Adviesrapport: Toegankelijkheid tuinen van woonzorgcentra

Transcriptie

1 rapport: Toegankelijkheid tuinen van woonzorgcentra Shana De Munster 1 Florian Degrande

2 Arteveldehogeschool Katholiek Hoger Onderwijs Gent Opleiding Bachelor in de ergotherapie Campus Kantienberg Adres: Voetweg 66, 9000 Gent Inleiding Voor vele ouderen kan een bezoek aan de tuin een hele uitdaging zijn door de al dan niet diverse problemen waar men mee kampt. Deze problemen kunnen op lichamelijk, psychisch en sociaal vlak optreden. Achteruitgang van het gezichtsvermogen en meermaals vallen door verminderde mobiliteit behoren tot de tien meest voorkomende aandoeningen bij de doelgroep ouderen. Door deze slechtziendheid en/of verminderde mobiliteit ontstaat een groot valrisico. Het is de taak van alle WZC dat men op alle mogelijke plaatsen de veiligheid en toegankelijkheid van de oudere kan garanderen, ook in de tuin (Gieling, 2011). Om deze toegankelijkheid te vergroten, hebben we als bachelorproef dit adviesrapport voor tuinen in woonzorgcentra (WZC) verwezenlijkt. Het adviesrapport maakt deel uit van de bachelorproef van Shana De Munster en Florian Degrande om de graad van bachelor in de ergotherapie te behalen. Dit adviesrapport vloeit voort uit de resultaten van het onderzoek in 24 WZC aan de hand van de checklist. In dit adviesrapport ligt de nadruk op de toegankelijkheid van de tuin. Alleen de stellingen die te maken hebben met de toegankelijkheid worden besproken in het adviesrapport. De stellingen die niet in de inhoudstafel worden vermeld, zijn niet besproken. Met dank aan: - Arteveldehogeschool - De woonzorgcentra die hebben meegewerkt aan het onderzoek - Promotoren van deze bachelorproef: + Hilde Vandevyvere + Justine Vanhee + Hetty Mersy De werkwijze van dit adviesrapport gaat als volgt. Aan de binnenzijde van de achterkaft vindt u de checklist die bestaat uit vier bladzijden. De stellingen vult u stapsgewijs in door juist, fout of niet van toepassing (NVT) aan te kruisen. Er zijn enkele stellingen die omgekeerd moeten gequoteerd worden. Deze werden aangeduid met een sterretje naast het nummer van de stelling. Om deze checklist correct te kunnen invullen, moet u een balpen en lint- of rolmeter van minstens 2.10m ter beschikking hebben. Wanneer u klaar bent met het invullen van de checklist, kan u kijken welke stellingen negatief scoorden bij de tuin die u heeft gescreend. Aan de hand van de inhoudstafel kan u de adviezen vinden in verband met de stelling die negatief werd gescoord. Deze tips en adviezen kan u gebruiken om de tuin zo toegankelijk mogelijk te maken voor de ouderen. 2 3

3 Inhoudstafel Inhoudstafel Stellingen Algemeen 1. De tuin is gemakkelijk te bereiken (zonder lift, zonder zware deuren of deuren met codes). 2. De bewoners kunnen op een veilige manier met EN zonder begeleider/personeel de tuin zelfstandig bereiken. 4. De hoofdpaden zijn minstens 1.80m breed. 5. Drempels of kuilen zijn afwezig op de paden. 6. De wandelwegen zijn niet glad (bv. Bij regen en sneeuw). 7. De wandelwegen zijn verhard. 8. Er bevinden zich geen obstakels op de paden (vb. kunstwerken, bloempotten en dergelijke). 8a. De paden zijn minimum 90cm breed wanneer er zich obstakels op de paden bevinden. 9. De ondergrond van de wandelwegen is vlak, stroef en aaneengesloten (zonder brede voegen). 10. Er zijn kiezelsteentjes aanwezig op de paden. 11. De randen van de wandelwegen worden niet overwoekerd door planten. 13. De doorgangshoogte op de paden is minstens 2.10m. 14. Er zijn wat ondergrond betreft niveauverschillen aanwezig in de tuin De niveauverschillen worden opgevangen door een helling of een hellend vlak. 15a Het hellend vlak is minstens 1.20m breed. 15b Er is boven-en onderaan het hellend vlak een draaicirkel van minimum 1.50m voorzien. 15c Het hellend vlak is voorzien van steunrails. 16. De brugjes in de tuin sluiten goed aan op de wandelwegen. 16a. De brugjes zijn voorzien van leuningen aan beide zijden. 18. De tuin beschikt over een toegangspoortje of hek waar de bewoners door moeten om de tuin te kunnen bereiken. 18a. Dit poortje is gemakkelijk te openen. 18b. De doorgangsbreedte van het poortje is minstens 90cm. 19. Er zijn roosters aanwezig op de paden. 19a. De openingen van deze roosters zijn niet groter dan2 cm. 19b. De openingen van de roosters liggen haaks op de looprichting. 21. Er zijn steunrails voorzien langs de wandelpaden. Aanpassing voor personen met visuele beperkingen 23. Er zijn gidslijnen (tegels met ribbelprofiel) voorzien voor personen met een visuele beperking. 23a. De breedte van deze gidslijnen is minimum 60cm breed. Banken en andere zitvoorzieningen 28. b. Dit meubilair staat buiten de looproute. c. Dit meubilair staat op verharde grond. 4 5

4 Inhoudstafel 29. Er zijn terrasjes voorzien in de tuin 29a. De grond waar terrasjes zich bevinden is verhard 29c. De doorgangsbreedte tussen het meubilair op de terrasjes is minstens 90cm breed. 29d. Er is op de terrasjes een draairuimte voor rolstoelen voorzien van 1.50m op 1.50m 5. Aanpassingen voor rolstoelgebruikers Beplanting 30. Er is naast de zitbanken voldoende plaats voorzien voor een rolstoel zodat deze de doorgang op de paden niet belemmert. 30a. De plaats voor rolstoelen is verhard. 30b. De plaats voor rolstoelen bedraagt minstens 1.50m op 1.50m 42. Er zijn plantenbogen en pergola s aanwezig in de tuin. 42a. De hoogte van de plantenbogen en pergola s is 2.10m. Interessante links 6 7

5 Algemeen Algemeen Stelling 1: De tuin is gemakkelijk te bereiken (zonder lift, zonder zware deuren of deuren met codes). Stelling 2: De bewoners kunnen op een veilige manier met EN zonder begeleider/personeel de tuin zelfstandig bereiken Als basisstelling is het belangrijk dat er een goede bereikbaarheid is van de buitenruimte waardoor het zelfstandig gebruik ervan langer zal worden ondersteund. Daarom willen we vermijden dat de tuin enkel toegankelijk is langs een zware deur of een deur met een code waardoor men de tuin onmogelijk kan bereiken. Wanneer ouderen weten dat de mogelijkheid niet bestaat om de tuin zelfstandig te bereiken, zal men het ook laten om dit nog te proberen. Algemene afmetingen Om de tuin van een woonzorgcentrum makkelijk te bereiken, moet men er eerst voor zorgen dat de juiste afmetingen aanwezig zijn, zodat ook een rolstoel door de deur kan. Er moet een vrije doorgangsbreedte zijn van minimum 90 cm. De doorgangshoogte moet minimum 210 cm bedragen. In functie van personen die zich verplaatsen met een rolstoel, wordt er vooral de focus gelegd op de draaicirkel, zowel voor als na elke deur. Volgens Toegankelijkheid Vlaanderen moet de minimale opstelruimte van de rolstoel een breedte van 90 cm zijn en een diepte van 120 cm. Als ouderen bepaalde handelingen willen uitvoeren of van richting moeten veranderen met zijn rolstoel zal hij een manoeuvreerruimte (draaicirkel) nodig hebben van ongeveer 150 cm om optimaal te kunnen bewegen. Uit het onderzoek bleek dat merendeels van de bezochte tuinen in WZC toegankelijk zijn, zonder hulp van een begeleider. Wanneer het kan zijn dat u toch negatief scoort op deze stelling, kan u hieronder lezen wat u precies kan doen om dit probleem op te lossen. 8 9

