Opleiding Duurzaam Gebouw: Buitenschrijnwerk: hoe kiezen?

Transcriptie

1 Opleiding Duurzaam Gebouw: Buitenschrijnwerk: hoe kiezen? Leefmilieu Brussel ERFGOEDWAARDE VAN SCHRIJNWERK IN HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST Jérôme BERTRAND, Stadswinkel

2 Doelstellingen van de presentatie De erfgoedwaarde van de oude vensters in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de kijker zetten Enkele ijkpunten meegeven om het patrimoniaal belang van de vensters te beoordelen Niet alleen het behoud van erfgoed komt aan bod, maar ook economische en ecologische argumenten voor het behoud van bestaande ramen. 2

3 Plan van de uiteenzetting 1. Beoordeling van de erfgoedwaarde van de oude ramen 1.1. Evolutie van het venster en architecturale compositie 1.2. Toebehoren van vensters 1.3. Geschiedenis van technieken 1.4. Moeilijkheden bij vervanging van ramen 2. Economisch argument voor het behoud van oude ramen 3. Ecologisch argument voor het behoud van oude ramen 3

4 1. Beoordeling van de erfgoedwaarde van de oude ramen Heeft het gebouw erfgoedwaarde? Is het beschermd? Beschermingsperimeter van een beschermd goed? Gebieden van culturele, historische, esthetische waarde of voor stadsverfraaiing?... Inventaris? Waardevol stadsgeheel (cfr. veel voorkomend raamwerk tussen 1850 en ). Hebben de vensters historische, esthetische of technische waarde? materialen onvervangbaar (hout van uitzonderlijke kwaliteit, speciaal glas, opmerkelijk hang- en sluitwerk,...) opmerkelijke typologie (bv.: indeling met glasroeden, glas-inloodramen, schuiframen, gepatenteerde systemen,...) Zijn de vensters oorspronkelijk? Komen ze overeen met een belangrijke verbouwingsfase van het gebouw?

5 Beslissingsboom Beslissingsboom Geval per geval, naargelang van de prioriteiten van de bouwheer, van de nagestreefde prestatie, de beoogde interventie, 5

6 1.1. Evolutie van het venster en architecturale compositie

7 Eind 18e eeuw Begin 19e eeuw

8 Het venster in de 19e eeuw Emile Van Leemputten, academietekening (detail), coll. AAM

9 Vlaamse neorenaissance

10 Art nouveau

11

12

13 Beaux-Arts-stijl 13

14 Art deco 14

15 Modernisme 15

16 Het gezicht van de gevel

17 1.2. Toebehoren van vensters

18 Het oude raam moet worden beoordeeld samen met de onderdelen die het aanvullen. Binnenluik: omstreeks 1800 Opvouwbaar buitenluik: omstreeks 1875 Jaloezie: omstreeks 1880

19

20

21 1.3. Geschiedenis van de technieken

22 Vensters en geschiedenis van de technieken Schrijnwerkerij omstreeks 1900 Coll. Norma - Malonne Glasblazerij omstreeks 1900 Vrouwen dragen glazen buizen Coll. Guido Vanderhulst 22

23

24

25

26 Pomp- of krukspanjolet

27 Hotel Zegers-Regnard, Brussel, Paul Hankar, 1894, coll. MRAH Foto: AAM

28 Hengsel, fits, paumelle

29 1.4. Moeilijkheden bij vervanging van ramen

30 Onderzoek van verhoudingen Henri Beyaert, Typetekening schrijnwerk,1872 coll. AAM 30

31 Standaardisering Hedendaags standaardraam met drie aanslagen en een dubbele pakking. De vleugel en het kozijn zijn allebei gevormd uit een doorlopend profiel.

32

33

34

35 Foto: Jacques ADNET

36 Foto ARAU

37

38 Alles begint bij een goed ontwerp Frederic Hossey - AAC

39 Frederic Hossey, architect - AAC

40 Frederic Hossey - AAC

41 Raam voor passief- of lage-energiegebouw: door de dikte van de profielen, voor het driedubbel glas en een zo laag mogelijke U- waarde van het raam, is het moeilijker de zeer performante ramen van vandaag in een oude gevel te zetten.

