Innovatief Waterkeren

Transcriptie

1 Innovatief Waterkeren Aanvulling 'Handreiking Innovatief Waterkeren' - focus op proces Mike Woning Deltares, 2011

2

3 Titel Innovatief Waterkeren Project Kenmerk VEB-0007 Pagina's 39 Trefwoorden Innovatie, dijkversterking, contractvormen, project management Samenvatting We staan voor een systeemsprong op het gebied van de toepassing van innovaties voor de versterking van waterkeringen. Echter tot op heden zijn de ervaringen zij het beperkt, sub optimaal. Dit rapport geeft, aan de hand van de ervaringen van Inside en met het oog op de ontwikkelingen bij Waterschap Rijnland, een aantal aanbevelingen om innovaties vaker toegepast te krijgen. Er liggen voornamelijk verbeterpunten op het gebied van: Betere beheersing innovatieprojecten Vergroten innovatievermogen Onder het eerste punt vallen een toepasselijke projectmanagement methodiek en bijbehorende projectorganisatie. Hierbij is gekeken naar Stagegate (en Prince2). Hoofd conclusies met betrekking tot de projectmanagement methodiek zijn: Project opknippen tot beheersbare projectfasen Go/ No Go punten tussen de fasen inbouwing waar een bewuste afweging gemaakt moet worden om verder te gaan Centraal staat de project business case waarin onder andere de motivatie (het waarom) van het project is omschreven. Bij deze projectmanagement methodiek past een organisatie bestaande uit: Een stuurgroep waarin opdrachtgever (Waterschap) als marktpartijen deelnemen, eventueel aangevuld met anderen. De stuurgroep bestaat uit wijze, voldoende senior personen en neemt de beslissing om door te gaan met de volgende fase Een projectleider en projectteam die zorgdragen voor het opleveren van de gevraagde producten. Het innovatie vermogen is een maat voor hoe gemotiveerd alle partijen zijn om het innovatieproces te laten slagen. Van belang hierbij is enerzijds hoe groot (en welke) baten te verwachten zijn indien het innovatieproces met succes wordt afgerond. Denk hierbij aan de grootte van het project en/ of een marktaandeel (deal flow). Anderzijds speelt de risicoverdeling een rol. Op het moment dat de baten zwaarder wegen dan de risico s ligt het voor de hand om (gemotiveerd) aan het innovatieproces te werken. Als laatste speelt onderling inlevingsvermogen een belangrijke rol: begrip voor elkaars situatie en elkaar iets gunnen. Op het moment dat er voldoende begrip voor elkaar is, ontstaat er een open en creative sfeer waarin constructief gewerkt wordt aan de implementatie van de innovatie.

4

5 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding Doelstelling van dit rapport Voor wie? Leeswijzer 2 2 Projectfasen Dijkversterkingsproces De algemene stappen van het innovatieproces Ideefase Ontwikkelfase Ontwerpfase Realisatiefase Gebruiksfase Conclusies dijkversterkingsproces en innovatieproces 10 3 Actoren Beschrijving actoren en drijfveren Samenhang van actoren Conclusies actorenanalyse 18 4 Aanleiding de ervaringen van Inside Inside Inside in de Ideefase Inside in de Ontwikkelfase Juridische- en wet- & regelgevingaspecten Rollen en (project)organisatie Planning en proces Projectresultaten en verwachtingen Financiële aspecten Communicatie aspecten Conclusies en aanbevelingen ontwikkelfase Inside in de Ontwerpfase Juridische- en wet- & regelgevingaspecten Rollen en (project)organisatie Planning en proces Project resultaten en verwachtingen Financiele aspecten Communicatie aspecten Conclusies ontwerpfase Overige fases: Ontwerpfase, Aanlegfase, Gebruiksfase 24 5 Implementatie van de leerpunten uit Inside Beheersen project Project Management Projectorganisatie Conclusies beheersbaarheid 28 Innovatief Waterkeren i

6 5.2 Vergroten innovatie vermogen Terugverdienmodel (1) Risicoverdeling (2) Onderlinge relatie (3) Conclusies vergroten innovatievermogen Contractvorming` Alliantiecontract Conclusies alliantie Design & Build Conclusie Design Build Conclusies contractvormen 34 Bijlage(n) A Leerpunten in de praktijk A-1 A.1 Het innovatie proces A-1 A.1.1 Ideefase een intern proces van een ideehouder/ marktpartij A-1 A.2 Het dijkversterkingsproces A-2 A.2.1 Toetsing & start opstellen Startnotitie (C1) een intern proces van het Waterschap A-2 A.3 Koppeling van innovatieproces en dijkversterkingsproces A-2 A.3.1 De gezamenlijke uitwerking de Alliantie A-2 A.3.2 Een tussen oplossing: Design & Build A-7 A.4 Realisatiefase A-7 ii Innovatief Waterkeren

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De zeespiegel stijgt, het klimaat verandert en we krijgen steeds meer te maken met extreme weersomstandigheden. Hierdoor krijgen onze dijken des te meer voor hun kiezen. Daarnaast neemt onze kennis van de werking van de dijken ook toe. Hierdoor worden toetsregels aangescherpt. Alles bij elkaar betekent dit dat er meer van de dijken verwacht wordt en er tevens kritischer naar gekeken wordt. Volgens staatssecretaris Atsma is er een miljard tekort in het volgende decennium voor de bescherming van dijken tegen hoog water. Deze tekorten komen voor het grootste deel voor rekening van aan het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP). Naar aanleiding van het tekort op het tweede HWBP is een taskforce onder leiding van professor Ernst ten Heuvelhof ingesteld, die voorstellen heeft geformuleerd voor het aanpassen van het programmeren en financieren van het HWBP. De Taskforce Ten Heuvelhof stelt dat het gebrek aan efficiencyprikkels in het HWBP als gevolg van de 100% rijkssubsidie en de grote tijdsdruk bij het opstellen van de verbetermaatregelen belangrijke oorzaken zijn van de huidige overschrijdingen in het HWBP. Bovendien bestaat er een risico dat kosten hoger uitvallen door een cumulatie van technische eisen en een te conservatieve toepassing van deze eisen. Zij adviseert daarom het wettelijke systeem (d.i. financiering van de dijkversterking door het rijk) te herzien en de waterschappen aan het HWBP mee te laten betalen en voor het opstellen van het HWBP meer tijd te nemen, wat tevens ruimte voor vernieuwing en innovatieve oplossingen biedt. Op 22 april 2011 is het Bestuursakkoord Water ondertekend door Rijk, Provincies, Gemeenten, Waterschappen en Drinkwaterbedrijven. In het Bestuursakkoord zijn concrete afspraken gemaakt om te komen tot een doelmatiger waterbeheer, waarbij de kwaliteit van het beheer zal worden vergroot tegen zo laag mogelijke maatschappelijke kosten. Het HWBP heeft op dit moment een budget van 2 miljard om deze versterkingen uit te voeren terwijl ramingen op 3 miljard uitkomen op het moment dat deze versterkingen op traditionele wijze worden uitgevoerd. Dat wil zeggen met bekende technieken en contracten. Het verschil van 1 miljard zal door onder meer innovaties (nieuwe technieken, ander proces, bewuster ontwerpen) moeten worden bespaard. Het is dus van groot belang dat het lukt om innovaties in het dijkversterkingsproces te implementeren. We moeten wel innoveren Anderzijds willen marktpartijen graag deze grote dijkversterkingsprojecten gegund krijgen. Hiervoor willen ze (deels) investeren in innovatietrajecten op het moment dat dit een concurrentie voordeel oplevert. Daarnaast wordt in het Bestuursakkoord Water (d.d. 22 april 2011) een nieuwe rollenverdeling voorgeschreven waarbij er ook vanuit de Waterschappen een grotere stimulans voor innovatie wordt gegeven. Innovatief Waterkeren 1

