Management & Organisatie

Transcriptie

1 Management & Organisatie Sarina van Vlimmeren Wim de Reuver Docentenhandleiding vwo

2 Projectcoördinatie Bataille Tekst Etc., Utrecht Vormgeving Pauli-Producties, Nijmegen Redactie en lay-out Ivonne Hermens, Eindhoven Fotografie Stef Verstraaten, nijmegen NijghVersluys Ericastraat SG Baarn Correspondentieadres Postbus AE Baarn Customer Contact Center Voortgezet Onderwijs Telefoon: Fax: vo@nijghversluys.nl Internet: ISBN de druk 2008 Uitgeverij NijghVersluys, Baarn, The Netherlands Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 6B Auteurswet 92 j het Besluit van 20 juni 974, St.b. 35, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 985, St.b. 47 en artikel 7 Auteurswet 92, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 230 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 6 Auteurswet 92) dient men zich tot de uitgever te wenden.

3 Voorwoord Docentenhandleiding De methode Management & Organisatie in Balans bestaat voor het vwo uit vier theorieboeken, twee werkboeken, twee antwoordenboeken en een docentenhandleiding. Bij deze methode hoort methodeondersteuning via internet. In de boeken is alle stof opgenomen zoals vermeld in de eindtermen. Dit betreft de stof voor zowel het schoolexamen (se) als het centraal schriftelijk examen (ce). Omdat de docent meer keuzevrijheid krijgt wat de invulling van het schoolexamen betreft, wordt naast de hiervoor genoemde boeken ook een boekhoudmodule aangeboden. Voorwoord Een overzicht van waar de eindtermen in de methode te vinden zijn, nemen we in deze handleiding op. De bestanden van de ICT-voorbeelden en -opdrachten en een korte handleiding voor de benodigde programma s staan bij de methodeondersteuning via internet. U bereikt de methodeondersteuning via de url: In deze geheel vernieuwde boeken zijn in vergelijking met de vorige druk onder andere de volgende wijzigingen aangebracht: uitgebreid opnemen van de nieuwe stof, met name uitbreiding van het onderwerp management en organisatie, voor het schoolexamen; een herstructurering van de onderwerpen zodat deze per domein precies het examenprogramma volgen (per domein/hoofdstuk is in de methode aangegeven of het se-stof of ce-stof betreft). uitgebreide bronnen- en examenopgaven zijn opgenomen vanaf het moment dat er examenstof wordt besproken; verplaatsing van de eerste beginselen van de ICT naar de methodeondersteuning, idem voor de beginstanden en uitwerkingen van voorbeelden en opdrachten; toepassing van de grafische rekenmachine bij onderwerpen waar dat handig is; aanpassingen in verband met de gewijzigde wetgeving en het gewijzigde examenprogramma; in Balans 3

4 Docentenhandleiding Voorwoord het studieschema voor de leerling is vervallen en wordt vervangen door enkele uitgewerkte studieschema s waaruit docenten kunnen kiezen; de zelftoetsen zijn vervangen door volwaardige proefwerktrainingen; de uitwerking hiervan is opgenomen in deze docentenhandleiding. Wij willen Ben Izaac bedanken voor zijn inbreng met betrekking tot de grafische rekenmachine. Ook willen we op deze plaats stilstaan bij de grondlegger van deze methode, Jan Hogenbirk, die helaas in 2 op veel te jonge leeftijd overleed. Wij wensen u en uw leerlingen veel succes toe met de methode Management & Organisatie in Balans. Voorjaar 2008 Sarina van Vlimmeren Wim de Reuver 4 Management & Organisatie

5 Inhoud Docentenhandleiding Didactische verantwoording 6 2 Voorstel verdeling studielasturen over de hoofdstukken 9 Inhoud 3 Voorbeelden uitgewerkte studieschema s 0 4 Aanwijzingen voor de beoordeling van praktische opdrachten 3 5 Schema eindtermen in de methode 5 6 Voorstel normering proefwerktrainingen deel 7 7 Voorstel normering proefwerktrainingen deel Uitwerkingen proefwerktrainingen deel 27 9 Uitwerkingen proefwerktrainingen deel 2 75 in Balans 5

