Zelfregie & burn-out HOE VOORKOM JE EEN BURN -OUT?

Transcriptie

1 Zelfregie & burn-out HOE VOORKOM JE EEN BURN-OUT?

2 Inhoudsopgave E-college Veranderingen in de zorg Van zz naar gg Voor- en nadelen Zelfregie Vier elementen Belangrijke begrippen Instrumenten en methoden Casus Probleemstelling Burn-out Stress Voorkomen van een burn-out Herkennen van stress Grenzen leren stellen Gezonde leefstijl Mindfulness Conclusie

3 Veranderingen in de zorg In 2020 meer chronische aandoeningen dan tijdelijke aandoeningen beperkingen in maatschappelijke participatie Emancipatie van burgers, cliënten en patiënten Kritischere zorgconsument Zorgconsument wordt mondiger Volwaardige participatie: met beperkingen toch je leven kunnen leiden Burger wil gezond zijn en blijven (Brink, 2013; Raad voor de Volksgezondheid & Zorg, 2010)

4 Van zz naar gg Van ziekte en zorg naar gedrag en gezondheid, want: Het gaat in eerste instantie niet meer om de ziekte en genezing Zorgconsument wil gezond blijven en meedoen in de samenleving Gevolgen patiënt/cliënt Meer eigen verantwoordelijkheid Actieve houding t.o.v. gezondheid Gevolgen zorgverlener Meer aandacht voor preventie Behandeling gericht op samenleving (participatie) Patiënt/cliënt coachen bij zelfmanagement (Raad voor de Volksgezondheid & Zorg, 2010)

5 Voor- en nadelen Voordelen verschuiving in zorg De zorgconsument krijgt meer ruimte om zelf initiatieven te nemen (Brink, 2013). Zorgconsument wordt beloond voor gezond gedrag (Raad voor de Volksgezondheid & Zorg, 2010). Zorgverlener heeft een ondersteunende en coachende rol. De zorgconsument heeft een actieve rol (Brink, 2013). Nadelen verschuiving in zorg Er ligt meer eigen verantwoordelijkheid bij de zorgconsument en er wordt een actievere houding van de zorgconsument t.o.v. gezondheid verwacht (Raad voor de Volksgezondheid & Zorg, 2010). Wanneer je zorg nodig hebt moet je er meer voor betalen (Raad voor de Volksgezondheid & Zorg, 2010). Het vereist een nieuw denken van zorgverleners, waardoor ze toch in oude gewoontes terug kunnen vallen (Brink, 2013).

6 Zelfregie Definities: Lineke Verkooijen: het organiseren/coördineren van het eigen leven met als doel een goed leven in eigen ogen. MOVISIE: het richting geven aan het leven, ook wanneer men een beroep op anderen moet doen voor steun bij zelfredzaamheid of participatie. Brink: zelfregie is het zelf beslissen over het eigen leven (met eventuele ondersteuning daarbinnen). Dit sluit aan bij de huidige veranderingen in de zorg en is hierin nodig Vier elementen van zelfregie 1. Eigenaarschap 2. Eigen kracht 3. Motivatie 4. Contacten (Brink, 2013) Belangrijke begrippen bij zelfregie Zelfredzaamheid Eigen kracht Eigen verantwoordelijkheid Zelfmanagement

7 Vier elementen van zelfregie Elementen van zelfregie Eigenaarschap Eigen kracht Motivatie Contacten Betekenis voor zorgconsument De cliënt beslist en heeft de leiding De eigen kracht en mogelijkheden van de cliënt zijn ook belangrijk De motivatie van de cliënt voor het vormgeven van een goed eigen leven Contacten met anderen en interactie met je eigen sociale netwerk (Brink, 2013; MOVISIE, 2012)

8 Belangrijke begrippen m.b.t. zelfregie Begrip Zelfredzaamheid Eigen kracht Eigen verantwoordelijkheid Zelfmanagement Kern Zelfstandig mee kunnen doen, dus wanneer je zonder compenserende voorzieningen kan meedoen in de samenleving ben je zelfredzaam, maar ook wanneer je mee kan doen in de samenleving mét compenserende voorzieningen. Zelf kunnen: talenten en mogelijkheden van mensen Zelf moeten of mogen Het kunnen inpassen van een chronische ziekte in je leven (Brink, 2013; Vilans, 2015)

9 Instrumenten en methoden 1/2 Instrumenten en methoden ter bevordering van zelfregie en zelfmanagement Zelfregie Cirkel van Gedragsverandering Draagkracht-draaglast analyse (MOVISIE, 2012) De cirkel is gebaseerd op het transtheoretisch veranderingsmodel (stadia van gedragsverandering). Hiermee krijg je inzicht in welke fase van gedragsverandering je zit. Zo weet je waar je aan moet werken om verder te kunnen werken aan de verandering. Dit versterkt eigenaarschap en motivatie. Deze analyse maakt inzichtelijk waarom een bepaalde situatie te veel kan zijn voor iemand. Zo wordt duidelijk waar er aan gewerkt kan worden: de draaglast moet afnemen en de draagkracht moet versterkt worden. Dit versterkt de eigen kracht en motivatie.

