EIGEN-ZINNIG. het verhaal van een tocht door het OPZ van Geel. Peter Aertsen

Transcriptie

1 EIGEN-ZINNIG het verhaal van een tocht door het OPZ van Geel Peter Aertsen 2010

2 EIGEN-ZINNIG het verhaal van een tocht door het OPZ van Geel Peter Aertsen

3 Peter Aertsen ( 1963) studeerde klinische psychologie en is sinds 1988 als drugpreventiewerker verbonden aan het CGG De Pont in Mechelen. Eindredactie: Veerle Uytterhaegen en Bernard Bruggeman Vormgeving: Bernard Bruggeman met de steun van 2

4 Voorwoord Peter vroeg me het voorwoord te schrijven bij het verhaal van zijn tocht door het OPZ van Geel. Ik antwoordde ja, natuurlijk. Peter heeft blijkbaar een niet geringe impact. Tientallen mensen van het OPZ heeft hij een week lang voor zijn kar gespannen, hij heeft de Geelse zwembadadministratie op zijn kop gezet, hij is een week bij iemand ingetrokken, hij heeft mensen gemobiliseerd om voorwoord en nawoord te schrijven, teksten te typen en te corrigeren, hij heeft een copydienst en een beschutte werkplaats geactiveerd, hij heeft mensen doen koken, doen afwassen, een huis doen versieren, doen speechen, naar Laakdal doen rijden De hamvraag: hoe slaagt Peter daarin, steeds opnieuw? Het is een mysterie. Sommigen van ons zijn denkers, anderen voelers en nog andere doeners, maar Peter? Peter is alles samen, en dan nog in het kwadraat. Hij heeft een onlesbare dorst naar het begrijpen van zichtbare en onzichtbare structuren en mechanismen. Peter voelt sociaal. Hij hongert naar beleving en ervaring. Hij zoekt de mens achter het verhaal en in zichzelf. Hij heeft meer dan aandacht voor het kwetsbare en steekt zijn bewondering voor mensen met dezelfde insteek niet onder stoelen of banken. Peter bruist van energie. Hij loopt letterlijk en figuurlijk zonder ophouden. Na elke meet ligt weer een andere. Hoe kan iemand op tegen deze massale maar eerlijke en tere volheid? Ik heb dit werkje gelezen en vind er Peter helemaal in terug. Het leest dan ook als een trein. Er rest me niets dan je aan te sporen dit ook te doen. Bernard Bruggeman 3

5 Begin september kreeg ik de unieke gelegenheid om het OPZ van Geel een werkweek lang van binnenuit te bekijken. Ik heb lang nagedacht over hoe ik mijn ervaringen het best kon neerschrijven. Het louter beschrijven van de werking van de diverse geledingen van het OPZ zou niet zo zinnig zijn: deze informatie is immers na te lezen in brochures en jaarverslagen en op de website. Uiteindelijk is het een heel persoonlijk relaas geworden van alles wat ik die week mocht meemaken. Het gaat dus over méér dan het OPZ alleen en dan vooral nog over hoe ik, vanuit mijn eigen subjectieve blik, het OPZ heb ervaren. Het is met andere woorden veel meer een subjectief getuigenrelaas dan een objectieve omschrijving. Alle eventuele fouten en onnauwkeurigheden zijn dan ook volledig voor mijn rekening. Ik heb ervoor gekozen om mijn verhaal chronologisch te vertellen; dat is meteen ook de enige structuur die ik heb aangebracht. Vanzelfsprekend heb ik ook niet alles beschreven wat ik gezien, gehoord en gevoeld heb: het filteren van een complexe ervaring is al even subjectief als het beschrijven ervan. Hoe dan ook hoop ik dat u bij het lezen van dit verhaal hetzelfde intense gevoel mag ervaren dat mij te beurt viel toen ik het beleefde... Peter Aertsen Aalst, Café des Arcades zondag 14 november

6 WAT VOORAF GING... Donderdag 11 februari 2010 organiseert het Overlegplatform Geestelijke Gezondheidszorg Provincie Antwerpen een studiemoment met als titel hulpverlenen in een gemarineerde samenleving. Een heleboel mensen die werken in de verslavingssector volgen, net als ik, deze dag. Op de receptie nadien circuleren bladen met daarop een aantal andere activiteiten die OGGPA aanbiedt. Mijn oog valt onmiddellijk op de rubriek meeloopstages. Het is daarbij de bedoeling dat hulpverleners bij een andere organisatie één of meerdere dagen gaan meedraaien en zo die werking van binnenuit beter leren kennen. Ook al ben ik zelf preventiewerker, ik zie direct brood in de formule: het zou namelijk een ideale gelegenheid kunnen zijn om, wat ik toch regelmatig probeer, mijn blikveld te verruimen. Het lijkt me bovendien zeer aantrekkelijk om een vreemde organisatie onbevangen te leren kennen door deze ter plekke te ervaren. In de bijgevoegde lijst met mogelijke instellingen springt er voor mij het OPZ van Geel uit: dit Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum is erg bekend binnen de geestelijke gezondheidszorg, vooral omwille van de lange en unieke traditie op het vlak van gezinsverpleging. Ik hoor ook regelmatig zeggen dat ze een heel eigen beleid voeren en enorm gesteld zijn op hun onafhankelijkheid. Enfin, ik heb al veel gehoord over Geel, maar weet er eigenlijk toch relatief weinig over. En dat geldt niet enkel voor het OPZ, ook de stad zelf ken ik nauwelijks tenzij dan van mijn vroegere jaarlijkse bezoeken aan het grote Reggae-festival. Als het dus gaat om het verruimen van de horizon, het beleven van nieuwe ervaringen, dan zit ik zeker goed in het OPZ van Geel. Ik toets mijn idee meteen ter plekke bij Bea De Potter, de zorgcoördinator problematisch druggebruik binnen de regio Turnhout en ze reageert positief. Ook als preventiewerker is zo'n meeloopstage zeker bespreekbaar; alles hangt natuurlijk af van de bereidheid van het OPZ zelf om tegemoet te komen aan mijn vraag. Daarom raadt Bea mij aan om contact op te nemen met Hans Verbiest, de algemeen directeur van het OPZ Geel. 's Avonds thuis broed ik verder op mijn idee en besluit er geen gras over te laten groeien: als je gewoon blijft wachten, worden dromen nooit waar... Ik bedenk dat het niet evident is om, als de meeloopstage meerdere dagen duurt, elke dag vanuit mijn woonplaats Aalst op en af te rijden naar Geel. Maar daarvoor heb ik direct een oplossing. Mijn oud-collega en goede vriend Eric Nysmans, 15 jaar lang compagnon de route als drugpreventiewerker in de regio Turnhout, woont in Laakdal en dat is amper 10 kilometer van Geel. Enfin, eigenlijk bestaat Laakdal niet op zich: het is de enige fusiegemeente in Vlaanderen (samen met Heuvelland) die niet de naam van één der deelgemeenten draagt. Laakdal bestaat uit Vorst, Veerle en Eindhout, en Eric woont in Vorst. 5

