Voorbeeldwoningen bestaande bouw Kompas energiebewust wonen en werken in opdracht van

Transcriptie

1 Voorbeeldwoningen bestaande bouw 2007 Kompas energiebewust wonen en werken in opdracht van

2 Op de rom staan: deze brochure als pdf de gedetailleerde gegevens van de 27 voorbeeldwoningen en van alle 117 varianten in alle vier de energetische niveaus de gegevens van de 27 gewogen gemiddelde voorbeeldwoningen (voor energieanalyses van grote woningvoorraden) invoergegevens voor een Iberekening voor alle voorbeeldwoningen een document met daarin een nadere toelichting op de verantwoording van de keuzes die gemaakt zijn om te komen tot deze 27 voorbeeldwoningen

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 oel en gebruik voorbeeldwoningen oel voorbeeldwoningen ebruik voorbeeldwoningen 7 3 e voorbeeldwoningen uitgewerkt rote vrijstaande woning gebouwd voor rote vrijstaande woning, bouwperiode rote vrijstaande woning, bouwperiode Kleine vrijstaande woning gebouwd voor Kleine vrijstaande woning, bouwperiode Kleine vrijstaande woning, bouwperiode Tweeonderéénkapwoning gebouwd voor Tweeonderéénkapwoning, bouwperiode Tweeonderéénkapwoning, bouwperiode Rijwoning gebouwd voor Rijwoning, bouwperiode Rijwoning, bouwperiode Rijwoning, bouwperiode Rijwoning, bouwperiode Rijwoning, bouwperiode Maisonnette gebouwd voor Maisonnette, bouwperiode 1966 t/m Maisonnette, bouwperiode 1989 t/m alerijflat gebouwd voor alerijflat, bouwperiode 1966 t/m alerijflat, bouwperiode 1989 t/m Portiekflat gebouwd voor Portiekflat, bouwperiode 1966 t/m Portiekflat, bouwperiode 1989 t/m Overige flat gebouwd voor Overige flat, bouwperiode 1966 t/m Overige flat, bouwperiode 1989 t/m Literatuurverwijzing 67 3

4 4

5 1. Inleiding Sinds 1999 worden in Nederland nergieprestatiedviezen (P s) voor de energetische verbetering van bestaande woningen uitgebracht. nkele jaren later, in 2001, heeft SenterNovem een brochure met daarin 16 referentiewoningen voor de bestaande bouw ontwikkeld. oordat de rekenmethodiek voor het bepalen van de energieindex (I) inmiddels gewijzigd is en er behoefte is aan een actualisatie en uitbreiding van de brochure, is besloten tot deze nieuwe voorliggende uitgave. In deze brochure zijn 27 vernieuwde voorbeeldwoningen voor de bestaande bouw opgenomen die de Nederlandse woningbouwvoorraad tot en met bouwjaar 2000 vertegenwoordigen. Niet alleen het aantal woningen is ten opzichte van de vorige publicatie gewijzigd, ook de naam is veranderd. Voortaan spreken we over voorbeeldwoningen, en niet meer over referentiewoningen. e reden hiervoor is dat de nieuwe benaming beter aansluit bij het feit dat de woningen een afspiegeling vormen van de huidige woningvoorraad van Nederland. Het zijn dus voorbeelden en geen referenties! Nederland telt zo n 6,5 miljoen bestaande woningen waarin nog zeer veel energie te besparen is. Met name bij het opstellen van beleidsadviezen voor bijvoorbeeld woningbouwcorporaties, overheden, energiebedrijven etcetera is er behoefte aan woningen die als theoretische onderlegger gebruikt kunnen worden. e voorbeeldwoningen uit deze brochure zijn hiervoor geschikt. e voorbeeldwoningen kunnen niet gebruikt worden voor het afgeven van energiecertificaten. ij het opstellen van deze brochure is uitgegaan van de Icertificaatrekenmethodiek en de Padviesberekeningsmethodiek van december Le e s w i j z e r In deze brochure vindt u de globale gegevens van de 27 voorbeeldwoningen. e informatie over deze woningen is zodanig vormgegeven dat op een overzichtelijke manier te zien is op basis van welke hoofduitgangspunten de woningen zijn samengesteld. Hoofdstuk 2 geeft informatie over de gebruiksmogelijkheden van de brochure. Hoofdstuk 3 bevat een overzicht van alle 27 voorbeeldwoningen met telkens twee energetische varianten. Van elke voorbeeldwoning is een beschrijving op hoofdlijnen gemaakt. en overzicht met literatuur die geraadpleegd is bij het opstellen van deze publicatie is te vinden in hoofdstuk 4. ij deze brochure is een rom gevoegd waarop gedetailleerde informatie is opgenomen. Naast de woningkenmerken zijn de invoergegevens voor Iberekeningen, overzichten met berekeningsresultaten, links naar literatuur en websites en een verantwoording van gemaakte keuzes opgenomen. 5

