Duurzaamheidambities onderwijshuisvesting primair onderwijs in Eindhoven

Transcriptie

1 Eindhoven T (040) Best T (0499) E I info@buildingvision.nl Duurzaamheidambities onderwijshuisvesting primair onderwijs in Eindhoven Concept Gemeente Eindhoven Referentie: Documentnummer: Versie: 1 Datum: 18 december 2012 Auteur(s): Ir. W.G. (Bert) Meijering

2 Inhoud 1 Inleiding Aanleiding The Natural Step Aanpak Huidige situatie Bruto vloeroppervlakte naar bouwjaar Geschatte energielabels Geschatte luchtkwaliteit in het leslokaal Financiële haalbaarheid van enkele verbeterscenario's Bestaande scholen Nieuwe scholen Duurzaamheidambities, knelpunten en randvoorwaarden Duurzaamheidsambities per thema Knelpunten en randvoorwaarden Vervolgacties

3 1 Inleiding 1.1 Aanleiding De gemeente Eindhoven is momenteel bezig met opstellen van een integraal huisvestingplan voor scholen voor het primair en voortgezet onderwijs. Zij wil in dit integraal huisvestingsplan (IHP) een hoofdstuk opnemen met doelstellingen t.a.v. de duurzaamheid van nieuw te bouwen scholen en van bestaande scholen voor het primair onderwijs en voortgezet onderwijs. Deze doelstellingen dienen geformuleerd te worden op basis van duurzaamheidambities en (financiële) mogelijkheden van de schoolbesturen en de gemeente. Om duurzaamheid in de stad vorm te geven maakt de gemeente Eindhoven gebruik van de methodiek "The Natural Step". 1.2 The Naturel Step De methodiek hanteert de volgende vier principes die bij elke afweging meegenomen dienen te worden. o De bodem niet uitputten o Geen schadelijke chemisch stoffen gebruiken o De natuur niet aantasten o Aandacht voor mensen hebben De bodem niet uitputten Alleen fossiele brandstoffen, schaarse metalen en mineralen gebruiken als we ze ook recyclen. Nu worden die materialen uit de aardkorst gehaald, gebruikt en verbrand. Gaan daardoor verloren, worden schaars en komen in het milieu terecht in een sneller tempo dan de aarde ze zelf af kan breken, met negatieve gevolgen voor flora en fauna. Geen schadelijke chemisch stoffen gebruiken Geen chemische stoffen gebruiken of produceren die negatieve effecten hebben op de gezondheid van mensen of het milieu. De natuur niet aantasten Onze ecosystemen, planten en dieren maken het mogelijk voor mensen om te leven. Ze bieden ons schone lucht, voedsel, water, brandstof, medicijnen. Daarom zuinig om aan met onze natuur en de biodiversiteit beschermen. Aandacht voor mensen hebben Op een eerlijke en efficiënte manier voorzien in menselijke behoeften. Mensen in Eindhoven moeten veilig, vrij en gezond kunnen leven, mét respect voor hun identiteit, geloof, geslacht en afkomst. Mensen in de rest van de wereld hebben geen last van wat wij in Eindhoven doen. 1.3 Aanpak Bij de bepaling van de duurzame ambities is in beginsel aangesloten op de methodiek "The Natural Step". Via een aantal bijeenkomsten/workshops met gemeente en schoolbesturen is o.a. aan de hand van voorbeelden, analyses een beeld gevormd over duurzaamheid en de haalbaarheid ervan en zijn duurzaamheidambities en randvoorwaarden geformuleerd. 3

