Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar IXB Vaststelling van de begroting van de uitgaven en de ontvangsten van het Ministerie van Financiën (IXB) voor het jaar 2000 Nr. 41 VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 15 juni 2000 De vaste commissie voor Financiën 1 en de vaste commissie voor Verkeer en Waterstaat 2 hebben op 18 mei 2000 overleg gevoerd met minister Zalm van Financiën en minister Netelenbos van Verkeer en Waterstaat over: de tweede voortgangsrapportage en de notitie financiële structurering PPS-projecten ( IXB, nr. 18); de brief van de minister van Financiën d.d. 27 april 2000 over de instelling van de raad van advies kenniscentrum PPS (zie bijlage). Van dit overleg brengen de commissies bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissies 1 Samenstelling: Leden: Schutte (RPF/GPV), Reitsma (CDA), Witteveen-Hevinga (PvdA), Rosenmöller (GroenLinks), Van Zijl (PvdA), Van Gijzel (PvdA), voorzitter, Voûte-Droste (VVD), De Vries (VVD), Noorman-den Uyl (PvdA), Marijnissen (SP), Kamp (VVD), Giskes (D66), Crone (PvdA), Van Dijke (RPF/GPV), Bakker (D66), Hofstra (VVD), De Haan (CDA), ondervoorzitter, Vendrik (GroenLinks), Wijn (CDA), Stroeken (CDA), Remak (VVD), Van Beek (VVD), Balkenende (CDA), Kuijper (PvdA) en Dijsselbloem (PvdA). Plv. leden: Van der Vlies (SGP), Verburg (CDA), Koenders (PvdA), Harrewijn (GroenLinks), Smits (PvdA), Duijkers (PvdA), Balemans (VVD), Wilders (VVD), Van Oven (PvdA), De Wit (SP), Patijn (VVD), Schimmel (D66), Kalsbeek (PvdA), Hoekema (D66), Van Walsem (D66), Blok (VVD), Dankers (CDA), Rabbae (GroenLinks), Van den Akker (CDA), Hillen (CDA), Hessing (VVD), Weekers (VVD), Bijleveld-Schouten (CDA), Timmermans (PvdA) en Hindriks (PvdA). De heer Leers (CDA) bracht naar voren dat de structuur van de projecten die via publiek-private samenwerking (PPS) tot stand kunnen worden gebracht geen probleem vormt, maar dat het ontbreekt aan politieke besluitvaardigheid. Hij zou het als winst beschouwen als vandaag helder wordt dat er een groot politiek draagvlak bestaat voor PPS. Dat draagvlak zou vervolgens omgezet moeten worden in concrete daden. In de komende tien jaar zou eenderde van alle infrastructuurprojecten via een vorm van PPS moeten worden gerealiseerd. Er bestaat een enorme behoefte aan investeringen in infrastructuur en verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving, maar de overheidsmiddelen zijn beperkt. 2 Samenstelling: Leden: Blaauw (VVD), voorzitter, Van den Berg (SGP), Reitsma (CDA), Biesheuvel (CDA), Rosenmöller (GroenLinks), Valk (PvdA), Van Gijzel (PvdA), Leers (CDA), ondervoorzitter, Feenstra (PvdA), Van Heemst (PvdA), Verbugt (VVD), Van Zuijlen (PvdA), Stellingwerf (RPF/ GPV), Giskes (D66), Klein Molekamp (VVD), Hofstra (VVD), Van der Steenhoven (Groen- Links), Ravestein (D66), Niederer (VVD), Nicolaï (VVD), Van der Knaap (CDA), Eurlings (CDA), Van Bommel (SP), Herrebrugh (PvdA) en Hindriks (PvdA). Plv. leden: Te Veldhuis (VVD), Bakker (D66), Th. A. M. Meijer (CDA), Stroeken (CDA), Van Gent (GroenLinks), Waalkens (PvdA), Crone (PvdA), Atsma (CDA), Duivesteijn (PvdA), Witteveen-Hevinga (PvdA), Voûte-Droste (VVD), Spoelman (PvdA), Schutte (RPF/GPV), Augusteijn-Esser (D66), Geluk (VVD), Luchtenveld (VVD), Vendrik (GroenLinks), Van Walsem (D66), Weekers (VVD), Balemans (VVD), Buijs (CDA), Dankers (CDA), Poppe (SP), Dijksma (PvdA) en Dijsselbloem (PvdA). KST46495 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 2000 Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 1

2 Daarom moeten private middelen worden gemobiliseerd. Als de staatsschuld versneld kan worden afgelost, komen er bij institutionele beleggers en marktpartijen grote sommen geld vrij voor nieuwe investeringen en beleggingen. Het moet voor institutionele beleggers en anderen daarom interessant worden om geld te investeren in zaken die de regering en Kamer van belang vinden, zoals versterking van de economische en maatschappelijke infrastructuur. Beide partijen moeten voordeel hebben bij PPS en ze moeten een gelijkwaardige positie hebben. Dat betekent vaak dat de politiek een stap terug moet doen. De heer Leers was daartoe bereid, omdat hij van mening was dat er meerwaarde kan worden gerealiseerd via PPS. Hij vond het daarom zinvol marktpartijen te betrekken bij het beheer en gebruik van de infrastructuur. PPS zou overigens niet alleen moeten worden ingezet op projecten waar de politiek geen geld voor over heeft, maar ook en juist op projecten waar de politiek wel prioriteit aan geeft. De heer Leers onderschreef de PPS-uitgangspunten die de regering noemt in de notitie, als het gaat om de verdeling van