7 Ik ben al vaak bij hem thuis geweest en weet dat hij over een logeerkamer beschikt. Bovendien woont hij in een oude boerderij die hij stap voor stap aan het restaureren is. Er heerst altijd een heel aangename en authentieke sfeer en ook al ligt zijn woning in het centrum van Vorst, omdat ze een eindje van de weg afligt, is de stilte er 's avonds voelbaar. Ik bel hem de dag na de OGGPA-studiedag en hij gaat onmiddellijk akkoord; wanneer en hoelang precies is niet belangrijk: ik ben welkom. Hij vindt mijn idee om het OPZ te gaan ervaren schitterend maar ook wel een beetje eigenaardig: typisch Peter volgens hem. Ik verneem van Eric ook dat hij, vanuit zijn huidige functie als leidend ambtenaar van Welzijnszorg Kempen, ondertussen ook lid is van de Raad van Bestuur van het OPZ. Enkele dagen later bel ik dan op goed geluk naar het OPZ en vraag naar Hans Verbiest. In tegenstelling tot wat ik verwachtte, is het niet zo moeilijk om de directeur zelf aan de lijn te krijgen. Hij verrast me bovendien aangenaam door zijn reactie: ook al hebben ze tot op heden nog geen enkele meeloop-stagiair ontvangen en moeten ze dus zelf nog uitzoeken hoe ze dat best organiseren, toch krijg ik meteen een principieel akkoord. We spreken af dat ik mijn gegevens naar hem mail en dat hij enkele medewerkers in het OPZ zal aanspreken. Het begint dus concreet te worden, maar ik heb er nog niet over gesproken met mijn eigen directeur. Dat doe ik enkele dagen later. Ik prijs me gelukkig dat Bob Cools mij al lang kent en me als medewerker fundamenteel vertrouwt. Hij is bovendien direct enthousiast over het idee en geeft me voorlopig carte blanche om alles concreet in te vullen, als ik maar niet vergeet de groeten te doen aan zijn collega en goede vriend Hans Verbiest... Ik vind het echt knap dat Bob niet eerst allerlei eisen stelt of me vraagt te bewijzen of dat initiatief wel echt nodig en relevant is voor mijn werk. Dat is het natuurlijk niet of toch zeker niet rechtstreeks: het gaat hier meer over mijn persoonlijke groei. Daarom is het aangenaam werken met iemand die begrijpt dat vrijheid en vertrouwen belangrijk zijn om je werk goed te kunnen blijven doen! Vanzelfsprekend heeft de directeur van een groot psychiatrisch zorgcentrum nog wat anders te doen dan de vraag van een wildvreemde kandidaat-stagiair te onderzoeken, dus duurt het even vooraleer ik terug nieuws krijg uit Geel. Maar Hans Verbiest houdt wel woord: in de loop van april bevestigt hij zijn engagement en meldt me iemand te zullen aanstellen als contactpersoon die zich dan verder bezig zal houden met de concrete uitwerking van mijn stage. We komen ook overeen dat ik meteen kies voor een volledige week van vijf werkdagen. Als ik een grondig en een totaal overzicht wil, zal ik die tijd meer dan nodig hebben. Qua planning lijkt voor alle partijen de periode onmiddellijk na de grote vakantie het meest haalbaar. De knoop wordt doorgehakt en ik blokkeer in mijn agenda de week van maandag 6 tot vrijdag 10 september Enkele weken later ontvang ik een mail van een zekere Walter Krikilion. 6

8 Hij is stafmedewerker patiëntenzorg binnen het OPZ en heeft door zijn lange staat van dienst heel wat contacten in zowat alle afdelingen van die organisatie. Hij is bereid als tussenpersoon op te treden en mijn meeloopstage concreet te organiseren, maar wil toch graag eerst nog wat meer informatie. Ik begrijp dat mijn vraag niet zo evident en alledaags is, dus bel ik hem om één en ander te verduidelijken. Tijdens dat gesprek nodigt hij me uit om vooraf eens langs te komen in het OPZ zodat we al eens kunnen kennis maken en over een voorlopig programma kunnen praten. Maar dat wil ik nu juist liever niet: als ik in september arriveer, wil ik precies alles voor het eerst zien en ervaren, onbevangen en zonder te veel voorkennis. Dat is ook de reden waarom ik de (overigens mooi verzorgde!) website van OPZ Geel slechts één keer vluchtig heb overlopen. Daarom stel ik Walter Krikilion voor een korte nota te maken met mijn desiderata en wat achtergrondinformatie. Deze nota kan hij dan ook gebruiken om mijn vraag voor zijn collega's te verduidelijken. Dit lijkt Walter een goed idee. Ik zet me nog dezelfde dag aan het schrijven en 's anderendaags mail ik hem een document. De voornaamste punten daarvan zijn dat ik graag een traject wil lopen langsheen zoveel mogelijk deelwerkingen van het OPZ om zo een totaalbeeld van de instelling te krijgen (vanzelfsprekend ten koste van meer diepgang indien ik voor slechts enkele aspecten had gekozen), dat dit voor mij kan via gesprekken met personeelsleden en patiënten, het bijwonen van teamvergaderingen, het volgen van activiteiten of het bezoeken van afdelingen (afhankelijk van wat voor hen haalbaar is), en dat ik (omwille van mijn eigen professionele achtergrond) in de mate van het mogelijke ook iets meer wil vernemen over hun visie op en werking rond het thema verslaving. Ik weet dat het OPZ geen aparte gespecialiseerde afdeling voor verslaafden heeft, maar aangezien de comorbiditeit terzake voor de meeste psychiatrische ziektebeelden erg hoog is, zullen ze er hoe dan ook wel mee geconfronteerd worden. Ten slotte bied ik het OPZ als kleine wederdienst ook één of meerdere lezingen aan over mijn discipline drugpreventie. Walter gaat nadien met mijn nota aan de slag. Ik begrijp dat zoiets nogal wat tijd vraagt: als iemand heel de organisatie wil zien, moet je hoe dan ook nog steeds een (haalbare) selectie maken én een heleboel mensen mobiliseren om een deel van dat programma op zich te nemen. Toch ontvang ik begin juni al een voorlopig voorstel. Het OPZ Geel telt vier grote divisies: rehabilitatie, jongeren, volwassenen en ouderen. Van maandag tot donderdag kan ik elke dag één divisie leren kennen. Op vrijdag is er dan nog tijd om een aantal algemene stafdiensten te bezoeken. Op maandagmiddag kan ik een voordracht verzorgen voor de psychologische dienst, die ook open zal staan voor andere geïnteresseerde personeelsleden. Walter vraagt of ik me daarin kan vinden. Ik reageer enthousiast en hij laat me weten dat hij tegen eind augustus een definitief programma zal doorsturen. Voor mij klinkt dat allemaal veelbelovend. Ik ben blij dat ik voor deze ervaring gegaan ben en voel dat er echt mogelijkheden in zitten. Wanneer enkele weken later alles op het werk rustiger wordt door het begin van de grote vakantie, verheug ik mij al intens op de start van het nieuwe werkjaar... Maar eerst: vakantie! 7

