Inhoudsopgave. Afkortingen

Transcriptie

1 Voorwoord Hoe gaat een strafzaak in z n werk en wat gaat eraan vooraf. Het strafproces is in de eerste plaats een praktische uitgave. Het gehele proces wordt van aanvang af besproken en met originele (proces)stukken, formulieren en modellen geïllustreerd. Het omvat de fase voorafgaand aan de aanhouding van een bekende of aanvankelijk onbekende verdachte. Er wordt mede aan de hand van zaken uit de praktijk van de auteur stilgestaan bij de gehanteerde opsporingsmethoden en dwangmiddelen. Vervolgens wordt de voorlopige hechtenis besproken. Het strafproces zelf komt uitgebreid aan bod, alsmede de rechtsmiddelen en de executiefase. Tot slot wordt een aantal internationale procedures besproken. De auteur behandelt vanaf 1995 strafzaken en beschikt over een schat aan ervaring. Iedere strafzaak is uniek, maar in deze uitgave wordt getracht de praktische gang van zaken te beschrijven, zonder al te veel formele aspecten en geïllustreerd door voorbeelden uit de dagelijkse strafpraktijk. Zowel betrokkenen als belangstellenden krijgen een helder beeld over de feitelijke gang van zaken in het strafrecht, niet alleen met betrekking tot de inhoudelijke behandeling in de rechtszaal maar ook wat betreft de voorfase en de verdere afhandeling. Van de hand van de auteur van deze uitgave is eveneens Het strafrecht en Het strafprocesrecht uit de serie Kernzaken afkomstig. Bepaalde onderdelen van deze en onderhavige uitgave overlappen elkaar. Het strafproces leent zich dan ook uitstekend als een praktische aanvulling op deze uitgaven, maar is tevens geheel zelfstandig te gebruiken. De geactualiseerde uitgave van 2016 is met behulp van mr. J.J. Bussink, werkzaam als advocaat bij Ausma De Jong Advocaten, tot stand gekomen. V

2 Inhoudsopgave Afkortingen XI 1 Inleiding Historie Bronnen Nederlands strafrecht De verdachte Overzicht betrokken organisaties De politie Het Openbaar Ministerie De rechterlijke macht De advocaat De reclassering De tolk De deskundige 17 2 Het strafproces Opsporingsonderzoek Het opsporingsbegrip in het Wetboek van Strafvordering Het voorbereidend onderzoek Opsporingsmethoden in de proactieve fase Observatie Infiltratie Pseudokoop Stelselmatig inwinnen van informatie Inkijkoperaties Direct afluisteren Telefoontap (afluisteren en opnemen gesprekken gevoerd via telecommunicatie) Opvragen telecomgegevens Internet en smartphone De rol van de rechter-commissaris 82 3 Dwangmiddelen Staande houden Aanhouden Ophouden voor onderzoek Inverzekeringstelling Snelrecht Voorlopige hechtenis Inbewaringstelling De gevangenhouding 110 VII

3 inhoudsopgave 4 Verdere vervolging Afdoening zonder rechter Sepot De politiestrafbeschikking De strafbeschikking Voeging ad informandum De terechtzitting Het procesdossier De dagvaarding Bezwaarschrift De tenlastelegging Stappen tijdens de terechtzitting Pro-formazitting Voeging ad informandum-zaken Voeging meerdere zaken/verdachten De behandeling ter terechtzitting Getuigen Persoonlijke omstandigheden Schouw Slachtoffer Benadeelde partij Hoofdvragen Requisitoir, pleidooi en laatste woord De verdachte en de advocaat De uitspraak Bewijs Strafbaarheid Rechtsmiddelen Hoger beroep Cassatieberoep Cassatie in het belang der wet Herziening Gratie Klacht Europees Hof voor de Rechten van de Mens (Tenuitvoerlegging van) Straffen Gevangenisstraf Hechtenis Taakstraf Geldboete Voorwaardelijke straffen Bijkomende straffen Ontzetting van bepaalde rechten Verbeurdverklaring Openbaarmaking van de rechterlijke uitspraak Maatregelen Terbeschikkingstelling (TBS) Plaatsing in een psychiatrisch ziekenhuis ISD-maatregel Onttrekking aan het verkeer Ontneming wederrechtelijk verkregen voordeel Schadevergoedingsmaatregel Richtlijnen 202 VIII