6 Docentenhandleiding Didactische verantwoording Didactische verantwoording In 2007 is de vernieuwde tweede fase ingegaan. Voor het vak Management en organisatie betekent dat meer uren, een ander programma voor het centraal schriftelijk eindexamen, een deel van het oude programma valt nu onder het schoolexamen, nieuwe onderwerpen voor het schoolexamen en veel meer keuzevrijheid voor de docent. Reden genoeg om de methode Management & Organisatie in Balans (M&O in Balans) eens goed onder handen te nemen. Deze nieuwe versie van M&O in Balans bevat alle genoemde stof uit het examenprogramma voor zowel het schoolexamen als het centraal schriftelijk examen. De in de boeken genoemde domeinen bevatten met uitzondering van domein A de stof uit de overeenkomstig genoemde domeinen van het examenprogramma. In de boeken is telkens in de marge aangegeven of het stof betreft voor het centraal schriftelijk examen (ce) of stof voor het schoolexamen (se). Deel bevat in vergelijking met deel 2 meer schoolexamenstof. Door in deel in zijn geheel meer stof op te nemen, heeft de docent die sneller door de schoolexamenstof heen wil, toch voldoende aan één deel in het eerste leerjaar. Net als de voorloper B-E in balans en de vorige druk van M&O in Balans hebben we de nieuwe M&O in Balans gebaseerd op het principe laat de leerling zo veel mogelijk zelfstandig door de leerstof heen werken. Daarbij staat leerlingvriendelijkheid als criterium hoog genoteerd! De nadruk voor de docent komt te liggen op het coachen: de individuele hulp en begeleiding van de leerling. Omdat de docent nu vrijer is in zijn keuze van de stof hebben we een studieschema in het werkboek achterwege gelaten. In feite maakt elke docent zijn eigen studieschema op basis van de leerstof die hij met betrekking tot se-onderwerpen aanbiedt. Zo zal de ene docent liever ruimte inlassen voor een boekhoudmodule en een andere docent misschien liever zeer gedetailleerd op de managementstof ingaan of bijvoorbeeld deelnemen aan een managementgame. In hoofdstuk 3 van deze handleiding zijn enkele mogelijke verdelingen van de hoofdstukken over de leerjaren opgenomen, uitgaande van de veronderstelling dat alle se-hoofdstukken die in de boeken voorkomen, behandeld worden. 6 Management & Organisatie

7 De verschillende onderdelen van de methode zijn zorgvuldig op elkaar afgestemd. De theorieboeken bevatten de leerstof, ingedeeld in hoofdstukken en paragrafen. Elk hoofdstuk begint met een inleiding, elke paragraaf met expliciete leerdoelen. De soms complexe materie wordt in korte, heldere uiteenzettingen gepresenteerd. De stof krijgt extra structuur door het gebruik van margewoorden. Bij de berekeningen worden uitvoerige voorbeelden getoond, zodat de leerlingen bij het zelfstandig maken van de opgaven niet vastlopen. In de theorieboeken wordt verwezen naar de opgaven in het werkboek. Uiteraard draagt ook de variatie in de illustraties (krantenartikelen, grafieken en tabellen, foto s, cartoons) bij aan het vlot kunnen doorlopen van de leerstof. Elk hoofdstuk in het werkboek begint met de opgaven waarnaar in het theorieboek wordt verwezen. De opgaven kunnen ook betrekking hebben op stof uit voorgaande paragrafen. Op die manier herhaalt de leerling bijna ongemerkt voortdurend de stof. Zo snel als mogelijk is, zijn complexere opgaven opgenomen zodat de leerling al in een vroeg stadium kan wennen aan de wijze van vragen stellen op het examen. Daarna volgt in het werkboek de samenvatting zodat de leerling kan inschatten of hij de stof beheerst. Direct daarna volgen bij de ce-stof enkele examenopgaven (voor zover deze beschikbaar waren). Hier staat de puntenverdeling bij zodat de leerling zelf ziet hoe hij/zij zou scoren op deze opgaven. Dit geeft al een goede indicatie of de leerling de samenvatting of zelfs de volledige theorie nogmaals moet doornemen voordat aan de proefwerktraining wordt begonnen. Bij de proefwerktraining staan geen punten vermeld; in deze handleiding geven we wel een suggestie maar de docent is natuurlijk vrij daarvan af te wijken. De uitwerkingen van de proefwerktraining zijn eveneens opgenomen in deze docentenhandleiding. Na de proefwerktraining volgen in een aantal gevallen nog ICT-opdrachten en een theoriedeel met voorbeelden over de grafische rekenmachine. Docentenhandleiding Didactische verantwoording De opbouw van de hoofdstukken in het werkboek voor de schoolexamenstof wijkt af wat de examenopgaven betreft: deze zijn daar niet onder een apart kopje opgenomen maar verwerkt tussen de gewone opgaven. Per domein is een aantal praktische opdrachten opgenomen. Bij zelfstandig leren hoort ook dat de leerling beschikt over de uitwerkingen van de opgaven. Daarom zijn er per werkboek van M&O in Balans antwoordenboeken. Informatie- en communicatietechnologie (ICT) neemt een belangrijke plaats in in het examenprogramma voor M&O. Omdat de leerling in de onderbouw al veelvuldig te maken krijgt met Excel en PowerPoint is er geen begincursus meer in het theorieboek opgenomen. Wel staat er op de methodesite een te downloaden begincursus voor beide programma s met zowel theorie als voorbeelden. Op deze manier sparen we ruimte in in Balans 7