risico s en hij was het ermee eens dat het rijk mee moet kunnen profiteren van de toekomstige winsten. Als het rijk bij projecten een andere positie gaat krijgen, meer op afstand komt te staan en alleen de begrenzingen aangeeft en de doelen vaststelt, zal de Kamer ook in een andere positie wordt geplaatst. De Kamer zal daarom eerder bij het besluitvormingsproces betrokken moeten worden. Tot nu toe wordt de Kamer achteraf geconsulteerd, maar dat leidt tot teleurstellingen. Daarom had hij een halfjaar geleden een motie ingediend, waarin wordt gevraagd te komen tot een toetsingskader vooraf. De marktsector moet namelijk weten dat als de Kamer heeft ingestemd met een project, hij door kan gaan en de politiek moet weten dat zij zich onder bepaalde voorwaarden heeft gebonden. Er is nu een rapport over de A4. De marktpartijen zijn geconsulteerd, maar het is nog niet duidelijk of de politiek in zal stemmen met dat project. De heer Leers vond dat niet goed. Eerst moet helder zijn of een bepaalde project moet worden uitgevoerd. Als dat zo is, moet worden bekeken hoe het zal worden uitgevoerd en met welke randvoorwaarden. Daarna moet met de sector worden gesproken. Dan weet de sector dat de politiek zich heeft gecommitteerd. De heer Leers was voorstander van de A4, maar op deze manier zal het volgens hem niets worden. Is het wel dienstig is om een dergelijk ingewikkeld project als pilotproject voor PPS te gebruiken? Het leek hem beter om met een kleiner project te beginnen. In de notitie wordt aangegeven dat binnen de financiële kaders moet worden gebleven. Dat brengt een beperking met zich mee. Het kasstelsel dat nu wordt gehanteerd, werkt remmend. Is het niet mogelijk om wat meer te doen? In de VS wordt met het bedrijfsleven afgesproken dat winsten die worden behaald uit PPS-projecten worden gemaximeerd. Daar staat dan de vrijheid om de eigen tarieven vast te stellen tegenover. Kunnen ook rendementen worden gegarandeerd, bijvoorbeeld door aan te geven dat als een PPS-project wordt opgepakt, er een gegarandeerde basis aan rendement is? Dat zou een impuls kunnen geven aan institutionele beleggers om aan PPS-projecten deel te nemen. Volgens mevrouw Voûte-Droste (VVD) was er sprake van een impasse als het gaat om PPS, maar lijkt het er nu op dat het zal kunnen lukken. Het gaat nu om de vraag hoe PPS het beste kan worden gedefinieerd. Zij was tevreden over de financiële structuur van PPS-projecten, hoewel er geen sprake is van eenduidigheid op dit punt, aangezien dit soort projecten altijd op maat moet worden gerealiseerd. In de voortgangsrapportage staat dat de eventuele efficiencywinst gezien mag worden als een meevaller in de uitgavensfeer van departementen. Dat biedt mogelijkheden tot nieuwe investeringen in eigen projecten en stimuleert departementen om PPS toe te passen. Er moet echter een mentaliteitsverandering plaatsvinden bij de overheid, aangezien de overheid dan de Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 2

3 rol van regisseur krijgt in plaats van speler. Op welke wijze kan deze regisseursfunctie bij met name Rijkswaterstaat worden bevorderd? Een knelpunt dat in het rapport van VNO/NCW wordt genoemd, betreft de lengte van de procedures. Mevrouw Voûte drong er bij de regering op aan de kwaliteit van de wetgeving, een belangrijk onderdeel van de totstandkoming van de PPS-projecten, te verbeteren. Stroperigheid van de besluitvorming en lange procedures vormen namelijk een grote belemmering voor PPS. PPS is voor alles maatwerk en staat of valt bij duidelijkheid vanuit de politiek over doelen, randvoorwaarden en verdeling van risico s en verantwoordelijkheden. Het is dan ook noodzakelijk dat het programma van eisen tevoren wordt vastgesteld en dat er al in de voorfase politieke overeenstemming bestaat. Samenwerking moet leiden tot efficiencywinst en innovatie en daarmee tot een betere prijs kwaliteitverhouding. Verder moet er meer outputgericht gewerkt worden. De politiek moet duidelijk maken welke resultaten behaald moeten worden, op welke termijnen en met welke financiële middelen. Is er overigens al duidelijkheid over de Europese aanbestedingsregels? Mogen bedrijven die in het voortraject meedoen, later ook meedoen? Er is geschoven met projecten. Er wordt nu aan meer projecten prioriteit gegeven. Wat is de reden van die verschuiving? Er wordt al lang gesproken over PPS, maar toch zijn de resultaten niet aanzienlijk en niet positief. Om PPS een succes te maken, loont het de moeite een groot project te realiseren. In Engeland zijn een efficiencywinst en een meerwaarde gerealiseerd van ongeveer 17% bij 29 onderzochte projecten. Dat moet in Nederland ook