4 inhoudsopgave 8 Enkele bijzondere procedures Beslag Schadevergoeding Internationale procedures Overdracht en overname van strafvervolging Uitleveringsverdrag en Uitleveringswet De uitleveringsprocedure De behandeling door de rechtbank De overleveringsprocedure De behandeling door de rechtbank De procedureregels Overdracht tenuitvoerlegging strafvonnissen De WOTS-procedure De WETS-procedure 227 Literatuurlijst 229 Trefwoordenregister 231 IX

5 1 Inleiding 1.1 Historie Sinds mensenheugenis worden er al misdrijven gepleegd. Als dat plaats vond binnen een bepaalde gemeenschap, werden dergelijke gedragingen ook bestraft. In de regel fungeerde de dorpsoudste als rechter. Zonder wetboek werd er een passende sanctie opgelegd, in de vorm van het ter dood brengen, het toepassen van lijfstraffen, opsluiting of verbanning. Dit vond plaats op basis van ongeschreven recht. Langzaam maar zeker werden de regels en de te stellen sancties op schrift gesteld. Zo ontstonden de eerste wetten en regels alsmede een formalisering van de op te leggen straffen. Iedere gemeenschap, zowel kleine plaatsen op het platteland als steden, ontwikkelde zo eigen wetten en regels. Als er een machthebber was die een groter gebied beheerste, werden er algemeen geldende regels in dat gebied ingevoerd en fungeerde de machthebber zelf, dan wel iemand die daarvoor was aangesteld als een soort rijdende rechter. Processen werden vaak in het openbaar gehouden, zoals op markten en pleinen. Daar werden vervolgens ook de straffen ten uitvoer gelegd, zodat iedereen kon zien wat de gevolgen konden zijn van het plegen van strafbare feiten. Na verloop van tijd ontstonden er min of meer vastomlijnde gebieden met een eigen overheid. Om meer eenheid te creëren werd er vaak één wetboek samengesteld. Zo ook in Nederland. Ons huidige Wetboek van Strafrecht (Sr) stamt uit Het Wetboek van Strafvordering (Sv) is in 1926 ingevoerd, maar is door de maatschappelijke ontwikkelingen in de loop van de tijd veelvuldig aangepast en aangevuld. Zo is ons wetboek op onderdelen aangepast in het kader van de internationale terrorismebestrijding naar aanleiding van de aanslagen van 11 september 2001 in New York. 1.2 Bronnen Nederlands strafrecht Er bestaat niet zoiets als de wet. Strafbare feiten zijn vastgelegd in diverse wetten en regelgevingen. De materiële basisregels zijn vastgelegd in het Wetboek van Strafrecht, de formele regels in het Wetboek van Strafvordering. Dit deel van ons wetboek regelt het gehele strafproces. Vanaf de verdenking tot en met de tenuitvoerlegging. In art. 1 Sv is vastgelegd dat strafvordering alleen plaats heeft op de wijze bij de wet voorzien. Dit is het zogenaamde legaliteitsbeginsel. Er mag dus niet vervolgd worden op basis van ongeschreven regels, maar alleen op basis van regels die in een wet zijn vastgelegd. Hierdoor is de rechtszekerheid gewaarborgd en kan er geen sprake zijn van willekeur. Het Wetboek van Strafvordering bestaat uit vijf delen: algemene bepalingen, strafvordering in eerste aanleg, rechtsmiddelen, enige rechtsplegingen van bijzondere aard, tenuitvoerlegging en kosten. Naast de Wetboeken van Strafvordering en Strafrecht is er een groot aantal bijzondere wetten opgesteld, zoals de Opiumwet, de Wegenverkeerswet, de Wet Economische Delicten, de Leerplichtwet enz. 1