8 We willen ook wel innoveren We staan daarom voor een systeemsprong: zowel wil als noodzaak zijn aanwezig. Echter de ervaringen van onder andere Inside 1 leren dat het implementeren van grote technische innovaties erg lastig is. Innovatie is geen standaard proces en is niet lineair zoals veel andere projecten. Met andere woorden het innovatieproces is lastig te beheersen en wordt gekenmerkt door veel vertragingen en een vrij hoog afbreukrisico. Daarnaast loopt het veelal parallel aan het standaard dijkversterkingsproces van een Waterschap. Een proces dat zich kenmerkt door degelijkheid en stuurbaarheid. Deze twee fundamenteel verschillende processen moeten op elkaar aangesloten raken om innovaties daadwerkelijk toegepast te krijgen in dijkverstekringstrajecten. 1.2 Doelstelling van dit rapport Dit rapport moet bijdragen aan de daadwerkelijke implementatie van innovaties in de waterkeringen wereld door het vastleggen van een procesaanpak: hoe van goed idee tot toepassing te komen op het gebied van innovatief waterkeren. Anders gezegd: dit rapport zou kunnen helpen om effectief goede ideeën toe te passen in de praktijk. 1.3 Voor wie? Dit rapport is geschreven als leidraad voor partijen zoals een opdrachtgever (Waterschap) of marktpartij (aannemer/ ingenieurs bureau) die een innovatie op het gebied van dijkversterking willen bewerkstelligen, zodat een dergelijk traject efficiënter en doeltreffender doorlopen wordt. De nadruk van dit rapport ligt op het (innovatie)proces. Anders gezegd: u zou de aanbevelingen in dit rapport ter harte kunnen nemen op het moment dat u een waterkering wilt versterken en denkt dit middels een innovatieve techniek te realiseren. 1.4 Leeswijzer Het rapport is opgedeeld in twee hoofdonderdelen. Het eerste hoofdonderdeel (hoofdstuk 4) bespreekt de ervaringen die zijn opgedaan in onder andere het Inside project. Hierin worden de lessons learned, wat ging er goed, wat ging er mis, beschreven. 1. Het project (INSIDE) is opgezet door Rijkswaterstaat en CUR Bouw & Infra, in samenwerking met kennisvragers en aanbieders (zoals het toenmalige GeoDelft) en het ENW (Expertise Netwerk Waterkeren).Doel van het project was het ontwikkelen, testen en toepassen van vernieuwende oplossingen om dijken te versterken. Het project heeft drie nieuwe technieken opgeleverd die de macro- stabiliteit van het binnentalud van een dijk onder opdrijfcondities verbetert zonder extra ruimtebeslag. Beoogd werd dat de technieken geen inbreuk vormen op het landschap en dat de bestaande bebouwing kan worden gespaard 2 Innovatief Waterkeren

9 In het tweede deel (hoofdstuk 5 en 6) wordt een voorstel gedaan voor een mogelijke aanpak, waarbij daar waar mogelijk en nuttig, gerefereerd wordt aan de leerpunten zoals genoemd in hoofdstuk 4. Voorafgaand aan de hoofdonderdelen worden kort de verschillende projectfasen en relevante actoren genoemd (Hoofdstuk 2 & 3). Innovatief Waterkeren 3

10

11 2 Projectfasen Dijken worden in Nederland al eeuwenlang aangelegd, beheerd en onderhouden. Dit is gevat in allerlei wet- en regelgeving. De verantwoordelijkheden liggen bij verschillende overheden, maar met het sluiten van het Bestuursakkoord Water verandert er ook het een en ander in de verantwoordelijkheden. Voor een koppeling tussen het dijkversterkingstraject en een traject van implementatie van succesvolle innovaties is het belangrijk om in beeld te hebben wie wat doet en hoe het proces rondom beide trajecten eruit ziet. In de volgende twee hoofdstukken volgt een uiteenzetting van de projectfasen en actoren (met rollen en verantwoordelijkheden), zodat het beschrijven van de ervaringen opgedaan met Inside een logische plek krijgen. Dit geeft ook een kapstok om leerpunten/ problemen (Hst 4) aan op te hangen. 2.1 Dijkversterkingsproces Het beheer en onderhoud van dijken is in wet- en regelgeving gevat. Dit is een 6 jaarlijks (wordt 12 jaarlijks) terugkerend fenomeen. Hieronder wordt beschreven hoe dit proces verloopt. Een dijk wordt ontworpen volgens vigerende rekenregels op basis van leidraden en het wettelijk ontwerp instrumentarium. Vervolgens wordt de dijk aangelegd en start het beheer en onderhoud van de dijk. Elke 6 jaar (wordt 12 jaar als gevolg van het onlangs afgesloten Bestuursakkoord Water) worden de waterkeringen getoetst door de beheerder (veelal het Waterschap maar soms ook Rijkswaterstaat). De waterkeringbeheerder zal de toetsing vaak uitbesteden aan ingenieursbureaus. De resultaten sturen de waterschappen door naar de provincies, die rapport uitbrengen aan de staatssecretaris van Infrastructuur & Milieu. Dat gebeurt per dijkringgebied en op basis van de maatgevende, door de rijksoverheid vastgelegde randvoorwaarden. In de toekomst worden de toetsresultaten rechtstreeks naar het Ministerie van Infrastructuur & Milieu (DGRuimte) gestuurd. Sinds 2001 coördineert de Inspectie Verkeer en Waterstaat de rapportage van de toetsing. De staatssecretaris stelt vervolgens de Tweede Kamer op de hoogte. Voorafgaande aan deze toetsing, bepaalt het Ministerie van Verkeer en Waterstaat elke zes jaar opnieuw de randvoorwaarden en de toetsregels. Dat is nodig omdat de zeespiegel stijgt, er meer neerslag valt, meer ijs smelt en het stormklimaat op zee verandert. Tevens omdat de stand der techniek voortschrijdt. De Waterwet regelt ook dat Rijkswaterstaat de verantwoordelijke overheden op tijd waarschuwt voor hoogwater of storm op zee. Innovatief Waterkeren 5