kunnen worden gehaald. Er waren zes punten waarop men in Engeland succesvol was: de overdracht van het risico in contracten, langlopende contracten, outputgericht werken, aanbestedingswinst, prestatiebeloning en privaat management. Door VNO/NCW zijn vier clusters van knelpunten gesignaleerd: er is sprake van veel politieke en ambtelijke vrijblijvendheid, er is geen politieke overeenstemming, er zijn problemen op het gebied van regelgeving en er zijn problemen met de Europese aanbestedingen en marktconsultaties. Kan de regering daarop reageren? Als het zo door gaat, dreigt de PPS een «mission impossible» te worden. De politiek moet leren omgaan met het bedrijfsleven, maar het bedrijfsleven moet ook leren omgaan met de politiek en wat meer begrip hebben voor de problemen waar de politiek voor staat. Misschien kan het Kenniscentrum daar een bemiddelende rol in spelen? De heer Dijsselbloem (PvdA) was van mening dat PPS moet leiden tot een betere benutting van publiek geld. Dat vereist echter dat de overheid weet wat zij wil en dat er heldere en effectieve kaders voor beleid zijn. Vervolgens moet er politieke besluitvorming plaatsvinden over de wenselijkheid van oplossingen, moet er overeenstemming bestaan over de kwaliteitseisen die moeten worden gesteld, moet het particulier initiatief worden aangemoedigd en moeten private partijen worden ingeschakeld. Maar hoewel de theorie verder wordt verfijnd en men beter weet hoe het moet, zijn er nog geen concrete resultaten. Ligt de oorzaak daarvan in de selectie van projecten en het ontbreken van een goed toetsingskader? Het kabinet zegt in de stukken dat het op korte termijn resultaten wil boeken met PPS. De heer Dijsselbloem vond dat te vrijblijvend en pleitte voor een taakstellende aanpak voor PPS. Dat hoeft niet per project, maar kan bijvoorbeeld voor een hoofdcategorie uit het MIT gebeuren. Dan kan volgend jaar, als weer over een voortgangsrapportage wordt gesproken, beter worden gekeken of de doelstelling is bereikt. De minister van Financiën heeft in de Voorjaarsnota aangekondigd dat hij 100 mln. apart wil zetten om PPS te stimuleren. Wat heeft hij met dit bedrag voor? Moet niet met hetzelfde bedrag een betere kwaliteit worden Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 3

4 bereikt of dezelfde kwaliteit met minder geld? In beide gevallen is die 100 mln. niet nodig. De heer Dijsselbloem vond de uitwerking in de voortgangsrapportage van de betekenis van PPS voor projecten op het vlak van natuur, recreatie en milieu tegenvallen. Is het kabinet bereid het Kenniscentrum daar de komende periode aandacht aan te laten besteden en die groene PPS-mogelijkheden uit te werken? Hoe kijkt de minister van Verkeer en Waterstaat aan tegen inpassingsmaatregelen binnen PPS-projecten? Stel dat wordt besloten om een snelweg of een deel daarvan, volledig privaat te laten financieren, aanleggen en exploiteren, vindt zij dan dat inpassingsmaatregelen een integraal onderdeel moeten vormen van dat volledig privaat aanbestede stuk snelweg? Er wordt in de PPS-discussie weinig aandacht geschonken aan het lokale niveau, terwijl men daar veel meer ervaring heeft met PPS. Kunnen lokale bestuurders meer instrumenten krijgen om de publieke baten ook op lokaal niveau beter tot hun recht te laten komen en zekerder te stellen? Kunnen de ministers toezeggen dat een versterking van PPS op lokaal niveau een punt van aandacht zal worden in de kabinetsnota over het grondbeleid? Onlangs is een raad van advies ingesteld voor het Kenniscentrum PPS. Twee van de leden van de raad zijn werkzaam voor bouwondernemingen c.q. projectontwikkelaars. Komt dat de zuiverheid van de verhouding tussen overheid, waar het Kenniscentrum bij hoort, en het bedrijfsleven wel ten goede? De heer Dijsselbloem meende dat het project spoorzone Delft veel PPS-potentie heeft. De plannen zijn al vergevorderd en er zijn interessante tekeningen gemaakt. Verder zijn er gesprekken gaande met serieuze PPS-partners. Ziet het kabinet kans om dit project naar voren te halen door versneld een extra rijksbijdrage te geven? Mevrouw Giskes (D66) merkte op dat PPS niet een doel op zich is. Het gaat erom dat een bepaald project gerealiseerd moet worden. De overheid kan dat in principe zelf doen, maar het kan interessant zijn om met derden iets te doen, omdat dan efficiencywinst en kwaliteitsverbetering kunnen worden gerealiseerd. Het gaat er echter niet om dat de overheid er financieel wijzer van wordt. Bij heikele, politiek gevoelige of dure projecten wordt wel gezegd: als de overheid er nog niet uit is, laat het dan maar over aan de markt. Dat is echter een gevaarlijke ontwikkeling, omdat