8 Docentenhandleiding Didactische verantwoording het theorieboek en is de stof toch beschikbaar voor de docent die de leerlingen dit hetzij zelfstandig hetzij klassikaal wil laten uitwerken. Alle beginstanden van ICT-voorbeelden, ICT-opdrachten en uitwerkingen van ICT-voorbeelden en ICT-opdrachten vindt u eveneens op de methodesite. In deel 2a herhalen we een aantal lastige onderwerpen uit deel b in spreadsheets, zoals de break-evenanalyse en de schema s voor de berekening van de voorcalculatorische en nacalculatorische winst. We willen hiermee bereiken dat de leerling eerst leert begrijpen hoe bepaalde problemen kunnen worden opgelost. Pas daarna is de stap naar de mogelijkheden die de ICT biedt bij het oplossen van problemen zinvol. Werkboek 2 eindigt met een Examentraining. 8 Management & Organisatie

9 2 Voorstel verdeling studielasturen over de hoofdstukken Docentenhandleiding Vwo: totaal aantal studielasturen 440 Nodig voor deel (hoofdstuk t/m 25) 200 Nodig voor deel 2 (hoofdstuk 26 t/m 44 + examentraining) Beschikbaar voor andere activiteiten (praktische opdrachten en dergelijke) 40 Mogelijke verdeling van de studielasturen over de hoofdstukken: Deel Studielasturen Deel 2 Studielasturen Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 26 2,5 Hoofdstuk 2 0 Hoofdstuk 27 2,5 Hoofdstuk 3 0 Hoofdstuk 28 0 Hoofdstuk 4 5 Hoofdstuk 29 2,5 Hoofdstuk 5 5 Hoofdstuk 30 5 Hoofdstuk 6 5 Hoofdstuk 3 5 Hoofdstuk 7 5 Hoofdstuk 32 5 Hoofdstuk 8 7,5 Hoofdstuk 33 5 Hoofdstuk 9 7,5 Hoofdstuk 34 7,5 Hoofdstuk 0 5 Hoofdstuk 35 5 Hoofdstuk 2,5 Hoofdstuk 36 7,5 Hoofdstuk 2 2,5 Hoofdstuk 37 7,5 Hoofdstuk 3 5 Hoofdstuk 38 5 Hoofdstuk 4 7,5 Hoofdstuk 39 5 Hoofdstuk 5 7,5 Hoofdstuk 40 0 Hoofdstuk 6 2,5 Hoofdstuk 4 7,5 Hoofdstuk 7 5 Hoofdstuk 42 0 Hoofdstuk 8 7,5 Hoofdstuk 43 5 Hoofdstuk 9 7,5 Hoofdstuk 44 2,5 Hoofdstuk 20 7,5 Examentraining 20 Hoofdstuk Hoofdstuk 22 5 Hoofdstuk 23 0 Hoofdstuk 24 0 Hoofdstuk Voorstel verdeling studielasturen over de hoofdstukken in Balans 9

10 Docentenhandleiding 3 Voorbeelden uitgewerkte studieschema s 3 Voorbeelden uitgewerkte studieschema s In deze voorbeelden gaan we ervan uit dat ook alle se-hoofdstukken behandeld worden. Vervangt men bepaalde se-hoofdstukken door alternatieve onderwerpen, dan heeft dat natuurlijk gevolgen voor de verdeling van de hoofdstukken over de diverse toetsen. In de voorbeelden gaan we ervan uit dat er in 4 en 5 vwo vier perioden (en dus vier toetsmomenten) zijn en in 6 vwo drie (waarbij een periode bestaat uit acht à negen lesweken). Als de M&O-leerstof in 5 en 6 vwo aangeboden wordt en het aantal lesuren in 5 vwo even groot is als het aantal lesuren in 6 vwo, is een volgende verdeling van de hoofdstukken over de perioden mogelijk: 5 vwo periode hoofdstuk t/m 8 52,5 studielasturen periode 2 hoofdstuk 9 t/m 4 50 studielasturen periode 3 hoofdstuk 5 t/m 20 47,5 studielasturen periode 4 hoofdstuk 2 t/m studielasturen 200 studielasturen 6 vwo periode hoofdstuk 26 t/m 30 62,5 studielasturen periode 2 hoofdstuk 3 t/m 38 57,5 studielasturen periode 3 hoofdstuk 39 t/m studielasturen 80 studielasturen Een mogelijke verdeling van de gewichten over de toetsen is: 5 vwo elke toets heeft een gewicht van 0% totaal 40% 6 vwo elke toets heeft een gewicht van 5% totaal 45% gewicht van de praktische opdracht(en) 5% 00% Veel docenten geven er de voorkeur aan de ce-stof die behandeld en getoetst is in 5 vwo in 6 vwo te herhalen en opnieuw te toetsen. 0 Management & Organisatie