12 Als de dijk na het uitvoeren van de eenvoudige toetsing geen oordeel krijgt dan zal aanvullende informatie moeten worden verzameld, opdat de dijk alsnog goedgekeurd of afgekeurd kan worden. Hiervoor zal een gedetailleerde toetsing worden uitgevoerd. Indien niet tot goedkeuren is gekomen volgt hierna eventueel een geavanceerde toetsing. Dit is vaak zinvol en veelal goedkoper dan de dijken direct (en wellicht onnodig) te versterken. Vervolgens worden door de Minister de dijktracés vastgesteld waarvoor versterking moet worden uitgevoerd. Deze komen dan onder een dijkversterkingsprogramma als het HoogWater BeschermingsProgramma (HWBP) te vallen. De volgende stap is planvorming door Waterschap, resulterend in de Startnotitie. De startnotitie geeft inzicht in de noodzaak van de dijkverbetering, de verschillende belangen, het afwegingskader, de geraamde kosten en de uitgangspunten voor de verdere planvorming. Daarna wordt middels een variantennota mogelijke varianten en alternatieven beschreven. De variantennota is onderdeel van het (plan)proces om te komen tot dijkverbetering en geeft aan hoe een weloverwogen en bij voorkeur breed gedragen oplossing (het voorkeursalternatief) tot stand is gekomen. Als eenmaal het voorkeursalternatief bekend is, wordt het ontwerp aan de subsidieverlenende instantie (HWBP) voorgelegd om op de voorgenomen werkzaamheden subsidie aan te vragen. Subsidie toekenning leidt hierbij uiteindelijk tot een Definitief Dijkversterkingsplan. 6 Innovatief Waterkeren

13 Op basis van dit plan kan een bestek worden gemaakt en kan vervolgens aanbesteding en gunning plaatsvinden. Hiermee wordt een marktpartij gekozen. De marktpartij zal binnen de kaders van het definitief Dijkversterkingsplan een plan/ ontwerp maken op basis waarvan zij de dijkversterking uit willen voeren. Dit definitieve ontwerp van marktpartij moet door Waterschap worden goedgekeurd. Op het moment dat dit gebeurt is kan worden overgegaan tot uitvoering conform projectplan. Hiermee is de dijk op sterkte gebracht en start de beheer & onderhoudscyclus opnieuw: er vinden reguliere inspecties plaats en periodiek wordt de dijk opnieuw getoetst. Het totale proces ziet er in diagram vorm als volgt uit: In bovenstaand proces is het innovatieproces niet opgenomen. Dergelijke dijkversterkingstrajecten worden doorgaans uitgevoerd met bestaande technieken. Er zijn verschillende redenen om toch naar nieuwe technieken te zoeken waaronder technische beperkingen van traditionele technieken maar zeker ook financiële drijfveren. Het economische klimaat noopt de waterkeringswereld om efficiënter om te gaan met de beschikbare financiële middelen om Nederland te beschermen tegen overstromingen. Gezocht wordt naar technieken die enerzijds minder geld kosten en anderzijds maatschappelijke meerwaarde creëren. De processtappen van een innovatietraject worden hierna toegelicht. 2.2 De algemene stappen van het innovatieproces Onderstaand worden de algemene stappen beschreven van een innovatieproces dat, daar waar specifieke voorbeelden worden gegeven, al is toegespitst op innovaties in de waterkeringen wereld. Innovatief Waterkeren 7

14 2.2.1 Ideefase Wat Het hele innovatieproces begint meestal met een Eureka! moment. Vaak betekent dit dat een innovatie wordt ingestoken door een idee van een aanbieder. Of dit idee aansluit bij de behoeften van de afnemer is dan nog maar de vraag. Een dergelijke ontwikkeling wordt technology push genoemd. Innovaties zouden beter vanuit vraagsturing tot stand kunnen komen. Het innovatietraject start dan met een vraag en daaropvolgend een goed idee om het probleem op te lossen. Wie Het idee kan van verschillende partijen afkomstig zijn, zoals waterschap, aannemer, adviesbureau en/ of kennisinstelling. In deze fase kan al een consortium of partnerschap worden gevormd tussen verschillende partijen. Een idee van een adviesbureau waar expliciet de hulp van een aannemer benodigd is, kan bijvoorbeeld al worden gegoten in een D&C consortium. Hiermee wordt een gezamenlijke kennisbasis en verantwoordelijkheid gecreëerd. Activiteit In deze fase is het al belangrijk om te kijken naar de technische haalbaarheid en de aanwezigheid van voldoende afzetmogelijkheden. Ook is het van belang om te kijken naar waarschijnlijke kosten ten opzichte van de waarschijnlijke besparing die gerealiseerd kan worden. Resultaat Eerste indrukken & onderbouwing van haalbaarheid van idee waaronder marktpotentiescan Ontwikkelfase Wat De ontwikkelfase is typisch de fase waarin de ideehouder (veelal marktpartij) het idee uit gaat werken. Bij het ontwikkelen van een nieuw dijkverbeteringsconcept is waarschijnlijk sprake van een technologie die nog niet eerder is toegepast in het reguliere proces bij dijkversterkingen. Er is daardoor sprake van een nieuwe technologie die nog niet is opgenomen in richtlijnen, technische rapporten of leidraden. In deze fase wordt in detail gekeken naar de potentie van het idee. Wie De ontwikkeling wordt veelal uitgevoerd door de innovator, ondersteunt door een adviesbureau of kennisinstituut. De focus van deze fase ligt veelal op de techniek zelf: hoe ziet het concept er uit? Wordt het verwachte effect bereikt en welke mogelijke bijwerkingen moeten verwacht worden? Hoeveel moet je aanbrengen? Et cetera. Activiteit Typisch worden in deze fase laboratoriumproeven gedaan om de orde grootte van de ontwerpparameters te bepalen. Bij iedere stap moeten bestaande uitgangspunten getoetst en aangescherpt worden en kan het concept in sommige gevallen aangepast worden. Hiermee wordt het innovatieproces een iteratief proces waarvan de duur moeilijk te overzien valt. 8 Innovatief Waterkeren

