De nieuwe Duitse kieswet: oud probleem niet opgelost, nieuw probleem gecreëerd?
|
|
- Roel Floris van der Woude
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 210 bij de buren De nieuwe Duitse kieswet: oud probleem niet opgelost, nieuw probleem gecreëerd? Ph. Kiiver* * Dr. Ph. Kiiver is universitair hoofddocent Europees en vergelijkend constitutioneel recht aan de Universiteit Maastricht. 1 De Bondsdag nam het wetsvoorstel op 29 september 2011 aan, de Bondsraad vroeg tijdens zijn zitting op 14 oktober 2011 niet om de instelling van een gemengde commissie zodat ook deze stap gehaald werd (de instemming van de Bondsraad was voor deze wet niet vereist), de kanselier voorzag de wet begin november van haar contraseign, de Bondspresident tekende de wet en zij trad in werking op 3 december 2011, BGBl. I 2011, p Bundesverfassungsgericht 3 juli 2008, 2 BvC 1/07, 2 BvC 7/07. 3 Zie Ph. Kiiver, Een nieuw kiesstelsel voor Duitsland, TvCR 2011, p BT-Drs. 17/6290. De Duitse wetgever heeft een nieuw kiesstelsel voor de Bondsdag ingevoerd. 1 De herziening was nodig nadat het Duitse Constitutionele Hof in juli 2008 het oude stelsel in strijd met de Grondwet had verklaard. 2 Het probleem was het negatieve stemgewicht, een wiskundige anomalie waarbij fracties meer zetels kunnen krijgen door minder stemmen te winnen. 3 Het Hof had de wetgever in zijn uitspraak een royale termijn van drie jaar voor een herziening van de wet gesteld: tot 30 juni Terwijl in Nederland een rechterlijk bevel tot wetgeving niet mag, is zoiets in Duitsland een relatief gebruikelijk alternatief voor een nietigverklaring van een ongrondwettig verklaarde wet. Dit middel laat echter de vraag onbeantwoord wat er gebeurt als de wetgever de termijn niet haalt. Het is namelijk geenszins zo dat de geldigheid van de wet dan automatisch uitloopt. In casu diende de regeringscoalitie haar wetsontwerp op 28 juni 2011 in. 4 De deadline gold evenwel niet voor het begin maar juist voor de afronding van het wetgevingstraject, en die afronding kwam vier maanden te laat. Gelukkig, zo zou men kunnen stellen, vonden er in de loop van de zomer geen verkiezingen op grond van het oude, reeds ongrondwettig verklaarde en toen nog steeds ongewijzigde stelsel plaats. Het nieuwe kiesstelsel is voorts op het randje, omdat het werd aangenomen met alleen de stemmen van de regeringscoalitie christendemocraten en liberalen en tegen de stemmen van de oppositie. Daarmee berust het stelsel niet op een fractieoverkoepelende consensus die normaliter, als het om zoiets wezenlijks als het kiesstelsel gaat, wenselijk wordt geacht. De sociaal-democratische SPD en de Groenen kondigden bovendien vrijwel meteen een klacht voor het Hof aan, en de vereniging Mehr Demokratie, met steun van de makers van de deskundigenwebsite wahlrecht.de, heeft er reeds een ingediend. Zij stellen allemaal dat ook de nieuwe wet in strijd is met de Grondwet, omdat zij de oude problemen niet zou oplossen en er zelfs nieuwe zou creëren.
2 TVCR april 2012 bij de buren Het nieuwe kiesstelsel Zowel het oude als het nieuwe kiesstelsel zijn gemengde kiesstelsels, met een combinatie van een meerderheidsstelsel in enkelvoudige districten en evenredige vertegenwoordiging, waardoor de kiezer op het stembiljet twee stemmen ter beschikking heeft. Evenredige vertegenwoordiging bepaalt het aantal zetels per politieke partij en per deelstaat, en beschikbare zetels worden eerst aan winnaars van districten toebedeeld en vervolgens door de partijen vanuit hun lijsten opgevuld. Als een partij in een bepaalde deelstaat meer districten wint dan zij op grond van evenredige vertegenwoordiging zetels heeft, krijgt zij overhangzetels erbij. Deze principes blijven allemaal ongewijzigd. De belangrijkste vernieuwing betreft het meest mathematische onderdeel van het hele proces, namelijk de evenredige verdeling tussen partijen en deelstaten. Vroeger werden de zetels in de Bondsdag allereerst naar evenredigheid tussen de partijen verdeeld, in principe min of meer zoals dat in Nederland gebeurt. Wie landelijk de helft van de stemmen wint, krijgt de helft van de zetels. Vervolgens werd bij elke partij gekeken waar de stemmen vandaan kwamen, en werden hun zetels wederom naar evenredigheid onderverdeeld. Als de helft van de stemmen voor de SPD uit Beieren afkomstig was, bestond ook de helft van de SPD-fractie uit Beierse sociaaldemocraten. Pas als laatste stap werden de op deze manier verdeelde en onderverdeelde zetels daadwerkelijk met leden opgevuld: in dit voorbeeld claimden eerst SPD-kandidaten die in Beieren districten hebben gewonnen hun zetels, en eventueel resterende Beierse SPD-zetels werden vanuit de lijst van de Beierse SPD opgevuld. Nu is echter de volgorde tussen de evenredige verdeling van zetels tussen partijen en de evenredige onderverdeling tussen deelstaatgeledingen omgedraaid. In het nieuwe systeem geldt dat zetels eerst tussen de deelstaten worden verdeeld, en vervolgens per deelstaat tussen de partijen. bij de buren Beginsel Oud Nieuw 1 2 Evenredige vertegenwoordiging Verdeling van zetels tussen partijen Onderverdeling van zetels van partijen tussen hun deelstaatsgeledingen Verdeling van zetels tussen deelstaten Onderverdeling van zetels van deelstaten tussen partijen in die deelstaten 3 Meerderheidsstelsel in kiesdistricten Opvulling van zetels door winnaars van kiesdistricten Opvulling van zetels door winnaars van kiesdistricten 4 Evenredige vertegenwoordiging Opvulling van resterende zetels vanuit lijsten Opvulling van resterende zetels vanuit lijsten
