Pistes voor duurzaam bankieren

Transcriptie

1 Pistes voor duurzaam bankieren Michel Vermaerke (CEO Febelfin) en Caroline Ven (gedelegeerd bestuurder VKW) 22 (Foto Jan Locus)

2 Febelfin maakte een duurzaamheidsverslag. Worstelen de 265 leden van de federatie van de financiële sector soms met een slecht geweten? Caroline Ven leest het vooral als een interessante oefening over duurzaam bankieren. Samen met CEO Michel Vermaerke ziet ze parallellen met wat leeft bij veel ondernemers rond waardecreatie in een bijgestuurd kapitalistisch bestel. Tegelijk vrezen beiden dat goedbedoelde maatregelen niet zo duurzaam dreigen uit te pakken. Is uw duurzaamheidsverslag geboren uit schuldgevoel? Michel Vermaerke: Neen, de banksector wil vooral haar complexe rol toelichten in de maatschappij en vertellen hoe ze op dynamische en toch duurzame wijze zorgt voor toegevoegde waarde. Na de schok in 2008 gingen nogal wat mensen daar inderdaad begrijpelijk aan twijfelen. Caroline Ven: Die tendens zien we in veel bedrijven. Ze leggen de link van hun activiteiten naar noden in de samenleving. Ze willen niet enkel klanten zo goed mogelijk bedienen, maar ook inspelen op vragen naar maatschappelijke meerwaarde die de samenleving stelt, zowel aan bedrijven als aan banken. Dat gaat verder dan schade herstellen of compenseren, bijvoorbeeld aan het milieu. In de jaren 80 zagen we al een hele golf rond ethiek en economie, nadien werd dat discours in een MVO-jasje en in duurzaamheidsverslagen gestopt. Vandaag gaat een aantal bedrijven al verder door de link te leggen met hun missie en waarden en te bekijken hoe ze maatschappelijke uitdagingen kunnen incorporeren in het business model. Bij veel van onze VKW-leden is dat reflectieproces begonnen. Michel Vermaerke: We zien dat ook in de bankwereld. De crisis heeft natuurlijk vragen opgeroepen die een specifiek bancair antwoord moeten krijgen, maar los daarvan was en is er toch een maatschappelijke beweging die ook de bankier niet onberoerd laat. Het publiek wil transparantie rond de toegevoegde waarde van de sector en begrijpen wat we doen. Ten tweede is het kapitalisme in vraag gesteld. De bancaire sector, door diens verbondenheid met de markten en de marktwerking, wordt daardoor rechtstreeks geïmpacteerd. Het is nu zoeken naar correcties van de marktwerking, zonder de voordelen van die vrije markt te verliezen. Praktijken en bestuursmodellen worden getoetst en louter financiële criteria zijn niet meer doorslaggevend. De bankwereld blijft blijkbaar érg financieel gedreven als men ziet hoe sommige bonusregelingen in elkaar zitten. De EU zet er nu waarschijnlijk een plafond op. Michel Vermaerke: De meeste wrevel slaat eigenlijk op de bancaire activiteit die we kennen in de City en Wall Street, maar investment banking op zijn Belgisch stopt eigenlijk waar het pas begint in Wall Street. Vergeet voorts ook niet dat een bonussysteem evengoed een malussysteem is. Als het slecht gaat met de onderneming, voelt het management dat het eerst, want het variabel deel valt dan weg. De Europese regels zullen alvast het vaste gedeelte opdrijven en het malusgedeelte beperken. Men zou beter zoeken naar systemen met duidelijke criteria en ook niet-financiële criteria. Caroline Ven: Ik denk dat men zich vergist van oplossing door bonussen te plafonneren. Belangrijker dan de hoogte van de bonus zijn langetermijn- en duurzaamheidscriteria. Groei op lange termijn in plaats van de winst van het voorgaande jaar die er misschien enkel kon komen dankzij een onhoudbare hefboom of risico s. En volgens welk criterium top je zo n bonus af? Zeker als daar nog eens opties aan vasthangen. Opties kunnen immers een veel grotere waarde vertegenwoordigen op het ogenblik dat ze worden uitgeoefend dan op het moment van de toekenning, door de beursontwikkeling tussen beide data. Een ander risico is dat je enerzijds de bonus beperkt tot maximaal één jaar, maar anderzijds dat je dat jaarloon opdrijft. Een clawback en goede criteria voor de toekenning zijn De samenleving stelt banken én bedrijven vragen over hun maatschappelijke meerwaarde. (Caroline Ven) meer essentieel. Louter de begrenzing van de omvang van bonussen is een oplossing die er goed ingaat bij een groot publiek, maar ze gaat voorbij aan de essentie en bestrijdt niet eens de uitwassen. In wezen probeert ze eerder iets te doen aan inkomensspanning binnen een organisatie en dat is een vergissing. Over inkomensongelijkheid kan je beter de aandeelhouder laten beslissen. En als de overheid aandeelhouder is van bepaalde banken, wel, dat ze dan mee beslist. Maar daarbuiten kan je inkomensongelijkheid beter bijsturen via fiscaliteit en sociale maatregelen. vkw ondernemen 2013 april 23