9 In de marge van mijn meeloopstage is er op dat moment in mijn dagelijkse leven nog een ander spoor actueel. Sinds een klein jaar ben ik intensiever gaan sporten om mij voor te bereiden op een triatlon! Het gaat weliswaar slechts om een kwarttriatlon, maar ook dat is een serieuze uitdaging omdat ik op mijn 47ste voor het eerst zo'n prestatie hoop te volbrengen. Ik heb me ruim op tijd ingeschreven voor de SP&O- triatlon van Mechelen die plaatsvindt op 19 september. Aangezien de week daarvoor vooral bedoeld is om te rusten en krachten te sparen, betekent dit dat de week van de stage in Geel mijn laatste en dus ook intensieve trainingsweek zal zijn. Mijn koersfiets en bijhorende uitrusting meesleuren naar Laakdal zie ik niet zitten; ik zal het weekend ervoor en erna nog wel voldoende kunnen fietsen. Lopen zal natuurlijk geen probleem zijn in het groen rondom Laakdal, maar zwemmen? Ik wil in elk geval voldoende zwemtraining die week en check daarom de website van het zwembad in Geel. Daar merk ik tot mijn vreugde dat het zwembad elke ochtend tussen 6.30 en 8.30 uur open is voor de baantjestrekkers. Dat zit dus mee, maar er is een probleempje: op dat moment is de kassa gesloten en daarom moet je vooraf een ticket aanschaffen. Dat is niet evident vanuit Aalst, en omdat ik ter plekke niet voor verrassingen wil staan, bel ik half augustus al met de sportdienst van Geel. Daar wordt de telefoon opgenomen door een zekere Liesbeth Leysen die me heel vriendelijk te woord staat. En ja, zo'n vraag van iemand die een week naar Geel komt en elke ochtend wil zwemmen, krijgen ze daar ook niet elke dag. Ze weet niet onmiddellijk antwoord en belooft me daarom de zaak verder uit te zoeken en me te mailen. Drie dagen later krijg ik al een uitgebreid mailtje van haar, maar de zaak is nog lang niet rond. Ondertussen is blijkbaar zowat de hele sportdienst bij mijn vraag betrokken, tot en met de installateur van het elektronisch kassasysteem. Ik snap niet waarom dit zo moeilijk loopt; blijkbaar zijn er verschillende formules mogelijk, maar geen enkele waar mijn geval in past. Liesbeth belooft me om begin september terug contact op te nemen wanneer de zwembadbeheerder terug is uit vakantie. Het geeft me wel een fijn gevoel dat men mijn vraag zo ter harte neemt. Walter Krikilion is een man van zijn woord want in de laatste week van augustus ontvang ik inderdaad zijn uitgebreid en definitief programma. Dit oogt echt indrukwekkend. Het is niet alleen heel verzorgd en mooi gelayout, ook de inhoud mag er zijn: elke dag is bijna van uur tot uur opgevuld met zeer diverse ingrediënten. Indien het mij te doen was om een extra weekje vakantie, dan kwam ik nu al bedrogen uit... Ik zal ook een heleboel mensen kunnen ontmoeten, en omdat ik zelf ook psycholoog ben, heeft Walter vooral onder hen contactpersonen gezocht binnen de verschillende divisies. Ze menen het daar dus in het OPZ en willen zich er niet snel vanaf maken met een vaag schema. Knap werk en ik voel me er ook zeer welkom door: ik wil er dan ook echt voor gaan en hun aanbod en inspanningen naar waarde schatten. Mijn voordracht staat natuurlijk ook op het programma vermeld, en omdat het in feite het enige is dat ik rechtstreeks voor hen kan terugdoen, begin ik tijdig aan de voorbereiding. Ik wil er iets degelijks van maken en zeker niet zomaar wat standaardverhaaltjes afdreunen. 8

10 De opdracht is echter niet evident: ook al heb ik de voorbije twintig jaar al talloze spreekbeurten gegeven over drugs, preventie en verslaving, nu gaat het om een publiek dat ik totaal niet ken en bovendien niet komt uit het preventiewerk maar uit de hulpverlening. Het is dan ook moeilijk in te schatten wie er precies zal zijn, wat ze al weten en wat het best aansluit bij hun interesse. Door al het giswerk duurt de voorbereiding van mijn spreekbeurt veel langer dan gewoonlijk. Ik mail het hele programma direct ter informatie naar mijn directeur en die reageert ook enthousiast! De week voor ik vertrek, stuurt Bob Cools zijn maandelijkse nieuwsbrief van september naar alle medewerkers van CGG De Pont. Het doet me plezier te merken dat hij mijn meeloopstage daarin kort situeert en andere collega's aanmoedigt om ook zulke initiatieven te nemen. Mijn directeur staat er volledig achter en de mensen in het OPZ zijn er klaar voor: ik besef dat het nu ook aan mij is om er iets van te maken. Het weekend voor de stage heb ik nog steeds geen nieuws vanuit het Geelse zwembad. In de mail die ik kreeg, had Liesbeth ook een gsm-nummer vermeld. Ik probeer dat en krijg haar aan de lijn. Ze is echter niet aan het werk maar dat is geen punt: heel vriendelijk legt ze me uit wat ze allemaal al geprobeerd heeft. Het probleem komt erop neer dat men enkel dagkaarten, tienbeurtenkaarten of een jaarabonnement verkoopt. Een dagkaart is voor mij het meest gepast, maar omdat het systeem werkt via een elektronische toegang en er 's morgens geen kassadienst is, moet je dan ook elke dag opnieuw een kaart aanschaffen voor de dag nadien. Ik zal dus elke avond opnieuw moeten langs gaan in het zwembad om zo'n kaart te kopen. Dat is natuurlijk geen ramp, maar Liesbeth wil het voor mij zo comfortabel mogelijk maken en denkt misschien toch nog een oplossing te vinden. Op haar vraag geef ik haar mijn gsm-nummer zodat ze me eventueel iets kan laten weten... De service van de Geelse sportdienst begint nu al legendarisch te worden... 9

11 ZONDAG 5 SEPTEMBER Met Eric heb ik afgesproken dat ik zondagavond bij hem thuis zal aankomen, zodat ik alvast rustig kan acclimatiseren. In de voormiddag maak ik mijn bagage klaar: inpakken voor één week betekent niet zoveel, maar nu moet ook al mijn sportgerief mee. Daarenboven let ik vanzelfsprekend de laatste week voor de wedstrijd extra op mijn voeding en bovendien wil ik Eric met zijn drukke agenda niet extra belasten om voor mij eten te voorzien. Het resultaat is dat ik ook een volle frigobox proviand mee verhuis! Omdat ik onderweg nog een halte voorzie, vertrek ik al kort na de middag. Ik neem afscheid van mijn vrouw en zoon en bedenk plots hoe weinig wij er samen bij hebben stilgestaan dat ik een hele week weg zou zijn. Twee jaar geleden ben ik in het kader van een werkverblijf vier maanden naar Denemarken getrokken en dat was natuurlijk wel wat anders: daar hebben we vooraf serieus over gepraat. Maar ook toen liep alles vanzelf, zowel mijn afwezigheid als mijn reïntegratie in ons gezin nadien. Nu gaat het maar over een week, en Geel is Kopenhagen niet... Toch voel ik me heel dankbaar dat Christine en Tom mij zonder veel poeha deze kans van harte gunnen. Van bij mij thuis in Aalst rijd ik naar Loenhout. Mijn geboortedorp ligt een kleine 100 kilometer ver, niet evident dus om regelmatig eens binnen te springen bij mijn ouders. Met een kleine omweg kan dat nu wel. Ik prijs mezelf gelukkig dat mijn vader en moeder op hun gezegende leeftijd van 92 en 89 jaar nog steeds samen thuis kunnen wonen in een behoorlijke gezondheid. Het geheim van een lang leven bestaat er volgens mijn vader in om gewoon te blijven ademen; mijn moeder daarentegen is ervan overtuigd dat een blijvende gezondheid slechts het resultaat kan zijn van een volgehouden discipline. Rond drie uur in de namiddag kom ik bij hen aan. Het is fijn om bij te praten en ik vertel honderduit over de week die mij te wachten staat. Ze genieten zichtbaar van het feit dat ik mijn werk zo graag doe, maar snappen niet helemaal waarom hun zoon weer met zo'n gek idee op de proppen komt. Soms zie ik hen glimlachend het hoofd schudden en denken dat werken in hun tijd toch iets heel anders voorstelde... Maar ze zijn blij, blij omdat ik gelukkig ben, en datzelfde gevoel kan ik me tegenover mijn eigen zoon heel goed voorstellen. Enkele uren later vertrek ik terug, ditmaal richting Laakdal. Ik wil ook niet te vroeg bij Eric arriveren, dus besluit ik nog even te stoppen in Westerlo. Daar is niet zoveel te beleven op een zondagavond en na een korte wandeling nestel ik me aan een tafeltje in café Pallieter. Ik neem de tijd om mijn spreekbeurt, die ik al morgenmiddag zal moeten brengen, nog eens grondig door te nemen. Het begint al donker te worden wanneer ik doorrijd, maar Laakdal is niet ver meer. 10

