Architecten en kunstenaars : Th. Van Elsberg, Charles Vos, Gène Eggen, Jos Hoenen

Transcriptie

1 Kerngegevens gemeentelijk monument: Monumentnummer : GM057 Naam monument : Buitencentrum De Spar Adres : Roggelseweg 55 Postcode en plaats : 6081 NP Haelen Kadastrale aanduiding : HLN02 sectie A nr(s) 4806, 4807, 5121 Coördinaten : x: y: Bouwstijl : Traditionalisme Kerndatering : 1947 Oorspronkelijke functie : Buitencentrum Huidige functie : Groepsaccommodatie Architecten en kunstenaars : Th. Van Elsberg, Charles Vos, Gène Eggen, Jos Hoenen Typering van het monument: Gaaf en zeldzaam voorbeeld van een buitencentrum van de katholieke jeugdbeweging in de jaren rondom de Tweede Wereldoorlog. Historie: De voorloper van het huidige Jong Nederland vormde de vooroorlogse Jonge Wacht, een katholieke jeugdbeweging voor jongens (circa ). Onder leiding van Sjang Hermans werden er activiteiten voor de jeugd georganiseerd. In 1941 verbood de Duitse bezetting alle bijeenkomsten, waardoor er een einde kwam aan de activiteiten. In december 1944 werden er reeds plannen gemaakt voor een heroprichting van de vooroorlogse jeugdbeweging. Er werden weer activiteiten georganiseerd, in eerste instantie alleen voor jongens in de leeftijd van 12 tot 17 jaar. Door de gemeente werd er een stuk grond ter beschikking gesteld. Op dit perceel werden twee eenvoudige loodsen en een toiletaccommodatie gebouwd. In 1947 werd het buitenterrein De Spar in gebruik genomen. Binnen het Katholieke Jeugdwerk was het regel dat naast een staflokaal (het hoofdgebouw op De Spar) en patrouilletenten (de zes hutten) ook een Mariakapel aanwezig hoorde te zijn. Sjeng Breuer, een tekenleraar in Roermond, heeft het oorspronkelijke ontwerp voor de kapel gemaakt. Architect Th. Van Elsberg (Almelo) maakte een eenvoudiger en minder kostbaar ontwerp. Zijn ontwerp werd in 1949 uitgevoerd. Het beeldhouwwerk is van Charles Vos, de mozaïeken zijn gemaakt door Gène Eggen en de plafondschilderingen zijn van de hand van Jos Hoenen. In mei 1949 werd tijdens de jaarlijkse samenkomst van alle Limburgse leidinggevenden van Jong Nederland, de Sparvaert, een eenvoudig gedenkteken onthuld ter herinnering aan de in gevallen en omgekomen Aalmoezeniers en Leiders van de Jonge Wacht en van Jong Nederland in Limburg. Op 20 februari 2006 verscheen er een oproep in de rubriek Spoorloos van de Limburgse Dagbladen met betrekking tot de ontbrekende gegevens over de levensloop omgekomenen. Op paaszaterdag 7 april 2007 werd er een plaquette onthuld door Mgr. E. de Jong, hulpbisschop van Roermond, dhr. L. Leenders, voorzitter van Jong Nederland Limburg en Dhr. G. van Horne, voorzitter Stichting Buitencentrum de Spar met daarop de gegevens over de levensloop van de omgekomenen. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 1 van 13