15 Ook hier is het belangrijk in het kader van de implementatie van het idee nu al draagvlak voor het idee te gaan vinden bijvoorbeeld bij het Waterschap: zou de innovatie in een dijk van het Waterschap toegepast kunnen worden of ziet men direct al showstoppers? Een gezamenlijk proces met de waterkeringbeheerder dient opgestart te worden om te kijken waar de voor- en nadelen van een techniek zitten en op welke manieren dit afgedekt of ondervangen kan worden. Resultaat Het resultaat van deze fase is een concept: Waarmee in theorie de dijk versterkt kan worden en er geen ongewenste effecten optreden; Waarvan de belangrijkste ontwerp parameters in orde grootte bekend zijn; Waar het waterschap in beginsel niet negatief tegenover staat; Waarvan een eerst indicatie van de meerwaarde (financieel of anders) duidelijk is Ontwerpfase Wat Tijdens de ontwerpfase worden ontwerpmethode, ontwerpparameters en randvoorwaarden vastgesteld maar moet ook over de toetsbaarheid, ook tijdens de gebruiksfase worden nagedacht. Daarnaast wordt gekeken naar de uitvoering: hoe en met welk materieel wordt een en ander uitgevoerd en welke invloed heeft de uitvoering op de omgeving. Wie Ook in deze fase is de innovator leidend in het proces. Activiteit In eerste instantie kan een kleine schaal proef (bijvoorbeeld in een weiland) inzicht geven in de uitvoerbaarheid van het concept en benodigde materieel en materialen. Met de leerpunten van deze proef kan uitvoering en ontwerp dusdanig worden aangescherpt dat in een volgende fase een 1:1 pilot op de deel van een dijkvak uitgevoerd kan worden. Hiermee komen ook uitvoeringsaspecten naar voren. De kleine schaal proef moet bij alle partijen het vertrouwen geven dat deze techniek toegepast kan worden op grotere schaal. Dit moet er ook toe leiden dat ENW of een ander gremium een eerste goedkeuring verleent zodat deze techniek in een latere fase toegepast kan worden. Overigens kunnen nieuwe inzichten soms leiden tot een (drastische) aanpassing van het idee. In sommige gevallen dusdanig drastisch dat men opnieuw aan het innovatieproces moet beginnen. Dit is de cyclische aard van een innovatieproces. Innovatief Waterkeren 9

16 Resultaat Het resultaat van deze fase is een concept: Waarvan de ontwerpmethode, ontwerpparameters en randvoorwaarden grotendeels bekend zijn; De uitvoering duidelijker is (eigenschappen materieel); Er een indicatie is van de beïnvloeding van de omgeving; De toetsbaarheid, ook tijdens de gebruiksfase, duidelijker wordt; Een onafhankelijk gremium het eerste ontwerp goedgekeurd heeft waarmee de techniek in een volgende fase in de praktijk kan worden toegepast. De meerwaarde (financieel of anders) duidelijk is Realisatiefase Wat In deze fase wordt de techniek daadwerkelijk toegepast op/in een dijk. In eerste instantie gebeurt dit middels een 1:1 pilot op een deel van een dijkvak. de opdrachtgever. Wie Uitvoering vindt plaats door een aannemer. Toezicht op de werkzaamheden vindt plaats door een afgevaardigde of werknemer van Acceptatie Als deze slaagt, dan zouden alle partijen voldoende vertrouwen moeten hebben dat de techniek op grotere schaal daadwerkelijk kan worden toegepast. Na het vaststellen van de ervaringen rondom de 1:1 proef, kan geconcludeerd worden of de techniek voldoet aan de vooraf vastgestelde verwachtingen. Tevens kan dan ingeschat worden op welke punten de techniek nog verbeterd kan worden en of aanvullend onderzoek nodig is, alvorens het breed toepasbaar is. Dit zal ertoe leiden dat de techniek als volwaardig alternatief meegenomen kan worden in dijkverbeteringplannen. De opgedane kennis dient hierbij nog wel vastgelegd te worden in leidraden en/of technische rapporten Gebruiksfase Deze fase maakt geen deel meer uit van het innovatie proces 2.3 Conclusies dijkversterkingsproces en innovatieproces Een tweetal conclusies kunnen worden getrokken: 1. In het dijkversterkingsproces wordt traditioneel, voordat marktpartijen worden ingeschakeld, het ontwerp voor de dijkversterking grotendeels al vastgelegd. 2. Het innovatieproces is geen lineair proces maar een iteratief (of cyclisch) proces waarbij door uitwerking van het idee (lees: aanpassing van het concept) sommige fasen (deels) opnieuw moeten worden doorlopen. 10 Innovatief Waterkeren

17 3 Actoren Eerder is al aangegeven dat we in Nederland staan voor een systeemsprong. Het groot onderhoud van waterkeringen zal anders vorm worden gegeven, waarbij de markt naar verwachting eerder aan tafel zit. Hierdoor ontstaan er meer mogelijkheden om een publiek private samenwerking op te starten om meer te doen voor minder geld of een hogere maatschappelijke kwaliteit. Dit is onder andere het gevolg van het nieuwe Bestuursakkoord Water, welke op 22 april jl. is ondertekend. Gevolg is een andere rolverdeling en daarmee een verandering van motivatie. Dit zal ook uit deze actorenanalyse blijken. 3.1 Beschrijving actoren en drijfveren In zowel het bestaande dijkversterkingstraject als in het innovatietraject spelen de volgende actoren een rol: Waterkering beheerder (veelal Waterschap): Een waterkering beheerder is verantwoordelijk voor het beheer van de waterkering. Zij zijn daarom ook verantwoordelijk voor de 6 jaarlijkse toetsing van de dijken. Dit zetten ze veelal uit bij ingenieursbureaus. Indien een waterkering is afgekeurd, neemt het waterschap actie om verbeteringsplannen op te stellen. Samen met een ingenieursbureau stelt zij enkele documenten op, waaronder een Startnotitie/Mer, en een Definitief dijkverbeteringsplan. Deze stappen vormen de planvormingsproces. Hierna gaat het project de uitvoering in. Dit doet de waterkering beheerder door planstudies te maken en projectbesluiten te nemen en zorg te dragen voor de aanbesteding, gunning en uitvoering hiervan. De Waterschappen ontvangen financiële middelen vanuit Ministerie van Infrastructuur & Milieu via de uitvoerende organisatie Rijkswaterstaat voor de uitvoering van de benodigde werkzaamheden. Met het sluiten van het Bestuursakkoord Water zullen de waterschappen 50% gaan bijdragen aan de dijkversterkingsprogramma s. Hiermee lijken er beweegredenen aanwezig te zijn om kostenefficienter om te gaan en innovaties te ondersteunen. Van nature vertonen Waterschappen risicomijdend gedrag en zijn extra voorzichtig met innovatieve technieken 2 Rijkswaterstaat: Rijkswaterstaat verleent de subsidies benodigd voor de dijkversterkingen die vallen onder één van de dijkversterkingsprogramma s (als het HWBP). Zij zijn subsidieverlener en toetsen de plannen op doelmatigheid en robuustheid. Daarnaast heeft Rijkswaterstaat een corporate innovatieprogramma waarbinnen zij met de (decentrale) overheden, marktpartijen en kennisinstellingen (waaronder Deltares) innovaties tracht te ontwikkelen die een oplossing bieden voor de uitdagingen waar zij voorstaan. Met het sluiten van het Bestuursakkoord Water zullen de waterschappen 50% gaan bijdragen aan de dijkversterkingsprogramma s en betaalt het Rijk nog 50%. Dit vindt plaats in het kader van doelmatiger waterbeheer. 2. Contractvormen Innovatieve Waterkeringen Een eerste verkenning, Deltares, 2011, Altamirano Innovatief Waterkeren 11