12 Tegen negen uur draai ik de oprijlaan naar Erics huis in. Zijn onthaal is hartelijk en ik voel me als het ware thuiskomen. Dit wordt echt een fijne ervaring! Als alles uitgeladen is en ik min of meer geïnstalleerd ben in de logeerkamer, gaan we zitten in de living. De sfeer is zeer aangenaam en vooral enorm rustgevend: bijna alle wanden worden benomen door enorme boekenkasten (Eric bezit een bibliotheek die volgens mij een fortuin waard is), hier en daar branden kaarsen, een prachtig verlichte wereldbol zorgt voor sfeerlicht en op de achtergrond speelt mooie (voor mij doorgaans onbekende) muziek. Erics cd-kast bevat weinig traditionele muziek, dus als je hem een cd laat opzetten, kun je kennis maken met prachtige Gregoriaanse gezangen of onbekende Oosterse klanken. We hebben elkaar al een tijdje niet gezien en dus praten we bij onder het genot van een trappist, gekozen uit zijn rijkgevulde kelder (ook sporters mogen zich elke dag wel iets gunnen,... vind ik toch). Voor mij is babbelen met Eric ook altijd genieten: hij is als het ware een onuitputtelijk vat van kennis en poneert bovendien zijn inzichten op een onverwachte en eigenzinnige manier. Tijdens de paar uren dat we samen praten, passeren de revue: de oorsprong van het Sint-Bernardusbier uit Watou, de diepere betekenis van jiu-jitsu, de positie van de artsen in onze maatschappij, de keuze tussen barmhartigheid en rechtvaardigheid bij ontwikkelingshulp, de onvermijdelijkheid van de ontrouw in partnerrelaties en de metabletica (dat blijkt de leer van de veranderingen te zijn) van het jaar Ik wil het niet te laat maken om morgen voldoende uitgerust aan mijn stage te kunnen beginnen, maar het wordt toch nog bijna middernacht vooraleer ik ga slapen. 11

13 MAANDAG 6 SEPTEMBER Ik word om 9 uur verwacht in het OPZ, dus echt vroeg opstaan is niet nodig. Toch neem ik het zekere voor het onzekere en ben ik al voor 8 uur de baan op. Op een kwartiertje ben ik echter al in Geel: wat een luxe, als je gewend bent om dagelijks een 50-tal kilometer naar je werk te pendelen. Ik besluit om al eens rond te rijden door Geel en stop aan het station om een kop koffie te drinken in café 't Anker. Daar lees ik wat in een plaatselijke krant, het Nieuwsblad van Geel, dat momenteel - ik kan het haast niet geloven - toe is aan zijn 157ste jaargang! Ruim op tijd draai ik het domein van het OPZ op. Walter Krikilion heeft me vooraf nog g d hoe ik precies op de juiste parking terecht kom en dat lukt zonder problemen. Ik moet me aanmelden bij het onthaal van de divisie volwassenen, waar hij zijn bureau heeft. Even later ontmoet ik hem. Het is altijd eigenaardig wanneer je iemand, waar je al een tijdje telefonisch of mailsgewijs contact mee hebt, voor het eerst in het echt ziet. In gedachten maak je dan al onbewust een voorstelling van iemand, terwijl het reële beeld vaak toch nog heel anders is. Hoe dan ook, Walter ontvangt mij hartelijk en is zeer vriendelijk. De komende week zal ik me nog herhaaldelijk realiseren dat ik me geen betere gids kon dromen! Voor mijn eerste dag staat de divisie rehabilitatie op het programma. Dat is als het ware de kern van het OPZ omdat het opgebouwd is rond de gezinsverpleging, al jarenlang het uithangbord van de organisatie. Walter wandelt met mij mee naar de plaats waar ik moet zijn. Dat is geen overbodige luxe want het domein is enorm groot en als je de weg niet kent, zou je perfect een tijdje verloren kunnen lopen. Geometrisch heeft het geheel ongeveer de vorm van een driehoek en Walter vertelt me dat het 20 minuten stappen is om van het ene einde naar het andere te gaan! Her en der zie je dan ook gele fietsen aan de afdelingen staan die door de medewerkers gebruikt worden om zich sneller te kunnen verplaatsen. Onderweg valt mij ook op dat je de geschiedenis van het OPZ zou kunnen reconstrueren aan de hand van de verschillende bouwstijlen van de paviljoenen. Doorheen de jaren zijn er steeds nieuwe gebouwen bijgekomen die op dat moment modern oogden. Ik merk ook op dat een aantal daarvan prachtig gerestaureerd zijn. Ook het gehele domein is aangenaam om door te wandelen; zoals vele psychiatrische klinieken bestaat het uit aparte paviljoenen temidden van veel groen en mooi verzorgde parkjes. Walter brengt me naar het bureau van Wilfried Bogaerts, die als psycholoog verbonden is aan de divisie rehabilitatie en me doorheen deze dag zal loodsen. Hij is die dag net uit vakantie teruggekeerd en krijgt dus onmiddellijk Peter Aertsen voorgeschoteld. 12