daarmee de besluitvorming uit handen wordt gegeven. In de brief van de minister wordt helder uiteengezet welke combinaties van publieke en private financiering er allemaal zijn. Eerst moet echter worden bekeken wat de politiek graag wil en pas daarna hoe dat het beste kan worden gerealiseerd. Daarom was mevrouw Giskes er niet voor om als doel te stellen dat een bepaald percentage van de projecten met PPS moet worden gefinancierd. De kans van slagen van PPS is overigens groter, naarmate het over kleinere projecten gaat. Rijkswaterstaat lijkt echter een bolwerk te zijn dat onnodige belemmeringen opwerpt. Dat moet veranderen. Er is nu een raad van advies ingesteld, maar het Kenniscentrum zelf is al een adviserende instantie voor degenen die met PPS bezig willen zijn. Welk nut heeft zo n club? Minister Zalm zegt in zijn brief dat als de rijksoverheid financiële winst weet te boeken de desbetreffende minister dat geld zelf mag besteden. Zit daar een limiet aan of is dat onbeperkt? Hoe wordt die winst berekend? Wie neemt verder het risico voor zijn rekening? Mevrouw Giskes zag vaak dat dat weggehouden wordt bij de marktpartijen en geheel op de overheid drukt. Dat leek haar echter niet logisch. In de stukken staat dat er een rapport is over de A4 Midden-Delfland, dat zegt dat die op basis van tol gerealiseerd en geëxploiteerd zou kunnen Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 4

5 worden. Daar staat echter bij dat bij de berekeningen de nodige kanttekeningen zijn te plaatsen. Wat is de conclusie van het kabinet? De heer Vendrik (GroenLinks) herinnerde eraan dat het kabinet bij de behandeling van de vorige voortgangsrapportage heeft gezegd dat het bij PPS ging om een kwalitatieve meerwaarde en dat het geld op de tweede plaats stond. Het beeld verschuift nu echter naar de besparing die kan worden gerealiseerd via PPS. De lasten komen dan echter ergens anders terecht. De vraag is hoe groot die besparing macro is en wie er beter of slechter van wordt. Dit is een ingewikkelde procedure. Er zijn belangen in het spel en er moeten besluiten worden genomen over projecten. Dat is ingewikkeld en daar is veel geld mee gemoeid, maar uiteindelijk gaat het om niet meer dan een procedure, terwijl het politieke debat zou moeten gaan over de vraag wat er moet gebeuren met de ruimtelijke inrichting. Er kan lang worden gesproken over procedures en iedereen is het erover eens dat er goede PPS-projecten moeten zijn, maar dat zegt niets. Uit de lijst van PPS-projecten in de tweede voortgangsrapportage blijkt dat wegen een toppositie innemen, zowel bij de projecten met prioriteit, als bij de projecten met perspectief. De heer Vendrik vond echter dat nu eerst de vraag moet worden beantwoord of men steeds meer infrastructuur in handen van private partijen wil leggen. Hij was daar huiverig voor. De politiek moet dan namelijk een deel van de regie uit handen geven, want alleen dan is het voor private partijen interessant om te investeren. De A4 Midden-Delfland geeft dat treffend aan. Private partijen hebben bepaalde wensen als het gaat om die weg: geen rekening rijden en veel auto s. Dat is strijdig met het rijksbeleid, maar vanuit het oogpunt van de private partijen heel goed te begrijpen. De wegen vormen echter een gevoelig onderdeel van de infrastructuur en daar zijn grote commerciële belangen mee gemoeid. Bovendien is er sprake van een toenemende mobiliteit op de weg. En dan worden er ook nog commerciële belangen geïntroduceerd. Is het wel in de hand te houden? Er wordt een raad van advies ingesteld, maar de heer Vendrik vond het meer een raad van beleggers. Hij zou graag zien dat die raad uitgebreid zou worden met mensen uit maatschappelijke organisaties. PPS gaat namelijk om meer dan alleen geld en dat zou tot uitdrukking moeten komen in de raad van advies. Antwoord van de regering De minister van Financiën zei dat het cruciaal is dat voortgang wordt geboekt met de PPS-projecten om degenen die in die markt actief zijn het vertrouwen te geven dat de overheid er helemaal achter staat. Het leek hem goed met een aantal partijen die in die markt opereren om de tafel te gaan zitten om te horen wat hun ervaringen zijn en of zij nog suggesties voor verbeteringen hebben. VNO heeft al een aardig commentaar uitgebracht, maar daar zitten niet de mensen die geld in PPS steken. Mevrouw Voûte heeft de successen in het Verenigd Koninkrijk geschetst. Daar is men onder Thatcher ideologisch gestart, maar er zijn toen nogal wat fouten gemaakt. Daar heeft men lering uit getrokken en nu loopt het vrij goed. In Nederland is dat stadium nog niet bereikt, want hier is men pas een paar jaar serieus bezig met PPS. De minister was het ermee eens dat PPS betekent dat de politiek soms een stap terug moet doen, maar hij vond dat dat niet altijd negatief hoeft te zijn. Bij PPS moeten van tevoren outputdoelen worden geformuleerd. De politiek kan dan niet meer tot het einde discretionair handelen. Het voordeel is dat de Kamer en het ministerie weloverwogen na kunnen gaan wat er in het contract neer moet worden gelegd en welke randvoorwaarden en eisen er kunnen worden gesteld, terwijl de voordelen van de private betrokkenheid ook kunnen worden gerealiseerd. Er moet goed Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 5