42 2. Economisch argument voor het behoud van oude ramen 42

43 Rekenblad van de website Energie +

44 Vervanging van ramen: prijs per m 2 Standaard vervanging meranti + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Standaard vervanging eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Standaard vervanging eik + buitenlijstwerk + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Vervanging kopie eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Bron: Centre Urbain - Stadswinkel, J. Bertrand, Economische analyse van de ingrepen aan oude ramen, BRC, december 2013.

45 Vervanging van ramen: terugverdientijd zonder overheidssteun Standaard vervanging meranti + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Standaard vervanging eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Standaard vervanging eik + buitenlijstwerk + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Vervanging kopie eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K 24,4 jaar 35,3 jaar 65,1 jaar 33,7 jaar 41,7 jaar 93 jaar 43,7 jaar 54,2 jaar 120,9 jaar 101 jaar 126 jaar 129,4 jaar Deze berekeningen van de terugverdientijd zijn gemaakt met het rekenblad op de website Energie plus

46 Vervanging van ramen: terugverdientijd met overheidssteun Standaard vervanging meranti + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Standaard vervanging eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Standaard vervanging eik + buitenlijstwerk + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K Vervanging kopie eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K 19,5 jaar 30,4 jaar 60,2 jaar 27,3 jaar 35,4 jaar 86,7 jaar 37,4 jaar 47,9 jaar 114,5 jaar 94,7 jaar 120 jaar 123 jaar Berekeningen uitgevoerd rekening houdend met de renovatiepremies en de energiepremie 2013 voor een gemiddeld inkomen. De berekeningen zijn gemaakt met het rekenblad op de website Energie plus

47 Verbetering van de energieprestatie van de bestaande ramen: terugverdientijd zonder overheidssteun Dubbel glas in bestaande ramen: DV U =1,2 W/m 2.K Enkel glas met lage emissiviteit in bestaande ramen: U = 3, 4 W/m 2.K 19,9 jaar 24,2 jaar 49,4jaar 55,1 jaar 77 jaar 127,2 jaar Voorzetraam 4 mm (helder glas) 32,6 jaar 44,1 jaar 71 jaar Standaard dubbel venster sapelli + verf + DV U =1,1 W/m 2.K Dubbel venster kopie eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K 22,7 jaar 28,1 jaar 62,6 jaar 90,2 jaar 112,8 jaar 115,5 jaar Deze berekeningen van de terugverdientijd zijn gemaakt met het rekenblad op de website Energie plus

48 Verbetering van de energieprestatie van de bestaande ramen: terugverdientijd met overheidssteun Dubbel glas in bestaande ramen: DV U =1,2 W/m 2.K Enkel glas met lage emissiviteit in bestaande ramen: U = 3, 4 W/m 2.K 10,5 jaar 15,1 jaar 40,3 jaar 55,1 jaar 77 jaar 127,2 jaar Voorzetraam 4 mm (helder glas) 32,6 jaar 44,1 jaar 71 jaar Standaard dubbel venster sapelli + verf + DV U =1,1 W/m 2.K Dubbel venster kopie eik + verf + DV U = 1,1 W/m 2.K 21,6 jaar 27 jaar 61,5 jaar 89,1 jaar 111,7 jaar 114,4 jaar Berekeningen uitgevoerd rekening houdend met de renovatiepremies en de energiepremie 2013 voor een gemiddeld inkomen. De berekeningen zijn gemaakt met het rekenblad op de website Energie plus

49 Voorbeeld van terugverdientijd voor de isolatie van een bestaand dak U-waarde van het dak voor isolatie: 3 W/m 2.K U-waarde van het dak na isolatie: 0,25 W/m 2.K Kostprijs: 60 euro/m 2 Terugverdientijd berekend aan de hand van het rekenblad Energie Plus = 4,3 jaar zonder premies en belastingaftrek!