4 De volgende bijeenkomsten/workshops hebben plaatsgevonden. bijeenkomst/workshop "Een aanpak/visie ten aanzien van het verduurzamen van basisscholen" bijeenkomst/workshop "Brainstorm duurzaamheidambities, verbetermaatregelen en randvoorwaarden" bijeenkomst/workshop "Huidige situatie en scenario's voor duurzamere nieuwe en bestaande scholen" bijeenkomst/worshop "Financiële resultaten van de scenario's voor duurzamere nieuwe en bestaande scholen" 2 Huidige situatie 2.1 Bruto vloeroppervlakte naar bouwjaar Op basis van een beschikbaar overzicht met het bruto vloeroppervlakte en het bouwjaar van de onderwijsgebouwen voor PO in Eindhoven is een verdeling gemaakt van het aantal m2 bvo per bouwjaar. Deze verdeling weergegeven in de volgende grafiek m2 bvo permanent SBO BO Figuur 1: Verdeling van het bruto vloeroppervlakte van de permanente huisvesting voor PO naar bouwjaren 2.2 Geschatte energielabels In het kader van de subsidieregeling Verbetering van de energiezuinigheid en het binnenmilieu van onderwijsgebouwen voor PO en VO van het ministerie van OCW zijn in 2009 Energie & Binnenmilieu Adviezen (EBA s) opgesteld waarbij ook een indicatief energielabel is bepaald. Omdat de scholen in het verleden vrijwel altijd zijn gebouwd overeenkomstig de eisen in de bouwverordening (bouwbesluit) van die tijd is er een directe relatie tussen het bouwjaar van een school en de duurzame kwaliteit t.a.v. energiezuinigheid en binnenmilieu. Op basis van een groot aantal EBA s (ca 100) van verschillende gemeenten is voor de verschillende bouwjaren het energielabel van de PO-scholen geschat. Vervolgens zijn de bruto vloeroppervlakten van de PO scholen via het bouwjaar verdeeld naar de verschillende energielabels. In de volgende grafiek is die geschatte verdeling weergegeven. 4

5 19% 18% 7% 16% 36% label A Label B Label C Label D Label E Label F Label G 2% 2% Figuur 2: Geschatte verdeling van het energielabel van de permanente huisvesting voor PO 2.3 Geschatte luchtkwaliteit in het leslokaal In het kader van de subsidieregeling Verbetering van de energiezuinigheid en het binnenmilieu van onderwijsgebouwen voor PO en VO van het ministerie van OCW zijn in 2009 Energie & Binnenmilieu Adviezen (EBA s) opgesteld waarbij ook de luchtkwaliteit is bepaald. Omdat de scholen in het verleden in bepaalde bouwperioden volgens bepaalde bouwconcepten, ventilatieconcepten, afmetingen e.d. zijn gebouwd is er een relatie tussen het bouwjaar van een school en het percentage scholen met een bepaalde luchtkwaliteit. Op basis van een groot aantal EBA s (ca 100) van verschillende gemeenten is voor de verschillende bouwjaren het aantal scholen met een bepaalde luchtkwaliteit geschat conform het PVE Frisse Scholen. Klasse D zijn scholen met een slechte luchtkwaliteit (slechter dan klasse C). Op basis van de vloeroppervlakten en het bouwjaar is een verdeling van de luchtkwaliteit geschat. In de volgende grafiek is die geschatte verdeling weergegeven. 0% 0% 59% 41% Klasse A Klasse B Klasse C Klasse D Figuur 3 Geschatte verdeling van de luchtkwaliteit in het leslokaal van de permanente huisvesting voor PO 5

6 3 Financiële haalbaarheid van enkele verbeterscenario's Ten behoeve van inzicht in haalbare en niet haalbare duurzame verbeteringen t.a.v. het energiegebruik en het binnenmilieu zijn een aantal scenario's opgesteld en financieel doorgerekend. 3.1 Bestaande scholen Uitgangspunten en randvoorwaarden Exploitatieperioden o exploitatieperiode < 10 jaar: o exploitatieperiode jaar: o exploitatieperiode jaar: Financieel Rente: 5% Prijsstijging energie: 2,5 % De verbetermaatregelen worden gerealiseerd op de natuurlijke vervangingsmomenten van de betreffende maatregelen in het meerjaren onderhoudsplan. Omdat er vanuit het onderhoud al budget gereserveerd is voor de basisvoorziening, hoeven alleen de meerinvesteringen van de verbetermaatregel terugverdiend te worden. De meerinvestering wordt terugverdient via de energiekostenbesparing. Scenario's (nulsituatie: geen verbetermaatregelen) Uitgangssituatie: 0 mm isolatie gevel 0 mm isolatie vloer 0 mm isolatie dak Enkel glas in de buiten kozijnen Conventionele CV- ketel geen temperatuurregeling per ruimte Conventionele TL verlichting Natuurlijke ventilatie Maatregelen per scenario Scenario's G1 G2 G3 G4 G5 G6 Isolatie gevel 40 mm en dak 40 mm Isolatie gevel 90 mm en dak 100 mm 1 ) Isolatie vloer 100 mm 1 ) Enkel glas vervangen door HR++ glas Vervangen Conventionele CV-ketel door HR-ketel Temperatuurregeling per ruimte Conventionele verlichting vervangen door HF + daglichtafhankelijke regeling_ aanwezigheidsdetectie 1 Indien technisch mogelijk 6