6 worden nagedacht over de projecten die worden uitgekozen voor PPS. Bij ieder project moet worden bekeken of het zinnig is om de PPS-formule toe te passen en het moet niet alleen om marginale projecten gaan. Bovendien moet de politiek al voor de marktconsultatieronde weten of een bepaald project uitgevoerd moet worden. De contantewaardebenadering vond de minister een goede maatstaf. Bovendien kan de winstmaximering ook een rol spelen. Verder moet het rijk bepaalde risico s voor zijn rekening nemen, want de risico s kunnen niet eenzijdig bij het bedrijfsleven worden neergelegd. Het garanderen van rendementen werkt echter contraproductief, want als de bodem eenmaal is bereikt, is er geen impuls meer voor de private partijen om doelmatig en efficiënt te werken. Als er bij de overheid meevallers zijn doordat er efficiënter wordt gewerkt, valt dat geld vrij binnen de begroting van het desbetreffende departement en kan daar weer worden aangewend. Dit laat uiteraard onverlet het budgetrecht van de Kamer en het recht van de ministerraad en de minister van Financiën om overal stokjes voor te steken. De overheid zal bij PPS-projecten meer als regisseur en als strateeg moeten gaan werken dan als operationele uitvoerder. Dat vereist een cultuuromslag bij de overheid en de overheidsorganisaties, die niet altijd even gemakkelijk kan worden gemaakt. Binnenkort zal een spreker uit Brussel op een bijeenkomst met marktpartijen uiteen zetten hoe het precies zit met de Europese aanbestedingsregels. Duidelijk is al wel dat er openbaar moet worden aanbesteed, zodat er concurrerend kan worden gewerkt. Het intellectuele eigendom moet dan echter wel worden beschermd, want het is voor private marktpartijen vervelend om, wanneer zij iets leuks hebben bedacht en daar geld en tijd in hebben gestoken, te zien dat een ander er na een openbare aanbesteding met het idee vandoor gaat. Dat is een onderwerp dat apart in kaart zal worden gebracht, zodat dat kan worden onderscheiden van de openbare aanbesteding. Partijen die in de voorfase hebben geparticipeerd, kunnen later overigens ook meedoen aan de openbare aanbesteding als aan de eis van transparantie is voldaan. De minister hoopte binnenkort alle onhelderheden opgelost te hebben. Dit zijn echter zaken waar gaandeweg ervaring mee moet worden opgedaan. De adviseurs in de raad van advies moeten enig verstand van zaken hebben. Dat betekent vrijwel automatisch dat zij wel eens iets te maken hebben gehad of nog te maken hebben met projecten die PPS-achtig van aard zijn. Verder hebben zij veel internationale ervaring. PPS is namelijk niet een nieuwe uitvinding, maar wordt in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk al volop toegepast. De Wereldbank rekent het ook tot de standaardpraktijk om steeds privaat kapitaal erbij te betrekken. De drive van private partijen om creatief en innovatief te zijn is groter dan van een overheidsmonopolist, want de particuliere ondernemer werkt met zijn eigen geld, terwijl een ambtenaar met het geld van de belastingbetaler werkt. Als het kan, moeten dingen dan ook aan de markt over worden gelaten. De aanvankelijke coalitie met betrekking tot het Utrecht Cityproject (UCP) is uiteengevallen. Er wordt nu bekeken of met de overblijvers verder kan worden gegaan. Het was een vrij groot en complex project, met zeer veel partijen. De belangen liepen ook niet helemaal parallel. Als er veel partijen zijn, wordt het altijd moeilijker. Daarom kunnen beter kleinere projecten worden gebruikt, die zo eenvoudig en zo slank mogelijk zijn. In de begroting is 100 mln. opgenomen om projecten een extra impuls te kunnen geven. Daarmee kan op ad-hocbasis geprobeerd worden om mensen over de streep te trekken. Het bedrag zal daarvoor te eniger tijd moeten worden toegevoegd aan een begrotingsartikel en zal een concreet doel moeten dienen. Er wordt dan een toelichting gegeven. De Kamer moet vervolgens akkoord gaan met de begroting. Het idee is om iets achter de hand te hebben om een interessant project met een extra finan- Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 6