3 212 bij de buren 5 BT-Drs. 16/11885, ingediend reeds in februari BT-Drs. 17/ BT-Drs. 17/5896. De eerste verdeling, tussen deelstaten, geschiedt op grond van kiezersopkomst. Als de helft van de landelijk uitgebrachte stemmen in Beieren is uitgebracht, ongeacht op wie er gestemd werd en of de stemmen geldig waren of niet, krijgt Beieren de helft van de zetels toebedeeld. Als de Beierse SPD de helft van de in Beieren uitgebrachte stemmen heeft gewonnen, krijgt zij de helft van deze Beierse zetels. Die zetels vult zij, net zoals vroeger, op: eerst met SPD-kandidaten die Beierse districten hebben gewonnen, vervolgens met kandidaten vanuit haar lijst. Heeft de SPD in Beieren meer districten dan zetels, krijgt zij nog steeds overhangzetels erbij. Het komt min of meer op hetzelfde neer. Alleen beconcurreren afzonderlijke deelstaatgeledingen van een en dezelfde politieke partij elkaar niet meer. Immers: het aantal Beieren in de Bondsdag staat vast, de vraag is alleen nog welke politieke kleur zij hebben en in welke fractie zij terechtkomen. Vroeger was het omgekeerd: het aantal SPD-leden stond vast, en was de vraag of het Beierse of Saksische of Mecklenburgse sociaaldemocraten mochten zijn. Tot dusver is alles helder, alleen is dit pas het begin van het verhaal. De SPD, de Groenen en de Linkse partij hadden al in een eerder stadium tevergeefs eigen voorstellen ingebracht. De Groenen wilden simpelweg korte metten maken met overhangzetels: wie in een deelstaat meer districten dan zetels wint, moet in een andere deelstaat zetels inleveren, zodat de grootte van de fractie, en daarmee van de Bondsdag als geheel, gelijk blijft. 5 Overhangzetels leidden onder het oude stelsel, in combinatie met de regionale verdeling van zetels binnen partijen, tot het al genoemde fenomeen van het negatieve stemgewicht, maar zij worden ook op zichzelf vaak als problematisch gezien omdat zij de verkiezingsuitslag vertekenen en de zetelverdeling minder evenredig maken. De SPD stelde voor om overhangzetels te behouden, maar om hen door nog meer zetels aan de overige partijen te compenseren, zodat tenminste de relatieve sterkte tussen de fracties evenredig ten opzichte van de verkiezingsuitkomst zou blijven. 6 De Linkse fractie had een mix tussen deze twee stelsels voor ogen. 7 De regeringsfracties stelden uiteindelijk hun eigen model voor, met een eenvoudige doelstelling: het behoud van de status quo voor zover mogelijk, inclusief het behoud van overhangzetels, en alleen het voorkomen van een negatief stemgewicht. Met andere woorden, zij wilden een minimalistische uitvoering geven aan de uitspraak van het Hof. Toch is nog iets van een compensatiestelsel meegenomen, namelijk de idee van aanvullende zetels (Zusatzmandate). Dit is niet hetzelfde als overhangzetels (Überhangmandate), die gewoon gehandhaafd blijven, maar een nieuwe soort extra zetel bovenop de reguliere 598. Voor elke partij wordt namelijk nagegaan of zij wellicht restcapaciteit heeft bij haar
4 TVCR april 2012 bij de buren 213 aantal stemmen per behaalde zetel, en zij kan op deze grondslag kans maken op extra compensatiezetels. Bijvoorbeeld wordt het aantal in Beieren uitgebrachte stemmen gedeeld door het aantal Beierse zetels, om op die manier vast te stellen hoeveel stemmen men nodig zou hebben om één Beierse zetel te halen. Het kan zijn dat de SPD in Beieren meer stemmen heeft gewonnen dan zij mathematisch gezien nodig had voor het aantal aan haar in die deelstaat toegewezen zetels: zij heeft dan positieve reststemmen. Uit elke deelstaat worden de positieve resten van de SPD bij elkaar geteld, en hetzelfde gebeurt voor alle overige partijen. In de tussentijd wordt berekend hoeveel stemmen landelijk voor één zetel in de Bondsdag nodig zijn, en voor elke partij wordt de optelsom van hun net berekende positieve resten gedeeld door dat aantal. Voor elke hele cijfer krijgt de SPD één zetel erbij. Een voorbeeld. Stel de Bondsdag bestaat gemakshalve uit 100 leden. Eén miljoen stemmen zijn landelijk uitgebracht, waarvan in Beieren. Beieren krijgt 50 zetels toebedeeld. Iets meer dan de helft van de Beierse stemmen, bijvoorbeeld , gingen naar de SPD. Zij wint daarom in Beieren 25 van de 50 zetels, die zij vervolgens eerst met haar districts- en dan eventueel met haar lijstkandidaten mag opvullen. Alleen heeft zij in Beieren meer stemmen gehaald dan voor haar 25 zetels nodig waren: voor één Beierse zetel heeft men immers stemmen nodig ( /50) en voor 25 dus ( x 25). De SPD had, zoals gezegd, , en houdt daarmee een positieve rest van stemmen over. Haar positieve reststemmen uit Beieren en uit alle overige deelstaten worden bij elkaar opgeteld. Stel dat het er uiteindelijk zijn. Om één zetel in de Bondsdag te winnen, heeft men statistisch gezien stemmen nodig (één miljoen uitgebrachte stemmen gedeeld door honderd zetels) (de landelijke optelsom van positieve reststemmen van de SPD) gedeeld door (de landelijke kiesdeler) is 1,1. De SPD ontvangt één extra zetel. Waar gaat die extra zetel naartoe? De volgorde is in principe gebaseerd op het aantal reststemmen per deelstaat. De SPD-deelstaatsgeleding met de meeste reststemmen krijgt daarom in beginsel de eerste op die manier gegenereerde extra zetel. Alleen worden de extra zetels met voorrang aan deelstaatsgeledingen toebedeeld die overhangzetels hebben gegenereerd. De extra zetels worden daar met reeds gewonnen overhangzetels verrekend, en komen niet bovenop de overhangzetels. De logica is simpel: partijlijsten met overhangzetels krijgen niet meteen extra zetels erbij; partijlijsten zonder overhangzetels komen in het genot van aanvullende zetels. Daarmee wordt niet helemaal maar tenminste gedeeltelijk het fenomeen van overhangzetels door aanvullende zetels voor overige partijen gecompenseerd.
