nr. 276 van PETER VAN ROMPUY datum: 24 januari 2017 aan PHILIPPE MUYTERS Brexit - Gevolgen voor de export vanuit Vlaanderen

Transcriptie

1 SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 276 van PETER VAN ROMPUY datum: 24 januari 2017 aan PHILIPPE MUYTERS VLAAMS MINISTER VAN WERK, ECONOMIE, INNOVATIE EN SPORT Brexit - Gevolgen voor de export vanuit Vlaanderen De Britten besloten op 23 juni 2016 de Europese Unie te verlaten. De Britse premier May onderhandelt hierover met de Europese Unie. May heeft reeds laten weten dat de Britten opteren voor een harde en verregaande brexit. De impact voor Vlaanderen zal bijgevolg op diverse domeinen groot zijn. 1. Hoeveel procent van de Vlaamse export gaat naar Groot-Brittannië? Graag cijfers voor de afgelopen 10 jaar (per jaar), per sector en logistiek kanaal. Alsook de absolute waarde van de export naar Groot-Brittannië en procentueel aandeel in het bruto regionaal product. 2. Is er reeds een impact van de nakende brexit op de Vlaamse export? Hoeveel procent van de Vlaamse export gaat naar Groot-Brittannië: vanaf juni 2016 cijfers per maand, vergelijking met dezelfde periodes voor de laatste twee jaar, sector en logistiek kanaal. Alsook absolute waarde van de export naar Groot-Brittannië en procentueel aandeel in het bruto regionaal product. 3. Wat is de impact de dalende Britse pond op de export vanuit Vlaanderen? 4. Hoe beoordeelt de minister deze evoluties?

2 PHILIPPE MUYTERS VLAAMS MINISTER VAN WERK, ECONOMIE, INNOVATIE EN SPORT ANTWOORD op vraag nr. 276 van 24 januari 2017 van PETER VAN ROMPUY

3 1. AANDEEL (%) VLAAMSE UITVOER NAAR HET VERENIGD KONINKRIJK IN DE WERELDWIJDE VLAAMSE UITVOER SECTOREN Dierlijke producten 6,60 6,87 7,45 6,30 5,86 5,58 4,98 5,22 5,12 5,34 6,11 Plantaardige producten 6,39 6,88 7,15 6,55 5,90 5,59 5,43 5,60 6,25 6,33 6,86 Dierlijke en plantaardige vetten en oliën 11,09 12,51 13,21 13,80 8,57 7,62 7,87 9,44 7,73 7,92 8,13 Voedingsproducten en dranken 11,13 11,63 11,81 10,68 10,12 9,79 9,63 9,79 10,93 11,37 11,21 Minerale producten 7,65 6,86 4,02 5,00 4,53 4,11 5,67 4,93 5,73 5,96 5,92 Chemische en farmaceutische producten 5,24 4,93 4,76 4,76 4,93 5,56 5,72 5,15 5,99 7,67 7,43 Kunststof en toepassingen 8,57 8,39 8,71 7,98 8,05 7,29 7,28 7,24 7,63 7,84 8,01 Huiden, vellen, leder en toepassingen 8,41 9,68 9,51 10,03 8,81 8,26 8,56 8,10 8,26 9,19 10,07 Hout, houtskool en houtwaren 11,68 10,47 10,22 6,94 5,64 4,56 4,73 5,48 5,42 6,79 6,90 Houtpulp, papier, karton en publicaties 7,20 7,00 6,22 6,32 6,68 5,78 6,54 4,62 4,76 5,43 5,45 Textielstoffen en textielwaren 15,09 15,37 14,44 13,56 12,77 11,89 11,10 11,64 11,70 12,25 11,82 Schoeisel, hoofddeksels 9,20 14,03 10,27 10,22 7,86 8,05 10,85 12,64 14,12 13,91 13,64 Bouwmaterialen 6,57 7,30 7,08 6,11 5,18 4,73 4,68 5,14 5,24 6,68 6,67 Parels, edelstenen, edele metalen, diamant 2,30 2,61 2,29 1,83 2,57 2,66 5,02 3,92 4,14 3,61 3,60 Onedele metalen 5,10 4,90 5,30 4,91 5,04 5,37 5,06 5,14 5,19 5,72 6,18 Machines, toestellen en elektrisch materieel 8,82 7,61 7,40 6,92 7,02 6,66 6,19 6,09 6,35 6,49 6,72 Vervoermaterieel 16,45 15,86 16,47 17,12 17,05 18,77 16,76 18,07 18,93 19,71 22,52 Optica en precisieapparatuur 7,62 7,98 8,39 8,11 7,28 7,38 7,22 7,92 7,14 7,47 8,06 Wapens en munitie 1,89 2,05 0,00 1,20 1,40 0,28 0,49 0,28 0,26 0,04 0,05 Diverse goederen en producten 5,74 6,23 5,65 4,84 4,47 3,81 3,52 7,01 8,54 9,00 7,99 Kunstvoorwerpen 5,78 3,50 3,05 3,67 3,46 3,20 1,58 20,40 4,03 6,41 4,25 Goederen niet elders gerangschikt; vertrouwelijk 7,32 6,50 6,45 5,11 7,37 5,36 4,77 6,38 4,05 6,46 5,57 TOTAAL 8,35 8,06 7,81 7,58 7,42 7,33 7,33 7,31 7,86 8,63 9,13 BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade

4 VLAAMSE UITVOER NAAR HET VERENIGD KONINKRIJK (IN MILJOEN) SECTOREN (in miljoen) Dierlijke producten Plantaardige producten Dierlijke en plantaardige vetten en oliën Voedingsproducten en dranken Minerale producten Chemische en farmaceutische producten Kunststof en toepassingen Huiden, vellen, leder en toepassingen Hout, houtskool en houtwaren Houtpulp, papier, karton en publicaties Textielstoffen en textielwaren Schoeisel, hoofddeksels Bouwmaterialen Parels, edelstenen, edele metalen, diamant Onedele metalen Machines, toestellen en elektrisch materieel Vervoermaterieel Optica en precisieapparatuur Wapens en munitie Diverse goederen en producten Kunstvoorwerpen Goederen niet elders gerangschikt; vertrouwelijk VLAAMSE UITVOER NAAR VK BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade

5 Een uitsplitsing van de handelsstromen naar de diverse logistieke transportmodi kan helaas niet gegeven worden. De NBB geeft deze niet vrij. De absolute waarde van de export naar Groot-Brittannië en procentueel aandeel in het bruto regionaal product. Het bruto regionaal product (BRP) van Vlaanderen wordt berekend volgens het ESR 2010 concept. Strikt genomen hebben we dus de Vlaamse uitvoer volgens ESR 2010 methode nodig om het effectieve procentuele aandeel in het BRP te berekenen. Enkel op die manier zijn we in staat om de juiste teller op de juiste noemer te plaatsen. Gedetailleerde ESR 2010 uitvoercijfers per land bestaan echter niet op gewestelijk niveau. Om niettemin een beeld te schetsen van betrokken procentueel aandeel, geven we hieronder een berekening aan de hand van de twee in- en uitvoerconcepten die momenteel wél voorhanden zijn: nationale concept en communautaire concept. Nationaal concept: handelscijfers worden door een puur territoriale bril bekeken. In de cijfers naar nationaal concept worden dan ook enkel die in- en uitvoerbewegingen opgenomen, waarbij residenten (ingezetenen) zijn betrokken én waarbij tijdens de transactie de eigendom over de verhandelde goederen overgaat in Belgische (Vlaamse, Waalse, Brusselse) handen. Internationale handelsstatistieken, opgemaakt naar communautair concept, tekenen de waarde van die goederen op telkens als ze een landsgrens achter zich laten. Behalve zuivere export- en importstromen (uit binnenlandse en buitenlandse productie), zijn in die cijfers dan ook ook heel wat doorvoer- en heruitvoerbewegingen opgenomen. Statistieken naar communautair concept hebben het onmiskenbare voordeel dat ze zich probleemloos laten vergelijken met het cijfermateriaal vrijgegeven door de overige EUlidstaten en door internationale handelsorganisaties zoals WTO, UNCTAD, EUROSTAT, OESO... UITVOER naar Nationaal Concept UITVOER naar Communautair Concept Vlaamse uitvoer naar het VK (in miljoen) BRP Vlaandere (in miljoen) Aandeel % uitvoer in BRP Vlaamse uitvoer naar het VK (in miljoen) BRP Vlaanderen (in miljoen) Aandeel % uitvoer in BRP , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,37 BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB) en HERMREG, verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade

6 2. Vlaamse maandexport naar het Verenigd Koninkrijk (juni-oktober ) naar SECTOR ; waarde in euro Onderstaand cijfermateriaal heeft betrekking op de periodes van juni tot en met oktober 2016; op dit moment zijn dat de meest recente Vlaamse bilaterale handelscijfers. Bij gebrek aan integrale jaarcijfers, kan dan ook geen percentage worden berekend in het Bruto Regionaal Product. Flow Reporting Regio Concept Country Value EXPORT Vlaanderen Communautair Verenigd Koninkrijk x EUR JAAR SECTOR (+ cijfercode douaneafdeling) jun jul 2014 aug sep okt jun jul 2015 aug sep okt jun jul 2016 aug sep okt 17 vervoermaterieel chemische en farmaceutische producten machines, toestellen en elektrisch materieel voedingsproducten en dranken kunststof en toepassingen minerale producten textielstoffen en textielwaren onedele metalen optica en precisieapparatuur schoeisel, hoofddeksels plantaardige producten dierlijke producten parels, edelstenen, edele metalen, diamant goederen niet elders gerangschikt diverse goederen en producten houtpulp, papier, karton en publicaties bouwmaterialen hout, houtskool en houtwaren huiden, vellen, leder en toepassingen dierlijke en plantaardige vetten en oliën kunstvoorwerpen wapens en munitie TOTAALEXPORT nr. V.K BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade

7 Vlaamse maandexport naar het Verenigd Koninkrijk (juni-oktober ) naar SECTOR ; procentueel aandeel in totaaluitvoer naar het Verenigd Koninkrijk Flow Reporting Regio Concept Country Value EXPORT Vlaanderen CC Verenigd Koninkrijk x EUR JAAR SECTOR (+ cijfercode douaneafdeling) jun jul aug sep okt jun jul aug sep okt jun jul aug sep okt 17 vervoermaterieel 24,72% 26,07% 25,68% 28,81% 22,61% 28,90% 29,27% 30,93% 36,06% 29,89% 35,50% 31,57% 30,33% 36,43% 29,23% 06 chemische en farmaceutische producten 20,44% 19,90% 18,88% 15,92% 19,61% 21,53% 18,85% 18,32% 16,07% 17,70% 15,27% 20,71% 21,15% 16,65% 22,21% 16 machines, toestellen en elektrisch materieel 7,64% 7,10% 7,62% 8,03% 6,63% 7,62% 7,73% 7,15% 7,62% 7,63% 8,11% 6,58% 7,00% 7,65% 7,24% 04 voedingsproducten en dranken 7,38% 6,66% 6,94% 6,11% 6,28% 6,27% 6,46% 6,89% 5,97% 7,08% 6,84% 5,93% 6,40% 6,31% 6,39% 07 kunststof en toepassingen 7,48% 7,31% 7,54% 6,76% 7,28% 7,47% 7,84% 7,37% 6,58% 7,01% 6,79% 6,19% 6,17% 6,07% 6,18% 05 minerale producten 7,27% 7,06% 8,11% 10,50% 13,59% 6,52% 6,92% 4,62% 5,16% 5,40% 2,75% 4,90% 4,12% 4,02% 5,81% 11 textielstoffen en textielwaren 4,45% 4,89% 4,94% 5,01% 5,21% 4,12% 4,75% 4,48% 5,10% 5,25% 4,35% 4,47% 4,58% 4,85% 5,11% 15 onedele metalen 5,05% 4,28% 4,54% 4,19% 3,92% 4,01% 4,36% 4,57% 3,95% 4,42% 5,72% 3,81% 3,92% 3,45% 3,83% 18 optica en precisieapparatuur 2,69% 2,23% 2,63% 2,67% 2,46% 2,80% 2,96% 2,62% 2,90% 2,92% 2,82% 2,68% 2,24% 2,54% 2,37% 12 schoeisel, hoofddeksels 2,07% 2,36% 2,72% 1,81% 1,83% 1,63% 2,56% 2,76% 1,84% 2,02% 2,02% 2,34% 2,77% 2,14% 2,21% 02 plantaardige producten 1,55% 1,48% 1,47% 1,47% 1,65% 1,50% 1,71% 1,88% 1,66% 1,89% 1,89% 1,60% 1,61% 1,58% 1,64% 01 dierlijke producten 1,25% 1,22% 1,17% 1,08% 1,12% 1,30% 1,42% 1,43% 1,34% 1,29% 1,23% 1,03% 1,63% 1,40% 1,42% 14 parels, edelstenen, edele metalen, diamant 3,16% 3,39% 2,99% 2,46% 2,37% 1,86% 0,99% 2,53% 1,14% 2,35% 2,08% 3,54% 3,22% 2,12% 1,34% 22 goederen niet elders gerangschikt 0,97% 2,08% 0,87% 1,55% 1,57% 1,05% 0,64% 0,82% 1,01% 1,12% 0,80% 1,22% 1,02% 1,08% 1,30% 20 diverse goederen en producten 1,35% 1,23% 1,28% 1,16% 1,25% 0,96% 1,07% 1,00% 1,00% 1,22% 1,17% 1,04% 1,19% 1,12% 1,14% 10 houtpulp, papier, karton en publicaties 0,87% 0,87% 0,82% 0,80% 0,87% 0,78% 0,77% 0,88% 0,91% 0,98% 0,91% 0,73% 0,89% 0,93% 0,87% 13 bouwmaterialen 0,54% 0,56% 0,53% 0,53% 0,55% 0,57% 0,50% 0,51% 0,44% 0,46% 0,53% 0,48% 0,52% 0,47% 0,53% 09 hout, houtskool en houtwaren 0,45% 0,43% 0,38% 0,44% 0,43% 0,42% 0,42% 0,43% 0,39% 0,49% 0,42% 0,36% 0,37% 0,40% 0,41% 08 huiden, vellen, leder en toepassingen 0,28% 0,44% 0,47% 0,33% 0,33% 0,36% 0,41% 0,46% 0,46% 0,46% 0,44% 0,44% 0,58% 0,47% 0,39% 03 dierlijke en plantaardige vetten en oliën 0,38% 0,44% 0,42% 0,37% 0,42% 0,34% 0,37% 0,35% 0,36% 0,42% 0,36% 0,36% 0,31% 0,32% 0,37% 21 kunstvoorwerpen 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% 0,01% 0,00% 0,00% 0,01% 0,07% 0,01% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 19 wapens en munitie 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% TOTAALEXPORT nr. V.K. 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade

8 Vlaamse maandexport naar het Verenigd Koninkrijk (juni-oktober ) naar SECTOR ; % waardeverloop jaar-op-jaar (t.o.v. dezelfde maand van het jaar ervoor) Flow Reporting Regio Concept Country Indicator EXPORT Vlaanderen CC Verenigd Koninkrijk % waardeverloop jaar-op-jaar (t.o.v. zelfde maand jaar ervoor) Year MAAND JAAR SECTOR (+ cijfercode douaneafdeling) jun jul 2014 aug sep okt jun jul 2015 aug sep okt jun jul 2016 aug sep okt 06 chemische en farmaceutische producten +19,99% +18,17% +27,99% -0,48% +21,91% +29,71% -2,42% +7,22% +5,86% -15,14% -35,10% +7,09% +18,54% +1,61% +23,10% 16 machines, toestellen en elektrisch materieel -2,75% +1,21% +6,19% +7,39% -4,75% +22,88% +12,19% +3,62% -0,49% +8,27% -2,76% -17,06% +0,54% -1,60% -6,88% 17 vervoermaterieel +11,21% +22,11% +34,55% +5,04% +13,36% +44,06% +15,66% +33,09% +31,29% +24,26% +12,33% +5,13% +0,68% -0,93% -4,02% 04 voedingsproducten en dranken +36,38% +6,07% +9,98% +7,26% -10,12% +4,70% -0,02% +9,71% +2,40% +6,04% -0,31% -10,55% -4,68% +3,75% -11,46% 05 minerale producten +162,97% +29,59% +29,93% +62,05% +396,28% +10,47% +0,96% -37,07% -48,43% -62,66% -61,39% -30,91% -8,36% -23,62% +5,58% 15 onedele metalen +24,28% +22,98% +14,29% -5,61% +15,80% -2,17% +4,92% +11,25% -1,21% +5,90% +30,65% -14,97% -11,98% -14,37% -14,78% 22 goederen niet elders gerangschikt +37,49% +85,63% +7,41% +241,15% +249,22% +33,42% -68,20% +3,33% -31,84% -33,29% -30,11% +85,99% +27,88% +5,25% +14,51% 07 kunststof en toepassingen +2,11% +1,92% -2,96% +8,58% +7,82% +22,89% +10,54% +8,01% +2,03% -9,55% -16,82% -23,04% -14,06% -9,51% -13,45% 18 optica en precisieapparatuur +40,55% +33,62% +38,13% +30,30% +34,48% +28,13% +36,78% +9,92% +13,85% +11,58% -7,75% -11,70% -12,17% -13,92% -20,35% 02 plantaardige producten -17,27% -8,82% +0,67% +10,69% +3,12% +19,11% +19,00% +41,71% +18,09% +8,05% +15,52% -8,65% -12,30% -6,62% -14,80% 11 textielstoffen en textielwaren +10,35% +8,08% +19,18% +8,21% +7,50% +14,00% -0,05% +0,30% +6,59% -5,31% -3,49% -8,11% +4,84% -6,70% -4,59% 09 hout, houtskool en houtwaren +49,88% +35,74% +25,99% +46,70% +23,64% +14,50% +1,26% +23,12% -5,87% +6,29% -8,44% -15,48% -11,63% +0,27% -18,13% 10 houtpulp, papier, karton en publicaties +8,19% +22,27% +21,35% +18,91% +12,60% +9,61% -9,47% +17,96% +18,31% +5,78% +7,08% -7,29% +4,58% +0,39% -12,90% 13 bouwmaterialen +21,94% +51,36% +35,32% +45,28% +17,19% +29,35% -7,13% +5,69% -11,73% -21,90% -15,66% -6,48% +4,54% +4,21% +12,91% 20 diverse goederen en producten +12,70% -2,83% -0,77% +2,12% +6,53% -12,56% -10,69% -13,53% -9,54% -8,50% +11,31% -5,02% +21,68% +10,36% -7,95% 03 dierlijke en plantaardige vetten en oliën +10,41% +7,86% -0,52% +7,46% +11,37% +10,54% -14,22% -8,16% +1,40% -7,14% -2,71% -5,20% -9,86% -11,50% -13,03% 08 huiden, vellen, leder en toepassingen -8,33% +42,43% +29,13% +17,77% +3,21% +57,91% -4,37% +7,35% +47,00% +32,21% +11,80% +3,64% +28,52% +0,08% -17,54% 14 parels, edelstenen, edele metalen, diamant -1,00% +18,20% +43,70% +11,42% -40,47% -27,58% -69,91% -6,44% -51,47% -6,73% +2,24% +249,08% +30,65% +83,36% -44,05% 12 schoeisel, hoofddeksels +19,68% +12,27% +21,51% +11,62% -10,12% -2,86% +11,84% +12,05% +6,54% +3,75% +13,34% -10,95% +3,10% +13,86% +7,57% 01 dierlijke producten -1,03% +13,28% +5,12% +1,36% -9,90% +28,77% +20,49% +35,55% +30,57% +8,44% -13,76% -29,20% +16,68% +2,18% +8,15% 21 kunstvoorwerpen -100,00% -96,36% -89,35% +208,14% -100,00% +3997,14% ,07% +7,57% +1291,67% -100,00% -99,46% -88,25% 19 wapens en munitie +308,60% +120,24% +490,71% -97,11% +49,42% -93,08% -63,30% -26,34% -52,15% +1169,25% +333,80% -62,77% -86,90% -85,64% -87,81% TOTAALEXPORT nr. V.K. +17,94% +16,32% +21,20% +10,86% +21,50% +23,19% +3,03% +10,49% +4,89% -5,99% -8,54% -2,53% +2,67% -1,94% -1,87% BRON: Instituut voor de Nationale Rekeningen (NBB), verwerking cel Kennisopbouw Flanders Investment & Trade