10 Instrumenten en methoden 2/2 Instrumenten en methoden ter bevordering van zelfregie en zelfmanagement Zelfmanagement Gesprekskaart Baas over je eigen gezondheid Self Management Screeninginstrument (SeMaS) Dit is een soort checklist met vragen en een paar aandachtsgebieden (zoals voeding, beweging en stress) ter voorbereiding op een gesprek bij een persoonsgericht consult, zodat degene met een chronische ziekte of beperking voor zichzelf duidelijk heeft wat zijn/haar wensen, doelen en acties zijn (Kennisplein Chronische Zorg, z.d.). Een screeningsinstrument dat inzicht biedt in zelfmanagementvaardigheden en waar je als zorgverlener bij een patiënt qua zelfmanagement nog moet investeren (Vilans, 2016).

11 Casus Mevrouw A. (46 jaar) ervaart veel stress in haar leven en is bang dat dit zal leiden tot een burnout, waardoor ze haar werk niet meer kan uitvoeren. Om de zelfregie van mevrouw A. in kaart te brengen heb ik gebruik gemaakt van de Cirkel van Gedragsverandering. Ik ben in mevrouw A. in gesprek gegaan en d.m.v. vragen stellen gebaseerd op de Cirkel van Gedragsverandering, kwam ik erachter dat mevrouw A. haar leefstijl wilt veranderen om een burn-out te voorkomen. Ze is namelijk eerder een keer overspannen geweest en ziet daarom in dat verandering nodig is, maar ze weet nog niet hoe ze dit gaat aanpakken. Hieruit blijkt dat mevrouw A. in de contemplatiefase zit: ze wilt veranderen, maar ze weet nog niet hoe. Nu ze dit weet, kan ze stappen tot actie gaan ondernemen (informatie zoeken over hoe ze haar leefstijl moet veranderen) waardoor ze in de volgende fase terecht komt: de voorbereidingsfase. Zo wordt de zelfregie van mevrouw A. gestimuleerd d.m.v. de Cirkel van Gedragsverandering.

12 Probleemstelling Aan de ene kant wordt de burger steeds mondiger en kritischer en wil hij/zij gezond zijn en blijven. Aan de andere kant leven we in een samenleving met een hoge prestatiedruk en veel prikkels (zoals social media, drukke omgeving etc.). Dit leidt tot stress wat op het lange termijn kan leiden tot een burn-out. In Nederland hebben 1 miljoen mensen last van burn-out klachten. Dit is van negatieve invloed op onze gezondheid en daarom is zelfregie van belang in het voorkomen hiervan. In het kader van regie nemen over het eigen leven en gezond zijn en blijven, leidt dit tot mijn vraag: Hoe kan je zelf een burn-out voorkomen? (TNO, 2015)

13 Burn-out Burn-out is een vorm van overspanning Belangrijke pijlers: moeheid en uitputting Psychische klachten Piekeren, prikkelbaar, slaapproblemen, geestelijk moe, gemakkelijk huilen etc. (TNO, 2015) Lichamelijke klachten Lichamelijk moe, hoofdpijn, pijn op de borst, duizeligheid etc. Door te veel stress (of spanning) raak je overspannen. Wanneer klachten langer dan zes maanden aanhouden, dan spreek je van een burn-out. (Nederlandse Huisartsen Genootschap, 2017; Terluin, 2015)

14 Stress Stress is spanning / druk Het is een natuurlijke en gezonde reactie van het lichaam Het is een natuurlijke en gezonde reactie van het lichaam: Nodig om goed te kunnen presteren Het maakt je alert, geconcentreerd en efficiënt Langdurige stress is niet goed en kan leiden tot een burn-out Geen balans meer tussen stressoren (factoren die stress veroorzaken) en jouw coping vaardigheden (jouw mogelijkheden om stress te voorkomen of er mee om te gaan) Dus: stress verminderen om een burn-out te voorkomen (Gezondheidsnet, 2017; MINDBlue, z.d.)