5 214 bij de buren 2. Kritiek op de nieuwe wet 8 Lid 2a, eerste volzin, spreekt voor zich: Den Landeslisten einer Partei werden in der Reihenfolge der höchsten Reststimmenzahlen so viele weitere Sitze zugeteilt, wie nach Absatz 2 Satz 3 und 4 zweiter Halbsatz ganze Zahlen anfallen, wenn die Summe der positiven Abweichungen der auf die Landeslisten entfallenen Zweitstimmen von den im jeweiligen Land für die errungenen Sitze erforderlichen Zweitstimmen (Reststimmenzahl) durch die im Wahlgebiet für einen der zu vergebenden Sitze erforderliche Zweitstimmenzahl geteilt wird. De klachten tegen de nieuwe kieswet berusten op een hele rij argumenten. Ten eerste is er de gebrekkige ambachtelijke kwaliteit van de wet. De formulering van de cruciale wetsbepaling die de berekening van het aantal zetels per deelstaat en partij regelt, 6 van de federale kieswet, was vroeger al voor de leek onbegrijpelijk. De nieuwe versie van deze bepaling is nog omslachtiger, nog cryptischer geformuleerd, en is zelfs voor de expert slechts met moeite te snappen. 8 Ook bekritiseert men de gebrekkige interne logica van het stelsel, waarbij lijstverbindingen tussen deelstaatgeledingen van partijen worden opengebroken maar voor de berekening van de vijfprocentsdrempel (die ook gehandhaafd blijft) en van de aanvullende zetels weer worden samengevoegd. De nieuw bedachte aanvullende zetels leiden zelfs dan tot een vergroting van de Bondsdag wanneer er geen enkele overhangzetel ontstaat. Het nieuwe stelsel zou voorts tot een vertekening van de wil van kiesgerechtigden leiden die géén stem uitbrengen, die een ongeldige stem uitbrengen, of die op een kleine partij stemmen. Als iemand op een partij stemt die landelijk de vijfprocentdrempel niet haalt, verhoogt hij daarmee toch de kiezersopkomst in zijn deelstaat; de hierdoor gegenereerde zetels voor zijn deelstaat gaan echter naar andere, grotere partijen, want alleen zij mogen meedoen aan de verdeling van zetels. Het vaak gebruikte voorbeeld: wie in Berlijn op de Piratenpartij stemt, wil waarschijnlijk niet dat hierdoor de CDU een extra zetel haalt. Dit had kunnen worden voorkomen door de verdeling van zetels tussen deelstaten niet op het totale aantal uitgebrachte stemmen te baseren maar bijvoorbeeld alleen op het aantal stemmen dat voor partijen is uitgebracht die wel degelijk de kiesdrempel hebben gehaald. Een ander alternatief zou zijn geweest om het aantal zetels per deelstaat van tevoren op basis van bevolkingsaantallen vast te stellen, en niet op basis van daadwerkelijke kiezersopkomst. Het nadeel van vaste aantallen zetels per deelstaat in feite is dan elke deelstaat een geheel afgesloten meervoudig kiesdistrict is natuurlijk weer dat dan een stem in een deelstaat met lage opkomst zwaarder weegt dan een stem uit een deelstaat met hoge opkomst. Dit is een fenomeen dat zich bijvoorbeeld in het Europees Parlement voordoet, waar het aantal zetels per lidstaat eveneens vaststaat, nog los van het feit dat grote lidstaten daar sowieso ondervertegenwoordigd zijn en de stemmen van hun kiesgerechtigden daarom al van begin af aan minder zwaar wegen. Maar dat terzijde.
6 TVCR april 2012 bij de buren Negatief stemgewicht Het meest frappante bij het nieuwe Duitse kiesstelsel is dat volgens de klachten het oorspronkelijk door het Hof gesignaleerde probleem, namelijk het negatieve stemgewicht, niet wordt opgelost. Niet eens de situatie die toen de aanleiding tot de uitspraak had gegeven, namelijk de verkiezingen in het kiesdistrict Dresden van 2005, zou er onder het nieuwe stelsel anders uitzien. Toen konden kiezers in Dresden bewust tactisch kiezen om paradoxale uitkomsten te bewerkstelligen, doordat de uitslagen voor de rest van het land al bekend waren toen zij naar de stembus werden geroepen. Onder het toenmalige stelsel had een geringer aantal stemmen voor de CDU in Dresden tot gevolg dat de Saksische CDU een regulier zetel minder en de Noordrijn-Westfaalse CDU een zetel meer kreeg toebedeeld. Aangezien de CDU in Saksen toch al overhangzetels had, maakte dat voor haar niets uit: het aantal Saksen in de CDU-fractie bleef gelijk. Door de aanwas in Noordrijn-Westfalen groeide de CDU als geheel evenwel met één zetel. CDU-kiezers in Dresden hielpen hun partij daarom door thuis te blijven: door op haar te stemmen zouden zij haar alleen maar hebben geschaad. In het nieuw ingevoerde stelsel zouden minder CDU-kiezers in Dresden echter eveneens tot extra CDU-zetels in de Bondsdag hebben geleid, alleen op een andere manier. Minder CDUkiezers in Dresden betekenen immers een geringere kiezersopkomst in Saksen. Hierdoor zou Saksen als deelstaat één zetel minder hebben gekregen. Die ene Saksische zetel zou van de Saksische CDU zijn afgetrokken, hetgeen voor haar dankzij haar reeds behaalde overhangzetels nog steeds geen verschil zou hebben gemaakt. De deelstaat Berlijn zou daarentegen één zetel meer hebben ontvangen, die daar (toevallig) naar de CDU zou zijn gegaan. En alweer wint de CDU er dankzij minder stemmen een zetel bij: het aantal Saksen in haar fractie blijft gelijk, maar er komt een christendemocraat uit een andere deelstaat bij. Wat wél nieuw is, is dat in het nieuwe stelsel een negatief stemgewicht zelfs dan kan ontstaan wanneer er helemaal geen sprake is van overhangzetels. Dit scenario ziet er als volgt uit: in Berlijn zouden minder kiezers op de Linkse partij hebben gestemd, door de verlaagde kiezersopkomst verliest Berlijn één zetel, hiervan worden toevallig de Groenen de dupe; de reguliere Berlijnse zetel gaat intussen naar Noordrijn-Westfalen, waar hij ten goede komt van de Linkse partij aldaar. Kortom: minder linkse kiezers in Berlijn, en daardoor een extra zetel gehaald, geheel zonder overhang.
7 216 bij de buren 4. Het Hof is weer aan zet 9 Bundesverfassungsgericht, uitspraak van 9 november 2011, 2 BvC 4/10, 2 BvC 6/10, 2 BvC 8/10. Nederland wordt door deze discussie zeer onrechtstreeks geraakt. De hier geldende d Hondt-methode produceert helemaal geen negatief stemgewicht zoals dat in Duitsland gebeurt omdat er naast evenredige vertegenwoordiging geen enkelvoudige districten bestaan. Het stelsel leidt wel, zoals zo n beetje elk kiesstelsel, tot onzuiverheden de volgorde van restzetelverdeling is bijvoorbeeld doorgaans gunstiger voor grotere dan voor kleinere partijen. Deze bijzonderheden zijn hier echter ten eerste minimaal, ten tweede is er geen rechter die de Kieswet in strijd met de Grondwet zou mogen verklaren, en het EVRM, waaraan wél zou kunnen worden getoetst, kent op dit gebied een brede appreciatiemarge. In Straatsburg kunnen nog veel gekkere kiesstelsels door de beugel. Het hierboven geschetste verhaal betreft dus een vrij specifiek Duitse zaak. Van het Hof in Karlsruhe verwacht men nu uiteraard een uitspraak of de oude en nieuwe anomalieën verenigbaar zijn met de Duitse Grondwet. Maar het zou ook interessant zijn om te horen hoe het er in het algemeen aankijkt tegen de verhouding tussen verkiezingsuitslag en zetelverdeling: hoeveel toevallige, en hoeveel stelselmatige afwijking van evenredige vertegenwoordiging is geoorloofd? Wie weet, zal er ook iets concreets worden gezegd over overhangzetels die, zo lijkt het, met elke nieuwe verkiezing steeds stelselmatiger en steeds minder uitzonderlijk worden. En ook de leesbaarheid van de wet zal wellicht behandeld worden: in zijn uitspraak van 2008 eiste het Hof een voor de burger begrijpelijke regeling, en daarmee had het zeker niet iets bedoeld als wat er nu staat. Het blijft, tenminste voor de liefhebber, spannend. Overigens, ook weer voor de liefhebber: het Hof deed op 9 november 2011 tevens uitspraak over de grondwettigheid van de kiesdrempel van vijf procent die voor Duitse verkiezingen van het Europees Parlement geldt of, beter gezegd, gold. 9 Die drempel is namelijk ongrondwettig omdat hij het gelijkheidsbeginsel bij verkiezingen schendt door (kiezers van) kleinere partijen te benadelen. Maar de uitspraak zal geen gevolgen voor de zaak rondom de Bondsdag hebben, waar eveneens een drempel van vijf procent geldt. In het geval van de Bondsdag is de drempel namelijk volgens de rechtspraak van het Hof gerechtvaardigd en voor het Europees Parlement niet, aldus de nieuwe uitspraak van het Hof. Hier kan immers niet worden gesteld dat het Europees Parlement door een versplintering zijn effectiviteit zou verliezen, aangezien het nu al, met in totaal 162 partijen, prima functioneert en de Duitse drempel sowieso slechts voor de groep Duitse Europarlementariërs gold. De kiesdrempel voor de Bondsdag staat dus niet onder druk; het negatieve stemgewicht, de onbegrijpelijke formulering van de wet en de overhangzetels eventueel wel.