18 Initiator innovatie - aannemer: De aannemer is, eventueel samen met het ingenieursbureau veelal eigenaar is van het idee. Daarnaast is het de aannemer die de uitvoering daadwerkelijk uitvoert. De aannemer werkt het concept uit met het idee dat nu investeren in de innovatie een voldoende waardevol voordeel biedt. Deze waarde kan zich uiten binnen een project of tijdens toekomstige projecten (NB. er moeten dan wel genoeg projecten in het vooruitschiet liggen die relevant zijn voor deze innovatie). Eventueel kan investeren in een innovatie ook een voordeel bieden als gevolg van de royalty s op licenties. Ook hiervoor geldt dat de techniek voldoende ingezet moet worden. Initiator innovatie- Ingenieursbureau: Het ingenieursbureau is, eventueel samen met de aannemer veelal eigenaar van het idee. Zij maakt de ontwerpen voor een dijkversterking of verlegging. Het ingenieursbureau doet dit ook in het kader van de uitwerking van het concept. Hierin schuilt de aanname dat nu investeren in een ontwikkeling later meer ontwerpwerkzaamheden tot gevolg heeft. Kennisinstituut: Een kennisinstituut, waaronder TNO / Deltares, is een onafhankelijke partij die het ontwikkelingsproces ondersteund door middel van hoogwaardige kennis. Hierbij vormt het kennisinstituut een brug tussen de ambitie van de initiator en de vereiste zekerheid van het Waterschap. Zij fungeert hierbij als kennispartner van beide partijen. Tevens ontwikkelt het kennisinstituut samen met de initiatiefnemers nieuwe rekenmethodiek voor het ontwerp en periodieke toetsing van het nieuwe concept. Zij zal dit veelal als kwaliteitsborger voor ofwel waterschap / Rijkswaterstaat ofwel marktpartijen of als medeontwikkelaar oppakken. ENW: Het Expertise Netwerk Waterveiligheid (ENW) is het platform voor deskundigen op het gebied van beveiliging tegen overstromingen. Het geeft advies aan het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (DGRuimte) op het gebied van waterveiligheid in al zijn facetten. Daarbij draagt het ENW zorg voor de nodige kennisontwikkeling om Nederland ook op langere termijn veilig te houden. In het ENW zijn overheden, kennisinstituten en marktpartijen vertegenwoordigd. Innovaties zullen door ENW worden beoordeeld. Gemeente: Een gemeente kan betrokken raken bij dijkversterkingen als er ook sprake is van een ruimtelijke kwaliteitsopgave. Daarnaast verleent de gemeente vergunningen voor de werkzaamheden op haar grondgebied. Imago is een belangrijk item voor de gemeente. Bij ruimte voor de rivierprojecten kan zij ook initiatiefnemer zijn voor een aantal maatregelen (met name uiterwaardvergravingen). Provincie: De provincie was voor de primaire waterkeringen toezichthouder van de waterschappen. Met het sluiten van het Bestuursakkoord Water gaat deze verantwoordelijkheid over naar het Rijk. De provincie wordt een gebiedsregisseur voor het gebied, en blijft daarnaast toezichthouder voor de secundaire waterkeringen op haar grondgebied. Rijk/ Ministerie: 12 Innovatief Waterkeren

19 Het Rijk is verantwoordelijk voor de uitvoering van de dijkversterkingen en in het algemeen van de veiligheid van Nederland tegen overstromingen. Omwonenden (en locale bedrijven): De omwonenden zijn de directe belanghebbenden van de dijkversterking maar ondervinden tegelijkertijd ook de overlast van de werkzaamheden tijdens de uitvoering. Formeel hebben zij geen rol in het innovatieproces, echter ze kunnen een grote invloed hebben op het succes van de uitvoering een ontwikkeling. Hun invloed strekt zich onder meer uit door bezwaarschriften en zienswijzen rondom de MER en bestemmingsplannen. Inspectie Verkeer en Waterstaat: De Inspectie ziet toe dat de keuring van de dijken goed en uniform verloopt. De Inspectie verzorgt de "Landelijke Rapportage Toetsing" en rapporteert aan de Tweede Kamer. In tabel 1 staan de actoren nogmaals samengevat. In deze tabel is ook te lezen Actor. Naam of omschrijving van de desbetreffende partij Taak/ positie. Welke rol heeft de partij in de processen Betrokkenheid. Beschrijving hoe de partij in het proces betrokken is. Heeft men een actieve of passieve rol? Aard. Beschrijving van de dominantie drijfveer van deze partij Kennis. Welke input heeft de partij in de processen Belang. Omschrijving van het belang van de partij voor het tot een goed einde brengen van het proces Grootte belang. Hoe groot is het belang van de partij bij de uitkomst van het proces (++ = heel groot, + = groot, +/- = afhankelijk van situatie of neutraal, - = weinig belang, -- = zeer weinig belang) Grootte invloed. Hoeveel invloed kan de partij uitoefenen op het proces (++ = zeer veel, + = veel, +/- = afhankelijk van situatie of neutraal, - = weinig invloed, -- = zeer weinig invloed) Innovatief Waterkeren 13

20

21 Tabel 1 Actoren in relatie tot het dijkversterkingsproces en innovatieproces Actor Taak/ positie Betrokken heid Waterschap Probleemhouder Project regie Aard Kennis Belang Grootte belang Passief Risicomijdend actief Traditionele dijkversterking Traditionele (RAW) contracten Veilige, onderhoudbare dijken Was: +/- Wordt voor 50% portefeuille houderwordt: ++ Grootte invloed ++ Aannemer Ingenieurs Bureau Initiatiefnemer Uitvoering Initiatiefnemer techniek Ontwerp Rijkswaterstaat, Subsidieverlener, corporate Toetsende instantie dienst Actief Ondernemend Uitvoering Marktpositie Omzet/ winst nieuwe Actief Ondernemend Ontwerp Marktpositie Omzet/ winst Passief Risicomijdend Traditionele dijkversterking Veiligheid, doelmatigheid en -/+ ++ Traditionele (RAW) en nieuwe robuustheid (functionele) contracten dijkversterkingsplannen Gemeente Ruimtelijke ordening Passief Risicomijdend Ruimtelijke ordening / Ruimtelijke kwaliteit - - initiatieven actief procedures Provincie Gebiedsregisseur Toezichthouder boezemkeringen Passief Risicomijdend Kwaliteitsborging Ruimtelijke kwaliteit en veiligheid - - Kennisinstituut Onafhankelijke toetser, Passief Ondernemend / Ontwikkeling kwaliteitsborger, Risicomijdend /(reken)methodieken kennispartner van de onafhankelijk ontwerpregels betrokken partijen ENW Verlenen goedkeuring van nieuwe technieken nieuwe Beperking maatschappelijke kosten + +/- en en veiligheid Passief Risico mijdend Toetsing traditionele Veiligheid - ++ dijkversterkingsmethodieken Omwonenden Inspraak Passief Hinderen Lokale kennis Beperking overlast - +/- Innovatief Waterkeren 15