6 fgegeven conform de Regeling energieprestatie gebouwen. h e t e n e r g i e l a b e l Vanaf 2008 zullen woningen op een transactiemoment (verhuur of verkoop) voorzien moeten worden van een energiecertificaat. Op dit certificaat staat aangegeven wat de energieindex (I), en daarmee het energielabel, van de woning is. Het energielabel geeft de energetische kwaliteit van de woning aan. e energieklasse waarin een woning valt, is afhankelijk van de I van de woning. e wijze waarop de I moet worden berekend staat beschreven in ISSOpublicatie 82. en energielabel mag alleen door een gecertificeerde adviseur uitgegeven worden. Meer informatie over energielabels vindt u op e n e r g i e k l a s s e r e n s w a a r d e n I nergieprestatiecertificaat estaande bouw Woningen ++ Kleiner of gelijk aan 0,50 nergieklasse + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,311,60 1,61 2,012,40 2,412,90 groter dan 2,90 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,311,60 1,61 2,012,40 2,412,90 1,12 e energieprestatie van een bestaand utiliteitsgebouw wordt uitgedrukt in de energieindex. Het getal geeft de energieprestatie van een gebouw aan. eze wordt berekend op basis van de gebouweigenschappen, gebouwgebonden installaties en een gestandaardiseerd bewoners/gebruikersgedrag. (Het gestandaardiseerde energiegebruik per vierkante meter gebruiksoppervlak is xxx MJ/m 2.) 1,12 adres gebouw: opnamedatum: certificaat geldig tot: cerificaatnummer: volgnummer gebouw: Is het certificaat afgegeven op basis van een ander representatief gebouw of gebouwdeel? adres ander representatief gebouw of gebouwdeel: opnamedatum: certificaat geldig tot: dviesbedrijf Naam: edrijfsnaam Inschrijvingsnummer: Handtekening adviseur: edrijfslogo 6

7 2. oel en gebruik voorbeeldwoningen 2.1 oel voorbeeldwoningen e voorbeeldwoningen zijn ontwikkeld om beleidsstudies naar het energiegebruik en mogelijke energiebesparing bij bestaande woningen te ondersteunen. e voorbeeldwoning fungeert hierbij als theoretische onderlegger waarbij de bouwkundige en installatietechnische kenmerken van de woning zijn beschreven. lke voorbeeldwoning vertegenwoordigt een bepaald deel van de Nederlandse woningvoorraad. lle voorbeeldwoningen samen omvatten alle bestaande woningen van de Nederlandse woningvoorraad (tot het bouwjaar 2000). it betekent dat voor de meeste in de praktijk voorkomende bestaande woningen een voorbeeldwoning beschikbaar is. 2.2 ebruik voorbeeldwoningen e voorbeeldwoningen kunnen gebruikt worden bij het uitvoeren van energieanalyses voor groepen woningen. Ook is het mogelijk om de voorbeeldwoningen te gebruiken als referentie voor (een deel van) de woningvoorraad. Uiteraard heeft ieder gebruik van de voorbeeldwoningen een eigen insteek en aanpak. aarbij zal dan ook behoefte zijn aan verschillende soorten informatie. eze brochure beoogt voor de verschillende gebruikswijzen de benodigde informatie ter beschikking te stellen. Twee voorbeelden van het verschillende gebruik van de gegevens uit deze brochure worden hierna ter illustratie toegelicht. U i t v o e r e n va n e n e r g i e a n a l y s e s v o o r g r o e p e n w o n i n g e n e voorbeeldwoningen, of een gedeelte daarvan, kunnen gebruikt worden bij energieanalyses voor groepen woningen, zoals het woningbestand van een woningcorporatie. Interessant is het in dit geval om zowel de besparingen op energiegebruik als de bijbehorende investeringskosten inzichtelijk te maken. Het is dan van belang dat de gekozen voorbeeldwoningen voldoende representatief zijn voor de te bestuderen groep woningen en dat de energieprestaties en kosten en baten (energiebesparingen en Iverbeteringen) kunnen worden ingeschat. eze informatie is van belang bij het formuleren van strategisch voorraadbeheer. 7

8 l s r e f e r e n t i e v o o r (e e n d e e l va n ) d e w o n i n g v o o r ra a d e voorbeeldwoningen kunnen uiteraard ook gebruikt worden voor energieanalyses van grote woningvoorraden (de gehele of grote delen van de Nederlandse woningvoorraad). Ook bij deze toepassing is de representativiteit van de voorbeeldwoningen van belang. e voorbeeldwoningen kunnen op deze wijze gebruikt worden om in te schatten wat de gevolgen zijn van beleidskeuzes op het gebied van energiebesparing en O 2 reductie. Hierbij kan ook gekeken worden naar de bijbehorende lastenverzwaringen, benodigde subsidieregelingen of ander flankerend beleid. e voorbeeldwoningen kunnen niet gebruikt worden voor het doorrekenen van individuele woningen. aarvoor wijken de bouwkundige en installatietechnische gegevens van werkelijke woningen teveel af van de voorbeeldwoningen. en individueel maatwerkadvies of een certificaatberekening is hiervoor het juiste instrument. 8