3 De fouten zijn dus gemaakt in de Angelsaksische wereld en daar meer bepaald bij de investment bankers? Michel Vermaerke: Tja, ik denk dat er in het systeem zaken verkeerd zijn gelopen, maar dan kom je al snel in een macro-economische analyse. Je komt dan bij vaststellingen als: er waren macro-economische onevenwichten, er was onvoldoende mondiaal systeemtoezicht, enzovoort Maar was er bij minstens bepaalde bankiers geen gebrek aan verantwoordelijkheidszin op individueel vlak? Michel Vermaerke: Bankiers zijn ook onderdeel van een systeem en dat systeem had duidelijk zijn zwakheden. De analyse daarvan gaat heel breed, maar als we ons afvragen Het is nu zoeken naar correcties van de marktwerking, zonder de voordelen van die vrije markt te verliezen. (Michel Vermaerke) hoe bankiers hun kerntaken kunnen uitvoeren op een duurzame manier, komen we onder meer tot de conclusie dat banken hun kapitaalbuffers moeten versterken en een gezond risicobeheer moeten doen, maar risico nemen we altijd, want risicoloos bankieren bestaat niet. Introspectie brengt wellicht nog zaken aan het licht. Persoonlijk ben ik bijvoorbeeld van mening dat de interne studiediensten van financiële instellingen mogelijk te ver afgebouwd werden. Ze kunnen nochtans een kritische tegenstem zijn tegen de gangbare meningen. We hebben wellicht ook te veel geredeneerd vanuit onze eigen systeemlogica en we hadden in het dagdagelijkse beleid deels ook wat de voeling verloren met de lokale maatschappij. Caroline Ven: Maar het liep ook mis in het traditionele bankieren. Er ontstonden bubbels die te maken hebben met een te soepel monetair beleid in de VS. Na 9/11 wilde de centrale bank in de VS deflatie vermijden, daarna wilde de FED de economie steeds opnieuw aanwakkeren. Dat schiep ruimte voor erg veel krediet en dat voor zeer veel mensen. Doordat de prijzen voor vastgoed bleven stijgen, konden eigenaars hun hypothecaire leningen verhogen om nog meer te gaan consumeren. Daar had en heeft ook het traditioneel bankieren een verantwoordelijkheid. Zag men de bubbel niet? Er zijn voldoende gespecialiseerde artikels verschenen, maar die haalden de kranten niet. Het was dus wel geweten, maar dat probleem oversteeg het bankieren. Wie zou tegen een burger zeggen dat hij geen recht heeft op extra leningen omdat de waardering van zijn huis te hoog was? Dat wordt heel ingrijpend. Ik vrees dat er altijd bubbels zullen zijn, tenzij in een regime dat van bovenaf oplegt wie welke voorwaarden kan krijgen voor een lening. Je krijgt ook kuddegedrag: mensen zien prijzen stijgen en willen ook op die kar. Daar speelt de hebzucht van de mens en dat overstijgt het verschil tussen traditioneel en zakenbankieren. Michel Vermaerke: In die maatschappelijke context ging het kortetermijndenken doorwegen. Je ziet het overigens vandaag ook bij consumenten en hun organisaties. Die hebben de neiging om te pleiten voor kortetermijnrendementen op de spaarboekjes. We hebben gezien hoe Kaupthing de markt aan het verzieken was. We zien vandaag een simulator gelanceerd worden door de autoriteiten die in wezen een vergelijking biedt op basis van kortetermijnrendementen. Los van wat er met dat spaargeld gebeurt, los van de correlatie met kredietverlening, Sommige politici verliezen dat uit het oog, de media ook. Men negeert onder meer het signaal van de ECB, die de intrestvoeten laag houdt om consumptie en investeringen aan te moedigen. Als bankiers hun tarieven daaraan aanpassen, zie je politici die aanbevelen om een spaarboekje op de markt te brengen tegen 3,50%, terwijl de gemiddelde intrest in België 2,92% op een ondernemingskrediet is. Hoe is dat verenigbaar met een duurzaam model? Caroline Ven: Men hoort wel eens dat de burger de crisis betaalt die de bankier veroorzaakte. Maar het is natuurlijk geen kwestie van schuld alleen; menselijk gedrag is wat het is. Qua toezicht en reglementering vind ik het een goede zaak dat men geleidelijk aan de kapitaalsvereisten optrekt omdat je de buffer dan internaliseert, maar je moet daaraan koppelen dat je de hefboom beperkt die een bank op dat kapitaal kan toepassen, met