9 3. Een eerste voelbare schok die zich wel onmiddellijk heeft laten voelen, was de forse daling van de wisselkoers van het Britse pond. Sinds het Brexit-referendum is de koers van het Britse Pond een kleine 14% achteruitgegaan t.o.v. de gemiddelde eurokoers in dezelfde periode: EUR 1 = GBP 0, (gemiddelde koers jun tot okt 2015) t.o.v. EUR 1 = GBP 0, (gemiddelde koers jun tot okt 2016). Inmiddels schurkt de koers van het Pond tegen het laagste peil van de afgelopen 30 jaar aan. Vlaamse exporteurs lopen wel degelijk een transactierisico in hun handelsbetrekkingen / exportcontracten met klanten in Groot-Brittannië. De waardedaling van het pond tegenover de euro maakt Vlaamse exportgoederen verrekend in euro op de Britse markt minder aantrekkelijk, want (fors) duurder. In sectoren met krappe winstmarges kan dat effect snel pijnlijk voelbaar worden. Ook kan aan Britse zijde de neiging ontstaan om buiten de eurozone op zoek te gaan naar alternatieve leveranciers voor een (deel) van het productengamma dat ze al die tijd in Vlaanderen aankochten. Al moet er meteen ook bij gezegd dat een sterkere euro zich niet van ene dag op de andere vertaald ziet in minder buitenlandse handel met het Verenigd Koninkrijk: via langer lopende exporttransactiecontracten met clausules rond prijszetting en indekking van wisselrisico s laten de gevolgen van een goedkoper pond zich doorgaans pas na een halfjaar tot een jaar in de exportcijfers aflezen.