6 Algemeen Algemeen Deuren In verschillende woonzorgcentra kan men zien dat er dikwijls een manuele draaideur wordt geplaatst om de tuin te betreden. Iedereen is er zich van bewust dat een automatische deur een vlotte doorgang kan vergroten, maar het enige nadeel is de hoge kostprijs. In het handboek van toegankelijkheid publieke gebouwen kwam aan bod dat wanneer men kiest voor manuele (draai)deuren dat de ligging van de gebruiksruimte en de zijdelingse opstelruimte belangrijke elementen zijn waar je moet rekening mee houden tijdens aanpassingen. - Zijdelingse opstelruimte De zijdelingse opstelruimte betekent dat er vanaf de deur ten opzichte van de aanliggende wand of obstakel een vrije gebruiksruimte moet zijn om eenvoudig binnen en buiten te geraken. Er moet een vrije gebruiksruimte zijn van minimum 50 cm zodat bijvoorbeeld mensen met een rolstoel makkelijk de deur kunnen openen om de tuin te betreden. - Vrije draairuimte Om een manuele deur goed te kunnen hanteren, is het van belang dat de ligging van de vrije draairuimte ten opzichte van de deur correct is. Wanneer men aan de deur moet trekken, is het belangrijk dat de oudere de deurklink kan bereiken en de deur naar zich toe kan trekken, ook wanneer ze zich verplaatsen met een rolstoel. Als er bij de deur een duwhandeling moet worden verricht, heeft men minder ruimte nodig om te manoeuvreren waardoor de ouderen vlotter de tuin kunnen bereiken. - Trekken of duwen? Een aandachtspunt voor bij de deur van de tuin is dat er met duidelijke grote letters aan beide zijden wordt vermeld hoe de deur moet geopend worden. Zware deuren Bij ouderen kan u vaak verschillende ouderdomsverschijnselen zien, zoals vermindering van kracht in het gehele lichaam. Daarom is het aangeraden om zware deuren zoveel mogelijk te vermijden zodat de toegankelijkheid voor de ouderen kan vergroten. Niveauverschillen In sommige woonzorgcentra kan er al een niveauverschil aanwezig zijn aan de ingang van de deur. Deze drempel kan u opvangen door een helling te plaatsen. Meer informatie over niveauverschillen kan u vinden op pagina 10 11

7 Algemeen Algemeen Obstakels aan de ingang We willen u aanraden om de ingang vrij te maken van alle mogelijke objecten die daar niet op zijn plaats staan. Op deze afbeelding laten we zien hoe het niet moet. Op deze foto kan u zien dat er te veel obstakels aan de ingang van de deur staan waardoor men de tuin niet kan betreden. Dit is zeker onmogelijk wanneer ouderen zich met de rolstoel willen verplaatsen naar de tuin. Als er werkzaamheden bezig zijn, moet men er voor zorgen dat het materiaal buiten het looppad ligt omdat dit het wandelen in de tuin belemmert. Op deze foto is er niet voldoende plaats om met twee personen of een persoon in een rolstoel het looppad verder te betreden. Tip 1: Wanneer de werkmannen beschikken over een vervoersmiddel op wielen (zoals op deze foto) kan u al het materiaal daar op laten staan en telkens het vervoersmiddel meenemen naar de plek waar u momenteel aan het werken bent. Wanneer er ouderen in de tuin wandelen, kunnen de werkmannen op een efficiënte manier hun materiaal verplaatsen. Obstakels in de tuin Vermijd zowel obstakels in de hoogte als op de grond. In de hoogte kunnen mensen tegen voorwerpen in de lucht of takken botsen. Op de grond kunnen bloempotten geplaatst worden die het looppad versperren wanneer men bijvoorbeeld met twee personen naast elkaar wandelt. Ook overhangende of uitstekende planten aan de zijkant van het pad kunnen storend zijn tijdens een wandeling. Zorg ervoor dat er altijd een goed onderhoud is van al het groen in de tuin! Op het moment dat er werken zijn, moet deze steeds duidelijk worden afgebakend zodat de ouderen zich niet kunnen kwetsen. Dit kan bijvoorbeeld door een groot bord met een uitroepteken waardoor men duidelijk maakt dat ze deze plaats niet mogen betreden. Indien nodig kan een voorlopige afbakening ook een optie zijn. Tip 2: Als er verbouwingen plaatsvinden in de tuin, moeten de werkmannen er blijven rekening mee houden dat ze werken in een woonzorgcentrum waar er hulpbehoevenden aanwezig zijn. Daarom moeten we hen blijven benadrukken dat ze aandachtig moeten kijken waar ze hun materiaal leggen in de tuin zodat het wandelen in de tuin niet kan belemmerd worden

8 Algemeen Bewegwijzering Als men beschikt over een grote tuin kan er gebruik gemaakt worden van wegwijzers om verschillende plaatsen in de tuin of een wandelroute aan te geven. Dit is een hulpmiddel voor de oudere om zelfstandig een wandeling te maken in de tuin zodat hij de weg terug vindt naar het gebouw. Het is ook mogelijk om de wandelafstand te vermelden op de borden zodat de begeleider bijvoorbeeld kan zien hoe lang een bewoner ongeveer kan stappen. Het kan ook belangrijk zijn om in het woonzorgcentrum bewegwijzering te gebruiken om de toegang tot de tuin makkelijk terug vinden. Dit zorgt er voor dat zowel bewoners als bezoekers de tuin zelfstandig kunnen vinden

9 Stelling 4: De hoofdpaden zijn minstens 1m80 breed. Deze stelling gaat over de wandelpaden in de tuin. In een zorginstelling is het belangrijk dat de wandelpaden breed genoeg zijn, omwille van het rolstoelverkeer en voor de algemene veiligheid. Men moet andere bewoners kunnen kruisen op het pad en men moet rechtsomkeer kunnen maken, zowel als gewone voetganger als met een rolstoel. Bij een drukbelopen pad, bvb. het pad naar de in- en uitgang van de tuin, moet 1m80 voorzien worden. Die breedte is voldoende voor drie wandelaars om zich te begeven naast elkaar op het pad. Let er wel op dat die 1m80 moet bestaan uit een vlakke zone, zonder bvb. de stoeprand erbij te rekenen. We kunnen stellen dat de optimale breedte van een wandelpad in de tuin 1m80 is, het absolute minimum is 1m50. Tip: Indien betegelen of asfalteren te kostelijk is, kan geopteerd worden voor een looprooster als (tijdelijke) oplossing. Het rooster kan naast het wandelpad gelegd worden. Opgelet: zorg ervoor dat het rooster waterpas ligt met het pad. Een andere vorm van rooster of plaat kan ook, maar belangrijk hierbij is dat er op gelet wordt dat er antislipmateriaal gebruikt wordt. Bron: bron: Toegangspaden-(buitenruimten).aspx Vooreerst moet er gelet worden of er al dan niet overbodige obstakels op het wandelpad liggen of staan. Meer hierover bij stelling 8. Het kan zijn dat het wandelpad langs een open vlakte met gras, aarde, zand, ligt. Op die plaatsen kan het wandelpad breder gemaakt worden door extra tegels aan te leggen of asfalt te gieten. Indien de toestand van de ondergrond goed is, is asfalteren goedkoper. Indien de tuin niet makkelijk te bereiken is door het materiaal, er extra kosten moeten gemaakt worden, is het betegelen makkelijker en goedkoper. Voorbeeld van een looprooster om te gebruiken als uitbreiding van het wandelpad, richtprijs: per stuk van 1m2 (volgens Onyn n.v., maart 2014) Als de paden naar in- en uitgang van de tuin niet breed genoeg zijn en geen van bovenstaande oplossingen biedt soelaas, dan kunnen meerdere ingangen voor verbetering zorgen. Kijk na of er in de tuin geen mogelijkheid bestaat om via meer dan één deur de tuin te betreden. Op die manier kan men bvb. een deur als ingang gebruiken en een andere als uitgang. Op die manier is er een vloeiende stroom naar de tuin en ook terug naar binnen, zonder voetgangers die elkaar moeten kruisen. Bron: Default.aspx 16 17

10 Stelling 5: Drempels of kuilen zijn afwezig op de paden. In een tuin streven we naar een verhard pad (stelling 7 zie pagina ) dat vlak, aaneengesloten en slipvrij is zodat het valrisico bij ouderen zoveel mogelijk daalt. Daarom moeten drempels en kuilen zoveel mogelijk vermeden worden. Bij deze stelling geven we een aantal duidelijke voorbeelden van drempels en kuilen. Drempels Drempels moeten beperkt worden tot een maximum van 2 cm hoogte. Hierbij worden deze best afgerond, afgeschuind of hellend uitgewerkt. Wanneer drempels niet kunnen vermeden worden, moeten deze niveauverschillen correct worden opgevangen. (zie stelling 15 op pagina ) Één van de ouderdomsverschijnselen is dat het zicht achteruit gaat bij ouderen. Daarom is het belangrijk dat drempels visueel worden duidelijk gemaakt in de tuin. Dit kan bijvoorbeeld door het aanbrengen van een contrastmarkering met een felle kleur waardoor de aandacht van de oudere naar de drempel wordt getrokken. Het bedrijf SETON vervaardigd verschillende soorten grondmarkeringen om drempels duidelijk zichtbaar te maken. Dit zijn signaleringstapes die in verschillende kleuren kunnen aangekocht worden. Wanneer het niet mogelijk is om drempels te vermijden in de tuin tijdens de verwezenlijking van het bouwplan, moet u er wel voor zorgen dat de drempels die in de tuin komen, geen hindernis vormen voor personen in een rolstoel. Als er hoge drempels aanwezig zijn, moeten deze worden opgevangen door een helling zoals dit voorbeeld. Hier is de helling ingewerkt in de kantstrook. Bron: Er kan ook gekozen worden voor een gebouchardeerde helling (1). Gebouchardeerd betekent dat de natuursteen wordt afgewerkt met een punthamer waardoor een oppervlak met regelmatig verspreide putjes ontstaat. Door de afrondingen (2) wordt de kans op blijven steken met het achterwiel van de rolstoel verminderd. Bron: Bron:

11 Hier ziet u een duidelijk uitgewerkt voorbeeld van hoe een niveauverschil verwerkt is in een drempel. Het uitgangspunt van de hellingen is de fysieke haalbaarheid van de rolstoelgebruiker. Een drempel is een heel groot voordeel voor personen in een rolstoel aangezien ouderen een verminderde kracht hebben in hun armen. Ze kunnen weinig maximale kracht geven wanneer ze op een drempel moeten geraken. Bron: Kuilen In dit voorbeeld ziet u een pad dat loopt tussen een kleine moestuin. Het pad bestaat uit grote tegels die grotendeels aaneengesloten zijn geplaatst maar er zijn enkele tegels die toch verder van elkaar liggen. Deze spaties van circa 10 cm kunnen er voor zorgen dat de bewoners met hun voet blijven steken. Daarom willen we benadrukken dat de tegels mooi vlak en aaneengesloten zijn waardoor het valrisico zal verlagen. Stelling 6: De wandelwegen zijn niet glad (bvb. bij regen of sneeuw). De tuin moet heel het jaar door toegankelijk zijn voor de bewoners van het WZC en dus mag de ondergrond niet glad zijn. In België zijn er gemiddeld 200 regendagen, dus moeten de tegels aangepast zijn aan deze weersomstandigheden. Een pad wordt meestal subjectief beoordeeld op het al dan niet glad zijn. Er bestaat echter een objectief systeem om dit te controleren, nl. de Floor Slice Control Richtprijs om dit systeem te huren is 32,50 per vierkante meter, exclusief btw (kostprijs van bedrijf StaVeilig in Nederland, maart 2014). De Floor Slice Control 2000 is een systeem dat de gladheid van een ondergrond zal meten. Dit doet het systeem door met een speciale voet op de grond een bepaalde kracht te zetten en daarna 0,30 meter op eigen kracht vooruit te komen. Tijdens die beweging meet men de wrijving tussen het voetje en de ondergrond. De richtprijs om dit apparaat aan te kopen bedraagt, in maart 2014, ruim Eerder werd al vermeld dat huren ook mogelijk is, wat voordeliger is in vele gevallen. Bron: Testmethoden%20voor%20stroefheid.pdf 20 21

12 Is het wandelpad 100% waterpas, dan blijft het water na een regenbui staan. Een pad waar geregeld water op ligt, wordt na verloop van tijd erg glad. Controleer of dit niet het geval is, met een minimum van 0% dwarse afhelling en een maximum van 2% dwarse afhelling. Bron Default.aspx Indien mogelijk kunt u het wandelpad opnieuw betegelen. Doe dit met antisliptegels of met tegels met een ruwe structuur. Controleer wel of deze tegels hun ruwheid behouden als er contact is met regen of sneeuw. Ook al heeft u ruwe tegels of een ondergrond met weinig slipgevaar, toch doet u er goed aan om die geregeld te schrobben. Zo geef je mos, schimmels en andere gladmakers geen enkele kans. Bij een tuin hoort jammer genoeg ook onkruid en vaak kan er onkruid groeien tussen de tegels. Als men hierop wandelt, kan dit glad worden, met een stijgend valrisico als gevolg. Het onkruid kan je verhelpen met het gebruik van pesticiden of het onkruid simpelweg te wieden, wat uiteraard beter is voor het milieu. Controleer jaarlijks of alle voegen tussen de tegels nog goed afgesloten zijn en dat er nergens barsten zijn. Zo is de kans op onkruid al heel wat kleiner. Zijn er na gebruik van al deze tips toch nog gladde paden in de tuin, probeer dit dan duidelijk te maken aan de voetgangers. Plaats bordjes die dit kenbaar maken, hang posters uit, waarschuw de mensen, Tegels met een ruwe structuur verminderen het risico op wegglijden. (WZC Ter Beke, Geluwe) Een andere oplossing voor gladde wandelpaden is een dun laagje teer over de tegels uitsmeren en dat bestrooien met kleine steentjes. Als dit mengsel gedroogd is, zal dit een ruwe ondergrond vormen. Let er wel op dat de teer gelijkmatig verdeeld wordt en zeer licht afhellend is, zodat er geen plassen blijven staan na een regenbui

13 Stelling 7: De wandelwegen zijn verhard. Deze stelling sluit aan bij stelling 5 waarbij er al werd duidelijk gemaakt dat een pad aan vijf voorwaarden moet voldoen namelijk: vlak, aaneengesloten, slipvrij, stroef en verhard. Dit heeft als gevolg dat het valrisico bij ouderen zal dalen. Er worden verschillende materialen weergegeven die de toegankelijkheid in de tuin kunnen vergroten. Materiaalkeuze De fundering van het pad moet voldoende verhard zijn zodat er geen verzakkingen kunnen ontstaan. Voor de afwerking van het pad worden vaak materialen gebruikt zoals beton, klinkers, asfalt en vlakke sierstenen. We adviseren om zoveel mogelijk harde structuren te gebruiken in de tuin als looppad. Het nadeel van zachte structuren is dat er sneller putten en oneffenheden ontstaan en dat deze minder gemakkelijk toegankelijk zijn voor rolstoelgebruikers. Dit soort paden vragen ook meer en regelmatiger onderhoud. TIP: Kiezelstenen en gras worden sterk afgeraden omwille van hun moeilijke beloopen berijdbaarheid. Rolstoelgebruikers kunnen zich niet voortbewegen in kiezelsteentjes! (zie stelling 10 voor meer informatie) Bij dit voorbeeld wordt er een wandelpad gemaakt in het gras door de plaats waar de ouderen kunnen wandelen, kort te maaien. Het nadeel is dat er regelmatig onderhoud nodig is zodat het gras toegankelijk blijft. Daarom opteren we om een verhard pad te maken in het gras waardoor de toegankelijkheid groter blijft gedurende het hele jaar door. Daardoor kunnen ouderen hier vaker van gebruik maken zonder dat er een verhoogde kans is op vallen. Voor secundaire routes en wandelpaden die zich in een groene omgeving bevinden, kunnen er ook semiverhardingen gebruikt worden bijvoorbeeld fijnkorrelige dolomiet of verharde aardegronden. Als u voor fijne kiezelsteentjes kiest zoals dolomiet, vind u bij stelling 10 op pagina een advies die u kan gebruiken

14 Schitteringen Zorg er voor dat schittering zoveel mogelijk wordt voorkomen op alle padoppervlakken. Deze schittering heeft als gevolg dat er verblinding optreed bij ouderen. Sommige bevolkingsgroepen zoals onder andere ouderen zijn zeer gevoelig voor verblinding. Het gebruik van bijvoorbeeld getint beton kan er voor zorgen dat er geen weerkaatsing van licht ontstaat. Kromlijnige paden In het boek Therapeutic Landscapes wordt vermeld dat kromlijnige paden gemakkelijker zijn om te bewandelen en te berijden met een rolstoel dan paden die hoeken maken. Door hun meer natuurlijke vorm zullen ouderen kromlijnige paden verkiezen boven paden die hoeken maken om van richting te veranderen. Voor personen met dementie zijn er enkele extra aandachtspunten van belang. Stelling 8: Er bevinden zich geen obstakels op de paden (bvb. kunstwerken, bloempotten en dergelijke). 8a: De paden zijn minimum 90cm breed wanneer er zich obstakels op de paden bevinden Indien uw tuin positief scoorde bij stelling 4 omtrent de breedte van de wandelpaden, dan moet u er wel nog op letten dat er geen obstakels op het pad liggen die het hele pad versperren. De obstakels kunnen van allerlei soorten zijn, zoals bloempotten, tuinstoelen, zitbanken, tuinslang, De obstakels die zich op het wandelpad bevinden, verhogen het valrisico van de ouderen aanzienlijk. Bij ouderen kan een valpartij erg veel schade aanrichten en dus is het belangrijk voor het welzijn van de bewoner dat dit ten allen tijde vermeden wordt. TIP: - De tuin moet goed overzichtelijk zijn met enkele oriëntatiepunten. Er moet zicht zijn op de toegang van de gemeenschappelijke leefruimte De eerste optie is het simpelweg verwijderen van de onnodige obstakels bvb. zodat ouderen weten dat men terug in het gebouw kan; parasols in de winter, vuilniszakken, tuingerief, Veel van het materiaal in een tuin - Als men kiest voor een circulair pad in de tuin, wordt de oudere wordt in het voor- en najaar niet gebruikt en kan dus opgeborgen worden. automatisch terug in de richting van de gemeenschappelijke leefruimte gebracht. TIP: verwijder de onnodige - Voorkom doodlopende paden of paden die leiden naar deuren waar obstakels bvb. parasols in de bewoners geen toegang toe hebben. Camoufleer deze deuren zoveel winter, vuilniszakken, tuingerief, mogelijk door ze visueel te laten opgaan in de omgeving. Is er in het woonzorgcentrum geen ruimte beschikbaar om al het materiaal te plaatsen, maak dan een plek in de tuin waar al het materiaal geplaatst kan worden. Bron: Het plaatsen van een tuinhuis kan hier een goede oplossing voor zijn, maar een simpel afdak kan ook al voldoende zijn