7 CO2 gevraagde mechanische ventilatie met wtw Financieel rendement per scenario per exploitatieperiode Netto Contante Waarde (NCW) Scenario Energielabelsprong Investering TVT (jaren) 10 jaar 20 jaar 30 jaar ( /m2 bvo) 40 jaar ( /m2 bvo) G1 G -> G G2 G -> F 76 3, G3 G -> D 105 4, G4 G -> D G5 G -> C G6 G -> A Scenario's (nulsituatie: beperkte verbetermaatregelen) Uitgangssituatie: 40 mm isolatie gevel 40 mm isolatie vloer 40 mm isolatie dak Dubbel glas in de buiten kozijnen VR CV- ketel geen temperatuurregeling per ruimte Conventionele TL verlichting Natuurlijke ventilatie Maatregelen per scenario Scenario's F1 F2 F3 F4 F5 F6 Isolatie gevel 90 mm en dak 100 mm 2 ) Isolatie vloer 100 mm 2 ) Dubbel glas vervangen door HR++ glas Vervangen VR-ketel door HR-ketel Temperatuurregeling per ruimte Conventionele verlichting vervangen door HF + daglichtafhankelijke regeling_ aanwezigheidsdetectie CO2 gevraagde mechanische ventilatie met wtw 2 Indien technisch mogelijk 7

8 Financieel rendement per scenario per exploitatieperiode Netto Contante Waarde (NCW) Scenario Energielabelsprong Investering TVT (jaren) 10 jaar 20 jaar 30 jaar ( /m2 bvo) 40 jaar ( /m2 bvo) F1 F -> F F2 F -> D F3 F -> D F4 F -> D 102 > F5 F -> C 172 > F6 F -> A 287 > Nieuwe scholen Ten behoeve van inzicht in haalbare en niet haalbare duurzame maatregelen van nieuwe scholen zijn de duurzame maatregelen van 2 nieuwe scholen geanalyseerd. Het blijkt dat de uitgangspunten t.a.v. rente en energieprijs zeer bepalend zijn voor de financiële haalbaarheid van duurzame maatregelen. Uitgangspunten en randvoorwaarden Exploitatieperiode exploitatieperiode minimaal 40 jaar Financieel De verbetermaatregelen worden gerealiseerd op de natuurlijke vervangingsmomenten van de betreffende maatregelen in het meerjaren onderhoudsplan. Omdat er vanuit het onderhoud al budget gereserveerd is voor de basisvoorziening, hoeven alleen de meerinvesteringen van de verbetermaatregel terugverdiend te worden. De meerinvestering wordt terugverdient via de energiekostenbesparing. Geen subsidie. Voorbeeld 1 EPC: 0,63 Extra maatregelen: Betonkernactivering / Warmte-koude bodemopslag Warmtepomp met 2 HR wandketels Volledig CO2 gevraagd mechanische luchttoevoer en afvoer HR boiler voor warm tapwater gymzaal Daglicht afhankelijk gestuurde armaturen Speciale zonwering met daglichtregeling 8

9 Scenario's 1a 1b 1c Rente 5% 5% 5% Prijsstijging energie 0% 2,5% 5% Voorbeeld 2 EPC: 1,3 Extra maatregelen: CO2 gevraagde mechanische ventilatie met WTW Scenario's 2a 2b 2c Rente 5% 5% 5% Prijsstijging energie 0% 2,5% 5% Financieel rendement per scenario Netto Contante Waarde (NCW) Scenario Investering TVT (jaren) 10 jaar 20 jaar 30 jaar 40 jaar 1a ) > b ) > c ) a ) > b ) > c ) bedrag per m2 bvo van de totale school 4 bedrag per m2 bvo van de leslokalen 9