50 5. Ecologische argumenten voor het behoud van ramen De milieu-impact van vensters moet worden bekeken volgens twee complementaire benaderingen: De mogelijkheden voor verbetering van de energieprestatie van het gebouw door een ingreep aan de vensters: gewoonlijk gaat men ervan uit dat de vensters goed zijn voor ongeveer 20% van het thermisch verlies van een woning (dak = 30%, muren = 30%, vloer = 20%). Dit zijn echter gemiddelden, die sterk variëren volgens de typologie van de gebouwen (2, 3 of 4 gevels) en de verhouding van de muuropeningen. De analyse van de levensduur van de vensters Hierbij wordt gekeken naar de milieu-impact van een product, een dienst of een activiteit, van de ontginning van grondstoffen tot de afvoer van het afval. De bestudeerde aspecten zijn: het al dan niet hernieuwbare karakter van de gebruikte grondstoffen, de emissies van verontreinigende stoffen, en de grijze energie, m.a.w. de energie die nodig is voor de productie en de verwijdering.

51

52 Milieubalans van wanden Architecture & Climat Kolom 1 = pvc / kolom 2 = hout-aluminium / kolom 3 = hout (zonder label)

53 Enkele vaststellingen De levenscyclusanalyses worden alleen uitgevoerd voor nieuwe ramen. Deze LCA s, die worden uitgevoerd volgens verschillende methodes, leveren resultaten op dit onderling moeilijk te vergelijken zijn. Er kunnen wel trends worden vastgesteld: houten ramen lijken beter dan andere materialen, op voorwaarde dat het hout uit duurzaam beheerde bossen komt (waardoor tropisch hout meteen uitgesloten is, tenzij het gelabeld is) De beglazing lijkt minder zwaar door te wegen dan het raam in de balans van de milieu-impact van de vensters Volgens de LCA s zouden de hedendaagse vensterramen een levensduur hebben van 30 tot 50 jaar Dit staat in contrast met de lange levensduur van de oude ramen: dankzij een regelmatig onderhoud zijn veel ervan na meer dan 100 jaar nog in goede staat Wanneer komt er een LCA die het behoud van een bestaand raam vergelijkt met de vervanging ervan?

54 Interessante tools, websites, enz.: BERTRAND Jérôme, Houten schrijnwerk Erfgoed en comfort verenigen, Directie Monumenten en Landschappen, Onderhoudsboekje, collectie Kunst in de straat, Brussel, heruitgave Hennaut Eric et Demanet Marie, Hout en metaal in de Brusselse huisgevel, Koning Boudewijnstichting, Archieven van Moderne Architectuur, Brussel, Heymans Vincent, Les dimensions de l ordinaire, La maison particulière à Bruxelles, fin XIXe début XXe siècle. L Harmattan, Paris, Websites

55 Referentie Gids duurzame gebouwen: G_MAT00 Duurzaam materiaalgebruik G_MAT01 De levenscyclus van materialen: analyse, informatiebronnen en keuzehulpmiddelen G_MAT07 Duurzame keuze van raamkaders 55

56 Wat moet worden onthouden van de uiteenzetting De vensters zijn een belangrijk onderdeel van de compositie van een gevel. Een vervanging door een verkeerd model kan een gevel zo goed als onherstelbaar verminken. De erfgoedwaarde van de ramen houdt verband met het uitzicht ervan, maar ook met het feit dat ze getuigen zijn van de geschiedenis van de technieken, en dat ze vaak gemaakt zijn van zeldzame materialen die niet langer worden geproduceerd De vervanging van oude ramen die nog in goede staat zijn, is financieel niet rendabel, vooral indien het om complexe vormen gaat. Het ecologisch voordeel van deze vervanging is ook helemaal niet bewezen. Het behoud van de bestaande ramen en de verbetering van hun (thermische, akoestische, ) prestaties moet dus moet voorrang worden overwogen wanneer ze nog in voldoende goede staat zijn. 56

57 Contact Jérôme BERTRAND Renovatieadviseur Centre Urbain-Stadswinkel asbl-vzw Anspachlaan Brussel Gegevens : +32(0) jerome.bertrand@curbain.be 57

58 Infoloket Telefonische infolijn Erfgoed / Energie / Renovatie / Stedenbouw Sint-Gorikshallen Sint-Goriksplein Brussel van dinsdag tot vrijdag, van 10 tot 17 u, zaterdag, van 14 tot 17 u info@curbain.be