15 Sommige obstakels zijn niet te verplaatsen doordat ze vastzitten in de grond of omdat ze te veel wegen, denk bvb. aan een ingebouwde parasolvoet. Belangrijk is dat deze obstakels dan duidelijk worden aangeduid, zodat de bewoner het obstakel kan opmerken en zich ernaar aanpassen. Gebruik hierbij fluorescerende strips, een felgekleurde beschermhoes, Als de obstakels niet te verplaatsen zijn, controleer dan of het wandelpad minstens 90cm breed is. Wanneer dit niet het geval is, ga dan naar de adviezen bij stelling 4. Stelling 9: De ondergrond van de wandelwegen is vlak, stroef en aaneengesloten (zonder brede voegen). Een tuin waarvan de paden exclusieve tegels hebben, kan wel mooi zijn, maar er moet gelet worden op het valrisico. Als tegels te ver uit elkaar liggen of niet even hoog komen, dan is de kans om te vallen veel groter. Ouderen gaan tijdens het stappen vaker hun voeten slepen en dan is een miniem niveauverschil een gevaarlijk detail van het wandelpad. Gesprongen en gebarsten voegen tussen de tegels van het terras. (WZC nummer 6, anoniem) Een klein verhoog over het obstakel kan voor een (tijdelijke) oplossing zorgen. (WZC Avondvrede, Gent) Tijdens de zomermaanden kan het zijn dat enkele obstakels blijven staan uit gemak, omdat men ze dagelijks nodig heeft. Zorg er dan voor dat ze allemaal aan één zijde van het pad staan, zodat de andere zijde volledig vrij blijft. Voor personen met een visuele beperking is dit belangrijk omdat zij de omgeving screenen aan de hand van de natuurlijke elementen, bvb. het gras naast het wandelpad. Bron: Default.aspx De tegels laten leggen door een vakman kan veel zorgen achterwege laten. Informeer bij verschillende bedrijven om tot de beste keuze van ondergrond te komen. Een echte professional levert goed werk en weet waar op moet gelet worden bij het leggen van een pad. Gebarsten voegen ontstaan bijvoorbeeld doordat er water tussen de voegen komt en door de vrieskou zet water uit, met de barsten tot gevolg. Als er gebarsten voegen zijn of ganse voegen die weggesprongen zijn, kunt u die makkelijk terug opvullen met zand, voegmortel of met silicone. Is er een oneffenheid in het wandelpad, maar u kunt het niet onmiddellijk herstellen, maak dan kenbaar dat men extra moet opletten of zet een stukje van het wandelpad af. Op die manier is het gevaar om te vallen minder groot

16 Stelling 10: Er zijn kiezelsteentjes aanwezig op de paden. (fout). Losliggende kiezels als ondergrond van paden moeten zoveel mogelijk vermeden worden omdat dit voor problemen zorgt bij rolstoelgebruikers en ouderen die zich verplaatsen in de tuin. Dit is nog altijd heel populair in de woonzorgcentra omdat het op financieel vlak meer uitspaart. Als we de toegankelijkheid willen uitbreiden, moet men er voor opteren om vlakke en aaneengesloten paden te nemen. Daardoor kunnen we ook de zelfstandigheid van de ouderen vergroten. Nidagravel Een mogelijke oplossing kan zijn om nidagravel te gebruiken. Dit is een soort plaat met een honinggraatstructuur. Nidagravel heeft als functie om een stabiele, langdurige en waterdoorlatende wegverharding te creëren. Ze zijn bedoeld om gebieden die bedekt worden met grind te versterken en te stabiliseren. Als het woonzorgcentrum bij deze stelling positief scoort, betekent dit dat er aanpassingen moeten gebeuren om de toegankelijkheid in de tuin te vergroten. We laten u kennis maken met een soort materiaal die er voor zorgt dat u toch voor fijne kiezelstenen kan kiezen. Hier zien we een binnentuin in een woonzorgcentrum waarbij er enkel kiezelstenen werden gebruikt. Er is ook een niveauverschil aanwezig aan de ingang van de deur waarop ook kiezelstenen liggen. Tijdens de screening was er een rolstoelgebruiker aanwezig die niet zelfstandig deze binnentuin kon betreden. Op deze nidagravel worden enkel fijne kiezelstructuren gebruikt zoals dolomiet. Hier ziet u een slecht en een goed voorbeeld waarbij een rolstoelgebruiker zich voortbeweegt in fijne kiezelsteentjes. Bij het slechte voorbeeld ziet u dat er telkens spoorvorming in de kiezelsteentjes ontstaat. daardoor zit de rolstoelgebruiker vast in de kiezelsteentjes waardoor hij zich niet zelfstandig kan verplaatsen. Hierbij zal er een begeleider de rolstoelgebruiker moeten verder duwen. Bij het goede voorbeeld wordt er gebruik gemaakt van Nidagravel die wordt opgevuld met fijne kiezelsteentjes. De rolstoelgebruiker zakt niet in de kiezelsteentjes door zijn gewicht. Hij kan zich zelfstandig verplaatsen in de tuin omdat er meer stabiliteit is in de ondergrond

17 Verder zijn er nog enkele voordelen waarom u voor Nidagravel moet kiezen in de tuin: Makkelijk om op te lopen, met een rolstoel over te rijden of om over te rijden met een auto Makkelijk en snel om te plaatsen waardoor u geen speciaal gereedschap nodig hebt 100% waterdoorlatende ondergrond Lichtgewicht, flexibel en onzichtbaar Gemakkelijk te onderhouden Recycleerbaar UV- en vorstbestendig Goedkoper dan gewone betegeling Kostprijs De kostprijs van nidagravel, dat 3 cm hoog is, bedraagt 12 euro/m². Deze wordt daarna opgevuld met een grindlaag van 3 cm dat gemiddeld 4,75 euro/m² kost. Dit alles komt op een bedrag van 16,75 euro/m². Als we deze prijs vergelijken met een goedkope betegeling zoals grijze betontegels kan u een duidelijk verschil zien. De prijs voor de betegeling bedraagt minimum 22 euro/m². Daarnaast moet u rekening houden met het aantal werkuren die hier hoger ligt dan bij het plaatsen van nidagravel. Hieruit kan men concluderen dat nidagravel goedkoper is dan gewone betegeling. Bron: Stelling 11: De randen van de wandelwegen worden niet overwoekerd door planten. Langs de paden in de tuin van een WZC staan vaak mooie en sierlijke planten. Bij de aanplanting wordt vaak niet stilgestaan hoe groot die plant zal worden. Groeit de plant zo hevig, dan kan deze over het wandelpad beginnen groeien en dus een obstakel vormen voor de voetgangers op het pad. Bij het aankopen van nieuwe planten, informeer dan goed hoe groot de plant wordt. Grote planten plant je best niet te dicht bij het wandelpad, zo voorkom je dat de plant het pad overwoekert Probeer voor de beplanting naast het wandelpad geen planten met vruchten aan te kopen. Deze vruchten vallen dan en komen terecht op het pad. Als de voetganger op het pad hierop trapt, kan het zijn dat hij uitglijdt of struikelt. Op deze foto is te zien hoe de struiken het wandelpad overwoekeren. (WZC Mater Amabilis, Wervik) Om te voorkomen dat een plant over het pad begint te hangen, kan je geregeld bijsnoeien. Probeer ook zodanig te snoeien dat de plant geen hindernis meer vormt, maar toch nog zijn schoonheid behoudt. Het snoeien van de plant hangt af van soort tot soort, meer informatie hierover vind je bij de tuinman of bekijk de snoeikalender op:

18 Stelling 13: De doorgangshoogte op de paden is minstens 2m10. Een tuin moet niet alleen toegankelijk zijn op vlak van de ondergrond, men moet de toegankelijkheid van de tuin ook garanderen in de hoogte. Een doorgangshoogte van 2m10 is het absolute minimum. Een bewoner van een WZC is zelden groter dan 2m10, maar het is om de vlotte en veilige doorgang van voetgangers te garanderen. Een oudere persoon zal zijn blik vooral focussen naar de grond om obstakels op de grond tijdig te zien, waardoor men niet of minder goed kan zien of men ergens tegen zal lopen met het hoofd. ophangen. Een andere mogelijkheid is om de luifel slechts open te schuiven tot dat het laagste punt 2m10 hoog is. Een andere, meer drastische oplossing is om de luifel te demonteren en een nieuwe te hangen die wel hoog genoeg blijft als hij opengeschoven is. Wegwijzers in een (grote) tuin zijn van essentieel belang voor de oriëntatie van de voetgangers. Let er wel mee op dat ze niet over het wandelpad hangen en dan zeker niet op een hoogte lager dan 2m10. Gebeurt dit wel, zorg er dan voor dat dit duidelijk aangetoond is (met fluorescerende kleuren) of probeer de wegwijzer te verplaatsen naar waar hij niet in de weg staat. Indien het verplaatsen of vervangen van de wegwijzers niet mogelijk is, kan er gewerkt worden met geverfde of betegelde pijlen op de grond. Ook plantenbogen of pergola s kunnen een gevaar betekenen voor de toegankelijkheid van de tuin. Meer hierover bij de adviezen van stelling 42a. Luifel <2m10 = FOUT (WZC Sint Jozef, Ieper) Bij de installatie van een zonneluifel moet men met de vakman controleren wat de hoogte bedraagt van het laagst mogelijke punt als hij uitgeschoven is. Dat is dan ook het punt dat hoger moet zijn dan 2m10, tenzij dat dit punt zich niet boven of in de buurt van een wandelpad bevindt. Indien de luifel er hangt en het laagste punt is effectief lager dan 2m10, dan kan zijn er verschillende mogelijkheden. Je kunt de luifel door de installateurs laten demonteren en een beetje hoger laten 34 35

19 Stelling 14: De brugjes in de tuin zijn voorzien van leuningen aan beide zijden. In de tuin van een instelling kan het gebeuren dat er een brugje over een beekje, een gracht, loopt. Dit brugje kan ervoor zorgen dat de tuin niet beperkt is tot wat er aan 1 kant van het beekje ligt, waardoor de tuin logischerwijs groter wordt. De vorm, het onderhoud en de structuur van het brugje zijn echter bepalende factoren voor het al dan niet veilig zijn hiervan. Een brug suggereert dat er onder die brug een hoogteverschil is, dus zorgen de leuningen ervoor dat men niet naar beneden kan vallen. De bewoners zullen de leuningen gebruiken als steun tijdens het stappen over de brug, of om bijvoorbeeld even te blijven staan indien er een mooi uitzicht is vanop de brug. Een brugje met een helling kan, maar let er dan op dat de helling niet te stijl is. Een niveauverschil van minder dan 10cm kan opgelost worden met een helling van maximum 10% over een afstand van 1 meter. Tussen 10 en 25cm niveauverschil behoeft een helling van maximum 8,3% en dit over een afstand van maximum 3 meter. Ligt het niveauverschil tussen 25 en 50cm, dan mag de hellingsgraad maximum 6,25% zijn over een afstand van maximum 8 meter. Een groter niveauverschil kan, maar dan is de maximum toegelaten hellingsgraad 5% en mag de afstand uiterlijk 10 meter zijn. (Meer info hieromtrent bij stelling 15) Voor de breedte van een brug gelden dezelfde regels als voor het wandelpad, meer informatie hieromtrent bij stelling 4. de brug te verstevigen, zorg dan voor roestvrij materiaal. De vochtigheid van een beekje is de oorzaak van het opkomende roest. Gegalvaniseerd en dus roestwerend materiaal kiezen is een goede investering. Bij stelling 11 werd al aangetoond dat overwoekerende planten nefast zijn voor de toegankelijkheid van de wandelpaden. Bij brugjes geldt dit uiteraard ook. Er kunnen twee leuningen geplaatst worden, dit op 100cm boven het loopvlak en op 70cm boven het loopvlak. Op die manier kunnen ook kleinere personen en rolstoelgebruikers zich vasthouden aan de leuningen en is dit een beveiliging om niet van de brug te vallen. Wat ook nog mogelijk is om de veiligheid te garanderen is om verhoogde randen aan de boorden van het brugje te plaatsen. Deze kunnen tot 5cm hoger zijn dan het loopoppervlak en voorkomen dat bijvoorbeeld de voorwielen van de rolstoel van het brugje kunnen rollen. Om zeker te zijn van de veiligheid van de brug, dan kan je dit laten controleren door een preventieadviseur of vakman. Zij kunnen een nazicht komen doen en verdere tips of adviezen geven. Het brugje in de tuin zal bezoekers enkel lokken als de constructie er stevig en betrouwbaar uitziet. Indien er houten planken gebruikt worden om over te stappen, controleer dan geregeld de staat hiervan. Een rotte plank heeft niet veel gewicht nodig om door te breken, met alle gevolgen van dien. Is er metaal gebruikt om 36 37

20 Stelling 15: De niveauverschillen worden opgevangen door een helling of een hellend vlak. Ouderen hebben vaak last van een verminderde mobiliteit waardoor hun valrisico verhoogt als men een wandeling maakt in de tuin van het WZC. Ook personen met een heupprothese, evenwichtsstoornissen of met een looprekje kunnen niet gemakkelijk een helling nemen. Wanneer er drempels aanwezig zijn in de tuin, is het belangrijk dat deze opgevangen worden, waardoor de tuin toegankelijker wordt voor de minder mobiele personen. Als de tuin negatief scoort op deze stelling, kan u door verschillende adviezen de tuin aanpassen. Algemene hellingspercentages Kleine drempels We kunnen vaak stoten op kleine niveauverschillen tijdens een wandeling in de tuin die we niet snel opmerken. Daardoor kunnen ouderen gemakkelijk met hun voet achter een drempel blijven steken. Dit zorgt voor een groot struikelgevaar! Daarom opteren we voor een continuïteit in de looproute. Onnodige niveauverschillen kunnen best vermeden worden tijdens de ontwerpfase van de tuin. Wanneer dit niet mogelijk was, moeten deze obstakels op een goede manier geïntegreerd worden. Men kan een gemakkelijke oplossing vinden voor drempels van maximaal 2 cm hoogte. Zoals de foto hiernaast kunnen, met behulp van een hellend vlak, ook rolstoelgebruikers makkelijker het niveauverschil overbruggen. Wanneer er tot 10 cm hoogteverschil is: maximaal 10% hellingspercentage. Maximale lengte van de helling is 1 m Wanneer er 10 tot 25 cm hoogteverschil is: maximaal 8,3% hellingspercentage. Maximale lengte van de helling is 3 m Wanneer er 25 tot 50 cm hoogteverschil is: maximaal 6,25% hellingspercentage. Maximale lengte van de helling is 8 m Wanneer er meer dan 50 cm hoogteverschil is: maximaal 5% hellingspercentage. Maximale lengte van de helling is 10 m TIP: Kleine niveauverschillen visueel duidelijk maken aan de ouderen door verschillende contrasten in materiaal te gebruiken. Gebruik variaties in kleuren of accentverlichting! 38 39

21 Grote niveauverschillen Wanneer er sprake is van een niveauverschil dat groter is dan 2 cm, raden we aan om een helling of hellend vlak te plaatsen. Dit is de gemakkelijkste oplossing om het niveauverschil op te vangen zodat ouderen zich toch zelfstandig kunnen verplaatsen in de tuin van het WZC. 15a: het hellend vlak is minstens 1.20m breed. Bij de minimale doorgangsbreedte van de looproute wordt een afmeting van 120 cm vereist. Deze komt overeen met de minimale vereiste breedte van een helling. Zo wordt een vlotte doorgang over de drempel verzekerd. 15b: er is boven -en onderaan het hellend vlak een draaicirkel van minimum 1.50m voorzien. Bij een hellend vlak moet er zowel boven als onderaan plaats voorzien zijn van minimum 150 cm om te draaien. Zo kunnen rolstoelgebruikers zich op een efficiënte manier draaien of omkeren zonder te botsen tegen andere personen of voorwerpen. Grote vrije ruimtes zijn noodzakelijk in woonzorgcentra omdat er een groot aantal ouderen zich verplaatsen door middel van een loophulpmiddel bijvoorbeeld een rolstoel, een wandelrek,.. Bron: aspx Dit is een goed voorbeeld waarbij een hellend vlak werd geplaatst om het tuinhuis te betreden. Het hellend vlak heeft een breedte van 120 cm met boven- en onderaan een draaicirkel van minimum 150 cm