22

23 3.2 Samenhang van actoren Om een indruk te krijgen hoe de actoren zich op zullen stellen binnen het proces kan een en ander visueel worden gemaakt in een belang invloed diagram. Hierin wordt de invloed die een partij heeft op de implementatie van een innovatie uitgezet tegen het belang van deze partij om dit te realiseren. Door tevens aan te geven (mbv kleuren) of de partij voor/ tegen of neutraal staat tegenover de innovatie wordt een beeld verkregen van het krachtenspel binnen het proces. Bijvoorbeeld: een partij die neutraal staat (geel), een grote invloed heeft op het proces en weinig belang heeft bij de innovatie (bijv ENW) kan de snelheid uit het proces halen. Idem staan de marktpartijen (aannemer & ingenieursbureau ) positief tegenover de innovatie en hebben zij een (vermeend) groot belang bij daadwerkelijke uitvoering ervan. Desalniettemin hebben ze relatief weinig invloed op het innovatie proces omdat ze altijd van andere partijen (ENW, Waterschap, et cetera) afhankelijk zijn. Figuur 3.1 Krachtenspel situatie van voor Bestuursakkoord Water Innovatief Waterkeren 17

24 3.3 Conclusies actorenanalyse De volgende conclusies zijn te trekken naar aanleiding van de actorenanalyse: 1. Van oudsher zijn de waterschappen risicomijdend. Dit is begrijpelijk want zij zijn als functionele overheid verantwoordelijk voor de veiligheid van Nederland tegen overstromingen. Ontwikkelen van zogenaamde hybride waterkeringen (multifunctionele keringen) voorziet het waterschap van complexere toetsingen. Tevens zijn deze waterkeringen minder flexibel en uitbreidbaar in de toekomst. Bij gebrek aan andere motivatoren zal het Waterschap beperkt voordeel hebben bij het implementeren van een in beginsel riscovollere innovatie. 2. Als gevolg van het Bestuursakkoord Water heeft het Waterschap er meer voordeel bij om dijkversterkingen zo kostenefficiënt mogelijk uit te voeren. Er van uitgaande dat innovaties leiden tot kostenbesparingen zou een Waterschap een constructievere rol moeten krijgen bij de implementatie van innovaties dan voorheen het geval was (met andere woorden: het Waterschap schuift naar rechts op in de belang- invloed diagram). 3. De betrokken partijen waaronder aannemer en ingenieursbureau willen graag de innovatie laten slagen op het moment dat zij hier voordeel bij hebben maar hebben hier relatief weinig invloed op. Of zij er voordeel bij hebben is afhankelijk onder andere van hoe/ of zij de ontwikkelde kennis kunnen beschermen en/ of het geïnvesteerde ontwikkelingsgeld binnen het ontwikkelingstraject (project vervolg) kunnen terugverdienen. 4. Omwonenden zijn snel geneigd te ageren tegen werkzaamheden (lees: hinder) in hun omgeving. Of dit minder is dan dat ze anders zouden ervaren is lastig duidelijk te maken. Ze kunnen het besluitvormingsproces als ook de uitvoering vertragen. Als de innovatie juist een beperking van de overlast voorstaat (qua maatregel zelf, duur van de werkzaamheden en/of hinder tijdens de uitvoering) zullen omwonenden niet ageren tegen de innovatie. 5. Het kennisinstituut is gematigd voorstander van de innovatie en heeft slechts beperkte middelen om het innovatieproces positief te beïnvloeden. Zij zal de risico s in beeld willen brengen en constructief mee willen denken om de geïdentificeerde risico s beheersbaar te maken. 6. ENW is sterk risicomijdend en heeft geen voordeel te behalen bij het slagen van de innovatie. ENW is anderzijds geen overtuigde tegenstander van innovaties zolang de veiligheid niet in het gedrang komt. 18 Innovatief Waterkeren

25 4 Aanleiding de ervaringen van Inside De ervaringen rondom de ontwikkelingen van Inside vormden de aanleiding om deze ervaringskennis te borgen in een document. Deze ervaringen vormen de aanleiding om betrokken partijen te laten leren van de leerpunten. Beoogd wordt om daarmee een stap voorwaarts te maken met de ontwikkelingen van andere technieken en de acceptatie van dergelijke technieken. In dit hoofdstuk worden de ervaringen met Inside geschetst aan de hand van de in hoofdstuk 2 onderscheiden fasen in een innovatietraject. 4.1 Inside In 2001 is een project gestart dat Nederlandse kennisaanbieders op het gebied van dijken (ingenieursbureaus, aannemers en kennisinstituten) heeft uitgedaagd om te komen met ideeën voor innovatieve dijkversterking. Drie innovatieve dijkversterkingtechnieken zijn hieruit ontstaan. Het project (INSIDE) is opgezet door Rijkswaterstaat en CUR Bouw & Infra, in samenwerking met kennisvragers en aanbieders (zoals het toenmalige GeoDelft) en het ENW (Expertise Netwerk Waterkeren). Er vond steeds afstemming plaats met de kennisvragers (waterschappen, Rijkswaterstaat en provincie) om de technische en financiële haalbaarheid en maatschappelijk acceptatie van de innovatieve technieken te waarborgen. Doel van het project was het ontwikkelen, testen en toepassen van vernieuwende oplossingen om dijken te versterken. Het project heeft drie nieuwe technieken opgeleverd die de macro- stabiliteit van het binnentalud van een dijk onder opdrijfcondities verbetert zonder extra ruimtebeslag. Beoogd werd dat de technieken geen inbreuk vormen op het landschap en dat de bestaande bebouwing kan worden gespaard. De drie technieken zijn: 1. Mixed in Place (MIP) 2. Dijkvernageling 3. Dijkdeuvels (vroeger ook wel Expanding Columns genoemd). Voor meer (inhoudelijke) informatie over deze technieken wordt verwezen naar de websites en Hierna wordt aangegeven welke leerpunten zijn opgedaan. Deze leerpunten zijn overgenomen uit literatuur en interviews met betrokkenen. 4.2 Inside in de Ideefase In de beschouwde literatuur is weinig over deze fase geschreven. Mogelijk dat dit te maken heeft met het feit dat deze fase grotendeels vrij autonoom bij de initiatiefnemer(s) wordt uitgevoerd. In 5 jaar WINN, inspireren, doorzetten en doen 3 wordt aangegeven dat de neiging ontstaat om te snel, te diep op de techniek in te gaan zonder eerst na te gaan of voldaan kan worden aan het gewenste totaalbeeld: de innovatie kan weliswaar mogelijk een effectieve oplossing bieden voor een aspect van een dijkversterking maar hoeft op andere aspecten geen vooruitgang te betekenen. Echter het is de bedoeling dat de innovatie voor het totaalbeeld van de dijkversterking een stap voorwaarts betekent jaar WINN, inspireren, doorzetten en doen, 2007 Rijkswaterstaat, Corporate dienst Innovatief Waterkeren 19