15 Voorkomen van een burn-out Herkennen van stress Welke situaties leveren mij stress op? Wat doet stress met mij? Grenzen leren stellen Nee leren zeggen Gezonde leefstijl Bewegen Weet wat je eet Mindfulness Mindfulness-based stress reduction

16 Herkennen van stress Voor iedereen is het hebben van stress anders. De een is gevoeliger voor stress dan de ander en wat de één stress oplevert, hoeft voor de ander ook niet persé stress op te leveren. Breng bij jezelf in kaart welke situaties stress opleveren en wat stress met je doet. Bijvoorbeeld: ik krijg stress wanneer mijn agenda overvol is en ik een drukke week heb. Dan krijg ik een opgejaagd gevoel en heb ik het idee dat ik geen rust heb. Daarnaast maakt het me vergeetachtig. Dit kan je bijhouden in een stressdagboek. Stressklachten zijn waarschuwingssignalen. Als je deze signalen negeert, dan kan je een burn-out krijgen. Door meer inzicht in je gedrag te krijgen, leer je patronen te herkennen. Als je weet welke situaties je stress opleveren, dan kan je deze situaties aanpakken. Als je weet welke signalen je lichaam je geeft als je stress hebt, dan kan je deze leren herkennen en weet je wanneer het tijd is om je werk even weg te leggen en te ontspannen. (Gezondheidsnet, 2016; MINDBlue, z.d.)

17 Grenzen leren stellen Persoonlijke eigenschappen zijn ook een belangrijke factor in de ontwikkeling van een burn-out. Mensen die gevoeliger zijn voor een burn-out hebben vaak moeite met nee zeggen waardoor ze meer doen dan ze eigenlijk aan kunnen (Giesen, 2011). Durf daarom nee te zeggen en voor jezelf te kiezen. Dit kan je doen door voor jezelf grenzen op te stellen en deze ook aan anderen aan te geven. Vind je het moeilijk om nee te zeggen? Bedenk dat je niet meteen ergens antwoord op hoeft te geven. Je kan ook even tijd vragen om er over na te denken (Gezondheidsnet, 2016). Leer ook grenzen stellen in je social media gebruik. Dit geeft erg veel prikkels, waardoor je geestelijk niet tot rust kan komen (Gezondheidsnet, 2016; MINDBlue, z.d.). Mensen met een smartphoneverslaving ervaren meer stress (Samaha & Hawi, 2016).

18 Gezonde leefstijl Bewegen: Lichaamsbeweging verbetert mogelijk je mentale welzijn, doordat je beter met stress om kan gaan. Er is klein wetenschappelijk bewijs dat door te sporten je een rush van endorfines krijgt. Dit hormoon vermindert stress. (Dishman & Sothmann, 2017) Weet wat je eet: Eet koolhydraatrijke voeding om stress te verminderen. Koolhydraten zorgen voor de aanmaak van serotonine in de hersenen waardoor je ontspant. Daarnaast is het goed om groenten en fruit te eten, omdat er veel antioxidanten in zitten. Deze stimuleren je immuunsysteem. Dat kan je goed gebruiken wanneer je gestrest bent, want op dat moment heeft je lichaam minder energie om ziektes te bestrijden. (Gezondheidsnet, 2016)

19 Mindfulness Definitie Mindfulness volgens Jon Kabat-Zinn: The awareness that emerges through paying attention on purpose, in the present moment, and nonjudgmentally to the unfolding of experience moment by moment. Grondlegger Mindfulness-training (Kabat-Zinn, 2003) Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) Trainingsprogramma van acht weken met wekelijkse groep sessies van 2,5 uur. Het traject wordt afgesloten met een retraite van zes uur. Verschillende activiteiten uit Mindfulness zoals bodyscan, zittende meditatie en yoga Wetenschappelijk bewezen dat het stress vermindert en kwaliteit van leven verbetert Deze training heeft een hogere effectiviteit dan verkorte of aangepaste Mindfulness-trainingen (Dijk, 2014; Khoury, Manoj, Rush & Fournier, 2015; Sharma & Rush, 2014; Verweij et al., 2016)

20 Conclusie Er valt op internet veel tips te vinden om stress te verminderen en een burn-out te voorkomen. Niet alles hiervan is wetenschappelijk onderbouwd. Er zijn vooral veel wetenschappelijke artikelen te vinden over het effect van mindfulness (en MBSR). Wanneer er op de website van Gezondheidsloket wordt gezocht naar een interventie op Burn-out, komen er 0 zoekresultaten uit. Aangezien er één miljoen Nederlanders burn-out klachten ervaren en we in een maatschappij leven die erg prestatiegericht is met veel prikkels, is het interessant om verder onderzoek te doen naar hoe je een burn-out kan voorkomen. Zeker in het kader van de veranderingen in de zorg: men wil graag gezond blijven. In dit E-college zijn enkele tips verzameld, zodat je zelf de regie kan nemen over je eigen leven en gezondheid door stress te verminderen en mogelijk bijdragen aan het voorkomen van een burn-out.