22 15c: het hellend vlak is voorzien van steunrails. Het is van groot belang dat er aan het hellend vlak aan beide zijden leuningen worden voorzien. Zo hebben ouderen een betere stabiliteit bij evenwichtsproblemen. Leuning aan beide zijden zorgen ervoor dat men zelf kan kiezen welke steunzijde ze kiezen. De leuningen moeten over de volledige lengte van de helling of trap aanwezig zijn. Als het mogelijk is, kan de leuning al starten voor de start van de helling of de eerste trede en eindigt de leuning verder den het einde van de helling of de laatste trede. Dit zorgt voor een natuurlijke geleiding bij ouderen. Leuningen worden bevestigd op een afstand van 5 à 6 cm ten opzichte van de wand. Daardoor kunnen ouderen een goede grip krijgen op de leuning. Als deze afstand te smal is, kan een hand niet stevig genoeg om de leuning geklemd worden waardoor de steunname in het gedrang komt. Stelling 16: De brugjes in de tuin sluiten goed aan op de wandelwegen 16a: De brugjes in de tuin zijn voorzien van leuningen aan beide zijden. In de tuin van een instelling kan het gebeuren dat er een brugje over een beekje, een gracht, loopt. Dit brugje kan ervoor zorgen dat de tuin niet beperkt is tot wat er aan 1 kant van het beekje ligt, waardoor de tuin logischerwijs groter wordt. De vorm, het onderhoud en de structuur van het brugje zijn echter bepalende factoren voor het al dan niet veilig zijn hiervan. Een brug suggereert dat er onder die brug een hoogteverschil is, dus zorgen de leuningen ervoor dat men niet naar beneden kan vallen. De bewoners zullen de leuningen gebruiken als steun tijdens het stappen over de brug, of om bijvoorbeeld even te blijven staan indien er een mooi uitzicht is vanop de brug. TIP 1: Leuningen moeten afbuigen of afgeleid worden naar de vloer zodat ouderen niet met hun mouwen of tassen blijven hangen. TIP 2: Advys is een bedrijf dat gespecialiseerd is in hulpmiddelen en therapiematerialen. In het boek advys kan u verschillende hellende vlakken en oprijgoten aankopen die in diverse ruimtes kunnen geplaatst worden. Bron: Een brugje met een helling kan, maar let er dan op dat de helling niet te stijl is. Een niveauverschil van minder dan 10cm kan opgelost worden met een helling van maximum 10% over een afstand van 1 meter. Tussen 10 en 25cm niveauverschil behoeft een helling van maximum 8,3% en dit over een afstand van maximum 3 meter. Ligt het niveauverschil tussen 25 en 50cm, dan mag de hellingsgraad maximum 6,25% zijn over een afstand van maximum 8 meter. Een groter niveauverschil kan, maar dan is de maximum toegelaten hellingsgraad 5% en mag de afstand uiterlijk 10 meter zijn. (Meer info hieromtrent bij stelling 15) Voor de breedte van een brug gelden dezelfde regels als voor het wandelpad, meer informatie hieromtrent bij stelling

23 Het brugje in de tuin zal bezoekers enkel lokken als de constructie er stevig en betrouwbaar uitziet. Indien er houten planken gebruikt worden om over te stappen, controleer dan geregeld de staat hiervan. Een rotte plank heeft niet veel gewicht nodig om door te breken, met alle gevolgen van dien. Is er metaal gebruikt om de brug te verstevigen, zorg dan voor roestvrij materiaal. De vochtigheid van een beekje is de oorzaak van het opkomende roest. Gegalvaniseerd en dus roestwerend materiaal kiezen is een goede investering. Bij stelling 11 werd al aangetoond dat overwoekerende planten nefast zijn voor de toegankelijkheid van de wandelpaden. Bij brugjes geldt dit uiteraard ook. Er kunnen twee leuningen geplaatst worden, dit op 100cm boven het loopvlak en op 70cm boven het loopvlak. Op die manier kunnen ook kleinere personen en rolstoelgebruikers zich vasthouden aan de leuningen en is dit een beveiliging om niet van de brug te vallen. Wat ook nog mogelijk is om de veiligheid te garanderen is om verhoogde randen aan de boorden van het brugje te plaatsen. Deze kunnen tot 5cm hoger zijn dan het loopoppervlak en voorkomen dat bijvoorbeeld de voorwielen van de rolstoel van het brugje kunnen rollen. Om zeker te zijn van de veiligheid van de brug, dan kan je dit laten controleren door een preventieadviseur of vakman. Zij kunnen een nazicht komen doen en verdere tips of adviezen geven. Stelling 18: De tuin beschikt over een toegangspoortje of hek waar de bewoners door moeten om de tuin te kunnen betreden. 18a: Dit poortje is gemakkelijk te openen 18b: De doorgangsbreedte van het poortje is minstens 90cm De bewoners die nu in het rusthuis wonen, groeiden op in de tijd dat landbouw nog veel vaker voorkwam. Elke huis beschikte over een tuin. Er werd langsgegaan bij de buren via het achterpoortje van de tuin of ze stonden te praten langs de omheining. Voor ouderen kan een dergelijk poortje of iets gelijkaardigs een herinnering oproepen aan de goede oude tijd. Bewoners die lijden aan een vorm van dementie, zullen misschien in de fase zitten van toen ze nog in hun (moes) tuin aan het werken waren en ze nog dagelijks via het poortje in de tuin hun huis betraden en verlieten. De toegang bij een mooie tuin kan ook verwijzen naar de poort van het aardse paradijs. Probeer de toegangspoort zoveel mogelijk in het oog te laten springen, zorg ervoor dat het poortje aantrekkelijk is en de bewoners uitnodigt om de tuin te betreden. Probeer het poortje ook in te passen in de omgeving: plaats enkele mooie bloemen en struiken rond het poortje, plaats spreuken van in de tuin op borden, eventueel een wegwijzer plaatsen kan ook. (bvb. Het gras is altijd groener aan de andere kant, Hoge bomen vangen veel wind, Men oogst wat men zaait, Wie zijn eigen tuintje wiedt, ziet het onkruid van een ander niet ). Een plantenboog plaatsen over het poortje is ook een mogelijkheid om de voordelen van beide te combineren op één plaats

24 Een te smal poortje (breedte = <90cm) moet vervangen worden aangezien dit een mechanisch geheel vormt. Via de Gouden Gids vindt u een poortenspeciaalzaak. Het poortje openen kan moeilijker zijn dan verwacht voor de bewoners in een WZC. Let erop dat de klink niet klemt, weegt de poort niet te veel, hapert er niets die het openen of sluiten vermoeilijkt? Een nieuwe poort aanschaffen kan een goede oplossing zijn, maar met enkele trucjes kan een oude poort ook perfect werken. Zorg ervoor dat er geen scherpe kantjes zijn aan het poortje, zo kan men zich niet bezeren. Klemmen de klink of de scharnieren? Smeer ze wat bij met olie. Een te zware poort kan opgelost worden met een hydraulische pomp, die de beweging begeleid terwijl de persoon zelf niet veel kracht moet geven. De toegangspoort moet ook open blijven staan als je ze loslaat, dit is belangrijk voor de rolstoelgebruikers. Een slot op het poortje kan handig zijn om de bewoners de toegang te beletten op momenten wanneer bvb. de tuinman aan het werk is. Stelling 19: Er zijn roosters aanwezig op de paden. 19a: De openingen van deze roosters zijn niet groter dan 2cm. 19b: De openingen van de roosters liggen haaks op de looprichting. Roosters zijn veelvoorkomend in een dergelijke instelling, denk maar aan de systemen voor de afwatering en de koelsystemen. In het kader van de toegankelijkheid van de bewoners betekenen die roosters echter een vergroot gevaar. Indien de openingen in de roosters groter zijn dan 2 cm, dan kan men hierin vastzitten of door de oneffenheid struikelen. Zorg er ook voor dat de roosters haaks liggen op de looprichting. Dit wil zeggen dat de staven niet in de richting mogen liggen waarin gestapt wordt. Zie het correcte voorbeeld hieronder. Bij de (her)aanleg van de tuin, kunnen de wandelpaden zo gelegd worden dat er geen roosters voorkomen. Op die manier is er helemaal geen verhoogd valrisico voor de bewoners en hoeft het rooster niet aangepast te worden. Het ideale rooster is een rooster met een fijn rasterpatroon, dus met verticale en horizontale staven of draden