2 Ruimtelijke context: Het terrein is gelegen aan de noord-westzijde van de kern van Haelen, aan de doorgaande verbindingsweg tussen Haelen en Roggel. Het betreft een terrein dat gelegen is in het Sterrebos aan de rand van het natuurgebied Leudal. Terrein en gebouwen: Op het terrein bevindt zich een hoofdgebouw met een damestoiletgedeelte, een herentoiletgebouw, een Mariakapel, zes hutten en een was- en doucheruimte. De was- en doucheruimte is van recentere datum en valt niet onder de bescherming en is verder ook niet beschreven. De gebouwen zijn min of meer gegroepeerd rondom de centraal gelegen Mariakapel. Tussen de Mariakapel en het hoofdgebouw is een open activiteitenruimte gecreëerd. Aan de zuidwestzijde van het hoofdgebouw bevindt zich een gedenkteken bestaande uit een gemetselde pilaar op een gemetselde sokkel met een houten omtimmering. In deze eikenhouten omtimmering met dakvormige beëindiging staan alle namen van de in gevallen en omgekomen Aalmoezeniers en Leiders van de Jonge Wacht en van Jong Nederland in Limburg. Naast het gedenkteken bevindt zich een informatieplaquette. Ten noorden van de gebouwen is een open plek in het landschap aanwezig die in gebruik is als speelweide, voorzien van betonnen bankjes. Hoofdopzet gebouwen: De gebouwen zijn opgetrokken in roodbruine baksteen, gemetseld in halfsteens verband en platvol gevoegd. Zowel de hutten als de overige gebouwen bestaan uit één bouwlaag, gedekt met een zadeldak met rode keramische pannen. Hoofdgebouw en aangebouwd damestoilet: Het hoofdgebouw bestaat uit een hoofdbouwmassa op een rechthoekige plattegrond en een L- vormige aanbouw die middels een tussenlid is verbonden met de hoofdbouwmassa. Aan de westgevel van de hoofdbouwmassa is een kleine uitbouw aanwezig. Een karakteristiek element vormt de hoog opgetrokken bovendakse eindgevel aan de noordzijde die is voorzien van een zadeldakje en een luidklok. Ter plaatste van de uitbouw en de toegang aan de westzijde is het dakschild verder doorgetrokken. De westgevel bestaat uit acht venster- of gevelassen. Ter plaatse van de tweede gevelas van links bevindt zich een uitbouw. De gevel is voorzien van vier gevelstenen. De eerste gevelsteen betreft een rechthoekige gevelsteen van hardsteen met de tekst Th. Geelen, hoofdaalm., , Collegit et Exegit.. De tweede, keramische gevelsteen is vervaardigd in kunstatelier St. Joris in Beesel en toont een reliëf met de voorstelling van een jongen die op een leeuw rijdt en een banier vasthoudt met de tekst Jong Nederland. De derde, hardstenen gevelsteen is van recenter datum en is voorzien van het logo van Jong Nederland en de tekst , 50 jaar samen, De Spar. De laatste gevelsteen bestaat uit twee beschilderde keramische tegels met de voorstelling van Onze-Lieve-Vrouw Sterre der Zee. De westgevel is voorzien van vijf grote raamopeningen met houten ramen. De ramen bestaan uit twee openslaande raamvleugels met een roedeverdeling, die aan de buitenzijde zijn voorzien van groene rolluiken van hout. Tevens bevinden zich in de gevel twee kleine, houten ramen met een roedeverdeling. De raamopeningen hebben aan de bovenzijde een gemetselde rollaag en aan de onderzijde gemetselde onderdorpels. Er zijn drie toegangen met houten deuren aanwezig die geschilderd zijn in de kleuren wit en rood. De aanbouw aan de zuidzijde (damestoiletten) is aan de westzijde voorzien van een haaks gesitueerde overkapping bestaande uit een houtconstructie met houten zijwanden op betonnen sokkels gedekt met een zadeldak. Het zadeldak is gedekt met rode keramische pannen en heeft aan de westzijde een karakteristiek, breed dakoverstek, afgedekt met een windveer. Onder de overkapping bevindt zich de terrazzo wasfontein. In de aanbouw bevindt zich een houten toegangsdeur die is voorzien van een beschildering in rood en wit. In de oostgevel bevinden zich glazen bouwstenen ter verlichting van de toiletruimten. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 2 van 13