9 3. e voorbeeldwoningen uitgewerkt ij de ontwikkeling van de voorbeeldwoningen is gezocht naar een goede afspiegeling van de Nederlandse woningvoorraad. Om dit te bereiken is gebruikgemaakt van een onderzoek waarin de gegevens van bestaande woningen (tot het jaar 2000) zijn opgenomen. it onderzoek, de Kwalitatieve Woning Registratie (KWR), beschrijft de kwaliteit van de Nederlandse woningvoorraad en is uitgevoerd door het ministerie van VROM. 2 7 h o o f d t y p e n lle woningen uit de KWR zijn geanalyseerd en ingedeeld in acht verschillende woningtypen en zes bouwperioden. Op deze wijze is een onderverdeling in 27 voorbeeldwoningen ontstaan. e onderverdeling is hieronder weergegeven: O U w p e r i o d e t T / m Vrijstaande woning > 150m Vrijstaande woning 150m Tweeonderéénkapwoning Rijwoning Maisonette alerijflat Portiekflat Overige flat innen de hoofdtypen rijwoning, maisonnette, galerijflat, portiekflat en overige flat is nog een nadere onderverdeling gemaakt. Immers bij rijwoningen komen zowel hoekals tussenwoningen voor. ij de meergezinswoningen is een onderscheid gemaakt naar de plaats waar de woning zich in het gebouw bevindt. e naamgeving van de subtypen bij de meergezinswoningen is in onderstaande figuur schematisch weergegeven. hoekdak tussenmidden tussendak hoekmidden hoekdakvloer tussendakvloer tussenvloer hoekvloer e subtypen tussendakvloer en hoekdakvloer komen in de praktijk erg weinig voor. 9

10 r zijn dus 27 hoofdtypen voorbeeldwoningen. oor de onderverdeling in subtypen loopt het totale aantal voorbeeldwoningen op tot 117. In het onderstaande overzicht is voor elke voorbeeldwoning aangegeven of er subtypen aanwezig zijn. T y p e w o n i n g N T l N T l T O T l O U w p e r i o d e n s u b t y P N N T l t y p e n vrijstaande woning >150 m vrijstaande woning <150 m tweeonderéénkapwoning 3 3 rijwoning maisonette galerijflat portiekflat overige flat Totaal Het is uiteraard niet mogelijk om in deze brochure de gegevens van alle 117 subtypen voorbeeldwoningen op te nemen. In de volgende paragrafen zijn de belangrijkste gegevens van de 27 hoofdtypen voorbeeldwoningen opgenomen. Per hoofdtype is de in Nederland meest voorkomende woning uitgewerkt in de publicatie. ij een rijwoning is dit bijvoorbeeld de tussenwoning. n e r g i e n i v e a u s Voor iedere voorbeeldwoning zijn vier energetische niveaus uitgewerkt: oorspronkelijk huidig comfort comfort + Oorspronkelijk geeft het energetische niveau van de voorbeeldwoning aan zoals deze destijds gebouwd is. Met name bij de wat oudere woningen heeft in de loop der tijd een verbeteringsslag plaats gevonden. eze verbeterde en momenteel veel voorkomende situatie is weergegeven onder niveau huidig. Tot slot geven comfort en comfort + aan tot welk energetisch niveau de voorbeeldwoning nog verbeterd kan worden. Vanwege de hoeveelheid gegevens zijn in deze brochure de energieniveaus huidig en comfort beschreven. Op de cdrom vindt u een uitgebreide beschrijving inclusief de energieniveaus oorspronkelijk en comfort +. 10

11 n e r g i e l a b e l s v a n d e v o o r b e e l d w o n i n g e n oor het treffen van energiebesparende maatregelen zoals bijvoorbeeld het plaatsen van dubbelglas, zal de energieindex van de woning verbeteren. Het is goed mogelijk dat door het treffen van één of meerdere maatregelen, de woning opschuift naar een beter energielabel. In de tabel is aangegeven in welke energielabelklassen de voorbeeldwoningen uit deze publicatie vallen. Hierbij is een onderscheid gemaakt naar het oorspronkelijke niveau, het huidige niveau en het comfort+ niveau. e nieuwere woningen hebben uiteraard een oorspronkelijk niveau dat beduidend beter is dan de oudere woningen. W o n i n g e n v a n v o o r Oorspronkelijk niveau x x x Huidig niveau x x x omfort/ comfort+ niveau x x x W o n i n g e n Oorspronkelijk niveau x x x Huidig niveau x x x omfort/ comfort+ niveau x x x W o n i n g e n Oorspronkelijk niveau x Huidig niveau x x omfort/ comfort+ niveau x Van de 27 hoofdtypen zijn in paragraaf 3.1 tot en met 3.27 de belangrijkste bouwkundige en installatietechnische kenmerken, indicatieve foto s, aantallen en mogelijke energetische verbeteringen weergegeven om van het huidige niveau tot het comfort+ niveau te komen. e investeringskosten die in deze brochure zijn opgenomen zijn vastgesteld per januari 2006, en zijn prijzen exclusief TW en inclusief arbeidskosten. Voor de energieprijzen is gerekend met 18,90 cent per kwh en 55,77 cent per m 3 gas (prijspeil 2007) exclusief TW en exclusief vastrecht. 11