Een nieuw kiesstelsel voor Duitsland
207 Een nieuw kiesstelsel voor Duitsland DR.MR. PH. KIIVER* Duitsland krijgt een nieuw kiesstelsel. Dat kan niet anders, want het Constitutioneel Hof heeft het huidige op verkiezingen van de Bondsdag toepasselijke
Nadere informatieAnalyse Duitse verkiezingen 24 september 2017
Analyse Duitse verkiezingen 24 september 2017 Auteur: Boudewijn Steur 1. Inleiding Op 24 september 2017 kozen de Duitse kiezers voor de 19 e keer een Bondsdag. In deze nota wordt eerst ingegaan op het
Nadere informatieDebat: Het Duitse kiesstelsel is beter dan dat van Nederland
Debat: Het Duitse kiesstelsel is beter dan dat van Nederland Korte omschrijving werkvorm: De leerlingen gaan met elkaar in debat over de stelling: Het Duitse kiesstelsel is beter dan dat van Nederland.
Nadere informatieNordrhein-Westfalen Rheinland-Pfalz. Schleswig-Holstein
Staten en kiesstelsels Duitsland De Bondsrepubliek Duitsland is, evenals België, een federale staat. Maar tussen beide federaties bestaan grote verschillen. Voor de verkiezing van het parlement hebben
Nadere informatieArtikel 1 Begripsbepalingen. Artikel 2 Zetels A en B. Artikel 3 Kiesgerechtigd. Artikel 4 Profielschets
Verkiezingsreglement voor Verkiezingen van leden van het verantwoordingsorgaan van Pensioenfonds Metaal en Techniek (PMT) die de deelnemers, gewezen deelnemers of pensioengerechtigden vertegenwoordigen
Nadere informatieDebat: Het Duitse Kiesstelsel is beter dan dat van Nederland
Debat: Het Duitse Kiesstelsel is beter dan dat van Nederland Korte omschrijving werkvorm: De leerlingen gaan met elkaar in debat over de stelling: Het Duitse kiesstelsel is veel beter dan dat van Nederland.
Nadere informatieAan: Leden en duo-commissieleden van de Provinciale Staten van Noord-Holland Leden van de Tweede Kamer
14 september 2015 www.ouderenpartij-nh.nl Aan: Leden en duo-commissieleden van de Provinciale Staten van Noord-Holland Leden van de Tweede Kamer Onderwerp: De integriteit van de restzetelverdeling bij
Nadere informatieWat is een democratie?
Wat is een democratie? 2 Een democratie is een land waarin het volk regeert. Maar er is geen land ter wereld dat wordt bestuurd volgens de principes van directe democratie, waarbij het volk keer op keer
Nadere informatieProces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de Tweede Kamer / het Europees Parlement / provinciale staten
Model P 22-1 Proces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de Tweede Kamer / het Europees Parlement / provinciale staten Met dit formulier doet het centraal stembureau verslag van de zitting waarin de uitslag
Nadere informatieAMENDEMENTEN 2-7. NL In verscheidenheid verenigd NL 2012/2020(REG) Ontwerpverslag Carlo Casini (PE v01-00)
EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie constitutionele zaken 15.11.2012 2012/2020(REG) AMENDEMENTEN 2-7 Ontwerpverslag Carlo Casini (PE492.597v01-00) tot wijziging van artikel 15, lid 2, tweede alinea,
Nadere informatieHenk van der Kolk Leerstoel politicologie Faculteit BBT Postbus 217, 7500AE Enschede Universiteit Twente
De consequenties van een gemengd stelsel met meervoudige districten en een gedeeltelijk personenstelsel voor de zetelverdeling van de Tweede Kamer: kiesdrempels en districtsomvang Henk van der Kolk H.vanderkolk@utwente.nl
Nadere informatieArtikel 1 Begripsbepalingen
KIESREGLEMENT UNIVERSITEITSRAAD PROTESTANTSE THEOLOGISCHE UNIVERSITEIT (bijlage bij het reglement van de Universiteitsraad Protestantse Theologische Universiteit) Artikel 1 Begripsbepalingen In dit reglement
Nadere informatieInleiding. Hoofdstuk Inleiding. 1.2 Kiesrecht
Hoofdstuk 1 Inleiding Na dit hoofdstuk kun je: uitleggen wat verkiezingen te maken hebben met democratie; uitleggen wat het actief en het passief kiesrecht inhoudt; de procedure bij de verkiezingen beschrijven;
Nadere informatieVraag jij om raad of geef jij raad?
*** LET OP: DEADLINE KANDIDAATSTELLING IS OP 18 april 2019 *** Vraag jij om raad of geef jij raad? Verkiezingen faculteitsraad & opleidingscommissies Undergraduate School en Veterinary School Diergeneeskunde
Nadere informatieProces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de Tweede Kamer / het Europees Parlement / provinciale staten
Model P 22-1 Proces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de Tweede Kamer / het Europees Parlement / provinciale staten Met dit formulier doet het centraal stembureau verslag van de zitting waarin de uitslag
Nadere informatieOostenrijk. Staten en kiesstelsels
Staten en kiesstelsels Oostenrijk Oostenrijk is een van de vele landen in Europa waar verkiezingen plaatsvinden volgens het systeem van evenredige vertegenwoordiging. Toch heeft Oostenrijk weer bepaalde
Nadere informatieProces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de gemeenteraad / de eilandsraad / het algemeen bestuur van het waterschap / provinciale staten
Model P 22-2 Proces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de gemeenteraad / de eilandsraad / het algemeen bestuur van Model P 22-2 Proces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de gemeenteraad / de eilandsraad
Nadere informatieInformatie van de voorzitter van het hoofdstembureau van de deelstaat Neder-Saksen
Niedersächsische Landeswahlleiterin Niederländisch Informatie van de voorzitter van het hoofdstembureau van de deelstaat Neder-Saksen Hoofdlijnen van het Neder-Saksische gemeentelijke kiesstelsel 2 Hoofdlijnen
Nadere informatieRoosendaal kiest. Hoe werkt het bij de gemeenteraadsverkiezingen?