7 cieel duwtje van de grond te krijgen. Dit geldt overigens alleen voor de beginfase, de eerste twee of drie jaar. Daarna moet er zoveel ervaring zijn en moet iedereen zodanig enthousiast zijn dat het een zichzelf voortdrijvend proces wordt. De heer Vendrik zegt eigenlijk dat als die A4 Midden-Delfland er toch moet komen, de overheid die dan maar moet aanleggen, aangezien particulieren alleen maar het autogebruik willen stimuleren. Er zal echter tol moeten worden geheven op die A4. Dat betekent een verhoging van de variabele autokosten, waarmee het gebruik van de auto wordt gematigd. De particuliere creativiteit moet dus wel erg groot zijn, wil zij de weg financieren door middel van tol en er bovendien voor zorgen dat mensen meer gaan rijden dan wanneer er geen tol zou worden geheven. De minister van Verkeer en Waterstaat bracht naar voren dat de projecten die in de rapportage worden genoemd, in 1998 uitvoerig zijn besproken bij het MIT. Er is toen gediscussieerd over de vraag wat publiek zou moeten, wat via PPS en wat privaat. Naar aanleiding van die discussie is een keuze gemaakt. Sommige ingewikkelde zaken zijn inderdaad onder het beslag van PPS gebracht of geheel in private handen gelegd. Andere overheden zien dat er soms kwetsbare punten zijn en helpen dan mee, ook met publiek geld, om ervoor te zorgen dat dat PPS-project of private project kan worden gerealiseerd, uiteraard binnen een aantal randvoorwaarden. Eerst moet bekeken worden wat een project betekent voor de mobiliteit. Dan wordt bekeken of het een verantwoord project is en op welke manier het het beste kan worden uitgevoerd. Er moet een rationele onderbouwing zijn. Op die manier moet worden gekeken naar de totale investeringsbehoefte, inclusief PPS. De rol van Rijkswaterstaat en de overheid verandert inderdaad in zo n traject. De regierol van het rijk wordt versterkt en de uitvoerdersrol wordt anders. Er wordt nog gezocht naar de juiste procedures. Men is er bij Rijkswaterstaat echter zeer van doordrongen dat dit proces leidt tot een versterking van de positie van Rijkswaterstaat, ook op de lange termijn, en dat de meer traditionele rol van uitvoerder zal moeten veranderen. Het besluitvormingsproces is een ingewikkeld vraagstuk. Het programma van eisen is belangrijk als het gaat om het wensenpakket. De PKB-procedures leiden echter tot vermeerdering van wensen. Als tijdens de PKBprocedure de scope van het project verandert, moeten de kosten die daaruit voortvloeien ergens worden neergelegd. Dan geldt het principe: de veroorzaker betaalt. Er is in de loop der tijd een claimcultuur ontstaan zowel bij andere overheden, als bij het particuliere bedrijfsleven als het gaat om infrastructuur. Dat proces moet worden gekeerd. De procedure die in 1998 is gevolgd met betrekking tot het MIT heeft ertoe geleid dat bij de andere overheden het besef is doorgedrongen dat zomaar iets roepen en verwachten dat het rijk dat wel gaat betalen, niet altijd meer werkt. Het beeld dat het MIT in beton is gegoten, heeft zijn werk gedaan. Dat heeft geleid tot voorfinanciering of meefinanciering door bijvoorbeeld provincies en grotere steden. Zij zullen voor honderden miljoenen participeren in bepaalde projecten, omdat zij wensen hebben. Datzelfde kan ook aan de orde zijn als het gaat om private partijen. Er wordt voor reeksen van jaren een commitment aangegaan als het gaat om een zeker regime rond een tunnel of een weg. Over de vraag wat dat betekent voor het rijk en de integraliteit van het beleid, zal later uitvoerig moeten worden gesproken. In andere landen zijn er voorbeelden van interessante trajecten. De regering denkt daar nu over na, maar het is niet de bedoeling dat op andere delen van de weginfrastructuur de problemen gemaximaliseerd worden, zodat men wel kiest voor de tolweg. Alles wat privaat is, vraagt nu overigens separate wetgeving per wegvak. De minister is bezig om generale wetgeving te maken, zodat niet voor ieder wegdeel een nieuwe wet hoeft te worden gemaakt. Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 7