andere woorden dat je de creatie van virtueel geld beperkt. Daarnaast is het echt belangrijk dat we de bevolking een betere financiële basiskennis meegeven via sensibilisering en via het onderwijs. Mensen moeten fundamentele zaken begrijpen zoals voor- en nadelen van variabele intrestvoeten. Beseffen mensen altijd wel wat er kan gebeuren bij baanverlies, stijgende rentevoeten? Dus zakenbankieren en klassiek bankieren hoeven niet gescheiden te worden? Michel Vermaerke: Niet in België. Natuurlijk mag het spaargeld van de burger niet worden ingezet voor speculatieve activiteiten op financiële markten. Maar in België zijn de beperkte activiteiten op de financi- 24

4 ële markten bijzonder nuttig voor onze economie, bijvoorbeeld om in verschillende munten actief te zijn voor exportfinanciering. Je moet koers- en renterisico s kunnen indekken. Je zal ook in de markt moeten zijn om bedrijven te begeleiden die aandelen of obligaties uitgeven. Als dat niet meer kan, worden Belgische projecten voor financiering sterk afhankelijk van internationale markten. Gezien onze kleine schaal, wordt dat toch wel een probleem. Bovendien heeft de toezichthouder in het nieuwe toezichtsmodel de mogelijkheid om in te grijpen indien er zich te grote speculatieve activiteiten ontwikkelen. De kredietverlening aan ondernemingen blijkt in volume weer op peil, toch klagen veel ondernemers over moeilijke dossiers. Het effect van Bazel III? Michel Vermaerke: Bazel III, hoe nobel ook bedoeld, zal een negatieve impact hebben. De net stable funding -liquiditeitsregel die eraan zit te komen, vereist dat tegenover langetermijnkredietverlening meer langetermijnfunding staat. Maar dat negeert voor een deel de basis van het bankieren, met name de transformatie van kortetermijnspaargeld in langetermijnkredieten. We denken daar graag mee over alternatieven. In het kader van een bankenplan denken we met minister-president Kris Peeters over kmo-fondsen, om kredietverstrekking mogelijk te maken buiten de balansen van de banken, want de regels zullen die balansmatig moeilijker maken. Caroline Ven: We stellen inderdaad vast dat steeds meer bedrijven voor langetermijninvesteringen naar de kapitaalmarkt gaan en tegen aantrekkelijke voorwaarden, maar ziet iedereen die daarop intekent, de risico s? Men doet daar een beroep op het spaarwezen via een omweg en ik ben er zeker van dat ook daar ongelukken zullen gebeuren. Michel Vermaerke: Er wordt gepromoot dat bankiers allerlei alternatieve plaatsingen bij het grote publiek zouden faciliteren: thematische volksleningen, kmo-fondsen, crowdfunding, etc. Maar wat is de risicoinschatting die we daarop moeten toepassen? We moeten voorzichtig zijn om, ondanks de beste bedoelingen, geen nieuwe risico s te introduceren. Net hierom proberen we samen met de overheid naar de meest geschikte financieringsinstrumenten te zoeken. Caroline Ven: Dat hoort VKW vandaag al. Tijdens topontmoetingen met CFO s van ledenbedrijven horen we niet alleen dat kredieten voor langetermijninvesteringen, en zéker voor projectfinanciering, moeilijker verkregen worden. Maar de knoop zit minder bij de te ontlenen bedragen of de intrestvoorwaarden en meer bij de zekerheden en juridische formaliteiten. We evolueren daar naar een Angelsaksisch model met veel indekkingen, waardoor een dossier maanden tot een jaar vertraagd wordt. Michel Vermaerke: Er is nu een regel in de maak die stelt dat een cliënt die zich benadeeld voelt over een financieel product, achteraf een vergoeding zou kunnen eisen, zonder een oorzakelijk verband aan te tonen. Tegen 200 jaar rechtsleer in, is het nu aan de bank om een weerlegbaar vermoeden te creëren. Dus zal de bankier nog voorzichtiger worden in zijn aanbod van producten en zich bovendien nog meer indekken. We krijgen dus inderdaad meer formaliteiten en een juridisering. Er komt nu alsnog een Tobintaks Michel Vermaerke: Er valt op zich nog iets voor te zeggen dat de financiële Michel Vermaerke (1961) Michel Vermaerke is sinds 2005 gedelegeerd bestuurder van Febelfin en van de Belgische Vereniging van Banken en Beursvennootschappen. Voor Febelfin zetelt hij in o.m. de Raad van Bestuur van het VBO en de Europese Bankfederatie. Hij was voordien achtereenvolgens werkzaam in een internationaal advocatenbureau, voor Generale Bank (juridisch raadgever), Cedel (vandaag Clearstream; als secretaris-generaal en general counsel) en Belgacom (secretaris-generaal en general counsel, lid van het Directiecomité). Vermaerke is een licentiaat rechten (Rijksuniversiteit Gent, 1984) en verwierf in 1985 de graad van Master of Laws (LL.M. International Trade & Finance Law) aan de American University in Washington DC. Hij is ook voorzitter van het Festival van Vlaanderen in Brussel en de Koninklijke Maatschappij voor Landbouw en Plantkunde, die de Gentse Floraliën organiseert, bestuurder bij de Antwerpse ziekenhuizenassociatie ZNA en bestuurder bij VKW Denktank. (Foto Jan Locus) vkw ondernemen 2013 april 25