Roosendaal kiest. Hoe werkt het bij de gemeenteraadsverkiezingen? Een korte uitleg over hoe alles in zijn werk gaat tijdens de gemeenteraadsverkiezingen. Eén keer in de vier jaar vinden de gemeenteraadsverkiezingen
Nadere informatieKIESREGLEMENT OPLEIDINGSCOMMISSIES PROTESTANTSE THEOLOGISCHE UNIVERSITEIT
KIESREGLEMENT OPLEIDINGSCOMMISSIES PROTESTANTSE THEOLOGISCHE UNIVERSITEIT (bijlage bij het reglement van de Opleidingscommissie Protestantse Theologische Universiteit) Artikel 1 - Begripsbepalingen In
Nadere informatieVraag jij om raad of geef jij raad?
*** LET OP: DEADLINE KANDIDAATSTELLING IS OP 7 april 2016*** Vraag jij om raad of geef jij raad? Verkiezingen faculteitsraad & opleidingscommissies Undergraduate School en Veterinary School Diergeneeskunde
Nadere informatieVraag jij om raad of geef jij raad?
*** LET OP: DEADLINE KANDIDAATSTELLING IS OP `30 maart 2017*** Vraag jij om raad of geef jij raad? Verkiezingen faculteitsraad & opleidingscommissies Undergraduate School en Veterinary School Diergeneeskunde
Nadere informatieEerste Kamerverkiezingen systematiek voorkeurstemmen en lijstverbindingen
Voorzitter Eerste Kamer der Staten-Generaal Postbus 20017 2500 EA Den Haag Inlichtingen Diana van Driel T 070-3613156 F Uw kenmerk Onderwerp Eerste Kamerverkiezingen systematiek voorkeurstemmen en lijstverbindingen
Nadere informatieSTAPPENPLAN NAAR DE NIEUWE OR (26 MAART 2014)
STAPPENPLAN NAAR DE NIEUWE OR (26 MAART 2014) Ready for take off? Want we gaan beginnen. Bij de landelijke ORverkiezingen voor gemeenten, woensdag 26 maart 2014, mogen medewerkers van gemeenten straks
Nadere informatieToedeling van mogelijke extra zetel in het Europees Parlement gedurende de zittingsperiode
Aan de Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Postbus 20011 2500 EA 's-gravenhage 1. Algemeen Onderwerp Toedeling van mogelijke extra zetel in het Europees Parlement gedurende de
Nadere informatieDe lijstencombinatie. Een opmerkelijke figuur in ons kiesstelsel
345 De lijstencombinatie. Een opmerkelijke figuur in ons kiesstelsel R. DE JONG* Inleiding Op 9 december 2014 werd in de Tweede Kamer de motie-taverne aangenomen over het afschaffen van lijstencombinaties
Nadere informatie7597/18 nuf/gra/fb 1 DRI
Raad van de Europese Unie Brussel, 12 april 2018 (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2015/0907 (APP) 7597/18 NOTA van: aan: PE 41 INST 134 FREMP 40 JUR 160 AG 4 het Comité van permanente vertegenwoordigers
Nadere informatieStappenplan en tijdschema OR-verkiezingen 2017
Stappenplan en tijdschema OR-verkiezingen 2017 Overleg van Plan van Aanpak 1 WEEK 47 (15 weken voor verkiezingen) 2 Overleg en bekendmaking verkiezingsdatum Opstellen lijsten actief en passief kiesgerechtigden
Nadere informatieVerkiezingsuitslagen. Drechtsteden
Verkiezingsuitslagen Provinciale Staten, 2 maart Inhoud: 1. Opkomst 2. Winnaars en verliezers 3. Zetelverdeling Provinciale Staten 4. Verschil tussen gemeenten Bijlage 1 De VVD heeft bij deze verkiezingen
Nadere informatieDuitse ervaringen met gekozen burgemeester en gemengd kiesstelsel
95 cdv in gesprek met Peter Altmaier (CDU) Door P.W. Tetteroo Duitse ervaringen met gekozen burgemeester en gemengd kiesstelsel Tijdens de formatie van het tweede kabinet-balkenende zijn afspraken gemaakt
Nadere informatieLeve de democratie? HAVO / VWO
Leve de democratie? HAVO / VWO Korte omschrijving van de werkvorm Leerlingen doen een test: Welke democratie past bij mij? In de test staan vragen over hoe ze zouden willen dat het democratische systeem
Nadere informatieDe laatste peiling voor de verkiezingen en de prognose
De laatste peiling voor de verkiezingen en de prognose Aanvankelijk leek deze verkiezingen zich te voltrekken op een manier waarbij VVD en PvdA ieder steeds meer kiezers weg gingen trekken van andere partijen.
Nadere informatieKorte omschrijving werkvorm Aan de hand van grafieken bespreekt u met de leerlingen verschillende aspecten van de verkiezingsuitslag.
In beeld: De uitslag Korte omschrijving werkvorm Aan de hand van grafieken bespreekt u met de leerlingen verschillende aspecten van de verkiezingsuitslag. Leerdoel Kennis opdoen over de verkiezingsuitslag
Nadere informatiepartijpolitieke landschap. Maar beide veranderingen zorgden niet voor meer politieke stabiliteit.
Staten en kiesstelsels Italië Italië is de afgelopen decennia gekenmerkt door een aantal belangrijke politieke ontwikkelingen. Niet alleen ging het kiesstelsel verscheidene malen op de helling, ook het
Nadere informatieOnderwerp Advies over het wetsvoorstel houdende regeling van de mogelijke toewijzing van extra zetels voor Nederland in het Europees Parlement
KIESRAAD Minister van Binnenlancjse Zaken en Koninkrijksrelaties Postbus 20011 2500AE Den Haag KIESRAAD Ons kenmerk Onderwerp Advies over het wetsvoorstel houdende regeling van de mogelijke toewijzing
Nadere informatiePolen. Staten en kiesstelsels
Staten en kiesstelsels Polen Sinds de val van het communisme in 1989 heeft Polen in staatkundig opzicht grootschalige hervormingen doorgevoerd. Ook het kiesstelsel heeft verschillende wijzigingen ondergaan.