11 In 6 vwo wordt dan in de drie perioden achtereenvolgens getoetst: periode hoofdstuk 26 t/m t/m 2 periode 2 hoofdstuk 3 t/m t/m 25 periode 3 hoofdstuk 39 t/m t/m 6 Wordt de M&O-leerstof in 4, 5 en 6 vwo aangeboden in een aantal lesuren die zich verhouden als : 2 : 2, dan zou het schema kunnen zijn: 4 vwo periode hoofdstuk t/m 3 25 studielasturen periode 2 hoofdstuk 4 t/m 7 20 studielasturen periode 3 hoofdstuk 8 t/m 0 20 studielasturen periode 4 hoofdstuk en 2 25 studielasturen 90 studielasturen 5 vwo periode hoofdstuk 3 t/m 8 45 studielasturen periode 2 hoofdstuk 9 t/m studielasturen periode 3 hoofdstuk 24 t/m studielasturen periode 4 hoofdstuk 28 t/m 30 37,5 studielasturen 62,5 studielasturen 6 vwo periode hoofdstuk 32 t/m 37 37,5 studielasturen periode 2 hoofdstuk t/m studielasturen periode 3 hoofdstuk 4 t/m studielasturen 27,5 studielasturen Docentenhandleiding 3 Voorbeelden uitgewerkte studieschema s Ook nu kan men de ce-leerstof die in 4 en 5 vwo behandeld en getoetst is, herhalen in 6 vwo en opnieuw toetsen. De toetsstof in 6 vwo wordt dan, als hiervoor aangegeven, uitgebreid. Een mogelijke verdeling van de gewichten over de toetsen is: 4 vwo elke toets heeft een gewicht van 4% totaal 6% 5 vwo elke toets heeft een gewicht van 9% totaal 36% 6 vwo elke toets heeft een gewicht van % totaal 33% gewicht van de praktische opdracht(en) 5% 00% Tellen de resultaten in 4 vwo niet mee voor het se-cijfer, dan is een mogelijke verdeling van de gewichten over de toetsen: 5 vwo elke toets heeft een gewicht van 0% totaal 40% 6 vwo elke toets heeft een gewicht van 5% totaal 45% gewicht van de praktische opdracht(en) 5% 00% in Balans

12 Docentenhandleiding 3 Voorbeelden uitgewerkte studieschema s Het is duidelijk dat er talrijke variaties mogelijk zijn, die onder meer afhankelijk zijn van: het aantal praktische opdrachten en het gewicht dat de docent aan deze opdrachten wil geven; het aantal toetsmomenten; het aantal weken waaruit een periode bestaat; de aangeboden leerstof: de docent is vrij de se-leerstof zelf in te vullen; de keus van de docent de ce-leerstof niet in zijn geheel in schoolexamentoetsen aan de orde te laten komen. 2 Management & Organisatie

13 4 Aanwijzingen voor de beoordeling van praktische opdrachten Docentenhandleiding Om de praktische opdrachten te beoordelen, kan van het volgende schema worden uitgegaan. Zonder interview De leerling heeft slecht/matig/voldoende/goed gebruikgemaakt van bronnen. 2 De leerling heeft de essenties van de opdracht slecht/matig/voldoende/goed begrepen. 3 De leerling heeft verzameld materiaal slecht/matig/voldoende/goed geordend. 4 Aanwijzingen voor de beoordeling van praktische opdrachten 4 De leerling past opgedane kennis over het onderwerp slecht/matig/ voldoende/goed toe. 5 De leerling heeft de hoofdvraag en de deelvragen slecht/matig/voldoende/goed beantwoord. 6 De leerling presenteert het onderwerp met voorgeschreven hulpmiddelen slecht/matig/voldoende/goed. 7 De leerling heeft de eigen mening over het onderwerp slecht/matig/ voldoende/goed onderbouwd. 8 De leerling moest bij de uitvoering van de opdracht vaak/regelmatig/af en toe/vrijwel niet worden ondersteund en/of bijgestaan. 9 De evaluatie van de opdracht door de leerling was slecht/matig/voldoende/goed. in Balans 3