6 Behalve de wetten zijn er internationale verdragen met of tussen andere landen. Deze verdragen bieden enerzijds een bredere rechtsbescherming, anderzijds kan iemand hierdoor worden overgeleverd aan een ander land vanwege een vechtpartij met een aantal lokale bewoners tijdens de vakantie. Het belangrijkste verdrag in groter verband is het Europees Verdrag voor de rechten van de mens, kort gezegd het EVRM. Ieder deelnemend land is verplicht te zorgen dat de nationale wetten in overeenstemming zijn met dit verdrag. Alle onderdanen van de deelnemende landen kunnen rechtstreeks een beroep doen op dit verdrag. Een procedure aanhangig maken kan pas als tot en met de hoogste nationale instantie een oordeel over de zaak is gegeven. Een klacht bij het Europees Hof is dan ook een langdurig proces. Naast de verdragen en de wetboeken van Strafrecht en Strafvordering zijn er ook nog talloze niet-strafrechtelijke wetten, zoals de Provinciewet en de Gemeentewet en Algemene Plaatselijke Verordeningen (APV s). De APV s kunnen per gemeente verschillend zijn. In dergelijke wetten is bijvoorbeeld geregeld hoe laat de vuilnis buiten gezet mag worden of staan samenscholingsverboden voor bepaalde gebieden omschreven. Op grond van deze niet-strafrechtelijke wetten kunnen sinds 2009 ook een tweetal sancties worden opgelegd, te weten de bestuurlijke boete en bestuurlijke strafbeschikking. Ook wordt er hard gewerkt aan een Europees wetboek van strafrecht. Dit wordt ook wel het Eurostrafrecht genoemd. Het gaat voor een belangrijk deel om de handhaving van Europese regelgeving, die voortvloeit uit het EU-recht. Zo wordt er al veelvuldig gebruikgemaakt van het Europees arrestatiebevel en de daaruit voortkomende overlevering om verdachten uit andere EU-landen snel te kunnen berechten in het land waar een strafbaar feit is gepleegd. Behalve de wetten en verdragen vormen ook uitspraken van andere rechters, waaronder de Hoge Raad en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens, een belangrijke bron van het strafrecht. Op dergelijke uitspraken, jurisprudentie genaamd, kan in volgende procedures een beroep worden gedaan. Echter, dergelijke uitspraken zijn niet per definitie bindend. Jurisprudentie is vatbaar voor verandering, mede door tijdsverloop, wijziging van omstandigheden en voortschrijdend inzicht van de rechterlijke macht. In deze uitgave staat met name het Wetboek van Strafvordering centraal. Hierin staan de regels met betrekking tot de opsporing, het voorbereidend onderzoek alsmede de gang van zaken op de zitting. Ook de toepasbare dwangmiddelen, zoals de voorlopige hechtenis en de in beslagneming en tal van andere voor het strafproces van belang zijnde zaken zijn in dit wetboek verankerd. In 2016 is de hernieuwde en geactualiseerde uitgave verschenen waarin alle wetswijzigingen en toekomstige wijzigingen zijn opgenomen. Schema bronnen Nederlands strafrecht Verdragen Grondwet Wetboek van Strafrecht en Strafvordering Bijzondere Wetten (Opiumwet, WvW) Lagere Wetgeving (APV s) 2

7 Uitgangspunt van ons strafrecht is dat het zwaartepunt van het strafproces ligt bij het onderzoek ter terechtzitting. Op de zitting legt het Openbaar Ministerie (OM) het originele onderzoeksmateriaal voor aan de rechter en kan de verdachte hier tegen inbrengen wat hij van belang acht. In de praktijk is het zwaartepunt van het strafproces echter steeds meer komen te liggen bij het voorbereidend onderzoek. Zo kunnen in het vooronderzoek afgelegde verklaringen van getuigen via de daarvan opgemaakte processen-verbaal door de rechter als bewijsmiddel worden gebruikt. Het onderzoek ter terechtzitting heeft daardoor, anders dan in vele landen om ons heen, in de praktijk vooral een toetsend en evaluerend karakter. Door de inwerkingtreding van de Wet Bijzondere Opsporingsbevoegdheden (BOB) op 1 februari 2000 zijn de bijzondere opsporingsbevoegdheden in Boek I Sv vastgelegd. Hierin is een centrale positie aan de officier van justitie toebedeeld. Omdat de opsporing een steeds belangrijkere rol is gaan spelen in het strafproces, wordt hieraan in de volgende hoofdstukken de nodige aandacht besteed. 1.3 De verdachte Art. 27 Sv 1. Als verdachte wordt vóórdat de vervolging is aangevangen, aangemerkt degene te wiens aanzien uit feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld aan eenig strafbaar feit voortvloeit. 2. Daarna wordt als verdachte aangemerkt degene tegen wien de vervolging is gericht. 3. De aan de verdachte toekomende rechten komen tevens toe aan de veroordeelde tegen wie een strafrechtelijk financieel onderzoek is ingesteld of te wiens aanzien op een vordering van het openbaar ministerie als bedoeld in artikel 36e van het Wetboek van Strafrecht niet onherroepelijk is beslist. In beginsel is iedereen die een strafbaar feit pleegt aan te merken als verdachte. Uitgangspunt is dat uit feiten of omstandigheden een redelijk vermoeden van schuld aan enig strafbaar feit voortvloeit. Van vele verdachten is het klip en klaar dat ze ook strafbaar zijn. Denk aan de fietser die door rood rijdt en door de agent aan de overkant van de straat meteen wordt aangehouden, gevolgd door een bekeuring. Als die bekeuring tijdig betaald wordt is daarmee de zaak afgedaan. Dergelijke zaken komen dan ook zelden bij een rechter terecht. Dit is anders bij misdrijven en zware overtredingen. Bij dergelijke feiten wordt de verdachte door het OM gedagvaard om zich voor de rechter te verantwoorden. Uitgangspunt in ons strafrecht is dat iemand onschuldig is totdat het tegendeel is bewezen, de zogenaamde onschuldpresumptie. Een strafbaar feit kan op verschillende manieren aan het licht komen. De meest voorkomende wijze is de aanhouding op heterdaad. Een pleger van strafbare feiten kan bij een heterdaadsituatie zowel door de politie als door iedere andere burger worden aangehouden en onverwijld naar het politiebureau worden gebracht. Het komt ook voor dat het strafbare feit pas wordt ontdekt als de dader al lang is gevlogen. Dan dienen er opsporingsmiddelen te worden ingezet om de dader(-s) te achterhalen. Soms zijn er getuigen die de dader herkend hebben of een duidelijk signalement kunnen geven. Ook komt het steeds vaker voor dat de dader op camerabeelden staat of wordt getraceerd aan de hand van zijn mobiele telefoon. Er zijn legio mogelijkheden waardoor de politie uiteindelijk de dader op het spoor komt, hetgeen deze uitgave echter te buiten gaat. Alleen de opsporingsmethoden die 3