3 Kapel: De kapel, die gewijd is aan de Heilige Maagd Maria, is voorzien van een zadeldak met rode keramische pannen. Aan de linkerzijde is tegen de kapel een bakstenen torentje aangebouwd dat gedekt is met een klein bakstenen zadeldakje. De achtergevel bestaat uit een tuitgevel die is bekroond met een smeedijzeren kruis. In de voorgevel is een segmentboogvormige toegang aanwezig die is voorzien van een smeedijzeren hekwerk en aanzetstenen ter plaatse van de geboorte van de boog. De toegang is te bereiken via twee gemetselde treden. Aan de voorzijde van de kapel is een halfronde verhoging aanwezig, ingelegd met maaskeien in een stervorm en hardsteen. Aan de linkerzijde van de voorgevel is een uitgebouwde bakstenen klokkentoren gesitueerd. In het torentje hangt een bronzen luidklok. Tegen de rechter flank van de voorgevel en tegen de klokkentoren is een kleine getrapte steunbeer aangebracht, die is voorzien van baksteen afdekkingen. De zijgevels en de achtergevel zijn volledig blind. Het interieur van de kapel bestaat uit wanden van schoon metselwerk met een cassettenplafond. De vloer is beklinkerd. Tegen de achterwand is een gemetseld altaar geplaatst met overstekende altaarplaat. Het altaar is aan de voorzijde voorzien van een mozaïek. Boven het altaar bevindt zich een Mariabeeld op een dubbele console. De onderste console is een halfronde schijf met de tekst Bid voor ons. Aan de voorzijde is een driehoek aanwezig met de punt naar beneden waarop een Franse lelie, een teken van reine, edele gezindheid, staat afgebeeld. Hierop is het beeld met console (met op de console de tekst Patrones van de jeugd ) geplaatst. De console en het beeld zijn omgeven door een krans van rozen. De krans van rozen, de rozenkrans, is het symbool van gebed. Zeven rozen duiden op de zeven vreugden en de zeven smarten van Maria. Maria is staande en ten voeten uit afgebeeld. Over haar kleed draagt zij een opengevallen mantel. Op haar linkerarm draagt zij het rechtop zittende kindje Jezus. Boven het Mariabeeld is een kroon van mozaïeken aanwezig, wat verwijst naar het oude gebruik om Maria de koningin van de hemel te noemen. Aan weerszijden van het Mariabeeld bevinden zich mozaïeken. Op de twee taferelen loopt een rozentwijg zonder doornen van beneden naar boven. Aan elke twijg zijn vijf rozen zonder doornen. De roos zonder doornen is een symbool voor Maria. De vijf rozen verbeelden de vijf wonden (stigmata) van Christus. Op de taferelen tussen de rozen zijn aanroepingen uit de Litanie van de H. Maagd Maria verbeeld. Aan de rechterzijde van Maria van boven naar beneden: de troosteres van de bedroefden, de deur van de Hemel en het Gouden Huis. Aan de andere zijde van boven naar beneden: de morgenster, de Zetel van Wijsheid en de Ivoren Toren (Bron: april 2010). Hutten: De zes hutten, waarin zich twaalf slaapplaatsen bevinden, zijn vrijwel identiek van opzet en zijn gegroepeerd in een halve cirkel rondom de Mariakapel. De hutten dragen de namen Vossenhol, Duiventil, Bijenkorf, Uilennest, Hazenleger en Berenkuil. De gebouwen hebben een rechthoekige plattegrond en zijn gedekt met een zadeldak. Er zijn twee verschillende typen. De hutten Uilennest, Hazenleger en Berenkuil zijn vrij eenvoudig van opzet. De gesloten houten entreedeur van dit type is gelegen in de kopse gevel. Links en rechts van deze deur is een raam aangebracht. In de langsgevels zijn aan iedere zijde drie ramen aanwezig. Bij het tweede type (Vossenhol, Duiventil en Bijenkorf) is het zadeldak voorzien van een steekkapje dat in de voorgevel eindigt in een topgeveltje met dakoverstek, boeiboord en kantpannen. De voorgevel is symmetrisch van opzet met een gecentraliseerde toegang met houten voordeur, geflankeerd door twee raamopeningen De zij- en achtergevels van de hutten zijn voorzien van drie raamopeningen die identiek zijn aan de ramen in de voorgevel. In de topgevel onder het steekkapje is een klein houten zoldervenster aanwezig voorzien van een gemetselde rollaag. De toegang en de raamopeningen van beide typen zijn voorzien van een gemetselde segmentbogen. De raamopeningen zijn voorzien van houten ramen met een roedeverdeling en hebben een gemetselde onderdorpel en houten raamluiken aan de buitenzijde die aan de binnenzijde zijn geschilderd in de kleuren rood en wit en aan de buitenzijde in de kleur groen. Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 3 van 13