14 Docentenhandleiding 4 Aanwijzingen voor de beoordeling van praktische opdrachten Met interview De leerling heeft slecht/matig/voldoende/goed gebruikgemaakt van bronnen. 2 De leerling heeft met betrekking tot de opdracht niet/matig/voldoende/zeer relevante vragen gesteld. 3 Uit het interview komt een slecht/matig/voldoende/goed beeld naar voren met betrekking tot het vraagstuk. 4 De leerling past de opgedane kennis over het onderwerp slecht/matig/ voldoende/goed toe. 5 Het interview is slecht/matig/voldoende/goed uitgewerkt. 6 De leerling heeft de eigen mening over het onderwerp slecht/matig/ voldoende/goed onderbouwd. 7 De leerling heeft de hoofdvraag en de deelvragen slecht/matig/voldoende/goed behandeld. 8 De leerling moest bij de uitvoering van de opdracht vaak/regelmatig/af en toe/vrijwel niet worden ondersteund en/of bijgestaan. 9 De evaluatie door de leerling van de opdracht was slecht/matig/voldoende/goed. Beoordelingsschema praktische opdrachten Beoordeling Punten Score Cijfer slecht 9 matig voldoende goed niet matig voldoende zeer vaak regelmatig 2 af en toe 3 vrijwel niet 4 4 Management & Organisatie

15 5 Schema eindtermen in de methode Vooraf De eindtermen vindt u in de uitgave van SLO/Cevo/Cito: Management & organisatie vwo Herziening examenprogramma Syllabus centraal examen Hoofdstuk se/ce Domein Subdomein Eindterm t/m 3 se A Vaardigheden 4 t/m 8 se B Interne organisatie en personeelsbeleid 9 ce C Financiering van activiteiten Rechtsvormen t/m 3 0 ce C Financiering van activiteiten Aantrekken van geld t/m 7 ce C Financiering van activiteiten Aantrekken van geld 8, 29 t/m 38 2 ce C Financiering van activiteiten Aantrekken van geld 9 t/m, 5 en 6 3 ce C Financiering van activiteiten Aantrekken van geld 2 t/m 4, 7 t/m 20 4 ce C Financiering van activiteiten Aantrekken van geld 2 t/m 26 5 ce C Financiering van activiteiten Aantrekken van geld 27 en 28 6 ce C Financiering van activiteiten Aantrekken van geld 27 en 28 7 t/m 20 se D Marketingbeleid 2 ce E Financieel beleid Financieel beleid in com- 28 t/m 33 merciële organisaties (nietproductieonderneming) Financieel beleid in com- 54 t/m 57 merciële organisaties (productieonderneming) 22 ce E Financieel beleid Financieel beleid in com- 34 t/m 37 merciële organisaties (nietproductieonderneming) Financieel beleid in com- 59 merciële organisaties (productieonderneming) 23 ce E Financieel beleid Financieel beleid in com- 6 t/m 0 en merciële organisaties (niet- 39 productieonderneming) 24 ce E Financieel beleid Financieel beleid in com- t/m 24, merciële organisaties (niet- 38 en 39 productieonderneming) Docentenhandleiding 5 Schema eindtermen in de methode in Balans 5

16 Docentenhandleiding 5 Schema eindtermen in de methode Hoofdstuk se/ce Domein Subdomein Eindterm 25 ce E Financieel beleid Financieel beleid in com- 40 t/m 44 merciële organisaties (nietproductieonderneming) 26 ce E Financieel beleid Financieel beleid in t/m 9 commerciële organisaties (productieonderneming) 27 ce E Financieel beleid Financieel beleid in 6 t/m 34 commerciële organisaties 40 t/m 42 (productieonderneming) 53 en ce E Financieel beleid Financieel beleid in 38 en 39 commerciële organisaties 46 t/m 49 (productieonderneming) 29 ce E Financieel beleid Financieel beleid in 0 t/m 5 commerciële organisaties 43 t/m 45 (productieonderneming) 30 ce E Financieel beleid Financieel beleid in com- t/m 5 merciële organisaties (niet- 25 t/m 27 productieonderneming) 45 t/m 49 Financieel beleid in 35 t/m 37 commerciële organisaties 50 t/m 52 (productieonderneming) 3 ce E Financieel beleid Financieel beleid in com- 45 t/m 49 merciële organisaties (nietproductieonderneming) 32 ce E Financieel beleid Financieel beleid in niet- t/m 2 commerciële organisaties 33 t/m 37 se F Informatievoorziening met behulp van ICT 38 ce G Externe financiële Verslaggeving door niet- t/m 3 verslaggeving commerciële organisaties Verslaggeving door commerciële organisaties (niet-productieonderneming), 2, 2, 3 (productieonderneming), 2,, 2 39 ce G Externe financiële (niet-productieonderneming) 2, 3, 4, 6 verslaggeving (productieonderneming) 2, 3, 4 40 ce G Externe financiële (niet-productieonderneming) 4, 5 verslaggeving (productieonderneming) 4, 5, 7 4 ce G Externe financiële (niet-productieonderneming), 7 t/m verslaggeving (productieonderneming), 6 t/m 0 42 ce G Externe financiële (niet-productieonderneming) 4 t/m 6 verslaggeving (productieonderneming) 3 t/m 5 43 ce G Externe financiële (niet-productieonderneming) 4 t/m 6 verslaggeving (productieonderneming) 3 t/m 5 44 ce G Externe financiële (productieonderneming) 6 t/m 20 verslaggeving 6 Management & Organisatie