14 Wilfried is een rustige man die mij het eerste uur alles vertelt wat ik wil weten over rehabilitatie en vooral dan de gezinsverpleging, de oorsprong van het huidige psychiatrische ziekenhuis. En die oorsprong gaat zelfs terug tot in de middeleeuwen! Wilfried vertelt me dat wat op dit moment moderne theorieën zijn binnen de psychiatrie, al die tijd reeds in Geel werd toegepast, zonder dat men dit zo benoemde. Het gaat dan om het leren aanvaarden van de psychiatrische problematiek, het niet per se willen genezen, de focus op de positieve aspecten leggen in plaats van op de gebreken en het behandelen van patiënten in de maatschappij in plaats van ze af te zonderen. Wilfried schetst verder dat vandaag de dag 300 à 350 patiënten bij een gezin verpleegd worden. Dat aantal varieert naargelang de vraag en het aanbod. Meestal gaat het om één patiënt per gezin, soms ook twee en uitzonderlijk drie. De gezinnen wonen allemaal in Geel of in de onmiddellijke omgeving. Het systeem van gezinsverpleging werkt mede omdat er een buffer -ziekenhuis achter staat, de zogenaamde afdeling intramurale zorg die 30 bedden telt. Dat maakt dat er op elk moment voor de patiënt een time-out mogelijk is voor korte of voor lange tijd. Dat kan zowel wanneer bijvoorbeeld het pleeggezin op vakantie gaat en de patiënt niet mee kan, of wanneer de patiënt zo slecht functioneert dat hij tijdelijk niet langer in het gezin kan verblijven. Op zich lijkt meer dan 300 pleeggezinnen in één stad (met inwoners) mij enorm veel, maar Wilfried vertelt me dat net voor de tweede wereldoorlog, op het hoogtepunt, 3800 patiënten opgenomen waren in een gezin, terwijl er op dat moment slechts mensen in Geel woonden! De recrutering van de gezinnen gebeurt heel spontaan, vaak via mond aan mond reclame. Binnen veel families is het een traditie geworden: men wordt zelf pleeggezin omdat men vroeger in het eigen gezin ook altijd een patiënt had, of men stapt in het systeem wanneer de eigen kinderen het huis uit zijn. De verloning die de gezinnen voor de pleegzorg ontvangen, is een teer punt. Concreet varieert het bedrag tussen 18 en 22 euro per dag, afhankelijk van de leeftijd van de patiënt, de accommodatie in de woning en de extra hulp die de patiënt eventueel nodig heeft. Wilfried vindt dit veel te laag en zijn argumentatie kan ik volledig volgen. Het gastgezin moet voor dit bedrag complete hotelzorg aanbieden (logement, eten, drinken, was, strijk, nutsvoorzieningen) en in bijvoorbeeld een rusthuis is zoiets veel duurder. Daarenboven biedt het gezin ook sociaal contact en begeleiding en moet men soms ook onstuurbaar gedrag tolereren. Wil dit systeem op lange termijn leefbaar blijven, dan zal ook de vergoeding van de pleeggezinnen moeten stijgen, aldus Wilfried. Hij vindt het ook eigenaardig, en ik met hem, dat de overheid niet meer investeert in deze vorm van pleegzorg: men berekende dat de dagprijs daarvoor nauwelijks een vierde bedraagt van die van een opname in een hospitaal! Er zijn dan ook een aantal landen in Europa, waarin men de afgelopen decennia met dergelijke projecten aan de slag is gegaan, maar al bij al blijven het toch randverschijnselen. 13

15 Naast Geel bestaat het systeem in België enkel nog in Lierneux, nabij Luik, en dit ook al sinds de 19de eeuw. Een ander heikel punt, vertelt Wilfried mij, is de visie die achter het systeem zit. In wezen is die erg simpel, en ze heeft meer dan bewezen dat ze werkt: men ontkent de abnormaliteit van de patiënt niet, maar door deze in de normaliteit van een gezin te plaatsen, zorgt men ervoor dat zelfs zwaar zieke mensen een kwalitatief leven kunnen leiden in een natuurlijke omgeving. Het systeem is dus zeker helend, maar botst soms met andere visies die opgang maakten binnen de geestelijke gezondheidszorg. Tegenwoordig kan men niet meer tevreden zijn met een levenslange verpleging binnen een gezin. Een zelfstandig bestaan wordt dan het streefdoel. Daarnaast, zegt Wilfried, was het systeem in het verleden misschien té paternalistisch: het gaf wel de nodige structuur en bescherming aan de patiënt, maar vloekt enigszins met de nieuwe kijk op patiëntenrechten, waarbij het onderhandelingsmodel meer op de voorgrond treedt. Dit alles maakt dat men vandaag meer dan ooit het bestaande systeem kritisch bekijkt. Wilfried stelt dat het een grote uitdaging is om de kwaliteiten uit het verleden te bewaren in deze tijden van verandering... Ondertussen ben ik nauwelijks een uur in gesprek met Wilfried. Ik vind alles razend interessant en heb nog tientallen vragen te stellen. Daar zal hopelijk in de loop van deze week nog ruimte voor zijn, want ondertussen dringt de tijd: het programma voorziet deze voormiddag nog een bezoek aan het wijkhuis, het kunsthuis en het observatiehuis! We stappen naar Wilfrieds auto en rijden naar het centrum van Geel om daar, in de buurt van het station, één van de wijkhuizen van het OPZ te bezoeken. Onderweg legt Wilfried me uit hoe één en ander georganiseerd is. Rond de gezinnen die pleegzorg bieden, heeft men een ondersteunend netwerk gebouwd. De wijkcentra spelen daarbij een centrale rol. Concreet is Geel opgedeeld in twaalf zones en de pleeggezinnen hebben per zone een vaste wijkverpleegkundige. Deze zorgt voor de contacten tussen gezin en OPZ en gaat daarom regelmatig op huisbezoek. Voor het pleeggezin is deze persoon dus het vaste aanspreekpunt. Per vier zones is er daarnaast een wijkcentrum: één daarvan ligt op de campus van het OPZ, één in het centrum van Geel en één in het gehucht Larum. Zo beschikt elk wijkcentrum dus over een team van vier verpleegkundigen, aangevuld met enkele therapeuten en paramedici. De centrale rol van elk wijkhuis is dat het fungeert als dagactiviteitencentrum. Ongeveer 60 % van de patiënten die in een gezin verblijven, komen overdag naar hier om ter plekke en onder begeleiding zo zinvol mogelijk actief te zijn. In het wijkcentrum aan het station worden we verwelkomd door de teamcoördinator, Bea Van Gorp. Het centrum is ondergebracht in een mooi, vrij nieuw gebouw. Ook de ligging, temidden van de stad, spreekt me aan: het is opnieuw een voorbeeld van psychiatrische zorg, letterlijk in de maatschappij. 14