Nadere informatieVerkiezingen Gemeenteraad 19 maart 2014
Verkiezingen Gemeenteraad 19 maart 2014 Deze publicatie is uitgegeven door Onderzoek en Statistiek Groningen, op basis van gegevens van Bureau Verkiezingen. Meer statistische informatie kunt u aanvragen
Nadere informatieVerkiezingen - Methodologie
Verkiezingen - Methodologie Verkiezingen - Methodologie... 1 1. Gemeenteraadsverkiezingen... 2 2. Verkiezingen voor het parlement van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest... 3 3. Verkiezingen van de Brusselse
Nadere informatieDe financiële gevolgen van de verkiezingsuitslag van 25 mei 2014 voor de Vlaamse politieke partijen. Jef Smulders en Bart Maddens
De financiële gevolgen van de verkiezingsuitslag van 25 mei 2014 voor de Vlaamse politieke partijen Jef Smulders en Bart Maddens KU Leuven Instituut voor de Overheid 26 mei 2014 Inleiding en belangrijkste
Nadere informatieSimulatie van de zetelverdeling voor het Vlaams Parlement volgens een aantal scenario's inzake de hervorming van het kiesstelsel
Simulatie van de zetelverdeling voor het Vlaams Parlement volgens een aantal scenario's inzake de hervorming van het kiesstelsel Jo Noppe, Bram Wauters en Bart Maddens Afdeling Politologie K.U.Leuven http://www.kuleuven.ac.be/politologie/
Nadere informatieVerkiezingen en kiesrecht. Kiesstelsel
Verkiezingen en kiesrecht Kiesstelsel Nederlands kiesstelsel Kenmerkend voor het (huidige) Nederlandse kiesstelsel - in internationaal perspectief - is de toegankelijkheid ervan. Burgers en politieke
Nadere informatieModel P Verkiezing. 2. Zitting. 3. Aantal stemmen per lijst en kandidaat. 4. Aantal blanco en ongeldige stemmen
Model P 22-2 Proces-verbaal van de verkiezingsuitslag van de gemeenteraad / de eilandsraad / het algemeen bestuur van het waterschap / provinciale staten / het kiescollege Met dit formulier wordt verslag
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2016 2017 34 377 Wijziging van de Kieswet in verband met het afschaffen van de mogelijkheid voor politieke groeperingen om lijstencombinaties te vormen B
Nadere informatieEerste Kamer der Staten-Generaal
Eerste Kamer der Staten-Generaal 1 Vergaderjaar 2009 2010 32 226 Regeling van de toewijzing van een extra zetel voor Nederland in het Europees Parlement C MEMORIE VAN ANTWOORD Ontvangen 6 mei 2010 In het
Nadere informatieEindexamen wiskunde A1 compex vwo 2007-I
Gemeenteraadsverkiezingen Op 2 maart 1994 vonden er in Nederland gemeenteraadsverkiezingen plaats. In de gemeente Enschede werden 67 787 stemmen uitgebracht. Open GEMEENTERAADSVERKIEZINGEN.XLS Vraag 14,15.
Nadere informatieOr-verkiezingen vallen in twee fasen uiteen: de kandidaatstellingsprocedure en het in stemming brengen van de kandidaten.
MEDEZEGGENSCHAP WOR-PROOF VERKIEZINGEN ORGANISEREN Ondernemingsraadverkiezingen moeten voldoen aan de artikelen 9 tot en met 11 van de Wet op de Ondernemingsraden. Om dat te realiseren heeft de or een
Nadere informatieNota Universiteitsraad
Nota Universiteitsraad UR nummer Corsanummer 8/92 8.34 Aan : Universiteitsraad Van : College van bestuur Opsteller : Vlugter, P (JZ) Onderwerp : Toelichting/handleiding bij Kiesreglet Universiteitsraad
Nadere informatieNederland is helemaal geen representatieve democratie
8 sept 2013 Nederland is helemaal geen representatieve democratie Politici in Nederland zeggen dat Nederland een representatieve democratie is. Dat roept een paar vragen op. Allereerst wat een representatieve
Nadere informatieRegeling van de toewijzing van een extra zetel voor Nederland in het Europees Parlement NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG.
32 226 Regeling van de toewijzing van een extra zetel voor Nederland in het Europees Parlement NOTA NAAR AANLEIDING VAN HET VERSLAG Algemeen Met belangstelling heb ik kennisgenomen van het verslag van
Nadere informatieVerkiezingsreglement Vertegenwoordiger pensioengerechtigden in algemeen bestuur PME
Verkiezingsreglement Vertegenwoordiger pensioengerechtigden in algemeen bestuur PME Den Haag, 14 november 2017 Versie: vastgesteld door het algemeen bestuur op 30 november 2017 1/8 Inhoudsopgave 1 Definities...
Nadere informatieVerkiezingsresultaten
Verkiezingsresultaten Hannes Stoppel Max-Planck-Gymnasium Gelsenkirchen Duitsland (Vertaling: L. Sialino) Niveau VWO-scholieren die de basis van de statistiek kennen. Kennis van de schema's kan worden
Nadere informatieWijziging van de Experimentenwet Kiezen op Afstand in verband met de verlenging van de werkingsduur van die wet.
Hieronder het antwoord van de staatssecretaris van BZK op vragen uit de Kamer over de voorgestelde verlenging van de Experimentenwet Kiezen op Afstand. Van deze tekst zijn twee versies in omloop geweest
Nadere informatieExamen VWO. wiskunde A1 Compex. Vragen 14 tot en met 19. In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer wel wordt gebruikt.
Examen VWO 2007 tijdvak 1 vrijdag 1 juni totale examentijd 3,5 uur wiskunde A1 Compex Vragen 14 tot en met 19 In dit deel van het examen staan de vragen waarbij de computer wel wordt gebruikt. Het gehele
Nadere informatieAnalyse Oostenrijkse verkiezingen
Analyse Oostenrijkse verkiezingen Auteur: Zoë Hulsenboom, 17 oktober 2017 1. Inleiding Op 15 oktober 2017 vond de 22 ste verkiezing voor de Nationalrat (parlement) plaats in Oostenrijk. Negen partijen
Nadere informatieKijktip: Nieuwsuur in de Klas
Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren
Nadere informatieOverzicht kiesstelsels, en werking kiesstelsel Suriname, lezing Onafhankelijk Kiesbureau, 31 maart Hugo Fernandes Mendes. HFM kiesstelsels 1
Overzicht kiesstelsels, en werking kiesstelsel Suriname, lezing Onafhankelijk Kiesbureau, 31 maart 2008 Hugo Fernandes Mendes HFM kiesstelsels 1 Functies van kiesstelsels Reflectie van de wensen van de
Nadere informatieDe financiële gevolgen van de verkiezingsuitslag van 25 mei 2014 voor de Vlaamse politieke partijen. Jef Smulders en Bart Maddens
De financiële gevolgen van de verkiezingsuitslag van 25 mei 2014 voor de Vlaamse politieke partijen Jef Smulders en Bart Maddens KU Leuven Instituut voor de Overheid 25 juni 2014 Geactualiseerde versie
Nadere informatieResultaten 3e peiling Provinciale Statenverkiezingen februari 2011