17 6 Voorstel normering proefwerktrainingen deel Docentenhandleiding Hoofdstuk Management en organisatie a 2p b 3p c p d 2p e p f p g p h p i 2p j p Cijfer = Hoofdstuk 2 Basisrekenvaardigheden a 2p b 2p c 2p 2 a 2p b 2p c 2p d 2p 3 a 3p b 3p Cijfer = score 5 score Hoofdstuk 3 Balans en winst-en-verliesrekening a 2p 2 2p 3 p 4 p 5 2p 6 p 7 p 8 p 9 2p 0 p b 3p c 3p Cijfer = Hoofdstuk 4 Organisaties en besluitvorming 6p 2 2p 3 p 4 a 5p b 2p c 2p d p 5 6p score 20 Cijfer = score Voorstel normering proefwerktrainingen deel in Balans 7

18 Docentenhandleiding 6 Voorstel normering proefwerktrainingen deel Hoofdstuk 5 Leiderschap a p b p 2 2p 3 a p b p c p d 2p 4 a p b p 5 2p 6 a p b p c 2p 7 a p b 2p Cijfer = Hoofdstuk 6 Communicatieproces 3p 2 a 2p b 3p c 2p d 2p 3 a p b p c p Cijfer = score 20 score Hoofdstuk 7 Communicatievormen 2p 2 a p b p c p d p 3 a p b p c 3p d p e p f p g p h p i p j p 4 a p b p c 3p d 2p e p f p g p h 2p Cijfer = score Management & Organisatie

19 Hoofdstuk 8 Personeelsbeleid 7p 2 a 2p b 2p c p d 2p e p 3 a 2p b 2p c p 4 a 2p b 2p 5 a 2p b 2p c 2p Cijfer = Hoofdstuk 9 Rechtsvormen a p b 2p 2 2p 3 2p 4 a p b p c p 5 a p b p 6 5p 7 a 2p b p 8 2p Cijfer = score 30 score Hoofdstuk 0 Vermogensmarkt a p b 2p c p d p e 2p f p g 2p h 2p i p j 2p k p l p m p n 2p Cijfer = Hoofdstuk Eigen vermogen a 2p b 4p c 2p d 2p e 3p f p 2 a 2p b 5p score 20 Cijfer = score Docentenhandleiding 6 Voorstel normering proefwerktrainingen deel In Balans 9

20 Docentenhandleiding 6 Voorstel normering proefwerktrainingen deel Hoofdstuk 2 Vreemd vermogen op lange termijn a p b p c p d p e p f p g p h p i p j p Cijfer = Hoofdstuk 3 Vreemd vermogen op korte termijn a p b p 2 a p b p 3 a p b p 4 p 5 a p b p 6 a p b p 7 2p Cijfer = Hoofdstuk 4 Enkelvoudige interest 2p 2 2p 3 2p 4 a p b 2p c 3p d 3p Cijfer = score 0 score 3 score Hoofdstuk 5 Samengestelde interest 2p 2 3p 3 3p 4 2p 5 a p b 2p c 2p Cijfer = Hoofdstuk 6 Renten 2p 2 3p 3 3p 4 2p 5 2p 6 3p 7 a 3p b 2p Cijfer = Hoofdstuk 7 Marketing a p b 3p c 3p 2 a p b 2p c 2p score 5 score 20 Cijfer = score Management & Organisatie

