoog gegrepen. Zo kon ik geen ramen lappen, stofzuigen, keukenkastjes schoonmaken. Ook koken verliep moeizaam, omdat ik geen twee dingen tegelijk kon doen. Maar ik kon wel thee zetten, de kinderen helpen bij het huiswerk en een paar lichte boodschappen doen. 14 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING

15 Whiplash-inloop :26 Pagina 15 en strekken, dan maken we nog wat foto s, waarbij u uw nek iets meer moet draaien. Maar alleen als het nodig is. Ik schaam me ervoor, maar ik hoop een beetje dat ze wel wat vindt op de foto s. Maar ik verwacht het niet. Iedereen zegt dat er bij whiplash niets te zien is op de foto s. Je ziet de beschadigingen alleen bij autopsie. Terwijl ze de foto s neemt, voel ik alleen maar twijfel. Misschien stel ik me maar aan. Wel vermoeiend, vijf foto s. Ik dacht dat ik na één klaar zou zijn. Na vijf foto s zegt de verpleegkundige dat ik naar huis mag. Ik ben in de war. Is dat goed nieuws of niet? s Middags meldt de dokter telefonisch de uitslag. Er is niets te zien op de foto s, u moet het rustig aan doen. In feite gaat het om een overrekte spier die alleen met rust geneest. Het kan wel maanden duren. Weer aan het werk Drie maanden na het ongeluk ben ik weer op het werk aanwezig. Kort daarvoor belde een collega me thuis en zei: Ik hoorde dat je een dwarslaesie had Gelukkig niet, maar een dergelijke opmerking maakte voor mij de terugkeer naar het werk nog urgenter: er moeten niet al teveel gekke verhalen over mij rondgaan op het werk. De bedrijfsarts denkt anders over mijn terugkeer op het werk. Ze lijkt het verzuim van het werk luchtig op te vatten. Ze zegt: Rust jij maar lekker uit. Ga fijn naar muziek luisteren, je ontspannen. Maar op mijn werk is er een reorganisatie op handen. We gaan fuseren met drie andere instellingen en drie afdelingen worden samengevoegd. Een van ons zal het nieuwe hoofd worden. Ik wil me niet zomaar aan de kant laten schuiven en zorg ervoor dat ik bij belangrijke vergaderingen ben. De terugkeer valt niet mee. Ik vind de sfeer op het werk zo vervelend, dat ik solliciteer naar de functie van directeur bij een andere instelling. Ik word getest voor deze nieuwe functie en blijk nog goed in taal te zijn, maar de rekenvaardigheden zijn dramatisch slecht. Dat merk ik ook in het werk. Als manager krijg ik de exploitatie-overzichten van de afdeling, maar ik begrijp ze niet meer. Ik kan dus niet meer sturen op financiën. Dat is iets waar ik me voor schaam, ik wil niet dat anderen dat weten, het verzwakt mijn positie. Ik verberg dat ik dingen niet snap. De sollicitatiecommissie kiest ondanks de uitslag van de test toch voor mij. Maar ik haak af. Ik ben bang U IT HET LOOD 15

16 Whiplash-inloop :26 Pagina 16 dat ik het niet aankan en teveel op mijn tenen moet lopen. Ik moet er niet aan denken dat ik zo n functie aanneem en vervolgens faal. Dan maar liever helemaal niet. Voor een jaar word ik benoemd als hoofd van de afdeling Preventie Zorg en Onderzoek in de gefuseerde organisatie. Aan de benoeming zijn wel regelmatige functioneringsgesprekken gekoppeld. Ik moet diplomatieker worden, minder snel geïrriteerd raken. Whiplash heeft nog wel effect. Ik maak dubbele afspraken. Schrijf in mijn agenda bij mij, maar weet dan alleen dat er een overleg bij mij is, niet met wie of waarover. Collega s zeggen soms dat ik er beroerd uitzie, soms dat ik vuurrood ben. Dat klopt wel, als ik me maar even druk maak, ga ik zweten. Ik ben erg gevoelig voor stress, het lijkt wel of die zonder filter binnenkomt. Ik blijf snel geïrriteerd en mijn nieuwe collega s vinden me een bitch. Ook mijn directeur ziet dat het nog niet zo goed gaat en ze raadt aan de zomervakantie te verlengen met een maand. Zodat ik echt uitgerust weer aan de slag kan en kan opbouwen naar fulltime. Tien maanden na mijn ziekmelding werk ik fulltime, maar heb ik me op advies van de bedrijfsarts nog niet volledig beter gemeld. Ik werk gedeeltelijk nog op arbeidstherapeutische basis. Maar door fulltime te werken, hoop ik me beter te kunnen melden voordat ik in de WAO beland. De lichamelijke klachten, hoofdpijn, misselijkheid, een soort migraine, zijn er nog steeds, maar ik negeer ze. We zitten midden in de reorganisatie, ik moet eten met collega-managers, hele dagen vergaderen. Eigenlijk een veel te grote belasting, maar ik wil mijn baan graag houden. Op een zaterdagochtend, na een drukke week, geef ik over, geen eten, maar bloed. Driemaal. Ik voel me uren hondsberoerd, het duurt lang voordat er een weekenddokter langskomt. Die constateert een maagbloeding en geeft me medicijnen. Langzaam kom ik tot rust. Op maandag vertel ik mijn collega s wat er gebeurd is, ik ben bang voor een herhaling. Even later gaat de telefoon. De directeur wil me spreken: Je gaat naar huis en meldt je bij de bedrijfsarts. Ik verbied je de eerste twee maanden op het werk te komen. Ik moet huilen, de secretaresse troost. Een collega vraagt: Wat is er zo erg aan? Ik weet niet wat ik mijn cliënten moet vertellen. Ik heb iets dat niet zichtbaar is, niet controleerbaar. Misschien is het wel kanker, heb ik slokdarmkanker. Of, zoals de dokter zegt: een maagzweertje. 16 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING

17 Whiplash-inloop :26 Pagina 17 Vrijwel iedereen wil uit de WAO blijven. Ik probeerde dus voordat de termijn verstreek, volledig te werken. Het was me bijna gelukt na een jaar volledig aan de slag te zijn. Maar echt goed voor mezelf zorgen deed ik niet. Ik maakte keuzes, maar trok daar niet de consequenties uit. Zo volgde ik een intensieve schrijfcursus en wilde daarnaast fulltime aan de slag. Ook ging ik drie keer per week naar fitness. De zware belasting maakte dat ik veel afviel, het maakte me brozer en kwetsbaarder. De conflicten stapelden zich op. Niet alleen op het werk, maar ook thuis. Dat ik zo niet door kon gaan, was voor de omgeving duidelijk, maar ik wilde er niet aan. De klachten namen eerder toe dan af. Heel vaak misselijk, pijn in de nek en een gevoel van uitputting. Veel vergissingen, papieren verkeerd invullen, dingen verkeerd wegzetten, dubbele afspraken maken. Het was nauwelijks te beïnvloeden: iedere keer dat ik faalde, spoorde ik mezelf aan nog meer te doen, om te bewijzen dat het goed ging. Harde confrontaties op het werk hielpen ook niet echt, ik deed toch wat ik zelf wilde, ook al was dat niet goed voor me. Voor een deel deed ik wat goed voor me was, kiezen voor wat ik echt leuk vond, maar voor een deel ging ik de mist in omdat ik mijn eigen grenzen niet accepteerde. Bijna een jaar na de whiplash ben ik in het ziekenhuis voor een maagonderzoek, een gastro-entroscopie. Een zuster sprayt mijn keel. Dan glijdt de slang er makkelijker in. Het smaakt naar bittere amandelen. Ik mocht kiezen tussen verdoving of niet. Ik ben veel sneller klaar zonder verdoving, dus daar gaat mijn voorkeur naar uit. Als een visje in een aquarium zwemt de slang rond in mijn maag. Hij duikt kopje onder en onderzoekt alle hoeken en gaten. Diagnose: niets aan de hand. Het zal een scheurtje in de maag geweest zijn. Voortaan minder wild braken, is het advies van de maag-darmspecialist. Alsof ik van braken een gewoonte maak! Maar ik ben wel dolblij dat er niets aan de hand is, fiets onderweg naar huis langs de bakker en neem tompoezen mee om het te vieren. Het is jammer dat ik straks een jaar ziek ben en in de WAO zit, maar het is heerlijk dat ik niet aan een ernstige ziekte lijd. Genezen Het tweede herstelproces, na de maagbloeding, duurde een half jaar. In die periode ging het werk een steeds belangrijker plek innemen. Ik leverde een gevecht om mijn plek binnen de organisatie te houden. Ik haalde een bureau voor rechtsbijstand erbij, ik wilde koste wat het kost voorkomen dat ik ont- U IT HET LOOD 17