Resultaten 3e Provinciale Statenverkiezingen 2011 28 februari 2011 Opdrachtgever: RTV Oost maart 2011 Derde Provinciale Statenverkiezingen 2011 28 februari 2011 Bent u ervan op de hoogte dat er begin maart
Nadere informatieDEBAT. Debat over het Amerikaanse kiesstelsel OMSCHRIJVING
Debat over het Amerikaanse kiesstelsel OMSCHRIJVING De leerlingen gaan met elkaar in debat over verschillende aspecten van het Amerikaanse kiesstelsel. De leerlingen bereiden zich voor door middel van
Nadere informatieIn maart 2011 telde het Verenigd Koninkrijk 63.181.775 inwoners, als volgt verdeeld over de vier gebiedsdelen:
Staten en kiesstelsels Verenigd Koninkrijk Het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland was tot het einde van de twintigste eeuw een sterk centralistisch bestuurd land. Sindsdien hebben
Nadere informatieHerindelingsverkiezing gemeente Leeuwarden-Boarnsterhim
Herindelingsverkiezing gemeente Leeuwarden-Boarnsterhim 13 november 2013 Toelating politieke partijen 1 Inhoudsopgave Inleiding 3 1 Registreren nieuwe en lokale politieke partijen 1.1 Overzicht van de
Nadere informatieMEDEZEGGENSCHAP OR-REGLEMENT EN VERKIEZINGEN ORGANISEREN INCLUSIEF CHECKLIST MET TIJDPAD
MEDEZEGGENSCHAP OR-REGLEMENT EN VERKIEZINGEN ORGANISEREN INCLUSIEF CHECKLIST MET TIJDPAD 1. HET REGLEMENT VAN DE ONDERNEMINGSRAAD Stap 1: Voorlopig reglement Wanneer voor het eerst een ondernemingsraad
Nadere informatieDEBAT DEBAT OVER HET AMERIKAANSE KIESSTELSEL HANDLEIDING OMSCHRIJVING
OVER HET AMERIKAANSE KIESSTELSEL OMSCHRIJVING De leerlingen gaan met elkaar in debat over verschillende aspecten van het Amerikaanse kiesstelsel. De leerlingen bereiden zich voor door middel van de expertmethode:
Nadere informatieZwitserland. Staten en kiesstelsels
Zwitserland Staten en kiesstelsels Er is geen land in Europa (zelfs niet ter wereld) dat zoveel vormen van directe democratie kent als Zwitserland. Het land is ook sterk gedecentraliseerd: de kantons hebben
Nadere informatieVerkiezingsreglement. in het verantwoordings orgaan. Versie september verkiezing van vertegenwoordigers van pensioengerechtigden
Verkiezingsreglement verantwoordingsorgaan Versie september 2017 verkiezing van vertegenwoordigers van pensioengerechtigden in het verantwoordings orgaan van de Stichting Bedrijfstak pensioenfonds voor
Nadere informatieGemeenteraadsverkiezingen 2014 Informatie voor politieke partijen
Gemeenteraadsverkiezingen 2014 Informatie voor politieke partijen Als u met uw politieke partij deel wilt nemen aan de Gemeenteraadsverkiezingen 2014 van de gemeente het Bildt, dan moet u de volgende 10
Nadere informatieInhoud. 4 Parlementair stelsel Inleiding Informatierechten Andere rechten van de Kamer Parlementair stelsel 51
Inhoud 1 Inleiding 11 1.1 Inleiding 11 1.2 Kiesrecht 11 1.3 Politieke partijen 13 1.4 Verkiezingen 14 1.5 Uitslag van de verkiezingen 15 1.6 Kiesstelsels 16 1.7 Samenvatting 17 2 De Tweede Kamer 21 2.1
Nadere informatieVoordracht voor de raadsvergadering van <datum onbekend>
Gemeenteblad Voordracht voor de raadsvergadering van
Nadere informatieDemocratie en Restzetelverdeling bij d Hondt en Hare geen lijstcombinaties. Provinciale Verkiezingen 18 maart Datum 15 juni 2016
Onderzoek: Onderzoeker: Democratie en Restzetelverdeling bij d Hondt en Hare geen lijstcombinaties Drs. C. Kruijmer (Kees) Onderzoeksmateriaal: Het resultaat van de Provinciale Verkiezingen 18 maart 2015
Nadere informatieDe consequenties van een verandering in het kiesstelsel voor de zetelverdeling in Tweede Kamer
De consequenties van een verandering in het kiesstelsel voor de zetelverdeling in Tweede Kamer Henk van der Kolk H.vanderkolk@utwente.nl Leerstoel politicologie Faculteit BBT Postbus 217, 7500AE Enschede
Nadere informatieZETELVERDELING IN ÉÉN OOGOPSLAG
ZETELVERDELING IN ÉÉN OOGOPSLAG VERKIEZINGEN IN SURINAME 25 MEI 2010 Glenn Sankatsing 7 mei 2010 Free download and use with mention of source Published at: www.crscenter.com Comments to: crscenter@crscenter.com
Nadere informatieDEBAT. Debat over het Amerikaanse kiesstelsel OMSCHRIJVING
Debat over het Amerikaanse kiesstelsel OMSCHRIJVING De leerlingen gaan met elkaar in debat over verschillende aspecten van het Amerikaanse kiesstelsel. De leerlingen bereiden zich voor door middel van
Nadere informatieEen vergelijking tussen het zetelverdelingssysteem d Hondt (Parlement, Provincie) en het zetelsverdelingssysteem Imperiali (Gemeenteraad)
Een vergelijking tussen het zetelverdelingssysteem d Hondt (Parlement, Provincie) en het zetelsverdelingssysteem Imperiali (Gemeenteraad) Wim Van Roy, stafmedewerker De Wakkere Burger vzw De regels van
Nadere informatieDe Tweede Kamerverkiezingen in vijftig stappen
404 BOEKEN Niels van Driel en Ron de Jong De Tweede Kamerverkiezingen in vijftig stappen Amsterdam: Boom 2014, 287 p., ISBN 978 90 895 3259 6 N. EFTHYMIOU* Verkiezingen vormen een essentieel onderdeel
Nadere informatieDe Minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties Mr. Th.C. de Graaf Postbus EA 's-gravenhage
De Minister voor Bestuurlijke Vernieuwing en Koninkrijksrelaties Mr. Th.C. de Graaf Postbus 20011 2500 EA 's-gravenhage Onderwerp: Advies hoofdlijnennotitie nieuw kiesstelsel Geachte heer De Graaf, Algemeen
Nadere informatieOp basis van de processen-verbaal van de stembureaus en de hoofdstembureaus heeft het centraal stembureau de volgende aantallen vastgesteld:
Proces-verbaal van de zitting van het centraal stembureau inzake de vaststelling van de uitslag van het raadplegend referendum over het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa Het centraal
Nadere informatieWijziging van de Kieswet in verband met het afschaffen van de mogelijkheid om lijstencombinaties aan te gaan
Wijziging van de Kieswet in verband met het afschaffen van de mogelijkheid om lijstencombinaties aan te gaan VOORSTEL VAN WET Wij Willem-Alexander, bij de gratie Gods, Koning der Nederlanden, Prins van
Nadere informatieStemmen Verkiezingen Europees Parlement 2019
Stemmen Verkiezingen Europees Parlement 2019 2 Voorwoord Dit boek gaat over de verkiezingen voor het Europees Parlement op 23 mei 2019. Het boek is gemaakt door de medewerkers van Leren & Ontwikkelen Cliënten.