4 Boven de toegang, in de topgevel, zijn houten naamborden met de naam van de desbetreffende hut aangebracht. Herentoiletgebouw: Het herentoiletgebouw bestaat uit een rechthoekige bouwmassa met brede dakoverstekken aan de noord- en zuidzijde. Aan de westzijde van het toiletgebouw is een afdak aanwezig met daaronder een wastafelblok. De noordgevel is voorzien van twee rondboogvormige toegangen. In de zuidgevel bevinden zich vijf toegangen met houten deuren voorzien van bovenlichten. Overkapping: Voor het hoofdgebouw bevindt zich een terras met een houten overkapping voorzien van een zadeldak met dakoverstekken aan de noord- en zuidzijde. De oost- en westgevel zijn geheel open. De noord- en zuidgevel zijn voorzien van een houten betimmering met een grote opening. Was- en doucheruimte: De was- en doucheruimte naast het hoofdgebouw is van recentere datum en valt derhalve buiten de bescherming en is verder niet beschreven. Erfafscheiding: Het terrein is te betreden via een ijzeren poort die zich tussen twee gemetselde penanten met ezelsrugafdekking bevindt. Op de penant aan de rechterzijde is een keramische gevelsteen met de tekst De Spar 1947 aangebracht. De poort is gesitueerd op de toegangsweg naar het terrein. Bijzondere onderdelen: De oorspronkelijke raamkozijnen, deuren en raamluiken van alle aangewezen gebouwen. De gevelstenen en de luidklok van het hoofdgebouw. De Mariakapel De herdenkingsmonumenten op het terrein. Waardestelling: Het object is van belang wegens zijn schoonheid, betekenis voor de wetenschap, cultuurhistorische waarde en meer in het bijzonder vanwege: de ensemblewaarde als complex waarin de ideeën omtrent katholieke (jeugd)vorming tot uitdrukking komen. de architectuurhistorische betekenis in relatie tot de esthetische kwaliteit van het ontwerp. de gaafheid van het complex. Het complex wekt een oorspronkelijke indruk of heeft veranderingen ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. het complex is ruimtelijk bepalend c.q. markant voor de omgeving. de historisch-ruimtelijke relatie met de directe omgeving waarbij het complex deel uit maakt van een gebied dat een oorspronkelijke indruk wekt of veranderingen heeft ondergaan waarbij het oorspronkelijke beeld herkenbaar is gebleven. de bijzondere detaillering en de bijzondere ornamenten. de typologische zeldzaamheid in relatie tot de gaafheid van het complex. de betekenis voor de plaatselijke geschiedenis als uitdrukking van een maatschappelijke, culturele, sociaaleconomische en geestelijke ontwikkeling. Bescherming: Het terrein, de gedachtenis monumenten en het exterieur van de gebouwen met uitzondering van het was- en douchegebouw; alsmede het interieur van de Mariakapel. (zie tevens bijgevoegde kaart met bescherming) Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 4 van 13

5 Foto s entree plattegrond (bron terrein terrein terrein terrein Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 5 van 13

6 hoofdgebouw hoofdgebouw hoofdgebouw hoofdgebouw Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 6 van 13

7 gevelsteen in het hoofdgebouw gevelsteen in het hoofdgebouw gevelsteen in het hoofdgebouw gevelsteen in het hoofdgebouw hoofdgebouw en overkapping voor hoofdgebouw overkapping voor het hoofdgebouw Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 7 van 13

8 het damestoilet, aangebouwd aan het hoofdgebouw wasplaats bij damestoilet herentoilet herentoilet herentoilet Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 8 van 13

9 De hutten De hutten De bijenkorf Het vossenhol De duiventil Het uilennest De hazeleger De berekuil Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 9 van 13

10 Mariakapel op de Spar Mariakapel op de Spar Mariabeeld en mozaïek Gene Eggen Mariakapel op de Spar Mozaïek Gene Eggen Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 10 van 13

11 Gedachtenismonument uit 1949 Gedachtenismonument uit 1949 Gedachtenismonument uit 2007 Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 11 van 13

12 Kaart met bescherming luchtfoto Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 12 van 13

13 Kaart met bescherming Gemeentelijke Monumentenlijst Leudal monumentnr. GM057 Pagina 13 van 13