12 3.1 rote vrijstaande woning gebouwd voor 1966 e grotere vrijstaande woningen van voor 1966 vertegenwoordigen, met woningen, ruim 3% van de Nederlandse woningvoorraad. Het merendeel, namelijk 91%, is in particulier bezit en ongeveer 8% wordt in de particuliere sector verhuurd. Onder een grotere woning wordt in dit geval verstaan dat de woning groter is dan 150 m 2 gebruiksoppervlakte. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vier kamers 1, een beloopbare zolder en een kelder. Vaak hebben deze woningen hoge vertrekken op de begane grond en een begane grondvloer die van hout is. eze houten begane grondvloeren komen in dit type woningen zelfs tot eind jaren 70 voor. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u In de periode tot 1966 werden er nog geen eisen aan de energiezuinigheid van woningen gesteld. e woningen werden daarom niet geïsoleerd. Tot circa 1930 werden er geen spouwmuren toegepast. In de woningen die voor 1960 gebouwd zijn, kwamen vaak stalen kozijnen met enkel glas voor, maar ook houten puien werden toegepast. Veel woningen werden in die tijd nog uitgerust met lokale gaskachels, elektrische boilers en natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd op beperkte schaal toegepast. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt hierbij op naisolatie van de gevel, de begane grondvloer en het dak en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij veel woningen in deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) 210,6 antal bewoners 3,2 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 104,0 2,44 0,34 0,15 2,65 ak hellend 147,1 0,47 0,47 1,97 1,97 ak plat Voorgevel gesloten 39,0 1,89 0,56 0,36 1,61 Voorgevel glassoort 1 5,7 Voorgevel glassoort 2 7,9 chtergevel gesloten 39,0 1,89 0,56 0,36 1,61 chtergevel glassoort 1 5,7 chtergevel glassoort 2 7,9 Zijgevel gesloten 119,8 1,89 0,56 0,36 1,61 Zijgevel glassoort 1 3,8 Zijgevel glassoort 2 5,2 1) edoeld worden het aantal woon en slaapkamers en/of kamers die als zodanig te gebruiken zijn: eet, studeer en werkkamers. Zolderkamers in gebruik als 12 slaap, werk of studeerkamers worden ook als kamer gezien.

13 I n s ta l l at i e H U I I g O M O r t Ruimteverwarming entrale verwarming met HR 100 ketel entrale verwarming met HR 107 ketel Tapwater HR ombitapketel (met bad) HR ombitapketel (met bad) Ventilatie e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie x akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) x HR++ glas x ombitapketel (HR107) x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e H U I I g O M O r t erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () 2,23 1,13 nergielabel ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,13 1,311,60 1,311,60 1,61 1,61 2,012,40 2,23 2,012,40 2,412,90 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) 2461 esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) 0 esparing energiekosten (euro/jaar)

14 3.2 rote vrijstaande woning, bouwperiode e grotere vrijstaande woningen gebouwd in de periode van 1966 tot en met 1988 vertegenwoordigen met woningen 2,2% van de Nederlandse woningvoorraad. Het merendeel, namelijk 99%, is in particulier bezit en ongeveer 1% wordt in de particuliere sector verhuurd. Onder een grotere woning wordt in dit geval verstaan dat de woning groter is dan 150 m 2 gebruiksoppervlakte. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vijf kamers, een beloopbare zolder en geen kelder. e woningen die aan het begin van de periode zijn gebouwd, zijn vaak traditioneel gebouwd. In de jaren daarna neemt de diversiteit van de woningen toe. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u Sinds 1965 worden er eisen gesteld aan de energetische kwaliteit van woningen. eze eisen zijn in 1975, 1979 en 1983 voor nieuwbouwwoningen verhoogd. Toch werden de woningen in deze categorie, naar huidige nieuwbouw maatstaven, niet erg goed geïsoleerd. Voor het ventileren van deze woningen werd gebruik gemaakt van natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd bij dit type woning in de loop der jaren op steeds grotere schaal toegepast. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt op naisolatie van de gevel en het dak, en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij een groot deel van de oudere woningen uit deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 182,7 3,2 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 96,0 1,10 0,34 2,65 ak hellend 135,8 0,68 0,68 1,30 1,30 ak plat Voorgevel gesloten 31,8 0,44 2,11 Voorgevel glassoort 1 3,3 Voorgevel glassoort 2 10,3 chtergevel gesloten 31,8 0,44 2,11 chtergevel glassoort 1 3,3 chtergevel glassoort 2 10,3 Zijgevel gesloten 113,3 0,44 2,11 Zijgevel glassoort 1 2,7 Zijgevel glassoort 2 8,5 14

15 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met VR ketel VR ombitapketel (met bad) O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie x akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) x x x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,82 O M O r t ,16 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,061,30 1,16 1,311,60 1,311,60 1,61 1,82 1,61 2,012,40 2,012,40 2,412,90 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