10 4 Duurzaamheidambities, knelpunten en randvoorwaarden De schoolbesturen en de gemeente hebben de volgende duurzaamheidthema s geselecteerd: Leeromgeving Duurzame leeromgeving t.b.v. educatie Binnenmilieu Energiegebruik Duurzame energie Toekomstwaarde / exploitatie 4.1 Duurzaamheidsambities per thema Elk thema is nader gespecificeerd en zijn voor de thema s randvoorwaarden opgesteld. Leeromgeving Een leeromgeving waar binnen de ontwikkeling van het kind centraal staat. De gebruikers, leerlingen en docenten, zijn tevreden en zorgen samen voor een optimaal (leer)rendement. Duurzame leeromgeving t.b.v. educatie De leeromgeving ademt duurzaamheid: o Een natuurlijke buitenruimte, waar water en groen zichtbaar zijn, duurzame materialen worden toegepast en ruimte is voor het leren omgaan met de natuur als voedingsbron. o Duurzaamheid is zichtbaar in en op het schoolgebouw in de vorm van duurzame materialen, zichtbare duurzame energieopwekking en groene daken. In de educatie wordt aandacht besteed aan duurzaamheid en duurzame huisvesting bijvoorbeeld via projecten t.a.v. duurzaamheid of duurzame huisvesting. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van educatiemateriaal zoals bijvoorbeeld ontwikkeld in het kader van het project energieke scholen. Dit is lesmateriaal voor projecten voor leerlingen voor het PO met het doel bewustwording van de duurzame kwaliteit en mogelijke verbeteringen van de onderwijshuisvesting. Energiegebruik Minimaliseren van het gebouw gebonden energiegebruik conform de 3 stappen benadering van de "Trias Energetica": 1. het energieverlies te minimaliseren (compacte gebouwvorm en isolatie) 2. zoveel mogelijk gebruik van duurzame energie 3. optimaal gebruik van installaties om in de resterende energiebehoefte te voorzien; Minimaliseren van het niet gebouw gebonden energiegebruik door: gebruik te maken van slimme energiezuinige technologieën actieve bewustwordingsprocessen. Ambitie: maximale energiebesparing met een positieve businesscase voor de beoogde exploitatieperiode Bestaande scholen: exploitatie periode tot 10 jaar: haalbare verbetermaatregelen (in combinatie met het meerjaren onderhoudsplan) lijken de volgende: HR ketel en dakisolatie exploitatieperiode jaar: haalbare verbetermaatregelen (in combinatie met meerjaren onderhoudsplan) lijken HR ketel en dakisolatie HR++ glas, gevelisolatie en eventueel CO2 gevraagd ventilatiesysteem 10

11 exploitatieperiode >-20 jaar: haalbare verbetermaatregelen (in combinatie met meerjaren onderhoudsplan) HR ketel en dakisolatie HR++ glas, gevelisolatie, CO2 gevraagd ventilatiesysteem en energiezuinige verlichting en regeling. Nieuwe scholen Een EPC variërend van 1.3 tot 0 afhankelijk van technische mogelijkheden, samenwerkingsmogeljkheden en financieringsconstructie. Duurzame energie In de periode wordt energieneutraliteit bereikt (doelstelling van de gemeente Eindhoven voor het gemeentelijk vastgoed), vanaf dat moment wordt alle energie voor onderwijshuisvesting duurzaam opgewekt (energieneutraal), Er wordt optimaal gebruik gemaakt van duurzame bronnen en technologieën, liefst zichtbaar en op of nabij het schoolgebouw, Indien nodig wordt gebruik gemaakt van ESCO s en collectief duurzame energie ingekocht. Binnenmilieu De leerlingen en docenten leren/werken in een gezonde en een comfortabele huisvesting en zij voelen zich daarin prettig. De onderwijshuisvesting heeft: voldoende daglicht aangevuld met voldoende duurzame (gedragsstructurerende) verlichting (in principe klasse B van het PVE Frisse Scholen), voldoende schone en verse lucht (in principe klasse B van het PVE Frisse Scholen), goede akoestische eigenschappen (verstaanbaarheid), goed thermisch comfort gedurende het hele jaar (in principe klasse B van het PVE Frisse Scholen). Toekomstwaarde / exploitatie De gebouwen hebben lage exploitatiekosten en toekomstwaarde door : compact te bouwen, duurzame materialen toe te passen en duurzaam te detailleren bij het ontwerp, flexibel en toekomstbestendig te bouwen (grote vrije overspanningen, voldoende vrije hoogte en scheiding van drager en inbouw). 4.2 Knelpunten en randvoorwaarden Knelpunten De beschikbare financiële middelen voor het realiseren van de duurzame ambities voor zowel bestaande scholen als nieuwe scholen zijn beperkt. De normvergoeding van het rijk voor nieuwbouw (investeringsbudget) is in het algemeen net voldoende om een school te bouwen die voldoet aan het bouwbesluit. Voor het realiseren van duurzame maatregelen bovenop het bouwbesluit, dient het investeringsbudget verhoogd te worden met aanvullende financiële middelen. Van veel bestaande oudere scholen zijn de kosten van het energiegebruik beduidende hoger dan de vergoeding die men daarvoor ontvangt. Ten aanzien van het onderhoud van de onderwijsgebouwen ligt er een gedeelde verantwoordelijkheid tussen gemeente en schoolbesturen (gemeente is verantwoordelijk voor het "buiten onderhoud", het schoolbestuur is verantwoordelijk voor het "binnen onderhoud". Bij het investeren in duurzame maatregelen kan daardoor een split-incentive optreden (bijv. de investering van een nieuw buitenkozijn ligt bij de gemeente, terwijl de baten van de extra investering voor HR++ i.p.v. gewoon dubbel glas bij de school terecht komt). 11