8 diep ingrijpen in de persoonlijke levenssfeer en daarom bijzondere toestemming behoeven, zoals bijvoorbeeld het afluisteren van iemands telefoon en het intensief observeren, worden besproken. Daarnaast is er nog de doelgerichte opsporing waarbij vooralsnog geen verdachte in beeld is, maar er gericht wordt gerechercheerd op gepleegde alsmede nog te plegen strafbare feiten, zoals drugshandel, vrouwenhandel of andere grootschalige criminele activiteiten. In dergelijke grote onderzoeken is de politie soms maandenlang bezig de strafbare feiten en de personen daarachter, in kaart te brengen. Hiervoor worden de nodige opsporingsmiddelen ingezet zoals vastgelegd in de Wet BOB. 1.4 Overzicht betrokken organisaties In dit hoofdstuk worden kort de belangrijkste organisaties die bij het strafproces betrokken zijn besproken. De meeste organisaties hebben een eigen website waarop veel meer informatie is te vinden: site van de rechterlijke macht, bevat tekst en uitleg over de rechterlijke macht en vele uitspraken; site van het Openbaar Ministerie, bevat o.a. de richtlijnen bij strafbare feiten; site van de Nederlandse Orde van Advocaten, bevat informatie over de advocatuur, de regelgeving en een overzicht van alle advocaten; site van de politie, bevat informatie over de werkzaamheden, de (verdeling van) politietaken, het doen van aangifte enz.; site van de reclassering met informatie over de werkwijze en doelstelling; Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen site waar de officieel geregistreerde deskundigen staan vermeld; site van het tolkenbureau met een overzicht van alle beëdigde tolken en vertalers de politie In ons land bestaat de politie uit één landelijke eenheid, tien regionale eenheden en een Politiedienstencentrum (PDC). De landelijke eenheid is verantwoordelijk voor politiewerk met een regio-overschrijdend en specialistisch karakter, zoals de aanpak van terrorisme. De landelijke eenheid biedt voorts ondersteuning aan de regionale eenheden in de vorm van specialisten, zoals forensische experts. De regionale eenheden zijn verantwoordelijk voor de basispolitiezorg in een regio en bestaan uit teams van agenten op straat en in het verkeer. Rechercheurs maken deel uit van een eenheid op een van de drie niveaus: landelijk, regionaal en district. De PDC is verantwoordelijk voor de bedrijfsvoering van de politie. Daarnaast zijn er bijzondere opsporingsdiensten, zoals de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) en de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (SIOD). Bij zware misdrijven, zoals moord, wordt er een zogenaamd Team Grootschalige Opsporing (TGO) opgericht, samengesteld uit rechercheurs van diverse eenheden, die met het onderzoek aan de slag gaan. Aan de hand van vele onderzoeken proberen zij het misdrijf op te lossen en de dader(s) aan te houden. De landelijke eenheid en de regionale eenheden bestaan uit diverse afdelingen (zogenaamde diensten ) met elk een eigen specialisatie, zoals terrorismebestrijding, verkeershandhaving of internationale misdrijven. Bij gewone misdrijven is het in de regel de recherche van het dichtstbijzijnde bureau dat met de zaak aan de slag gaat. 4