16 Bea geeft me uitleg over de dagelijkse werking. Ze spreekt daar heel gedreven over en het valt me op dat ook zij erg bezig is met het langetermijnbeleid, met de vraag naar de plaats van de gezinsverpleging in de toekomst. Ze zegt dat er zaken moeten veranderen, maar tegelijk wil ze de traditie respecteren, en die oefening is niet evident. Bea stelt dat men met de wijkcentra ook hoopte de contacten met de gezinnen te versterken, als aanvulling op de huisbezoeken door de wijkverpleegkundige, maar ook dat is een groeiproces: de gezinnen komen voorlopig nog minder dan verwacht hiernaartoe. Dit wijkcentrum heeft bovendien nog twee extra functies, legt Bea uit: er is hier, naast de dagactiviteiten, ook nog een café en een hygiënisch centrum. Het café, met alles aan zeer democratische prijzen, staat in principe open voor iedereen, maar wordt in de praktijk vooral bezocht door de patiënten. Ik vind het, alhoewel dus niet evident, toch knap dat men er opnieuw voor kiest om fundamenteel open te staan voor iedereen, voor de hele samenleving. Het hygiënisch centrum is de opvolger van de vroegere badhuizen. In het verleden bewaakte men de hygiëne van de patiënten doordat deze op gezette tijdstippen naar het badhuis kwamen om daar verzorgd te worden. Vandaag zou dat in feite even goed in het pleeggezin zelf kunnen, maar vele patiënten en gezinnen kiezen toch nog voor het hygiënisch centrum. Zo werden die baddagen een gewoonte en voor de patiënt zijn ze een extra contactpunt buiten het gezin. Bea zegt lachend dat dit hen toelaat om hier voluit te roddelen, te ventileren over hun ergernissen met betrekking tot hun pleeggezin. Het verdunnen van de problemen noemde Wilfried dat al eerder, en dat omschrijft volgens mij perfect het werkzame principe! Het hygiënisch centrum dient trouwens niet enkel om te baden, men volgt er ook het gewicht en de bloeddruk van de patiënten op, men geeft er inspuitingen en er is zelfs een kapsalon. Bea leidt me door het wijkcentrum. Ik vind alles vooral zeer verzorgd, modern en gezellig ingericht, zeker niet klinisch kil. Overal in de gangen hangen werkjes die door de patiënten gemaakt zijn. In het dagcentrum heerst een rustige sfeer. De patiënten werken op hun eigen wijze aan verschillende taken. In de ruimte voor houtbewerking timmert een patiënt al jaren vogelkastjes, het ene na het andere, duidelijk geen industrieel seriewerk, maar ambachtelijkheid ten top. Knap dat dit zo ongedwongen kan... Na de rondleiding nemen we afscheid van Bea en rijdt Wilfried met mij terug naar de campus van het OPZ. Aan de rand daarvan staan een aantal prachtige herenhuizen. Die werden vroeger als woning ter beschikking gesteld van artsen en directieleden. Het was een deel van hun verloning, maar tegelijk waren ze daardoor natuurlijk ook snel beschikbaar. Deze huizen zijn momenteel niet meer bewoond en worden dus voor andere doeleinden gebruikt. Eén ervan fungeert nu als kunsthuis. Ik word er ontvangen door begeleider Greet Moons. Ze vertelt me dat het kunsthuis een tiental jaren geleden ontstaan is onder impuls van Jan Hoet! Zijn vader was vroeger psychiater in Geel en Jan woonde als kind een aantal jaren in het huis dat nu dus het kunsthuis geworden is. 15

17 In 2001 organiseerde Jan Hoet namelijk in het OPZ het project Yellow Art, met een tentoonstelling van kunstwerken gemaakt door kunstenaars en patiënten. Nadien volgden nog een aantal losse projecten, vertelt Greet, en in 2004 startte het kunsthuis officieel. Het doel was om de patiënten met kunst te laten bezig zijn, zodat ze hun ziekte vergeten en nieuwe talenten kunnen aanboren. Het gaat hier dus uitdrukkelijk niet om een therapie of om een alternatieve vorm van dagactiviteiten, stelt Greet. Dat verwondert me, want spontaan ging ik daarvan uit: je hoort wel meer over kunst als therapie. Maar Greet benadrukt dat het ultieme doel juist is dat mensen niet meer samenvallen met hun ziekte, maar ook kunstenaar worden... Daarom is de begeleiding in het kunsthuis ook louter faciliterend en heel anders dan op de afdelingen van het ziekenhuis. Bovendien genieten de patiënten een zeer hoge mate van vrijheid. In tegenstelling tot de vaste structuren op de meeste afdelingen komen ze hiernaartoe als ze zin hebben, ze blijven zolang ze willen en doen ook wat ze zelf willen. Dat kan dan gaan over tekenen, schilderen, keramiek, lezen, poëzie,... Greet stelt dus hier het zelf doen door de patiënt centraal, daar waar op de afdelingen veel voor hen wordt gedaan. Concreet zijn er vier halve dagen per week vrije ateliers die ook openstaan voor patiënten van buiten het OPZ. Na een intake (louter op basis van artistiek talent) kan men instappen. Per atelier telt men tussen de 8 en 18 deelnemers. Greet zegt me dat ik juist gokte dat psychotici en mensen met een bipolaire stoornis het meest artistiek blijken te zijn. We gaan samen rond in het kunsthuis. De meeste kamers zijn ingericht als atelier of opslagruimte. En er is al heel wat kunst vervaardigd: ik ben absoluut geen kenner, maar er zitten heel wat werken tussen die ik prachtig vind! Het kunsthuis wil geen eiland zijn, maar opnieuw zoveel mogelijk deelnemen aan het gewone maatschappelijke leven. Daarom werkt men samen met het cultureel centrum van Geel, met kunstacademies die soms lesgevers ter beschikking stellen, en doet men mee aan allerhande tentoonstellingen, vaak ook buiten het OPZ. Daarnaast worden de kunstwerken ook regelmatig gebruikt om de OPZ-gebouwen te verfraaien. Greet stelt nogmaals dat de kunst op die manier de ziekte overstijgt... Ik denk dat ik stilaan het eenvoudige, maar uiterst werkzame (en daarom misschien juist geniale) principe begin door te hebben: de abnormaliteit van de patiënt wordt niet genegeerd, maar door de patiënt in een normaal kader (gezin, kunst,...) te plaatsen, wordt het leven leefbaar en dat werkt helend! Amaai, ik loop amper een halve dag rond in het OPZ en heb al zoveel gezien. Op elke afspraak probeer ik zoveel mogelijk te noteren om zo mijn indrukken gaaf te houden en ze eventueel nadien te kunnen reconstrueren. Ik besef dat de vloed aan indrukken massaal gaat worden als de week zo doorloopt, maar is dat niet net wat ik wilde: alles zien, meemaken, beleven? Wanneer we met Greet onze rondgang door het kunsthuis beëindigd hebben, krijgt Wilfried een telefoontje van Walter met de vraag waar we blijven voor het eten... 16

18 Het is al twaalf uur en om half één moet ik mijn voordracht geven, dus als we nog iets willen eten, schiet het observatiehuis erbij in. We nemen afscheid van Greet en onderweg naar de refter van de dienst rehabilitatie legt Wilfried me in grote lijnen het opzet van het observatiehuis uit. Patiënten die kandidaat zijn om in een pleeggezin te worden opgenomen, verblijven eerst enkele weken in het observatiehuis. Dat wil zeggen dat ze nog steeds overnachten op hun afdeling, maar de ganse dag in het observatiehuis blijven, samen met enkele begeleiders die zo het dagelijkse leven met hen samen doorbrengen. De bedoeling is om op die manier een gedetailleerd beeld te krijgen van wat de patiënt in kwestie precies wel en niet kan. Zo kan de keuze van een geschikt gastgezin beter gebeuren en komt het gezin zelf minder voor verrassingen te staan. Opnieuw razend interessant, lijkt me, en ik hoop om er in de loop van de week, op een leeg moment, eens te kunnen binnenspringen. In de refter treffen we Walter. Hij heeft voor mij een broodje meegebracht uit de centrale keuken. Dit zal de komende dagen een vast ritueel worden: elke middag komt Walter met mij eten in de divisie waar ik op dat moment vertoef. Van service gesproken...! Elke divisie heeft namelijk een eigen eetruimte, waar de meeste personeelsleden gebruik van maken, maar het systeem is open : iedereen kan in principe gaan eten waar hij of zij wil. Walter zegt me dat deze week voor hem dus een mooie gelegenheid is om eens elders te eten en zo ook andere mensen te ontmoeten... We eten snel ons broodje en gaan dan samen naar zaal Cézanne in een pas en mooi gerestaureerd gebouw van de divisie rehabilitatie. Daar zal zo dadelijk mijn voordracht plaatsvinden. Wanneer de mensen al toekomen, krijg ik een sms. Die blijkt afkomstig van Liesbeth Leysen, mijn ondertussen vertrouwd contactpunt op de Geelse sportdienst, en bevat goed nieuws. Vanaf morgenochtend zal één van de redders speciaal voor mij de kassa opendoen wanneer ik gedaan heb met zwemmen. Op die manier hoef ik alleen deze avond langs te gaan om een ticket voor morgen te kopen. Mijn uiteenzetting start met een kleine tien minuten vertraging. Er zijn wel 27, voor mij onbekende, mensen opgedaagd, en dat vind ik veel voor een thema in de marge en tijdens de middagpauze. Ik bouw mijn betoog op rond het concept verslaving, dat ik als fenomeen en als probleem belicht. Ik heb het gevoel dat de aanwezigen meegaan in mijn uitleg, maar weet het niet zeker. Daarenboven spreek ik ook iets langer dan afgesproken waardoor er nauwelijks tijd rest voor de vraagstelling en onderlinge discussie. Gelukkig bevestigen Walter en Wilfried me nadien dat het geheel goed zat en zeker gewaardeerd werd. 17