21 Hoofdstuk 8 Productbeleid a p b p c 2p 2 a 2p b 2p c 2p d 2p e p f 3p g p h p Cijfer = Hoofdstuk 9 Prijs- en distributiebeleid a p b p c 2p 2 a 2p b p c p d 2p e p f p Cijfer = score 8 score Hoofdstuk 20 Communicatiebeleid a p b 2p c 2p d p e p 2 a 2p b p c p d 2p e 3p f 2p Cijfer = Hoofdstuk 2 Voorraadwaardering a p b p c p 2 a 2p 2 2p 3 3p b p 2 p 3 p Cijfer = score 8 score Docentenhandleiding 6 Voorstel normering proefwerktrainingen deel Hoofdstuk 22 Kosten van duurzame productiemiddelen a 2p b 2p 2 a 2p b 2p 3 a 2p b 2p c 2p d 2p Cijfer = score 6 9+ In Balans 2

22 Docentenhandleiding 6 Voorstel normering proefwerktrainingen deel Hoofdstuk 23 Brutowinstopslagmethode a 5p b 3p c p d 4p 2 2p 3 p Cijfer = Hoofdstuk 24 Nettowinstopslagmethode a 2p b p c p d 3p e p f 2p g p h p i p j p Cijfer = score 6 score Hoofdstuk 25 Break-evenanalyse 2p 2 a p b p c 2p d 2p e 2p 3 a 2p b 2p c 2p d 2p e p f 3p g 3p Cijfer = score Management & Organisatie

23 7 Voorstel normering proefwerktrainingen deel 2 Docentenhandleiding Hoofdstuk 26 Kosten en resultaten in de industriële onderneming a 2p b 3p 2 a 3p b 2p c 2p 3 4p Cijfer = Hoofdstuk 27 Voorcalculatie bij ondernemingen met homogene massaproductie a p b 2p c p d p e p f p 2 a p b 2p c 2p d p e p f 3p g 3p Cijfer = score 6 score Hoofdstuk 28 Nacalculatie bij ondernemingen met homogene massaproductie a 2p b 2p c p d p e 2p 2 4p 3 2p f 2p g 2p Cijfer = Hoofdstuk 29 Ondernemingen met heterogene productie a 3p b 2p c 3p d 2p 2 4p 3 a 2p b p c 2p d p score 8 Cijfer = score Voorstel normering proefwerktrainingen deel 2 in Balans 23

24 Docentenhandleiding 7 Voorstel normering proefwerktrainingen deel 2 Hoofdstuk 30 Interne verslaggeving a 2p b 2p c 2p d 2p e p f p g 2p h p i p j p k p l p 2 a 3p b 3p c 5p d 2p Cijfer = Hoofdstuk 3 Ondernemingsplan a b c d e f 3p 3p 2p 9p 6p 7p Cijfer = Hoofdstuk 32 Niet-commerciële organisaties a 5p b 2p 2 a 2p b 5p Cijfer = score 30 score 30 score Hoofdstuk 33 Brutowinstopslagmethode en break-evenanalyse in spreadsheets 7p 2 5p Cijfer = Hoofstuk 34 Nettowinstopslagmethode in spreadsheets a 2p b 4p 2 a 2p b 2p c 3p d 2p Cijfer = score 2 score Hoofdstuk 35 Informatievoorziening in organisaties 2p 2 p 3 a p b 2p c p d 2p e 3p f 3p 4 p 5 2p 6 3p 7 2p Cijfer = score Management & Organisatie

25 Hoofdstuk 36 Toepassingen van spreadsheets bij homogene productie a b c 3p 5p 2p Cijfer = Hoofdstuk 37 Toepassingen van spreadsheets bij heterogene productie Cijfer = Hoofdstuk 38 Inleiding externe verslaggeving p 2 2p 3 a 3p b p c p 4 5p 5 a p b p Cijfer = Hoofdstuk 39 Regels voor de activa 3p 2 a p b p c p d p 3 3p 4 2p 5 3p 6 a 2p b p Cijfer = score 0 score 0 score 5 score Hoofdstuk 40 Regels voor de passiva 3p 2 a 2p b 2p 3 a p b 2p c p d 6p Cijfer = Hoofdstuk 4 Regels voor de winst-en-verliesrekening a bruto-omzetresultaat netto-omzetresultaat financieringsresultaat nettowinst b vaste activa debiteuren Rabobank kas creditkant balans Cijfer = score 7 score 5 p 2p p p 2p p 2p p 4p Hoofdstuk 42 Liquiditeitskengetallen en cashflow a 2p 2 2p 3 2p b 2p c 2p 2 a p b p c 2p d p e 2p Cijfer = score Docentenhandleiding 7 Voorstel normering proefwerktrainingen deel 2 in Balans 25