25 Liggen de roosters op het wandelpad en zijn de openingen tussen de staven groter dan 2cm? Vervang dit rooster dan met een beter exemplaar of bevestig een extra rooster over hetgene dat er al ligt. Let er wel op dat door deze aanpassing geen extra drempel veroorzaakt wordt. Een extra roosterpatroon op een rooster met te grote openingen. (WZC Ter Mote, Wevelgem) Als het rooster niet haaks op de looprichting ligt, dit wil zeggen dat de staven dus in de richting liggen van de looprichting, bevestig dan een ander rooster bovenop het rooster zoals het voorbeeld hierboven. Zoals bij stelling 9 werd verkondigd dat alles goed aaneengesloten en vlak moet zijn, geldt dit ook voor de roosters en de overgang naar het gewone pad. Zorg er tevens voor dat er zich geen onnodige obstakels bevinden op de roosters en heb aandacht voor mogelijke gladmakers (bvb. afgevallen blaadjes die beginnen te rotten op het rooster maken het rooster glad). Stelling 21: Er zijn steunrails voorzien langs de wandelpaden. Ouderen kunnen vaak last hebben van evenwichtsproblemen. Dit zorgt ervoor dat een lange wandeling in de tuin niet meer mogelijk is. We kunnen dit voorkomen aan de hand van steunrail of leuningen die aan beide zijden van het wandelpad bevestigd wordt. Leuningen zorgen voor een betere stabiliteit die het uitglijden kunnen tegen gaan en evenwichtsproblemen kunnen opvangen. Ondanks hun evenwichtsproblematiek, willen we deze ouderen maximale veiligheid en toegankelijkheid garanderen. Als u negatief scoort op deze stelling, kan u hier te weten komen op wat er juist moet gelet worden en waarom steunrails zo belangrijk zijn in een tuin. Aanbevelingen Aan de hand van voorbeelden wordt er geïllustreerd hoe deze stelling kan gerealiseerd worden in werkelijkheid. Deze foto s komen beide uit dezelfde tuin. In het woonzorgcentrum werd er een terras geplaatst waarbij je langs ofwel de trappen of een helling naar de tuin kon verplaatsen. Beide waren voorzien van steunrails, maar er zijn toch enkele fouten aanwezig. Het handboek van toegankelijk gebouw geeft een aantal aanbevelingen die moeten toegepast worden in elke tuin van een woonzorgcentrum. 1. Als eerste moet er aan beide zijden van de trap of helling leuningen voorzien worden. Bij de tweede afbeelding is dit niet het geval

26 Aanpassing voor personen met visuele beperking Op de eerste afbeelding zijn de steunrails afgeleid naar de vloer. Dit is positief want het zorgt ervoor dat ouderen niet kunnen blijven hangen met hun kledij of bepaalde voorwerpen zoals handtassen. Loshangende elementen vormen obstakels voor ouderen met een visuele beperking. In de tuin werd er gekozen voor handgrepen met een ronde vorm. Dit wordt het meest aangewezen voor elke doelgroep. De voordelen die aan deze leuning gekoppeld zijn is dat de ergonomie van de hand wordt gevolgd en de leuning gemakkelijk omgrijpbaar is. Door middel van een rond of ovaal- vormige leuning wordt een stevigere grip gestimuleerd. Stelling 23: Er zijn gidslijnen (tegels met ribbelprofiel) voorzien voor personen met een visuele beperking. 23a: De breedte van deze gidslijnen is minimum 60cm breed Ook voor personen met een visuele beperking, in een WZC zijn er veel bewoners die een bril dragen, moet de tuin toegankelijk zijn. Voor slechtzienden kan een contrasterende kleur van het wandelpad al voldoende zijn om hen de weg te tonen, maar voor personen met totale blindheid zijn gidslijnen onontbeerlijk. Deze gidslijnen kunnen tegels zijn op de grond met ribbelprofiel, maar dit kan ook natuurlijke gidslijn zijn zoals een muur die de bewoners kunnen volgen met hun witte of gele stok. Een witte stok is voor personen met totale blindheid, een gele stok is voor personen met slechtziendheid. 4. Een belangrijke voorwaarde is dat de leuningen op een afstand van 5 à 6 cm ten opzichte van de wand worden bevestigd. Als de afstand tussen de wand en de leuning te smal is, kan de hand van de oudere niet stevig genoeg rond de leuning. De steunrails kunnen ook niet genoeg steun bieden. 5. Wanneer de mogelijkheid bestaat, wordt er aangeraden om een dubbele leuning te voorzien aan beide zijden van een helling of trap. Elke doelgroep kan gebruik maken van de leuning, zowel kleine personen als kinderen. Dubbele leuningen bevorderen ook het gevoel van veiligheid bij ouderen. Bron: tabid/242/default.aspx Bron: De gidslijnen kunnen gemaakt worden met ribbelprofiel of met noppenprofiel, beiden hebben een gunstig effect. De tegels met ribbelprofiel heten de geleidetegels, die tegels worden op plaatsen gelegd waar geen natuurlijke gidslijnen zijn. De tegels met noppen zijn waarschuwingstegels, bijvoorbeeld voor een zebrapad. Deze worden aansluitend aan de ribbeltegels geplaatst. De noppen en de ribbels hebben een hoogte van ongeveer 5mm. Bij de (her)aanleg van de tuin kan er reeds gedacht worden aan tegels met ribbelprofiel en dan moet er op voorhand een patroon uitgetekend worden om de juiste plaats van die specifieke tegels te bepalen. De tegels zijn te verkrijgen bij een bouw- en renoveerwinkel

27 Aanpassing voor personen met visuele beperking Banken en andere zitvoorzieningen De gewone tegels die op het wandelpad liggen kunnen ook aangepast worden naar gidslijnen. Dit kan door zelfklevende noppen of ribbels op de tegels te plakken. Men bekomt hetzelfde effect als met de tegels met ribbelprofiel, maar hierbij is geen volledige renovatie van de ondergrond nodig. Voordeel hiervan is dat het veel goedkoper is en dat het eenvoudig aan te brengen is. Een andere manier om slechtzienden te begeleiden is om een soort klinknagels in de grond te slaan. Door verschillende gaten te boren in een tegels, kan men deze grote punaises met pluggen in de grond kloppen. Deze hebben dan hetzelfde effect als de tegels met noppen, namelijk het waarschuwen. Stelling 28: Er zijn picknicktafels voorzien in de tuin. 28b: Dit meubilair staat buiten de looproute 28c: Dit meubilair staat op verharde grond Ouderen kampen vaak met problemen op lichamelijk vlak. Men heeft last van verminderde beweeglijkheid waardoor hun mobiliteit vermindert. Daarom zijn rustpunten heel fundamenteel in een tuin van een woonzorgcentrum. Telkens men even wilt rusten, moet er minstens iedere 200 m een rustpunt voorzien worden. Om bewoners met een slecht zicht te begeleiden tijdens de wandeltocht in de tuin, kunnen felgekleurde strepen of vlakken aangebracht worden op het wandelpad. De makkelijkste manier om dit te doen is met verf, maar speciale plakband kan ook. Contrasterende kleuren tussen wandelpad en omgeving brengen duidelijkheid en bijgevolg veiligheid. Picknicktafels kunnen ook een vorm van rustpunt zijn voor ouderen. Deze zitvorm wordt voornamelijk gebruikt wanneer het ideaal weer is om buiten te eten met de ouderen. Het kan ook gebruikt worden om met enkele ouderen koffie te drinken. Bij deze stelling willen we benadrukken dat rustpunten zoals picknicktafels buiten de looproute moeten geplaatst worden. Als u negatief scoort op deze stelling, kan u hier lezen wat een optie kan zijn voor picknicktafels in de tuin te plaatsen zonder dat dit een obstakel kan vormen voor de ouderen in het woonzorgcentrum. In stelling 30 komt aan bod dat de zitbanken buiten de looproute moeten liggen zodat de doorgang van de paden niet belemmert worden. Bij deze stelling is dit alsook een belangrijk aspect waar we moeten op letten in de tuin

28 Banken en andere zitvoorzieningen Banken en andere zitvoorzieningen Stelling 29: Er zijn terrasjes voorzien in de tuin 29a: De grond waar terrasjes zich bevinden is verhard 29c. De doorgangsbreedte tussen het meubilair op de terrasjes is minstens 90cm breed. 29d. Er is op de terrasjes een draairuimte voor rolstoelen voorzien van 1.50m op 1.50m Op deze foto ziet u een plein waar een picknicktafel staat. De afstand tussen het hoofdpad en het plein is ongeveer 2 à 3 m. Daartussen werd er gras aangelegd. Gras is niet toegankelijk genoeg voor ouderen. Daarom adviseren we om een aftakking te maken vanaf het hoofdpad naar een plein waar er picknicktafels staan. Het grondmateriaal van zowel de aftakking als het plein moeten verhard zijn zodat het voor iedereen toegankelijk is. Bij stelling 7 op pagina kan u meer informatie vinden over de materiaalkeuze voor een pad in een tuin. In een woonzorgcentrum zijn veel bewoners rolstoelgebonden en ook zij moeten de kans krijgen om de tuin te kunnen bezoeken. Het is belangrijk dat rolstoelgebruikers overal kan aanwezig zijn in de tuin of op z n minst alle verschillende delen van de tuin kunnen bezichtigen. Op een terras is het een vereiste dat de tafels en stoelen zo gepositioneerd zijn dat men ten allen tijde kan passeren met een rolstoel. Ook voor de bewoners die wel nog zelfstandig kunnen stappen moet er voldoende plaats zijn, want sommigen onder hen maakt gebruik van een rollator om zich te ondersteunen. Als norm wordt 90cm breedte gebruikt en dat is nipt voldoende voor een basisrolstoel (breedte +/- 85cm). Less is more! Plaats beter een terrastafel minder dan één te veel. Een tuin waar een terrastafel minder staat geeft minder frustratie dan een bomvol terras waar niemand kan passeren. Voor de bewoners is dit veiliger en ook aangenamer. Controleer de breedte tussen alle tafels en stoelen als het terras gebruikt wordt, want alleen zo heb je een waarheidsgetrouwe weergave van de situatie. Het makkelijkst doe je dit door zelf in een rolstoel plaats te nemen en overal langs te rijden