9 Schema politieorganisatie Nationaal niveau Korpsleiding Staf KL Regionaal niveau Landelijk niveau regionale eenheid landelijke eenheid Politiedienstencentrum Lokaal niveau District Basisteam De taken van de politie zijn omschreven in art. 3 van de Politiewet Naast de handhaving van de rechtsorde is de politie ook belast met hulpverlening. Handhaving van de rechtsorde bestaat uit handhaving van de openbare orde en rust en handhaving van de strafwetten. Dit gebeurt door het houden van toezicht of controle zonder dat er sprake is van een vermoeden van daadwerkelijke strafbare feiten en het ingrijpen naar aanleiding van (mogelijk) gepleegde strafbare feiten. Overzicht politietaken Handhaving openbare orde Handhaving rechtsorde Art. 3 Politiewet Handhaving wet Toezicht / controle Opsporing Hulpverlening het openbaar ministerie Het Openbaar Ministerie is de spil in het Nederlandse strafproces. Het OM voert het gezag uit over de politie en andere opsporingsdiensten. Deze leveren in de regel de zaken aan en het OM bepaalt wat er met de zaak gebeurt. Het OM heeft een monopoliepositie wat het verdere vervolg van deze zaken betreft. Daarnaast draagt het OM zorg voor de tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen, zoals het betalen van boetes, het verrichten van taakstraffen en het uitzitten van gevangenisstraffen. 5

10 Nederland is verdeeld in tien gebieden, arrondissementen genaamd. Elk gebied heeft zijn eigen rechtbank en eigen OM. Het arrondissement Oost-Nederland kent twee rechtbanken, te weten de rechtbank Overijssel en de rechtbank Gelderland. De afdelingen van het OM wordt het parket genoemd. Daarnaast is er een landelijk parket dat zich richt op de bestrijding van (internationaal) georganiseerde misdaad, en een functioneel parket dat criminaliteit bestrijdt op het gebied van milieu, economie en fraude. Tot 2013 bestond de gerechtelijke kaart van Nederland uit negentien arrondissementen, maar uit het oogpunt van verbetering van de kwaliteit van de rechtspraak is dit aantal teruggebracht naar tien bij de herindeling van de gerechtelijke kaart. Er zijn nu vier in plaats van vijf ressortsparketten (Amsterdam, Den Haag, Arnhem-Leeuwarden en s-hertogenbosch). Kaart huidige indeling Arrondissementsparketten 1. Amsterdam 2. Noord-Holland 3. Midden-Netherland 4. Noord-Netherland 5. Oost-Netherland 6. Den Haag 7. Rotterdam 8. Limburg 9. Oost-Brabant 10. Zeeland-West-Brabant Het parket Het parket ontvangt van de politie en andere opsporingsinstanties processen-verbaal inzake strafbare feiten en onderzoeken. Iedere zaak krijgt een eigen kenmerk, het parketnummer. Vervolgens wordt beoordeeld wat er met de zaak gaat gebeuren. In de kleinere zaken beoordeelt een parketsecretaris of er vervolgd gaat worden en in de forsere zaken beslist de officier 6