8 De minister was niet voor het geven van bepaalde garanties aan de marktsector. De markt zal zelf moeten afwegen of men wil investeren in bepaalde zaken. De regering zal zo nu en dan wel helpen om onrendabele toppen af te toppen. Daar kan die 100 mln. voor worden gebruikt. Daarna kan worden bekeken of het ontbrekende geld met behulp van private partijen bij elkaar kan worden gekregen. De Tracéwet zal nu door de Eerste Kamer worden behandeld. Er zitten nog dubbele procedures in die wet, maar daar is destijds toe besloten. De wet leidt echter wel tot winst in tijd. Destijds is gezegd dat in principe niet moet worden gewerkt met een lex specialis, maar met de Tracéwet of met de Rijksprojectenwet. De lex specialis moet alleen in uitzonderlijke gevallen worden gebruikt. Dat hoeft hierbij niet omdat er wetten zijn die het voordeel kennen dat zij meteen bestemmingsplannen wijzigen. De Tracéwet leidt tot een winst van anderhalf of twee jaar en dat is niet onaanzienlijk. De spoorzone Delft is een interessant voorbeeld van hoe een startkapitaal kan leiden tot veel inventiviteit, zowel bij de gemeente Delft, als bij de provincie Zuid-Holland, als bij de marktpartijen. Een bepaalde dynamiek in een gezamenlijk gedragen belang kan dus tot resultaat leiden. Sommige zaken, zoals UCP, zijn echter uiterst complex. De vraag is of dat zich laat afpellen naar overzichtelijke verhoudingen. Bekeken moet worden hoe het kan worden gefaseerd. Tenslotte hoeft niet alles in een keer te worden gerealiseerd, als er maar zicht blijft op de ruimtelijke mogelijkheden en de beoogde kwalitatieve verbetering. Door de bank genomen worden bij projecten met private partijen commerciële risico s bij de private partijen neergelegd, maar soms verzekert de overheid die. Dat gebeurt dan vanwege de complexiteit van het project en het feit dat de overheid zelf niet te veel risico wenst te lopen. Bij traditionele aanbestedingen ligt dat echter weer anders. De risico s mogen echter niet diffuus blijven, want dat leidt op een gegeven ogenblik tot moeilijkheden. Het groene poldermodel is een interessante ontwikkeling. Het gaat dan echter vooral om de vraag wat er ruimtelijk wordt gedaan met Nederland en hoe men aankijkt tegen de Vijfde nota ruimtelijke ordening. Het gaat dan niet om concrete projecten, want het MIT is uiteindelijk het document, waarin die hun neerslag krijgen. Het MIT wordt dus een projectenboek. Deze zomer zal zo n projectenboek aan de Kamer worden gepresenteerd, zodat zij inzicht krijgt in alles wat daarbij aan de orde is. In dat document wordt uiteindelijk de keuze gemaakt. Nadere gedachtewisseling De heer Leers (CDA) vond dat de ruimte voor PPS niet weggehaald mag worden bij een andere overheidsmaatregel. Verder zullen politieke partijen bij PPS-projecten tijd als een essentiële voorwaarde moeten stellen. Nu wordt uitstel van een project vaak als een verdienste beschouwd. Ten slotte wilde hij graag een nadere uitwerking hebben van zijn motie, waarin wordt gevraagd het politieke moment van besluitvorming in de Kamer beter te markeren. Mevrouw Voûte-Droste (VVD) zou bij de derde voortgangsrapportage graag zien dat concrete resultaten zijn bereikt, want successen zijn nu echt nodig. Volgens de heer Dijsselbloem (PvdA) zijn er nog geen concrete successen geboekt omdat de selectie van de projecten niet optimaal is. Zal minister Netelenbos in het volgende MIT op een andere manier selecteren? Verder vroeg hij of lokale PPS een aandachtspunt in de nota Grondbeleid zal zijn en of groene PPS-projecten prioritaire aandacht kunnen krijgen van het Kenniscentrum. Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 8

9 Mevrouw Giskes (D66) vroeg wanneer de volgende voortgangsrapportage verwacht kan worden. De heer Vendrik (GroenLinks) kon zich voorstellen dat in de raad van advies ook andere mensen dan financieel specialisten worden toegelaten. Dat is volgens hem in het belang van PPS. Dat geldt zeker voor de PPS-procedure die voor groene of ruimtelijke projecten wordt aangewend. Er ligt een motie-feenstra over de ontwikkeling van het project mainportontwikkeling Rotterdam. Daarin worden de kaders gesteld voor de wijze waarop die verder moet gaan. In de stukken staat echter dat de ambitie van het rijk deels afhankelijk is van de belangstelling van de private sector. Hoe verhoudt dat zich tot elkaar? De minister van Financiën kon goed met de motie van de heer Leers uit de voeten en zijn handelen is dan ook in overeenstemming met die motie. Hij hoopte in de voortgangsrapportage van december de eerste concrete resultaten te kunnen melden. Als het gaat om de selectie van PPS-projecten moet erover worden nagedacht of niet nog meer dan nu het geval is de prioritaire projecten erbij kunnen worden betrokken. Verder zal worden bekeken of in de volgende rapportage meer aandacht kan worden besteed aan «groen» en of er tegen die tijd op dat punt iets tot stand kan worden gebracht. De minister hoopt in het IBO over het grondbeleid in te kunnen gaan op de lokale PPS. Dat is namelijk een van de manieren om de meerwaarde die gegenereerd wordt door bepaalde overheidsinvesteringen te internaliseren binnen een breder project. PPS kan dan een manier