16 3.3 rote vrijstaande woning, bouwperiode e grotere vrijstaande woningen van na 1988 vertegenwoordigen met woningen ongeveer 2,2% van de Nederlandse woningvoorraad. Het merendeel, namelijk 99%, is in particulier bezit en ongeveer 1% wordt in de particuliere sector verhuurd. Onder een grotere woning wordt in dit geval verstaan dat de woning groter is dan 150 m 2 gebruiksoppervlakte. e woningen die in deze categorie vallen hebben vaak zes kamers, een beloopbare zolder en geen kelder. e periode 1989 tot 2000 wordt bij de vrijstaande woningen gekenmerkt door de opkomst van de houtskeletbouwwoningen en de catalogusbouw. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u e woningen uit deze periode werden goed geïsoleerd. In 1992 werden de eisen verhoogd waardoor dubbelglas en isolatie van de gevel, vloer en het dak gemeengoed werden. Voor het verwarmen van de woning werd de HRketel op grote schaal toegepast. Ook kwam er aandacht voor het mechanisch ventileren van de woning met een afzuigventilator. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n oordat deze woningen van oorsprong goed geïsoleerd zijn, is er nauwelijks sprake van naisolatie. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 173,0 3,2 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 92,4 0,38 0,38 2,40 2,40 ak hellend 130,7 0,38 0,38 2,47 2,47 ak plat Voorgevel gesloten 32,7 Voorgevel glassoort 1 Voorgevel glassoort 2 12,7 chtergevel gesloten 32,7 chtergevel glassoort 1 chtergevel glassoort 2 12,7 Zijgevel gesloten 109,3 Zijgevel glassoort 1 Zijgevel glassoort 2 8,2 16

17 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met HR 100 ketel HR ombitapketel (met bad) Mechanische afzuiging O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) Mechanische afzuiging e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder x e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,13 O M O r t ,10 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,311,60 1,61 2,012,40 2,412,90 1,13 1,10 1,061,30 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,311,60 1,61 2,012,40 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

18 3.4 Kleine vrijstaande woning gebouwd voor 1966 e kleinere vrijstaande woningen van vóór 1966 vertegenwoordigen met woningen bijna 5% van de Nederlandse woningvoorraad. Het merendeel, namelijk 84%, is in particulier bezit, ongeveer 12% wordt in de particuliere sector verhuurd en 4% in de sociale sector. Onder een kleine woning wordt in dit geval verstaan dat de woning kleiner is dan 150 m 2 gebruiksoppervlakte. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vier kamers, een beloopbare zolder en een kelder. Vaak hebben deze woningen hoge vertrekken op de begane grond en een begane grondvloer die van hout is. eze houten begane grondvloeren komen in dit type woningen zelfs tot eind jaren 70 voor. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u In de periode tot 1966 werden er nog geen eisen aan de energiezuinigheid van woningen gesteld. e woningen werden daarom niet geïsoleerd. Tot circa 1930 werden er geen spouwmuren toegepast. In de woningen die voor 1960 gebouwd zijn, kwamen vaak stalen kozijnen met enkel glas voor, maar ook houten puien werden toegepast. Veel woningen werden in die tijd nog uitgerust met lokale gaskachels, elektrische boilers en natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd op beperkte schaal toegepast. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt hierbij op naisolatie van de gevel, de begane grondvloer en het dak en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij veel woningen in deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 99,4 2,8 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 73,4 2,44 0,34 0,15 2,65 ak hellend 95,9 0,47 0,47 1,97 1,97 ak plat Voorgevel gesloten 19,6 1,89 0,36 Voorgevel glassoort 1 3,2 Voorgevel glassoort 2 4,8 chtergevel gesloten 19,6 1,89 0,36 chtergevel glassoort 1 3,2 chtergevel glassoort 2 4,8 Zijgevel gesloten 78,3 1,89 0,36 Zijgevel glassoort 1 1,6 Zijgevel glassoort 2 2,5 18

19 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met HR 100 ketel HR ombitapketel (met bad) O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie x akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) x x x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,23 O M O r t ,20 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,20 1,311,60 1,311,60 1,61 1,61 2,012,40 2,23 2,012,40 2,412,90 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