10 Simpelweg gesteld, leidt een koersdaling van het pond als transactiemunt op middellange tot lange termijn tot een importdaling en een exporttoename en uiteindelijk tot een reductie van het handelstekort. Handelspatronen veranderen ook niet zomaar overnight, terwijl prijswijzigingen er wel al snel kunnen komen. Zodoende kan er zich in een vroeg stadium van de brexitschok eerst een toename manifesteren in de waarde van wat de Britten invoeren met een eenheidsprijs die al vastlag vóór de koersdaling terwijl een exporthausse voorlopig uitblijft. Op die manier lopen de Britten aan de importzijde een wisselkoerstransactierisico voor invoercontracten die luiden in een buitenlands devies (USD, EUR ). Hun import kost hen meer, het globale kostenplaatje verslechtert en hun export brengt hun minder op. Hogere importprijzen kunnen ook de inflatie de hoogte jagen en brengen eventueel koopkrachtverlies mee. Het gaat daarbij om ingevoerde inflatie en niet om inflatie aangedreven door een toenemende vraag, die onrechtstreeks economische groei met zich kan brengen. Inflatie door hogere importprijzen kan meer economische schade berokkenen, zoals hogere intrestvoeten waar de Britse economie niet op is voorbereid.

11 Ook al kijken Britse exporteurs ook aan tegen duurdere import van grondstoffen of andere buitenlandse inputs en vreet dat op zijn beurt winstmarges aan, toch kan een zwak pond voor Britse producenten-exporteurs dan ook weer een wisselkoersvoordeel opleveren: hun export wordt immers goedkoper voor de buitenlandse klant. Op de fel bevochten wereldmarkt kan een Vlaams exporteur te maken krijgen met Britse concurrentie op exportmarkten binnen én buiten de eurozone en dat in exporttakken waar Vlaanderen en Groot-Brittannië gemeenschappelijke offensieve / defensieve belangen hebben. 4. Het is nog voorbarig om exact te becijferen in welke mate de Vlaamse export de impact zal voelen van Brexit net zomin als we uit de Vlaamse exportcijfers al sluitende conclusies zouden willen trekken, zeker nu de Brexit zijn reële beslag nog moet krijgen. De beschikbare Vlaamse exportcijfers over 2016 lopen maar tot vier maanden na het Britse referendum van 23 juni 2016 (juni tot oktober 2016). Zoals geschetst in het antwoord op vraag 3, kan een verandering van wisselkoers een aantal effecten creëren in diverse richtingen en op diverse termijnen. Het is nu éénmaal een feit dat Groot-Brittannië ervoor heeft gekozen niet toe te treden tot de Euro en de eigen munt te behouden. Mogelijke effecten als gevolg van veranderende wisselkoersverhoudingen zijn dus geen nieuw feit.