12 Randvoorwaarden De (financiële) haalbaarheid van de investeringen voor realisering van de duurzame ambities worden o.a. bezien vanuit de resterende levensduur (exploitatieperiode) en de functionaliteit van het gebouw. Over de beoogde resterende levensduur (exploitatieperiode) van elk onderwijsgebouw dient overeenstemming te komen tussen gemeente en de schoolbesturen. De investering voor realisering van de duurzame ambities hebben een positieve businesscase over de beoogde resterende levensduur De betrokken organisaties (gemeente en schoolbesturen): o zijn transparant naar elkaar over de budgetstromen van de onderwijshuisvesting (nieuwbouw, uitbreiding, onderhoud, materiële exploitatie e.d.), o halen via slimme deals met elkaar en een Total Cost of Ownership benadering een maximaal rendement uit de beschikbare budgetten. De exploitatieduur van de gebouwen en de prijsindex van energieprijzen zijn belangrijke parameters. Het realiseren van de duurzame doelen is een gezamenlijk verantwoordelijkheid van zowel gemeente als schoolbestuur. 5 Vervolgacties 1. Gemeente en schoolbesturen gaan vanaf nu waar mogelijk geformuleerde duurzame ambities realiseren en daarmee stappen zetten in de richting van duurzame scholen 2. Schoolbesturen en gemeenten bepalen in onderling overleg de periode dat elke school in principe nog geëxploiteerd gaat worden. De beoogde exploitatieperiode is een belangrijk uitgangspunt bij de bepaling van de financiële haalbaarheid van duurzame maatregelen. 3. Schoolbesturen en gemeenten maken budgetstromen van onderwijshuisvesting transparant en zoeken naar slimme financiële mogelijkheden en/of deals om maximaal rendement te halen uit de beschikbare budgetten. 4. Schoolbesturen en gemeenten laten een duurzaamheidscan per onderwijsgebouw uitvoeren. Maatwerk per school is noodzakelijk om de juiste verbetermaatregelen en bijbehorende kosten vast te kunnen vaststellen. Hiervoor zijn verschillende instrumenten beschikbaar zoals GPR-gebouw, Energie & Binnenmilieu Advies (EBA) waarbij ook een energielabel wordt opgesteld e.d. Belangrijk is dat de scan ook verbetermaatregelen in kaart brengt die vervolgens in een operationeel plan opgenomen kunnen worden. 5. Gemeente en schoolbesturen doen onderzoek naar de technische en financiële mogelijkheden, de voor en nadelen van ESCO s en het draagvlak ervan bij gemeente en schoolbesturen. 6. Gemeente en schoolbesturen stellen meerjaren onderhoudsplannen op, stemmen die zoveel mogelijk op elkaar af en kijken daarbij naar mogelijkheden voor het treffen van duurzame verbetermaatregelen. 7. Bij de bouw van nieuwe scholen bepalen gemeente en schoolbesturen met welke duurzame maatregelen de school verduurzaamd kan worden richting een energieneutrale school (in principe de maatregelen die een positieve businesscase hebben over de levensduur van het gebouw). Daarbij wordt gezocht naar creatieve financieringconstructies waarbij de strakke scheiding tussen investeringbudgetten en onderhoudsbudgetten doorbroken wordt. 12