11 van justitie over het vervolg. De zaken waarin hoger beroep wordt aangetekend komen bij het ressortsparket terecht. Deze brengen de zaak vervolgens aan bij het gerechtshof. Daar heet de vertegenwoordiger van het OM advocaat-generaal. De landelijke leiding van het OM berust bij het College van procureurs-generaal in Den Haag. De Minister van Justitie is politiek verantwoordelijk voor het OM. Hij bepaalt samen met het College van P-G s de prioriteiten in de opsporing en vervolging. De parketten worden geleid door hoofdofficieren van justitie en hoofdadvocaten-generaal. Minister College P-G s (Parket-Generaal) Hoofdofficieren 10 Arrondissementsparketten Samenwerkingsverbanden Nevenvestiging Bron: Hoofd advocaten-generaal 5 ressortsparketten Landelijke onderdelen Landelijk parket Functioneel parket BVOM BOOM Rijksrecherche CVOM de rechterlijke macht Omdat rechterlijke beslissingen diep in het leven van de burgers kunnen ingrijpen, is de rechterlijke macht onafhankelijk. Onafhankelijk van de overheid, de regering en het OM. Daarnaast behoort de rechterlijke macht onpartijdig te zijn. Een rechter wordt voor het leven benoemd en kan dus niet door de overheid worden ontslagen bij een minder gunstige beslissing, alhoewel de politiek zich wel steeds meer met rechterlijke uitspraken bemoeit. De rechter mag geen binding hebben met een van de procespartijen en mag ook niet vooringenomen zijn. Als dit wel het geval is, of het daar alle schijn van heeft, kan de rechter gewraakt worden. Hiervoor is een aparte procedure in de wet vastgelegd (art Sv). In Nederland wordt alleen door rechters recht gesproken. Ons land kent geen jury of lekenrechtspraak. Steeds vaker gaan in de politiek stemmen op voor invoering van een lekenrechtspraak, maar concrete wetsvoorstellen zijn er niet gedaan en worden ook niet verwacht. Competentie Welke zaak bij welke rechter aanhangig dient te worden gemaakt is in de Wet op de rechterlijke organisatie (Wet RO) geregeld. In de regel worden overtredingen bij de sector kanton van de rechtbank aanhangig gemaakt. In de volksmond gewoon Kantonrechter genaamd. Misdrijven worden door de rechtbanken behandeld. Als het gaat om eenvoudige misdrijven is het meestal de Politierechter die als alleensprekende rechter de zaak afdoet. De Politierechter kan maximaal een jaar gevangenisstraf opleggen. Zwaardere misdrijven worden door de Meervoudige Kamer behandeld. Deze bestaat uit drie rechters. Voor de op te leggen straffen geldt per misdrijf wel een wettelijk maximum maar geen minimum. Wel kan op grond van art. 22b Sr in bepaalde gevallen niet tweemaal binnen vijf jaar een taakstraf worden opgelegd. 7

12 Als de Politierechter een zaak te ingewikkeld vindt om zelf af te doen kan hij de zaak doorverwijzen naar de Meervoudige Kamer. Andersom kan de voorzitter van de Meervoudige Kamer een zaak ook doorverwijzen naar de Politierechter. In bijna alle gevallen kan de verdachte in hoger beroep bij een van de vier gerechtshoven. Dit geldt niet voor vrijspraken. Daarvan kan alleen de officier van justitie in beroep. Voor overtredingen en misdrijven waar een geldboete is opgelegd van minder dan 500 en niet meer dan vier jaar gevangenisstraf kan worden opgelegd geldt het zogenaamde verlofstelsel. Dit houdt in dat er eerst in een schriftelijke procedure aan de voorzitter van het hof toestemming moet worden gevraagd om tot een inhoudelijke behandeling van de zaak te komen. Het moet dan gaan om kwesties die in het belang kunnen zijn van een goede rechtsbedeling aldus de wetstekst van art. 410a Sv. Er wordt in de Tweede Kamer echter gesproken over afschaffing van het verlofstelsel. Het hoogste nationale rechtsorgaan is de Hoge Raad. De belangrijkste taak van de Hoge Raad is de cassatierechtspraak. Doel is het creëren van eenheid in de rechtspraak. De Hoge Raad beoordeelt niet de feiten opnieuw maar kijkt aan de hand van de ingediende cassatiemiddelen of het recht op de juiste wijze is toegepast. De verdachte is verplicht middels een advocaat cassatiemiddelen in te dienen. Gebeurt dit niet dan wordt het cassatieberoep niet-ontvankelijk verklaard. Nadat de Hoge Raad zich over een zaak heeft uitgelaten is er nog de mogelijkheid een klacht in te dienen bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Er kan alleen een klacht worden ingediend als alle rechtsmiddelen zijn uitgeput. Er kan slechts geklaagd worden over schending van in het verdrag vastgelegde mensenrechten. Het Europees Hof behandelt dus inhoudelijk geen strafzaken. Het betreft evenals bij de Hoge Raad een schriftelijke procedure. Als het Europese Hof een klacht gegrond verklaart wil dat nog niet zeggen dat de klager vrijuit gaat. Er kan dan een herzieningsverzoek worden ingediend bij de Hoge Raad. Als dat verzoek wordt gehonoreerd kan de Hoge Raad in uitzonderlijke gevallen de zaak zelf afdoen maar in de regel verwijst de Hoge Raad de zaak weer naar een van de vier gerechtshoven om zich wederom over de zaak te buigen. Schema rechtsprekende instanties Europees Hof voor de Rechten van de Mens Hoge Raad der Nederlanden Gerechtshof Arrondissementsrechtbank Meervoudige Kamer Politierechter Kantonrechter De griffie De griffie is de administratieve ondersteuning voor de rechterlijke macht. De griffie zorgt ervoor dat de dossiers met de processtukken compleet zijn en bij de rechter maar ook bij de advocaat terechtkomen. Daarnaast legt de griffier hetgeen tijdens een zitting of een verhoor wordt gezegd of voorvalt, vast in een proces-verbaal. De griffier maakt ook akten op van het instellen van rechtsmiddelen en van het indienen van bepaalde stukken. 8