20 3.5 Kleine vrijstaande woning, bouwperiode e kleinere vrijstaande woningen gebouwd in de periode van 1966 tot en met 1988 vertegenwoordigen met woningen, 2,3% van de Nederlandse woningvoorraad. Het merendeel, namelijk 91%, is in particulier bezit, ongeveer 5% wordt in de particuliere sector verhuurd en 4% in de sociale sector. Onder een kleine woning wordt in dit geval verstaan dat de woning kleiner is dan 150 m 2 gebruiksoppervlakte. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vijf kamers, geen beloopbare zolder en geen kelder. e woningen die aan het begin van de periode zijn gebouwd, zijn vaak traditioneel gebouwd. In de jaren daarna neem de diversiteit van de woningen toe. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u Sinds 1965 worden er eisen gesteld aan de energetische kwaliteit van woningen. eze eisen zijn in 1975, 1979 en 1983 voor nieuwbouwwoningen verhoogd. Toch werden de woningen in deze categorie, naar huidige nieuwbouw maatstaven, niet erg goed geïsoleerd. Voor het ventileren van deze woningen werd gebruik gemaakt van natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd bij dit type woning in de loop der jaren op steeds grotere schaal toegepast. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt op naisolatie van de gevel en het dak, en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij een groot deel van de oudere woningen uit deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 112,6 3,0 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 84,0 1,10 0,34 2,65 ak hellend 109,7 0,68 0,68 1,30 1,30 ak plat Voorgevel gesloten 22,7 0,44 2,11 Voorgevel glassoort 1 3,1 Voorgevel glassoort 2 6,6 chtergevel gesloten 22,7 0,44 2,11 chtergevel glassoort 1 3,1 chtergevel glassoort 2 6,6 Zijgevel gesloten 75,0 0,44 2,11 Zijgevel glassoort 1 1,3 Zijgevel glassoort 2 2,7 20

21 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met VR ketel VR ombitapketel (met bad) O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie x akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) x x x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,82 O M O r t ,18 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,061,30 1,18 1,311,60 1,311,60 1,61 1,82 1,61 2,012,40 2,012,40 2,412,90 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

22 3.6 Kleine vrijstaande woning, bouwperiode e kleinere vrijstaande woningen van na 1988 vertegenwoordigen met woningen, krap 1% van de Nederlandse woningvoorraad. Het merendeel, namelijk 99%, is in particulier bezit en ongeveer 1% wordt in de particuliere sector verhuurd. Onder een kleine woning wordt in dit geval verstaan dat de woning kleiner is dan 150 m 2 gebruiksoppervlakte. e woningen die in deze categorie vallen hebben vaak vijf kamers, een beloopbare zolder en geen kelder. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u e woningen uit deze periode werden goed geïsoleerd. In 1992 werden de eisen verhoogd waardoor dubbelglas en isolatie van de gevel, vloer en het dak gemeengoed werden. Voor het verwarmen van de woning werd de HRketel op grote schaal toegepast. Ook kwam er aandacht voor het mechanisch ventileren van de woning met een afzuigventilator. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n oordat deze woningen van oorsprong goed geïsoleerd zijn, is er nauwelijks sprake van naisolatie. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 115,1 3,0 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 83,6 0,38 0,38 2,40 2,40 ak hellend 109,1 0,38 0,38 2,47 2,47 ak plat Voorgevel gesloten 21,1 Voorgevel glassoort 1 Voorgevel glassoort 2 8,6 chtergevel gesloten 21,1 chtergevel glassoort 1 chtergevel glassoort 2 8,6 Zijgevel gesloten 85,0 Zijgevel glassoort 1 Zijgevel glassoort 2 4,5 22

23 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met HR 100 ketel HR ombitapketel (met bad) Mechanische afzuiging O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) Mechanische afzuiging e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder x x e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,21 O M O r t ,09 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,311,60 1,61 2,012,40 2,412,90 1,21 1,09 1,061,30 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,311,60 1,61 2,012,40 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

24 3.7 Tweeonderéénkapwoning gebouwd voor 1966 e tweeonderéénkapwoningen van vóór 1966 vertegenwoordigen met woningen, zo n 6% van de Nederlandse woningvoorraad. aarvan is 68% in particulier bezit, 21% wordt verhuurd in de sociale sector en 10% in de particuliere sector. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vier kamers, een beloopbare zolder en een kelder. Vaak hebben deze woningen hoge vertrekken op de begane grond en een begane grondvloer die van hout is. eze houten begane grondvloeren komen in dit type woningen zelfs tot eind jaren 70 voor. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u In de periode tot 1966 werden er nog geen eisen aan de energiezuinigheid van woningen gesteld. e woningen werden daarom niet geïsoleerd. Tot circa 1930 werden er geen spouwmuren toegepast. In de woningen die voor 1960 gebouwd zijn, kwamen vaak stalen kozijnen met enkel glas voor, maar ook houten puien werden toegepast. Veel woningen werden in die tijd nog uitgerust met lokale gaskachels, elektrische boilers en natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd op beperkte schaal toegepast. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt hierbij op naisolatie van de gevel en het dak en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij veel woningen in deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 109,6 3,0 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 52,2 2,44 0,34 0,15 2,65 ak hellend 73,8 0,47 0,47 1,97 1,97 ak plat Voorgevel gesloten 15,7 1,89 0,36 Voorgevel glassoort 1 3,1 Voorgevel glassoort 2 4,7 chtergevel gesloten 15,7 1,89 0,36 chtergevel glassoort 1 3,1 chtergevel glassoort 2 4,7 Zijgevel gesloten 71,6 1,89 0,36 Zijgevel glassoort 1 2,2 Zijgevel glassoort 2 3,2 24

25 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met VR ketel VR ombitapketel (met bad) O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie x akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) x x x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,49 O M O r t ,20 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,061,30 1,20 1,311,60 1,311,60 1,61 1,61 2,012,40 2,012,40 2,412,90 2,49 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