zijn om geld dat anders in de private sector terechtkomt, weer naar de overheid terug te halen. Zo kan de overheid proberen om de meerwaarde die elders ontstaat dankzij het handelen van de overheid weer bij de overheid terug te brengen als onderdeel van de financiering van een plan. De minister van Verkeer en Waterstaat zegde toe na het verschijnen van het bereikbaarheidsoffensief voorstellen te zullen doen voor een mogelijk andere selectie van projecten in het MIT. Een aantal regio s is van mening dat anders kan worden omgegaan met wegen die nu al in het MIT zitten en die met publiek geld gerealiseerd zullen worden. Bij het project mainport Rotterdam wordt gediscussieerd over natuurcompensatie. Daaruit blijkt dat groene projecten een optie zijn. Het is wel een lastige politieke discussie, want er zit bijvoorbeeld een marktbod in voor het ontwikkelen van enorme landgoederen in de Randstad. Maar er kan nog over gediscussieerd worden of dat wel gewenst is. Over de motie-feenstra is al vaker in de Kamer gesproken. Die wordt in het kader van de PKB-procedure verder uitgewerkt. De minister gaf aan in de zomer met haar voortgangsrapportage naar de Kamer te zullen komen. De voorzitter van de vaste commissie van Financiën, Van Gijzel De voorzitter van de vaste commissie van Verkeer en Waterstaat, Blaauw De griffier van de vaste commissie van Financiën, Janssen Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr. 41 9

10 Bijlage Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 27 april 2000 Onderwerp: Instelling Raad van Advies Kenniscentrum PPS Instelling Raad van Advies Het Kenniscentrum PPS, dat per 1 januari 1999 van start is gegaan bij het Ministerie van Financiën, is erop gericht om de publiek-private samenwerking in Nederland gecontroleerd te verbreden en te stimuleren. De beleidskaders, die het Kenniscentrum ontwikkelt, worden afgestemd in een interdepartementale Stuurgroep PPS. In deze Stuurgroep hebben vertegenwoordigers van de meest betrokken departementen zitting, te weten: Verkeer en Waterstaat, VROM, Economische Zaken, LNV, OCW, Binnenlandse Zaken en Justitie. Om een goede interactie met de private sector zeker te stellen, is naast de Stuurgroep een Raad van Advies ingesteld met experts uit de private sector. In deze brief informeer ik u over de doelstelling en werkwijze van de Raad van Advies alsmede de personele bezetting van de Raad. Doelstelling van de Raad van Advies De Raad van Advies zal de ontwikkelingen van het Kenniscentrum kritisch volgen, waarbij de nadruk ligt op de mate waarin uitgezette beleidslijnen uitvoerbaar zullen zijn in de praktijk. De Raad functioneert als klankbord voor het Kenniscentrum PPS en de Stuurgroep PPS. Waar de Stuurgroep PPS een belangrijke rol heeft bij het realiseren van voldoende draagvlak voor het pps-beleid binnen de rijksoverheid, vervult de Raad van Advies een belangrijke rol bij het creëren van draagvlak binnen de private sector. De aanwezige kennis en praktijkervaring van de leden van de Raad van Advies zal het Kenniscentrum gebruiken om de ontwikkelde beleidslijnen aan te scherpen. De advisering in projecten zal door deze praktijkervaring effectiever kunnen zijn. Op deze wijze wil ik stimuleren dat de door de overheid ontwikkelde beleidsinitiatieven aansluiten op kennis en kunde die aanwezig is binnen de private sector. Werkwijze Raad van Advies Alle leden van de Raad van Advies zijn aangezocht vanwege hun specifieke expertise en nemen op persoonlijke titel deel aan deze Raad. De Raad van Advies komt twee keer per jaar bijeen in een informele setting. Bezetting In de Raad van Advies zitten zowel nationale als internationale pps-experts. Voorzitter van de Raad van Advies is de heer dr. G. J. Wijers, oud minister van Economische Zaken en tegenwoordig werkzaam bij de Boston Consulting Group als Senior Vice President. De heer drs. W. L. Moerman, directeur van de directie Financieringen, is de secretaris van de Raad van Advies. Verder bestaat de Raad van Advies uit de volgende nationale en internationale experts: Dr. J. M. G. Frijns, Directeur Beleggingen, Stichting Pensioenfonds ABP/USZO H. J. Hazewinkel RA, Voorzitter van Bestuur, Koninklijke Volker Wessels Stevin NV Mr. A. Montague, Deputy Chief Executive designate of Partnerships UK, HM Treasury Mr. D. Higgens, Chief Executive, Lend Lease Corporation Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr

11 Mr. J. D. Carter, Executive Vice President and Director, Bechtel Group, Inc. Prof. dr. S. J. G. van Wijnbergen, Hoogleraar afdeling algemene economie, Universiteit van Amsterdam. De Minister van Financiën, G. Zalm Tweede Kamer, vergaderjaar , IXB, nr