5 Zijn onze banken inmiddels gezond? Uit tabellen met de evolutie van de laatste vijf jaar blijkt dat het eigen vermogen van banken in België met een goede 20 procent versterkte, dat bancaire balansen een goede dertig procent kleiner zijn en dat hefbomen met 40 procent verminderden. Bij Febelfin verwijzen ze zowel naar het jongste verslag van de Nationale Bank van België als naar de Financial Stability Review Het schuldafbouwproces verloopt naar verluidt grotendeels via de ontmanteling van buitenlandse activiteiten of de inkrimping van effectenportefeuilles. Deze herschikkingen hebben niet geleid tot een onmiddellijke inkrimping van kredietverlening en de Belgische financiële instellingen blijven zeer actief in hun kernmarkten. (JC) Tabel: Belgische banken krimpen hun balansen in. Totale schuld van de Belgische bankensector (in miljard EUR) (in miljard EUR) (in eenheden) Eind juni , Eind september , Evolutie in % -28.3% +21.9% -42,5% Bron: berekeningen Febelfin op basis van gegevens NBB. sector mee zou betalen om de openbare financiën gezond te maken, maar vergeet niet dat men vandaag al zeer veel inkomsten haalt uit financiële transacties. We hebben overigens al een beurstaks in België en die werd al fors opgetrokken de laatste jaren. Ten tweede maakt de heffing van 0,1% op effecten en 0,01 op derivaten, geen onderscheid naar de doelstellingen. Puur speculatieve transacties worden niet harder getroffen dan transacties in het kader van bijvoorbeeld een exportfinanciering, of in het kader van gezond risicobeheer of liquiditeitsbeheer Dit initiatief van nauwelijks 11 landen zal de Belgische sector volgens eerste Totaal kapitaal en reserves van de Belgische bankensector Hefboom berekeningen van de FOD Economie 0,6 tot 1,1 miljard euro per jaar kosten. Ten slotte hebben meerdere landen ooit zo n belasting geprobeerd, maar ze zijn er binnen de kortste keren op teruggekomen. Caroline Ven: Een Tobintaks veronderstelt dat de massa van de transacties speculatief is. Dat is niet zo, en een kleine, open economie met een, helaas krimpend, spaaroverschot is aangewezen op internationale financiële verrichtingen. Dus worden onze economie en onze bedrijven andermaal zwaarder belast. Al een paar bedrijven hebben berekend dat hun export significant duurder wordt, doordat ze meer betalen om zich in te dekken tegen bijvoorbeeld grondstoffen- en wisselkoersrisico s. Febelfin moet het imago van de sector bewaken, maar uw voorzitter Filip Dierckx wordt nu in verdenking gesteld. Hij zou beleggers niet goed op de hoogte gehouden hebben in de Fortis-affaire? Michel Vermaerke: Onze voorzitter behoudt alvast ook het vertrouwen van BNP Paribas Fortis. Dat is niet onbelangrijk, net als het feit dat de heer Dierckx in feite nu pas zijn verdediging kan opnemen in voorbereiding op een tegensprekelijk debat voor een rechter. Ik verkies een rechtsstaat boven een publieke opinie die mensen al bij voorbaat veroordeelt. Meer algemeen stel ik vast dat reeds heel veel mensen opgestapt zijn in het bankmilieu sedert 2008, maar een reeks competente mensen, die gedreven meewerken aan de vernieuwing en verduurzaming van het Belgische bankenlandschap, verdienen betere publiciteit. Caroline Ven: We straffen nogal snel individuen af die hun kop boven het maaiveld steken en vergeten dat ze wellicht lessen trekken uit vergissingen die ze maakten te goeder trouw. Ik heb het hier niet over zware fouten. In de VS heeft men meer die openheid en gaat men ervan uit dat bedrijfsleiders tweede en derde kansen moeten krijgen. Hoe ver moeten we trouwens gaan? Moeten we dan alle kaderleden van alle banken vervangen? Wellicht moeten we meer geloof hebben in de veerkracht van mensen die leren uit zaken die mis liepen. We hebben ten slotte ervaring nodig om situaties recht te trekken die collectief mis liepen. Jo Cobbaut 26