26 3.8 Tweeonderéénkapwoning, bouwperiode e tweeonderéénkapwoningen gebouwd in de periode van 1966 tot en met 1988 vertegenwoordigen met woningen 4,6% van de Nederlandse woningvoorraad. aarvan is 92% in particulier bezit, 6% wordt verhuurd in de sociale sector en 3% in de particuliere sector. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vijf kamers, een beloopbare zolder en geen kelder. e woningen die aan het begin van de periode zijn gebouwd, zijn vaak traditioneel gebouwd. In de jaren daarna neem de diversiteit van de woningen toe. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u Sinds 1965 worden er eisen gesteld aan de energetische kwaliteit van woningen. eze eisen zijn in 1975, 1979 en 1983 voor nieuwbouwwoningen verhoogd. Toch werden de woningen in deze categorie, naar huidige nieuwbouw maatstaven, niet erg goed geïsoleerd. Voor het ventileren van deze woningen werd gebruik gemaakt van natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd bij dit type woning in de loop der jaren op steeds grotere schaal toegepast H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt op naisolatie van de gevel en het dak, en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij een groot deel van de oudere woningen uit deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 113,4 3,0 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 54,0 1,10 0,34 2,65 ak hellend 76,4 0,68 0,68 1,30 1,30 ak plat Voorgevel gesloten 16,0 Voorgevel glassoort 1 2,6 Voorgevel glassoort 2 5,6 chtergevel gesloten 16,0 chtergevel glassoort 1 2,6 chtergevel glassoort 2 5,6 Zijgevel gesloten 70,8 Zijgevel glassoort 1 2,0 Zijgevel glassoort 2 4,2 26

27 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met VR ketel VR ombitapketel (met bad) O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie x akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) x x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,80 O M O r t ,27 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,061,30 1,27 1,311,60 1,311,60 1,61 1,80 1,61 2,012,40 2,012,40 2,412,90 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

28 3.9 Tweeonderéénkapwoning, bouwperiode e tweeonderéénkapwoningen van ná 1988 vertegenwoordigen met woningen, krap 2% van de Nederlandse woningvoorraad. aarvan is 96% in particulier bezit en 4% wordt verhuurd in de particuliere sector. e woningen die in deze categorie vallen hebben vaak vijf kamers, een beloopbare zolder en geen kelder. Het grootste deel van de woningen in deze categorie is traditioneel gebouwd, maar ook systeembouw komt veel voor. Voor het verwarmen van de woning werd de HRketel op grote schaal toegepast. Ook kwam er aandacht voor het mechanisch ventileren van de woning met een afzuigventilator. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n oordat deze woningen van oorsprong goed geïsoleerd zijn, is er nauwelijks sprake van naisolatie. Wel is de toepassing van zonneboilers voor het verwarmen van warmtapwater in opkomst. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u e woningen uit deze periode werden goed geïsoleerd. In 1992 werden de eisen verhoogd waardoor dubbelglas en isolatie van de gevel, vloer en het dak gemeengoed werden. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 113,4 3,0 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 54,0 0,38 0,38 2,40 2,40 ak hellend 76,4 0,38 0,38 2,47 2,47 ak plat Voorgevel gesloten 16,3 Voorgevel glassoort 1 0,3 Voorgevel glassoort 2 7,7 chtergevel gesloten 16,3 chtergevel glassoort 1 0,3 chtergevel glassoort 2 7,7 Zijgevel gesloten 70,8 Zijgevel glassoort 1 0,2 Zijgevel glassoort 2 5,9 28

29 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met VR ketel VR ombitapketel (met bad) Mechanische afzuiging O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (met bad) Mechanische afzuiging e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) x x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g O M O r t ,12 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,061,30 1,12 1,311,60 1,311,60 1,61 1,61 2,012,40 2,012,40 2,412,90 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

30 3.10 Rijwoning gebouwd voor 1946 (tussenwoning) e vooroorlogse rijwoningen vertegenwoordigen met woningen, ruim 7,5% van de Nederlandse woningvoorraad. Het merendeel, namelijk 63%, is in particulier bezit, ongeveer 21% wordt in de sociale sector verhuurd en 16% in de particuliere sector. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vier kamers, een beloopbare zolder en geen kelder. e woningen in deze categorie zijn traditioneel gebouwd, en hebben een begane grondvloer die van hout is. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u In deze bouwperiode werden er nog geen eisen aan de energiezuinigheid van woningen gesteld. e woningen werden daarom niet geïsoleerd. Tot circa 1930 werden er geen spouwmuren toegepast. In de woningen die voor 1960 gebouwd zijn, kwamen vaak stalen kozijnen met enkel glas voor. Veel woningen werden in die tijd nog uitgerust met lokale gaskachels, elektrische boilers en natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd op beperkte schaal toegepast. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt hierbij op naisolatie van de gevel, de begane grondvloer en het dak en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij veel woningen in deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. e energetische verbeteringen hebben vooral plaatsgevonden in de sociale verhuursector en bij koopwoningen en in veel mindere mate bij de particuliere verhuurwoningen. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 97,8 2,8 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 44,0 2,44 0,34 0,15 2,65 ak hellend 57,4 0,47 0,47 1,97 1,97 ak plat Voorgevel gesloten 19,9 1,89 0,56 0,36 1,61 Voorgevel glassoort 1 5,6 Voorgevel glassoort 2 3,7 chtergevel gesloten 19,9 1,89 0,56 0,36 1,61 chtergevel glassoort 1 5,6 chtergevel glassoort 2 3,7 Zijgevel gesloten Zijgevel glassoort 1 Zijgevel glassoort 2 30