19 Na mijn voordracht vertrek ik onmiddellijk met Wilfried per auto naar de volgende afspraak: tot mijn vreugde heeft Wilfried een gastgezin bereid gevonden om me bij hen thuis te woord te staan. Dat zal me weer een andere inkijk geven in dit systeem. Gelukkig moeten we niet al te ver rijden. Ingrid en Hugo ontvangen ons hartelijk en we gaan meteen aan de keukentafel zitten met een lekkere kop koffie. Ingrid is duidelijk de woordvoerder, Hugo fungeert vooral als klankbord. Het zijn toffe mensen die mij ongedwongen en zonder veel omhaal uitleggen hoe zij de gezinsverpleging ervaren. Helena (gefingeerde naam) is 52 jaar en woont nu al drie jaar bij hen. Zij hebben bijna tien maanden na hun aanvraag moeten wachten op een geschikte matching, omdat ze graag een vrouw wilden die niet rookte. Het is hun eerste ervaring met gezinsverpleging, want van huis uit kende geen van beiden het systeem. Maar zijzelf en ook hun drie thuiswonende kinderen zagen het volledig zitten. Toch waren de eerste maanden erg moeilijk: de patiënt is er altijd en werd soms ervaren als een indringer. Daar moesten ze doorheen en nu, zo stelt Ingrid, hoort Helena er gewoon bij. In principe kan ze dus voor onbepaalde duur bij hen blijven wonen. Dat is meteen, naar mijn gevoel, het knappe aan het systeem: de patiënt moèt nooit weg, maar kàn tegelijk altijd weg. Wanneer Ingrid en Hugo een verre vakantie plannen, gaat Helena niet mee. Zonder problemen kan zij dan voor die periode terecht op de afdeling intramurale zorg. En indien er problemen zouden komen, waardoor de patiënt of het gezin het samenleven niet meer mogelijk achten, dan kan de relatie op èlk moment ogenblikkelijk worden stopgezet met een opname in het OPZ. Wanneer beide partijen het nadien opnieuw zien zitten, kan de verpleging in principe terug opgenomen worden. Tijdelijke time-outs komen wel eens voor, vertelt Wilfried me, en soms wordt een patiënt in een ander gezin geplaatst. Het gebeurt echter zelden dat een gezin helemaal stopt met verpleging omwille van een misrekening of zwaar negatieve ervaringen. De pleeggezinnen gaan dus een zwaar engagement aan tegenover het OPZ, maar kunnen daar ook op elk moment weer uitstappen. Volgens mij is dat meteen ook de essentie van een echt vrijwillig engagement! Ingrid vertelt me ook hoe ze begeleid worden in hun taak als pleeggezin: regelmatig komt de wijkverpleegster langs en met al hun vragen kunnen ze bij haar of rechtstreeks bij het OPZ terecht. Ik informeer of er geen extra opleiding wordt voorzien, of er geen overleg of uitwisseling is met andere pleeggezinnen, maar Ingrid haalt de schouders op. Wilfried legt me uit dat men de pleeggezinnen vooral niet wil professionaliseren : men ondersteunt hen, maar ze moeten geen specialisten worden, ze moeten in de eerste plaats vooral gewoon en normaal doen, want daarin schuilt juist de kracht van het systeem! Dat vind ik opnieuw een geweldig statement. We babbelen nog een tijd verder daar rond de keukentafel, en wanneer ik het gevoel heb uitgevraagd te zijn, nemen we afscheid. Ik ben echt blij ook deze kant van het systeem gezien te hebben. 18

20 We zitten nauwelijks in de auto of ik bedenk al dat ik iets vergat te vragen: hoe worden de kandidaat pleeggezinnen eigenlijk gescreend? Je kunt toch niet zomaar iedereen toelaten...! Wilfried, de rust zelve, legt me geduldig uit dat die screening echt niet zo zwaar uitgebouwd is. Er is het verplichte onderzoek via de procureur (naar strafbare feiten uit het verleden) en men checkt natuurlijk ook de infrastructuur van de woning en het feit of alle gezinsleden wel degelijk akkoord gaan. Maar dat is het zowat. Men staat eigenlijk vooral stil bij de concrete verwachtingen van het pleeggezin. Sommigen hopen stiekem op een goedkope hulp in het huishouden of zo, maar dat is niet altijd realistisch. Ingrid zei me daarstraks ook al dat je best niets speciaals verwacht, maar dat je wel veel dank en liefde van de patiënt terugkrijgt! In gedachten herkauw ik wat Wilfried me zei en ik sta er hoe langer hoe meer achter. Het doet me denken aan systemen zoals bijvoorbeeld het adopteren van een kind. Ik heb het daar altijd een beetje moeilijk mee gehad. Als je hoort welke loodzware en langdurige procedures kandidaat adoptieouders moeten ondergaan alvorens ze een kind kunnen adopteren... Natuurlijk is dat allemaal in het belang van het kind, maar dat is ook het punt niet. Ik heb het moeilijk met het ongelooflijke verschil tussen hen en de mensen die op een natuurlijke wijze kinderen op de wereld kunnen zetten. Aan deze laatsten wordt niets, maar dan ook niets gevraagd. Terecht? Ik durf ook niet zomaar te pleiten voor examens voor al wie een kind op de wereld wil zetten noch voor adoptie op eenvoudig verzoek. Maar dat immense verschil... Tja, ik vind het systeem dat het OPZ hanteert bij de selectie en opvolging van hun pleeggezinnen zowel klantvriendelijk als toch voldoende controlerend... Evenwichtig, ja, en dat is zeker niet slecht als het gaat om het verzorgen van labiele mensen... Op een kwartiertje zijn we terug op de campus van het OPZ. We stappen terug naar Wilfrieds bureau, waar hij weer een nieuwe afspraak voor mij geregeld heeft. Ik heb er een gesprek met Albert (gefingeerde naam), een 40-jarige patiënt uit de gezinsverpleging die nu, omwille van moeilijkheden met het pleeggezin, tijdelijk terug verblijft op de afdeling intramurale zorg. Hij vertoeft ondertussen drie jaar in het OPZ, maar kan over veel instellingen meepraten: voordien verbleef hij onder andere ook al bij de Broeders Alexianen in Tienen en Sint-Camillus te Bierbeek. Alles bij elkaar heeft hij er een psychiatrische carrière van meer dan tien jaar opzitten. Het is fijn om met hem te babbelen. Albert vertelt heel open over zijn ervaringen en Wilfried laat me (ik denk bewust) een tijdje met hem alleen. Albert hoopt vurig en snel een nieuw gastgezin te vinden want dat is voor hem het ideale. Wat hem daar dan zo in aanspreekt, vraag ik hem. Het gevoel van niet in de psychiatrie te zitten, is het rake antwoord. Het meest interessante vind ik hoe Albert het OPZ van Geel vergelijkt met alle andere instellingen die hij kent: hier, zo zegt hij, ligt de nadruk op het doen in plaats van op het praten. Altijd maar praten over je problemen is lastig en pijnlijk, aldus Albert. Praten doen ze in Geel ook, maar je bent er vooral bezig en dat is fijner, dan vergeet je soms je problemen... 19