18 Whiplash-inloop :26 Pagina 18 slagen zou worden. Uiteindelijk is het me gelukt de functie van manager te vervullen. Naast het werk volgde ik een cursus aan de schrijversvakschool en schreef aan een nieuw boek over. Ik schiep de mogelijkheid om uit een werksituatie te komen die niet goed voor me was en in een ander bedrijf te werken en gedeeltelijk met schrijven mijn geld te verdienen. Ik ben nu acht jaar verder en heb bij vlagen nog last van de whiplashklachten. Vaak op een zelfde manier als een ander last heeft van spanningsklachten. Dan is het een signaal om het rustiger aan te doen. Soms ook heb ik plotseling, heel onverwacht geen energie meer. Dan ga ik na hoe het komt. Al een paar keer heb ik ervaren dat ik als ik tegen de wind inloop, op Vlieland soms tegen de storm in, ik daarna geen energie meer heb. Het gebeurt me ook met fietsen tegen harde wind in. Ik fitness en wandel regelmatig, dus mijn conditie is wel op orde. Dan realiseer ik me dat ik waarschijnlijk tegen de wind in mijn nek erg aanspan. Dat gaat niet goed. Net zo heb ik ervaren dat een rugzak dragen mijn energie tot nul reduceerde. Aandacht voor de gevolgen van whiplash heeft uiteindelijk geleid tot een aanpassing in mijn belastbaarheid. Dit was goed te realiseren door als freelancer te gaan werken en zelf mijn tijden te kunnen indelen. Financieel wilde ik niet meer de druk en de spanning van het geld moeten verdienen. We hebben ons huis verkocht en wonen nu in een huurhuis. Het herstel van whiplash kost tijd en vergt aanpassing. De sleutel tot herstel ligt in het proces van eigen keuzes maken en grenzen bewaken. Alleen op die manier doorbreek je de tredmolen van kleine stapjes vooruit en weer achteruit. 18 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING

19 Whiplash-inloop :26 Pagina 19 2 Een verwarrende ziekte Een whiplash overkomt je volkomen onverwacht. Meestal gebeurt de whiplash door een kop-staartbotsing in het verkeer. Na zo n auto-ongeluk ben je doorgaans opgelucht dat je het er levend vanaf hebt gebracht en vind je het normaal als je pijn in je hoofd en in je nek voelt. Soms verdwijnen die klachten in de eerste dagen na het ongeluk, om daarna in alle hevigheid terug te komen. Vaak weet je dan niet wat er aan de hand is en hoe je die klachten moet duiden en hoe je ermee om moet gaan. Ook voor artsen is het moeilijk om een duidelijke diagnose te stellen. En juist doordat je niet weet hoe je met je klachten om moet gaan, kunnen ze erger worden. Om dat te voorkomen is het goed te weten wat er onder whiplash wordt verstaan, wat de klachten zijn, hoe lang die meestal duren en wat je het beste kunt doen om die klachten tot een minimum te beperken. E EN VERWARRENDE ZIEKTE 19

20 Whiplash-inloop :26 Pagina 20 Ervaringen met whiplash Zo n 20% van de whiplashongevallen wordt niet door een kopstaartbotsing veroorzaakt. Andere oorzaken zijn: een ongeluk met fiets of brommer, een val van de trap, sportongelukken, met name duiken, en andere ongelukken waarbij je je hoofd stoot en naar achteren valt. JOHN zegt over zijn auto-ongeluk: Kortgeleden was ik als passagier van mijn carpoolmaatje betrokken bij een kettingbotsing. Wij waren nummer vier in de rij van vijf personenauto s. Wijzelf botsten dan weliswaar op nummer drie, maar doordat wij nog behoorlijk konden remmen, viel die klap nog wel mee; ik zag die botsing per slot van rekening ook aankomen. Op dat moment wist ik echter al zo goed als zeker dat we van achteren de volle laag zouden krijgen, alleen het exacte moment waarop was voor mij de vraag. Die klap was vervolgens behoorlijk heftig en gelukkig was dat ook het einde van de kettingbotsing. Ondanks de schrik was ik redelijk bij mijn positieven. Toen ik merkte dat ik zelf niets ernstigs had, keek ik naar mijn maatje, die languit op zijn platgeslagen stoel lag. We konden aan zijn kant nog uit de auto komen. Gelukkig bleek er verder ook niemand gewond en nadat ik 112 had gebeld voor politie en berging van de autowrakken werd er na enkele minuten alweer wat gegrapt en gelachen; we waren tenslotte toch maar heelhuids uit de auto s gekomen. Kort na het ongeluk voelde John zich opgelucht. Zo gaat dat ook bij anderen: ze zijn blij er heelhuids vanaf gekomen te zijn. De stijfheid die ze voelen in de nek, komt van de schrik, denken ze. De overheersende gedachte is: het had veel erger kunnen zijn. Dat was ook de gedachte van een oudere vrouw, die een ernstig ongeluk meemaakte en zag dat een verkeersbord op de plaats van de achterbank stond. Normaal zat daar mijn kleindochter, zei ze. Ik vond het eerst heel normaal dat ik van top tot teen stijf was en duizelig. Dat verwacht je na zo n klap. Een week na het ongeluk, toen ik op krukken probeerde te lopen, ging dat niet. Ik had vreselijk veel last van mijn nek. Ik liet de huisarts komen en die dacht aan whiplash. Hij stuurde me voor foto s door naar de neuroloog. Na enkele dagen merk je dat de pijn niet overgaat. 20 W HIPLASH, EEN STRIJD OM ERKENNING