31 I n s ta l l at i e Ruimteverwarming Tapwater Ventilatie H U I I g entrale verwarming met VR ketel VR ombitapketel (geen bad) O M O r t entrale verwarming met HR 107 ketel HR ombitapketel (geen bad) e n e r g i e b e s p a r i n g s p a k k e t t e n e n k o s t e n v o o r d e p r o f e s s i o n e l e g e b r u i k e r / i n v e s t e e r d e r Pa k k e t v a n H u i d i g I n v e s t e r i n g p e r m 2 I n v e s t e r i n g p e r M o g e l i j k e m a at r e g e l e n n a a r o m f o r T O s t u k s e x c l. T W m a at r e g e l e x c l. T W Vloerisolatie x akisolatie (plat) akisolatie (hellend) evelisolatie (spouw) HR++ glas ombitapketel (HR107) x x x ollectieve ketel (HR107) Kosten pakket prof. gebruiker/investeerder e n e r g i e p r e s tat i e erekend gasverbuik (m 3 gas/jaar) erekend hulpenergiegebruik (kwh/jaar) I () nergielabel H U I I g ,11 O M O r t ,10 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 ++ <0,50 + 0,510,70 0,711,05 1,061,30 1,061,30 1,10 1,311,60 1,311,60 1,61 1,61 2,012,40 2,11 2,012,40 2,412,90 2,412,90 b e s p a r i n g e n e s pa r i n g v a n H U I I g n a a r o m f o r t esparing gasverbuik (m 3 gas/jaar) esparing hulpenergiegebruik (kwh/jaar) esparing energiekosten (euro/jaar)

32 3.11 Rijwoning, bouwperiode (tussenwoning) e rijwoningen gebouwd in de periode 1946 tot 1965 vertegenwoordigen met woningen ruim 10% van de Nederlandse voorraad. Van deze woningen valt 61% in de sociale verhuur, 34% zijn koopwoningen en slechts 5% wordt particulier verhuurd. e woningen die in deze categorie vallen, hebben vaak vier kamers, een beloopbare zolder en een kelder. oor de woningnood na de oorlog maakte de bouwnijverheid in deze periode een grote omslag van traditionele bouw naar meer industriële bouw. Hierbij lag de nadruk op een efficiënter bouwproces om de grote hoeveelheid nieuwbouw te kunnen realiseren. en aspect van deze efficiency verbetering is de opkomst van de systeembouw. Opvallend in deze bouwperiode is dat de toepassing van houten vloeren afneemt. O o r s p r o n ke l i j ke e n e r g e t i s c h e n i v e a u In de periode tot 1966 werden er nog geen eisen aan de energiezuinigheid van woningen gesteld. e woningen werden daarom niet geïsoleerd. In de woningen die voor 1960 gebouwd zijn, kwamen vaak stalen kozijnen met enkel glas voor. Veel woningen werden in die tijd nog uitgerust met lokale gaskachels, elektrische boilers en natuurlijke ventilatie. entrale verwarming werd op beperkte schaal toegepast. H u i d i g e e n e r g e t i s c h e n i v e a u va n d e z e w o n i n g e n Veel van deze woningen zijn in de loop der jaren energetisch verbeterd. Het accent ligt hierbij op naisolatie van de gevel, de begane grondvloer en het dak en kierdichting. Ook het plaatsen van dubbelglas, met name op de begane grondverdieping, is populair. ij veel woningen in deze categorie zijn de gaskachels inmiddels vervangen door centrale verwarming. it leidt tot een hoger comfort, maar ook tot een hoger energiegebruik. o u w k u n d i g e K e n m e r k e n ebruiksoppervlakte (m 2 ) antal bewoners 95,8 2,8 U w a a r d e ( W / m 2 K ) r w a a r d e ( m 2 K / W ) o u w d e e l O p p. ( m 2 ) h u i d i g O M O r t h u i d i g O M O r t egane grondvloer 42,5 2,44 0,34 0,15 2,65 ak hellend 55,5 0,47 0,47 1,97 1,97 ak plat Voorgevel gesloten 17,2 1,89 0,36 Voorgevel glassoort 1 5,1 Voorgevel glassoort 2 3,4 chtergevel gesloten 17,2 1,89 0,36 chtergevel glassoort 1 5,1 chtergevel glassoort 2 3,4 Zijgevel gesloten Zijgevel glassoort 1 Zijgevel glassoort 2 32