13 1.4.4 de advocaat Art. 28 Sv 1. De verdachte is bevoegd zich, overeenkomstig de bepalingen van den Derden Titel van dit Boek, door een of meer gekozen of toegevoegde raadslieden te doen bijstaan. 2. Hem wordt daartoe, telkens wanneer hij dit verzoekt, zooveel mogelijk de gelegenheid verschaft om zich met zijn raadsman of met zijne raadslieden in verbinding te stellen. Als de verdachte de aan hem toebedeelde rechten niet kent, heeft hij daar weinig aan. Daarom is de rechtsbijstand in een strafproces wettelijk vastgelegd in het Wetboek van Strafvordering. De rechtsbijstand wordt verzorgd door een advocaat. In de wet wordt de advocaat aangeduid als raadsman. Zo is geregeld dat de raadsman recht heeft op inzage en verstrekking van stukken en dat hij vrij verkeer heeft met de verdachte. Ook als deze in beperkingen zit, dat wil zeggen dat de verdachte in het belang van het onderzoek, geen contact met de buitenwereld mag hebben. Iedere verdachte die van zijn vrijheid is beroofd, heeft recht op toevoeging van een advocaat. Dit geldt ook in het geval een verdachte zijn straf uitzit voor een andere zaak en opnieuw moet voorkomen. Het inkomen of vermogen van de verdachte speelt hierbij geen enkele rol. Als de verdachte geen eigen advocaat heeft wordt de rechtsbijstand verleend door een zogenaamde piketadvocaat. Heeft de verdachte een eigen voorkeursadvocaat, dan moet deze wel bereid zijn de zaak als toegevoegd raadsman te behandelen. Is dat niet het geval, dan dient de verdachte de raadsman zelf te betalen. Piketregeling In de praktijk gaat het zo dat er een rooster wordt opgesteld door de Raad voor Rechtsbijstand. Deze organisatie is belast met de gefi nancierde rechtsbijstand. De advocaten die zich beschikbaar hebben gesteld voor de piketregeling hebben geregeld piketdienst. Als de politie een verdachte heeft aangehouden, meldt de politie dit door aan de piketcentrale. De piketcentrale stelt de dienstdoende piketadvocaat op de hoogte door het en van de nodige gegevens betreffende de verdachte. De piketadvocaat neemt vervolgens zo spoedig mogelijk contact op met de politie om de verdachte te bezoeken en eventueel het verhoor bij te wonen. Heeft een verdachte een vaste of voorkeursadvocaat dan dient deze in kennis te worden gesteld. In Nederland was het tot voor kort zo dat de verdachte geen recht had op een advocaat vanaf of vooraf aan zijn eerste verhoor door de politie. Dankzij twee uitspraken van het Europees Hof is hierin verandering gekomen (EHRM Salduz vs Turkije (27 november 2008) en EHRM Panovits vs Cyprus (11 december 2008)). Op 30 juni 2009 heeft de Hoge Raad bepaald dat een verdachte, voorafgaand aan het verhoor door de politie over een strafbaar feit, de gelegenheid moet hebben een advocaat te raadplegen. Vóór de aanvang van dat verhoor dient de verdachte op dat recht te worden gewezen. Eind 2015 heeft de Hoge Raad bepaald dat de verdachte vanaf 1 maart 2016 in beginsel ook het recht heeft op aanwezigheid van de advocaat bij de politieverhoren. Indien een aangehouden verdachte niet of niet binnen redelijke grenzen de gelegenheid is geboden om zijn recht op bijstand door een advocaat uit te oefenen, levert dat in beginsel een vormverzuim op als bedoeld in art. 359a Sv. Als daarover bij de rechter wordt geklaagd, moet de rechter beoordelen of en zo ja, welk rechtsgevolg hieraan dient te worden verbonden. In de regel zal dat moeten leiden tot uitsluiting van het bewijs van de verklaringen van de verdachte die zijn afgelegd voordat hij een advocaat kon raadplegen. 9