26 Docentenhandleiding 7 Voorstel normering proefwerktrainingen deel 2 Hoofdstuk 43 Overige kengetallen a 4p 2 2p 3 2p b 2p c 3p d 3p e 2p f p g 2p h 3p i 3p Cijfer = score Hoofdstuk 44 Investeringsselectie a 2p b p c 2p d 5p e p f 2p g 2p h p 2 4p Cijfer = score Management & Organisatie

27 8 Uitwerkingen proefwerktrainingen deel Hoofdstuk 6 Hoofdstuk a Commerciële organisaties: Gamma, Philips, Langweg en Co. Niet-commerciële organisaties: Gertrudiscollege, Dutch Ragdoll Club, plaatselijk dierenasiel, tennisvereniging De Bal. b Rechtsvormen: Twixie natuurlijk persoon Gertrudiscollege stichting Dutch Ragdoll Club vereniging Gamma bv of nv Philips nv Dierenasiel stichting Langeweg en Co. vof De Bal vereniging 8 Uitwerkingen proefwerktrainingen deel c Deze uitspraak is onjuist. In een niet-commerciële organisatie kunnen vrijwilligers werken zonder enige betaling, maar ook kunnen vrijwilligers of medewerkers een bepaalde (onkosten)vergoeding krijgen. Daarnaast kan een vereniging of stichting personeel in dienst hebben dat gewoon wordt betaald. d Bepalen doelstellingen, plannen, organiseren, geven van leiding en controleren. e Dat hangt ervan af of de eigenaar van de eenmanszaak personeel in dienst heeft. Als er geen personeel is, hoeft er geen leiding te worden gegeven en als er wel personeel in dienst is, moet hij wel leiding geven. f De grondstofkosten volgens de norm zijn 6. 0,25 =.500. g De feedbackinformatie is de vergelijking met de norm; volgens de norm mochten de grondstofkosten.500 zijn. De werkelijke grondstofkosten zijn.700. De grondstofkosten zijn dus 200 hoger dan de norm. In Balans 27

28 Docentenhandleiding 8 Uitwerkingen proefwerktrainingen deel h Dave koopt niet zelf in. Weliswaar zijn de grondstofkosten hoger maar misschien heeft de inkoper wel een slechte kwaliteit ingekocht zodat er meer materiaal nodig was of misschien zijn er duurdere grondstoffen gekocht. i j De chef kan eerst bij de inkoper informeren of er sprake was van een prijswijziging of kwaliteitswijziging. De chef kan besluiten tot acties om de grondstofkosten te verlagen, bijvoorbeeld door te kijken of er een goedkopere leverancier te vinden is. De chef kan ook besluiten om de norm bij te stellen. Dan kan hij wel beter wachten tot gegevens over meer perioden bekend zijn. Een maand is wel kort om zo n besluit te nemen. Een informatiesysteem is het geheel van personen, hulpmiddelen en activiteiten dat gericht is op het verzamelen, verwerken en verstrekken van gegevens om te kunnen voorzien in de informatiebehoeften van personen binnen en buiten de organisatie. 28 Management & Organisatie

29 Hoofdstuk 2 a t % = 67,3% t b t % = 26,8% t 924. c t t % = 0,7% 2 t a 2005: t = 45 t : t = 60 t b 2002: afzet: t 2 = 00. stuks : 00. = 20. stuks : 00. = 25. stuks 00 Docentenhandleiding 8 Uitwerkingen proefwerktrainingen deel t c 2005: = 4, t : = 5, d Verwachte prijs: 2 = 5, Verwachte afzet: 00. = 30. stuks 00 Verwachte omzet: 5, = In Balans 29

30 Docentenhandleiding 8 Uitwerkingen proefwerktrainingen deel 3 a CHF 00 = 63,42 CHF X = Zij ontvangt: CHF 00 = CHF 2.365,8 63, 42 b = CHF, =.500,57679 = CHF 2.365,9 30 Management & Organisatie

31 Hoofdstuk 3 a Balansmutaties Voorraden 300. Eigen vermogen Debiteuren Kas Mutaties op de winst-en-verliesrekening Inkoopwaarde van de omzet 300. Omzet Balansmutaties Voorraden Crediteuren Kas Balansmutaties Debiteuren 260. Bank Kas Balansmutaties Bank 230. Crediteuren 250. Kas 20. Docentenhandleiding 8 Uitwerkingen proefwerktrainingen deel 5 Balansmutaties Bank % Hypothecaire lening 20. Eigen vermogen Mutaties op de winst-en-verliesrekening Interestkosten Balansmutaties Kas 40. Eigen vermogen Balansmutaties Vaste activa 0. Eigen vermogen 0. in Balans 3