26 4.3 Inside in de Ontwikkelfase Juridische- en wet- & regelgevingaspecten Een belemmering die voortvloeit uit de Nederlandse regelgeving is dat een partij kan worden uitgesloten van deelname aan een traject als deze in een eerder stadium was betrokken bij het genereren van goede ideeën voor een specifiek project. Deze partij zou dan teveel voorkennis hebben. 4 Er zijn wel manieren om deze situatie te voorkomen maar in beginsel maakt dit dat het bedrijfsleven hiermee voorzichtig is Rollen en (project)organisatie Voor een marktpartij is het ontwikkelen van een innovatie, een investering in toekomstige werkvoorraad en/ of andere waarde. Voor de Inside technieken is dit (zij het in tweede instantie) niet anders geweest: de marktpartijen zijn aan het innovatie proces begonnen aannemende dat zij hiermee een unieke positie (alleen recht voor uitvoering van de nog te ontwikkelen nieuwe methodiek) konden waarborgen. Achteraf blijkt dit niet het geval te zijn. Deels is dit het gevolg van de organisatorische opzet van het ontwikkelingsproces: in eerste instantie werd de ontwikkeling betaald door Rijkswaterstaat. Het was op dat moment duidelijk voor de marktpartijen dat deelname aan het innovatieproces alleen zou leiden tot kennisvoorsprong. Echter gaandeweg het proces is een beroep gedaan op het ondernemerschap van de marktpartijen door te vragen of zij zelf wilden investeren in dit proces. Dit was mede het gevolg van bezuinigingsronden bij het toenmalige Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Er werd wel gekeken naar mogelijke alternatieve financieringen, echter zonder afdoende resultaat. Omdat zij gevraagd werden zelf te investeren hebben de marktpartijen vervolgens aangenomen dat investeren tot een toenemende concurrentiepositie zou leiden. Dit kon echter niet waargemaakt worden. 5 Met andere woorden er was geen duidelijkheid en/of concrete afspraak ten aanzien van het verdienmodel Planning en proces Binnen het Inside project is het innovatieve karakter van het project onderschat. Een innovatie traject brengt per definitie onzekerheden met zich mee. Onzekerheden in 'tijd' en 'geld'. Door het onderschatten van de grootte van deze onzekerheden ontstond additionele vertraging en irritatie bij zowel de marktpartijen als de opdrachtgever 6. Denk hierbij bijvoorbeeld aan extra overleggen om tot een besluit te komen en wie welke kosten en risico s zou dragen van vooraf niet voorziene werkzaamheden. Daarnaast heeft het innovatieproces een cyclische/ iteratieve aard en valt niet/ moeilijk te sturen qua tijd en kosten tegelijk. Hierdoor is het inschatten van tijd/ kosten voor het doorlopen en afronden van deze fase lastig en kunnen resultaten, met name voor de initiërende partijen, (te) lang op zich laten wachten Projectresultaten en verwachtingen Er zijn voor deze fase en voor dit aspect in de literatuur geen problemen gesignaleerd Financiële aspecten Zie 4.3.2: in eerste instantie werd de ontwikkeling betaald door Rijkswaterstaat Echter gaandeweg het proces is een beroep gedaan op het ondernemerschap van de marktpartijen door te vragen of zij zelf wilden investeren in dit proces. 4. Leren van innoveren in de Delt, 2009, Netwerk Deltatechnologie 5. Gesprek Arno Rozing dd 16/6/ Procesevaluatie Praktijkproeven Inside, Tornak 20 Innovatief Waterkeren

27 4.3.6 Communicatie aspecten Er zijn voor deze fase en voor dit aspect in de literatuur geen problemen gesignaleerd Conclusies en aanbevelingen ontwikkelfase 1. Deelname aan het innovatieproces dient op de een of andere manier leiden tot een voldoende groot voordeel voor de ontwikkelende partij(en). Dit voordeel zal in balans moeten zijn met de input van de ontwikkelaar(s). 2. Spelregels vooraf bedenken en duidelijk maken en bijvoorbeeld vooraf goede afspraken maken over Intellectual Property (IP) rights. 3. Het ontwikkelproces verloopt grillig en onvoorspelbaar. Er moet daarom voldoende tijd worden ingepland tussen idee, conceptie en implementatie. Hiermee dient door de projectpartijen rekening te worden gehouden. 4. Daarnaast zal natuurlijk voor een aanbestedingsvorm en projectvorm gekozenmoeten worden waardoor een ontwikkelende partij(en) niet uitgesloten worden op basis van Europese of Nederlandse wet- en regelgeving. 4.4 Inside in de Ontwerpfase Juridische- en wet- & regelgevingaspecten Er zijn in de literatuur voor deze aspecten voor deze fase geen problemen gesignaleerd Rollen en (project)organisatie Uit de ervaringen met de praktijkproeven is gebleken dat de contractvorm van grote invloed is op het verloop van het innovatietraject. Voor Dijkdeuvels was gekozen voor een contract op basis van resultaatsverplichting (bijvoorbeeld: breng X aantal deuvels aan per strekkende meter dijk); afrekening vond plaats op basis van output, het eindproduct. Dit is op zich opmerkelijk aangezien het hier gaat om een innovatie: per definitie ligt het eindproduct van een innovatie traject niet vast terwijl dit wel in het contract als zodanig moest worden benoemd en beprijsd 7. Gevolg was een uitvoerende partij die nauwkeurig omschreven heeft wat hij ging doen, dit geprijsd heeft en vervolgens alle afwijkingen hiervan interpreteerde als meerwerk. Terwijl het opdrachtgever/ waterschap van mening was dat ook dergelijke afwijkingen behoren bij de scope van de aannemer binnen een innovatietraject. Er ontstond hierdoor een typische wij zij mentaliteit: de traditionele opdrachtgever opdrachtnemer relatie terwijl dit niet past in het originele uitgangspunt samen oplossen. Hierdoor ging ook veel creativiteit van het projectteam verloren. Daarnaast leverde deze situatie dan ook onduidelijkheid ten aanzien van de rollen van een ieder. Daar bovenop, wisselde de samenstelling van het projectteam voortdurend. Dit was onder andere het gevolg van het feit dat de ingenieursbureaus geen / onvoldoende budget beschikbaar hadden voor directievoering. Door de wisselende samenstelling, onduidelijke rollen al dan niet als gevolg van de gekozen contractvorm is het (onderlinge en) wederzijdse vertrouwen het zwakke punt gebleken. Uiteindelijk werd gestuurd op geld, terwijl het innovatieve, creatieve en risicovolle proces juist om sturing op kwaliteit vraagt. Voor MIP is voor de pilot gekozen voor een contract op basis van een inspanningsverplichting (bijvoorbeeld: breng zoveel cement aan als nodig is om de dijk tot niveau Y te versterken). 7. Procesevaluatie Praktijkproeven Inside, Tornak Innovatief Waterkeren 21