21 Wilfried zal me later ook nog duidelijk maken dat voor vele patiënten de klassieke (verbale) psychotherapie te hoog gegrepen is, laat staan aangewezen. Het is ondertussen bijna vier uur in de namiddag wanneer Albert teruggaat naar zijn stek op de afdeling. Wilfried wandelt met mij naar mijn laatste afspraak voor die dag: het psychiatrisch verzorgingstehuis (PVT) Salto. Aan de voordeur worden we opgewacht door Els Gullentops, de coördinator. Ik neem afscheid van Wilfried, hopende dat ik hem op zijn eerste werkdag na de vakantie niet te veel heb opgejaagd met mijn gevraag... PVT Salto is een onderdeel van de divisie rehabilitatie en heeft niets te maken met een eindpunt noch met alleen maar bejaarden, benadrukt Els. Daarom kozen ze ook voor de naam Salto : er moet beweging, dynamiek uit blijken. Het specifieke bij een PVT is dat men niet meer spreekt over patiënten, maar wel over bewoners. Dat is dus te vergelijken met een rusthuis, alleen gaat het hier dus niet specifiek om ouderen. Men probeert wel om zo goed mogelijk aan te sluiten bij het gewone leven, vandaar ook hun plaats in de divisie rehabilitatie. Daarom doen de bewoners op vlak van koken, poetsen, wassen,... zoveel mogelijk zelf, in plaats van passief een beroep te doen op de diensten van het OPZ. Els vertelt verder dat de bewonersgroep heel divers is, met leeftijden die variëren tussen 25 en 75 jaar en een mix van problematieken. In totaal zijn er 60 bewoners die opgedeeld zijn in vier leefgroepen. Gemeenschappelijk is dat iedereen zijn of haar behandeling heeft doorlopen (het zijn dus geen patiënten meer) en niet zelfstandig kan wonen, noch terecht kan in één of andere vorm van beschut wonen, noch opgevangen kan worden bij de familie. Ze verblijven daarom vaak langere tijd binnen het PVT en moeten dus wel over genoeg zelfredzaamheid beschikken en voldoende gestabiliseerd zijn om te kunnen (en te willen) functioneren in een groep. We maken samen een rondgang door het gebouw en babbelen hier en daar wat met de bewoners. De infrastructuur is eigenlijk het moeilijkste punt, zo stelt Els. Het gebouw waarin het PVT is ondergebracht, is eigenlijk niet goed aangepast aan de noden. Els wil niet klagen, maar is wel bekommerd, en terecht vind ik. Vooral de kamers van de bewoners zijn dermate klein dat je er niet echt comfortabel kunt leven. Slechts weinigen beschikken bovendien over een éénpersoonskamer. De gemeenschappelijke ruimtes vind ik wel gezellig ingericht en in vele gangen hangen werken uit het kunsthuis. Els leeft echter op hoop: het OPZ is in permanente evolutie en men voorziet op termijn om het PVT onder te brengen in enkele villa's aan de rand van de campus waarin vroeger artsen en directieleden van het OPZ woonden. Eens die huizen op hun maat heringericht zijn, zullen de bewoners zich daar veel meer thuis kunnen voelen... 20

22 Nog een heikel punt dat Els aanstipt is de kostprijs die ongeveer 750 à 1000 euro per maand bedraagt. De meeste bewoners behoren niet tot de rijkeren in onze samenleving en daardoor is het vaak een zware dobber. Voor iemand die overkomt uit een psychiatrisch ziekenhuis verdubbelt of verdrievoudigt de prijs. Vooral voor de rokers (blijkbaar bijna iedereen in de psychiatrie, een gekend fenomeen), blijft er dan weinig geld over om nog iets leuks te doen. Els zegt dat sommigen nog net over 0,70 euro zakgeld per dag beschikken... daarom organiseren ze al hun activiteiten zo creatief en low budget mogelijk... Doorheen heel de uitleg van Els weerklinkt ook de visie die ik vandaag al op elke plaats opgevangen heb: we doen alles zo gewoon en normaal mogelijk. Ik vraag me af of dat een soort geheim recept is van het OPZ Geel, zo simpel en eenvoudig dat je er in feite niet mee kunt uitpakken, maar tegelijk wel helend en werkend voor de mensen waar het toch allemaal om te doen is... Het is al na vijf uur wanneer ik met Els naar buiten wandel. Ze loopt met me mee tot aan de hoofdingang van de divisie jongeren, zodat ik weet waar ik morgenochtend moet zijn. Daarna stap ik alleen door naar de parking om mijn auto op te halen. Het is een lange dag geweest, vermoeiend, maar meer nog: boeiend. In de auto zet ik mijn gsm weer aan: twee berichten en vier gemiste oproepen. Verdomd, het werk blijft me natuurlijk achtervolgen. Twee jaar geleden in Denemarken droogde de stroom na een dikke week op, maar daar moet ik nu natuurlijk niet op rekenen. Jammer, want eigenlijk wil ik me deze week bezig houden met alleen maar het OPZ. Eén focus en de rest weg: een mooi idee, maar niet echt realistisch. Dat zal trouwens nog herhaaldelijk blijken wanneer ik mijn mailbox open... Van het OPZ rijd ik naar het zwembad van Geel. Ik koop er mijn kaart voor morgen en zet me even in de cafetaria. Het zwembad is wel een knap complex: groot, mooi en verzorgd. Ik blader wat in mijn nota's: tijdens de gesprekken die ik vandaag had, pende ik al twaalf bladzijden vol. Ik vraag me af wat ik daar later mee ga doen: het is altijd leuk om één of andere publicatie te realiseren, maar het gaat me dan wel een serieuze inspanning vergen om al dat materiaal te verwerken. In het zwembadcomplex is ook de Geelse sportdienst ondergebracht, zo merk ik. Tiens, die Liesbeth Leysen werkt hier dus. Dan kan ik eigenlijk net zo goed langslopen om haar te bedanken voor alle moeite; ik ben ook wel benieuwd om het gezicht achter de stem en de sms jes eens te zien. Ik loop de trap op maar heb pech: ze is juist naar huis vertrokken. Stom van mij om eerst koffie te gaan drinken. Ik doe haar dan maar een vriendelijk sms je. Als ik terug naar mijn auto wandel, bedenk ik dat het toch een beetje raar is: zij schrijft Dag Peter en ik Hoi Liesbeth, we wisselen al een tijdje boodschappen uit maar kennen elkaar niet, of wel...? Een bekende onbekende, of zoiets...? Gek, maar wel leuk. 21