29 Banken en andere zitvoorzieningen Aanpassingen voor rolstoelgebruikers Door subtiele richtlijnen op de tegels aan te brengen, kan je de plaats van de tafel en de stoelen sturen. De tafels vastzetten op de grond kan ervoor zorgen dat deze blijven staan en bijgevolg de bezoekers van de tuin waarschijnlijk rond die tafel blijven zitten en zo de doorgang niet versperren. Nadeel van het vastzetten van de tafels is dat deze soms in de weg kunnen staan en niet inzetbaar zijn om ergens anders te gebruiken. Is het terras al redelijk smal van oorsprong, dan hoeven terrastafels niet per se verwijderd te worden. Plaats alle tafels en stoelen langs één kant van het terras Zo kunnen de rolstoelgebruikers toch nog vlot passeren langs één zijde en zijn er terrastafels aanwezig. Misschien is het mogelijk om een tweede terras op een andere plaats aan te leggen? Op die manier creëert men meer ruimte worden de bewoners gestimuleerd om eens verder te kijken in de tuin dan enkel hetgene tussen de buitendeur en het terras. Alle tuinmeubilair langs één kant. (WZC Sint Vincentius, Zulte) Stelling 30: Er is naast de zitbanken voldoende plaats voorzien voor een rolstoel zodat deze de doorgang op de paden niet belemmert. In de tuin zijn de hoofdpaden minstens 180 cm breed (zie stelling 4 op pagina ). Zo is er genoeg plaats wanneer er twee rolstoelgebruikers elkaars pad kruisen. De rustpunten moeten op regelmatige afstanden (minstens iedere 200 m) voorzien worden, zodat ouderen meermaals de kans krijgen om even op adem te komen of te genieten van de tuin. Het probleem die vaak wordt vastgesteld, is dat er geen plaats wordt voorzien naast de zitbanken voor degene die zich verplaatsen met een rolstoel. Als het WZC hier negatief op scoort, geven we de algemene voorwaarden en adviezen zodat de paden in de tuin voor iedereen toegankelijk zijn. Ouderen die zich voortbewegen met een rolstoel in de tuin, kunnen vaak het pad versperren voor de andere aanwezigen wanneer ze even willen rusten of genieten. Daarom is het belangrijk dat er ook voor hen een plaats wordt gecreëerd in de tuin. Er wordt in elke buitenruimte verwacht dat er een verharde zone aanwezig is naast de zitbanken. Als er voldoende ruimte is in de tuin, raden we aan om dit rustpunt buiten het looppad te plaatsen. Dit zorgt er voor dat zitbanken geen obstakels vormen voor wandelaars

30 Aanpassingen voor rolstoelgebruikers Aanpassingen voor rolstoelgebruikers 30a: de plaats voor rolstoelen is verhard. Wanneer er plaats is naast de zitbanken om rolstoelen te plaatsen, is het belangrijk dat deze plaats verhard is zodat de oudere met de rolstoel zelfstandig deze plaats kan gebruiken. Als er kiezelstenen worden gebruikt, kan de rolstoelgebruiker niet zelfstandig het rustpunt verlaten omdat er spoorvorming ontstaat (zie stelling 10 pagina..) Bij dit voorbeeld wordt het rustpunt buiten het looppad geplaatst. Naast de zitbank werd er plaats gemaakt voor bijvoorbeeld kiezelstenen of planten. Deze ruimte hadden ze met dezelfde materialen zoals onder de zitbank moeten opvullen zodat er zich langs beide zijden een rolstoelgebruiker kan plaatsen. De plaats die een standaardrolstoel nodig heeft is minimum 120 cm lengte en 90 cm breedte (zie foto). De plaats die moet worden voorzien naast de zitbank is minimum 150 cm x 150 cm. Als dit niet haalbaar zou zijn, moet er naast een bank plaats zijn van minimum 120 op 140 cm. Zo kan de rolstoelgebruiker zich zonder problemen transfereren naar deze plaats. TIP: zorg er voor dat er geen overhangende planten aanwezig zijn bij de rustpunten! Dit kan er voor zorgen dat ouderen niet kunnen of willen gebruik maken van die specifieke banken in de tuin. TIP: Wanneer er werken bezig zijn, moet dit duidelijk zijn voor de ouderen. Hang visueel duidelijke linten rond de werkplaatsen zodat men wordt gewaarschuwd. Als ouderen willen zitten op deze zitbank, is de kans op vallen heel groot omdat de klinkers nog niet allemaal werden geplaatst

31 Aanpassingen voor rolstoelgebruikers Beplanting 30b: de plaats voor rolstoelen bedraagt minstens 1.50m op 1.50m. Er worden bepaalde rustpunten geplaatst buiten de loopzone. Dit zijn voornamelijk stoelen en zitbanken. In sommige tuinen kunnen we zien dat er weinig tot geen plaats is naast de zitbanken. In optimale omstandigheden willen we een vrije ruimte naast de zitbanken van 150 op 150 cm. Wanneer dit niet lukt wordt er een minimum 120 op 140 cm verwacht. Stelling 42: Er zijn plantenbogen en pergola s aanwezig in de tuin 42a: De hoogte van de plantenbogen en pergola s is 2m10. Een plantenboog of een pergola (houten of metalen constructie waarlangs en waarop planten kunnen groeien) in een tuin is esthetisch erg mooi, maar dit moet ook veilig zijn. Zoals bij stelling 13 beschreven werd, moet de hoogte van een obstakel in de hoogte minstens 2m10 hoog zijn. Bij een plantenboog gaat het om een struik die zodanig gesnoeid werd, dat een doorgang mogelijk is. Een plantenboog kan ook ondersteund worden door een constructie. Een pergola is een grotere constructie die gemaakt werd, waarlangs struiken kunnen groeien. Een voorbeeld hiervan is bijvoorbeeld een pergola met aan elke paal een druivenstruik. Na enkele jaren zal deze struik de volledige pergola bedekken. Onder een plantenboog wandelen kan een heel behaaglijk gevoel geven aan de bewoners om zo dicht bij de natuur te staan. De pergola kan over een terras geplaatst worden, waardoor een natuurlijke schaduwplek gecreëerd wordt. Er moet gelet worden op de hoogte van de plantenbogen of pergola s (> 2m10), maar ook op de doorgangsbreedte. Deze moet ook minstens 90cm breed zijn, zo kunnen rolstoelgebruikers hier ook onderdoor

32 Beplanting Bronnen Gebruik geen giftige planten of planten die allergieën veroorzaken bij het aanmaken van een plantenboog of pergola. interessante links www. Kies in samenspraak met de tuinman welke struik het best past voor het soort constructie die u wil. Let op factoren zoals onderhoud, levensduur, bloeitijd, aantrek van bepaalde insecten, veiligheid, Bijvoorbeeld een hulststruik is misschien wel mooi met de rode besjes, maar de stekelachtige blaadjes vormen een echt gevaar. Een pergola die volledig begroeid is, draagt een behoorlijk gewicht afhankelijk van de grootte. Net als alle houten constructies moet ook de pergola op regelmatige basis gekeurd worden op de staat van het hout. Een metalen constructie kan ook, maar het hout is natuurlijk en past beter in een tuin.. Laat de tuinman geregeld de struik bijsnoeien, zo voorkom je overwoekering en kan de struik langer leven. Als de struik sterft, gaat uiteraard ook de plantenboog verloren. Plaats de plantenboog over het wandelpad, zo gaan de bewoners vanzelf hieronder door wandelen. Een pergola kan langs het hoofdpad staan of bij een zijpad, maar kan evengoed over het wandelpad zelf geplaatst worden. Voor de bewoners geeft dit een heel apart gevoel en biedt het hen natuurlijke schaduw op de warme dagen. Bron: documents_vorming/wenkenbladen%20groengebieden.pdf pdf 62 63

33 64