28 Hier werden bovenstaande beperkingen/ nadelen niet of in mindere mate ondervonden 8 naar verwachting omdat de partijen gezamenlijk een inspanning deden om de innovatie te laten slagen. De rol van het betrokken kennisinstituut was niet voor alle partijen altijd even duidelijk. A priori was het kennisinstituut kwaliteitsborger voor het Waterschap. Gaande het proces is deze rol verschoven naar ook meedenker en aanpasser van de te beproeven technieken. Deze verschuiving is niet helder gecommuniceerd en leidde tot verwarring. Het kennisinstituut kwam hiermee in een dubbelrol van enerzijds kwaliteitsborger en anderzijds stimulator van de technieken(8). Partijen ervoeren de rol daarmee als niet transparant en soms als belemmering voor de innovatie. Ook werden gedurende de praktijkproeven hoge eisen gesteld aan de projectleider bij het waterschap op het gebied van het maken van beslissingen en hiermee verbandhoudend: beslissingsbevoegdheid. Ervaren werd dat de projectleider te weinig bevoegdheden en mandaat had gekregen. Naast dat dit bijzonder vertragend bleek werd het ook als risicovol is voor het project/ de projectvoortgang ervaren. Beide zaken kunnen ondervangen worden door daar tijdig over te communiceren en blijvend over af te stemmen. Tjibbe van Ellen geeft in Leren van Innoveren in de Delta 9 aan dat de overheid niet als betrouwbare partij overkomt: trekt zich terug op het moment dat het spannend wordt, bij bugetproblemen of het ontbreken van vertrouwen met alle gevolgen voor het vertrouwen van de betrokken partijen in de goede afloop van het proces van dien Planning en proces Henk Dekker, destijds werkzaam bij Keller Funderingstechniek, geeft aan in (9) dat de beoordeling van nieuwe technieken bijvoorbeeld door RWS of kennisinstituten lang duurt op het moment dat er geen standaard methode uit de beschikbare Technische rapporten of Leidraden kan worden toegepast 10 en er geen gedragen alternatief voor handen is. Hierdoor kan het doorlopen van deze fase lang duren en moeilijk te sturen zijn. Dit was ook het geval voor de praktijkproeven. Dit heeft bij de marktpartijen tot frustratie geleid maar ook tot het verliezen van motivatie. Daarnaast betekent een langere doorlooptijd hogere kosten voor alle betrokkenen. Het onder voorbehoud goedkeuren door ENW heeft ook tot lastige situaties geleid. Zonder formeel goedkeuren door ENW ligt het risico dat later alsnog wordt afgekeurd bij het Waterschap. Dit stond toepassing in de praktijk(proef) in de weg. Beter was geweest als ENW vooraf de voorwaarden voor goedkeuring had vastgesteld. Voor ENW zijn de voorwaarden die betrekking hebben op de veiligheid van de waterkering maatgevend. De voorwaarden die meer zijn gerelateerd aan de betrouwbaarheid van het uitvoeringsproces zijn een verantwoordelijkheid van de opdrachtgever. Ook deze voorwaarden moeten vooraf worden benoemd. 8. Procesevaluatie Praktijkproeven Inside, Tornak 9. Leren van innoveren in de Delta, 2009, Netwerk Deltatechnologie 10. WINN doorwerking duurzaamheidsaspecten (Rozing, 2010) 22 Innovatief Waterkeren

29 4.4.4 Project resultaten en verwachtingen Zowel opdrachtgever als marktpartijen hebben de maturity of technology overschat; en op basis hiervan de aanname gemaakt dat: a) dat partijen in staat zouden zijn om alle ontwerp en uitvoerings risico s te dragen (en beheren) en b) dat na het voltooien van de pilot(s) het concept zo ver ontwikkeld zou zijn dat het in toekomstige projecten standaard geïmplementeerd kon worden. Deze aanname blijkt achteraf niet terecht: zowel Opdrachtgever(s) als marktpartij(en) bleken onvoldoende vertrouwen in de techniek en/ of de uitvoeringsmethode te hebben om deze oplossing in een regulier aanbestedingstraject te vragen danwel aan te bieden. Gevraagd naar de aard van de gevoelde belemmeringen kwamen meerdere aspecten naar voren. Onder andere aspecten rondom de veiligheid en levensduur van de technieken, mede in het licht van de wettelijk vereiste periodieke toetsing 11 en planperiode. In het algemeen wordt voor ontwerp van dijkversterkingen een planperiode gehanteerd van 50 jaar. Bij toepassing van constructies wordt veelal voor 100 jaar gekozen. Voor MIP bijvoorbeeld diende deze planperiode als levensduur te worden gegarandeerd. Met andere woorden, de proeven hebben op het gebied van veiligheid en levensduur onvoldoende uitsluitsel gegeven. Dit was niet het gevolg van de resultaten van de proeven maar vooral het gevolg van het feit dat er van te voren (niet?) helder was geformuleerd welke resultaten nodig waren om op deze vlakken wel uitsluitsel te kunnen geven. Wellicht waren de proeven dan anders opgezet Financiele aspecten Er zijn voor dit aspect binnen deze fase geen problemen gesignaleerd Communicatie aspecten Gedurende het proces bleek de rol van het kennisinstituut niet altijd voor iedereen duidelijk te zijn. De rol van het kennisinstituut was kwaliteitsborger voor het waterschap. Daarnaast bleek het kennisinstituut in de praktijk nauw met de opdrachtnemers mee te denken over het wegnemen van belemmeringen. Voor de procesevaluatie van de praktijkproeven bij Nieuw-Lekkerland zijn interviews met alle betrokkenen afgenomen. Hieruit bleek dat de ingenieursbureaus soms werden ervaren als weinig inovatief meedenkend. Het waterschap, Rijkswaterstaat en Deltares ervoeren dat zij moesten trekken om vernieuwingen/aanpassingen vanuit de consortia te krijgen. Achteraf werd geconstateerd dat meer aandacht en energie gestoken had moeten worden in de procesbegeleiding. Het hebben en houden van een open, transparant proces is van groot belang om innovaties te laten slagen. Verder heeft ENW heeft namelijk groen licht gegeven voor het toepassen van de INSIDE oplossingen, maar dit groen licht werd gegeven voor pilots over beperkte lengte in een concreet dijkversterkingsproject en onder voorwaarde van een uitgebreide monitoring Conclusies ontwerpfase 1. De contractvorm is van grote invloed op het resultaat en de manier van samenwerken. Een contractvorm op basis van resultaatverplichting beïnvloed op negatieve wijze: a. Sfeer en onderling vertrouwen; b. Creativiteit; 11. Appendix CUR 219 Praktijkervaringen INSIDE MiP en Dijkdeuvels (Larsen, 2011) Innovatief Waterkeren 23