Nadere informatieDe financiële gevolgen voor de politieke partijen na de hervorming van de Senaat. Jef Smulders & Bart Maddens
De financiële gevolgen voor de politieke partijen na de hervorming van de Senaat Jef Smulders & Bart Maddens KU Leuven Instituut voor de Overheid Faculteit Sociale Wetenschappen Tel: 0032 16 32 32 70 Parkstraat
Nadere informatieDe financiële gevolgen voor de politieke partijen na de hervorming van de Senaat. Jef Smulders & Bart Maddens
De financiële gevolgen voor de politieke partijen na de hervorming van de Senaat Jef Smulders & Bart Maddens KU Leuven Instituut voor de Overheid Faculteit Sociale Wetenschappen Tel: 0032 16 32 32 70 Parkstraat
Nadere informatieBijlage 2 bij het Reglement van het ibmg. Kiesreglement voor de Instituutsraad van het instituut Beleid & Management Gezondheidszorg (BMG-raad)
Bijlage 2 bij het Reglement van het ibmg Kiesreglement voor de Instituutsraad van het instituut Beleid & Management Gezondheidszorg (BMG-raad) April 2010 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1. DE BMG-RAAD 3 1. De
Nadere informatieHC 5A, , Het Koninkrijk der Nederlanden en de internationale rechtsorde
HC 5A, 11-12-2017, Het Koninkrijk der Nederlanden en de internationale rechtsorde In het Koninkrijk der Nederlanden van 1954 is opgenomen dat het Statuut in hiërarchie hoger is dan de Grondwet (art. 5
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1996 1997 25 221 Wijziging van de Kieswet, houdende verlaging van de voorkeurdrempel Nr. 3 MEMORIE VAN TOELICHTING I. ALGEMEEN DEEL 1. Inleiding Het advies
Nadere informatieModule Verkiezingen 2017/331
ECLI:NL:RVS:2017:363 Instantie Raad van State Datum uitspraak 13-02-2017 Datum publicatie 13-02-2017 Zaaknummer Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie 201701125/1/A2 Bestuursrecht Eerste
Nadere informatieArtikel 1 Begripsbepalingen Dit reglement verstaat onder: ouders, voogden en verzorgers van leerlingen van de school.
Reglement Ouderraad Artikel 1 Begripsbepalingen Dit reglement verstaat onder: Ouders: ouders, voogden en verzorgers van leerlingen van de school. Leerlingen: leerlingen in de zin van de Wet Primair Onderwijs
Nadere informatieDe financiële gevolgen van de verkiezingsuitslag van 13 juni 2010 voor de Vlaamse politieke partijen
De financiële gevolgen van de verkiezingsuitslag van 13 juni 2010 voor de Vlaamse politieke partijen Karolien Weekers en Bart Maddens Centrum voor Politicologie K.U.Leuven In deze nota berekenen we wat
Nadere informatieTweede Kamerverkiezingen. groep 7 en 8
Tweede Kamerverkiezingen groep 7 en 8 inhoud blz. 1. Inleiding 3 2. Democratie 4 3. Politieke partijen 5 4. De Tweede Kamer 6 5. Kiezen 7 6. De uitslag 8 7. De meerderheid 9 8. Het kabinet 10 9. De oppositie
Nadere informatieVerslag aan de Provincieraad
departement Interne Organisatie dienst Juridische Aangelegenheden & Bestuurszaken dossiernummer:. 1700110 Verslag aan de Provincieraad betreft verslaggever Verkiezingen Provincieraad Wijziging provinciedistricten
Nadere informatie1. Verkiezing. 2. Zitting. Aantal stemmen
Model O 3 Proces-verbaal van het hoofdstembureau voor de verkiezing van de Tweede Kamer / het Europees Parlement / provinciale Model O 3 Proces-verbaal van het hoofdstembureau voor de verkiezing van de
Nadere informatieKiesreglement ex artikel 29 lid 7, Faculteitsreglement (versie 2010) Rotterdam School of Management, Erasmus University
Herziene versie 2010 Kiesreglement ex artikel 29 lid 7, Faculteitsreglement (versie 2010) Rotterdam School of Management, Erasmus University Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk
Nadere informatie1 Procedurele beginselen
1 Kiesreglement voor de twee - op voorstel van de in 2 ContStifG aangegeven personen in de Raad van de Stichting van de Conterganstiftung für behinderte Menschen door het Federale Ministerie voor Familie,
Nadere informatieDe hoofdlijnennotitie 'Naar een sterker parlement'
De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten- Generaal Inlichtingen Jan van Schagen T 4266797 F Uw kenmerk Onderwerp De hoofdlijnennotitie 'Naar een sterker parlement' 1 van 17 Aantal bijlagen 0 Bezoekadres
Nadere informatieArtikel 9.34 Wet op het Hoger Onderwijs en Wetenschappelijk Onderzoek
INHOUD Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8 KIESREGLEMENT UNIVERSITEITSRAAD UNIVERSITEIT UTRECHT Algemeen Centraal stembureau Kiesrecht Kandidaatstelling
Nadere informatieDe Kiesraad. Organisatie en taken
De Kiesraad Organisatie en taken Taken Kiesraad De Kiesraad is centraal stembureau voor de verkiezingen van Tweede Kamer, Eerste Kamer en Europees Parlement, en: stelt de officiële verkiezingsuitslagen
Nadere informatieReglement Verantwoordingsorgaan Stichting Pensioenfonds Transavia Vliegers
Dec 2014 Reglement Verantwoordingsorgaan Stichting Pensioenfonds Transavia Vliegers Artikel 1. Begripsomschrijvingen Voor dit reglement zijn de begripsomschrijvingen van de statuten van Stichting Pensioenfonds
Nadere informatieOns kenmerk KR96/103 Doorkiesnummer (070)
- KIESRAAD.... / ~6/06 Aan De Staatssecretaris van Binnenlandse Zaken de heer mr. J. Kohnstamm Schedeldoekshaven 200 Den Haag 1 3 NOV. is96 Bijlagen Uw kenmerk CW96/U1026 Inlichtingen bij E.B. Pronk Onderwerp
Nadere informatieINSTELLINGSBESLUIT CLIËNTENRAAD WOONZORGCENTRUM RAFFY
INSTELLINGSBESLUIT CLIËNTENRAAD WOONZORGCENTRUM RAFFY Inhoudsopgave Voorwoord 1 Inleiding 2 Instellingsbesluit van de cliëntenraad 3 Paragraaf 1 Begripsbepalingen 3 Paragraaf 2 Algemene bepalingen 4 Paragraaf
Nadere informatiePuzzel: De stem van de Statenleden
Puzzel: De stem van de Statenleden Korte omschrijving werkvorm De verkiezingen voor de Provinciale Staten zijn geweest, de uitslag is bekend en de volgende verkiezingen staan alweer voor de deur: die van
Nadere informatieBijlage bij het Faculteitsreglement, laatstelijk vastgesteld op 21 september 2010 en in werking getreden op 21 september 2010.
KIESREGLEMENT FACULTEITSRAAD 1 Faculteit sociale wetenschappen Bijlage bij het Faculteitsreglement, laatstelijk vastgesteld op 21 september 2010 en in werking getreden op 21 september 2010. INHOUD Hoofdstuk
Nadere informatieKiesreglement Universiteitsraad
Kiesreglement Universiteitsraad INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk I: Algemene bepalingen Artikel 1: Definities ----------------------------------------------------------------- 2 Artikel 2: Het Centraal Stembureau
Nadere informatie