14 Deze uitspraak is een hele verbetering ten aanzien van de oude situatie. Vaak worden in het eerste verhoor belangrijke dingen gezegd die grote gevolgen voor de verdachte kunnen hebben voor de rest van het onderzoek. Ook discussies in de zittingszaal over de juistheid van het proces-verbaal van het verhoor van de verdachte komen minder vaak voor. Naast het toevoegen van een advocaat aan een verdachte die zich in voorlopige hechtenis bevindt, is het zo dat als in een zaak van een verdachte zonder raadsman er getuigen worden gehoord door de rechter-commissaris, er eveneens een advocaat dient te worden toegevoegd. Dit vanwege het feit dat in de regel bij verhoren door de rechter-commissaris de verdachte niet aanwezig mag zijn. Ook hier heeft wederom het Europees Hof bepaald dat een verdachte in beginsel in de gelegenheid moet worden gesteld om zelf of middels zijn advocaat door de politie gehoorde getuigen nader te kunnen horen. De positie van de advocaat De advocaat behartigt de belangen van de verdachte. Dit doet hij volledig eenzijdig, dus vanuit het perspectief van de verdachte door deze te adviseren en te begeleiden. Hij stelt als het ware zijn kennis beschikbaar aan de verdachte, zodat de verdachte alle rechtsregels kan benutten die de verdachte zou hebben benut als hij ze zelf had gekend. De advocaat is ook een soort procesbewaker. Hij ziet erop toe dat de rechten van de verdachte niet door de politie en justitie worden geschonden. Daarnaast bespreekt hij het dossier met de verdachte alsmede zijn positie in het strafproces. De advocaat bespreekt of de verklaringen die de verdachte bij de politie heeft afgelegd op een juiste wijze in de processen-verbaal zijn weergegeven, of de verdachte voldoende op zijn rechten is gewezen, of er geen druk op hem is uitgeoefend, of er nog getuigen gehoord dienen te worden en of het onderzoek volledig is geweest. Ook beziet de advocaat of er wellicht nog ontlastend materiaal tegen de verdachte is dat zich niet in het dossier bevindt, zoals bijvoorbeeld getuigen die nog niet zijn gehoord alsmede of iemand die een alibi kan bevestigen. Het is aan de advocaat het een en ander ter zitting zoveel mogelijk in het voordeel van de verdachte naar voren te brengen. Het is de verdachte die zijn eigen procespositie bepaalt. Hij kan kiezen openheid van zaken te geven of te zwijgen, te bekennen of te ontkennen. Het is aan de advocaat de verdachte daarin te adviseren en op mogelijke gevolgen van de ingenomen proceshouding te wijzen. Voorts houdt de raadsman in de gaten of het proces met de nodige voortvarendheid door justitie wordt gevoerd. Hij kan proberen de gang van zaken te bespoedigen zodat de verdachte niet langer dan noodzakelijk in onzekerheid verkeert. Bij de behandeling van de zaak komen alle rechten die verdachte heeft ook aan de advocaat toe. Dit geldt voor inzage in de stukken als ook voor het zwijgrecht, al zal een advocaat daar zelden gebruik van maken. Wel heeft de advocaat een geheimhoudingsplicht. Als een verdachte aan hem vertelt dat hij de moord waarvan hij wordt verdacht wel degelijk heeft gepleegd, maar dit richting justitie ontkent, mag de advocaat dit niet aan anderen vertellen. De verdachte kan zelfs zijn advocaat machtigen namens hem ter zitting te verschijnen en het woord te voeren. De verdachte is in beginsel niet verplicht ter zitting te verschijnen, tenzij de rechter zijn aanwezigheid wel noodzakelijk acht. De rechter kan dan een bevel medebrenging gelasten, wat inhoudt dat de verdachte desnoods door de (parket)politie kan worden gedwongen naar de zitting te gaan. 10