Cultureel erfgoed Boxmeer

Transcriptie

1 Cultureel erfgoed Boxmeer Stand van zaken Boxmeer, 3 december 2013 R-MRM.

2 Inhoudsopgave 1. Inleiding Doel van dit rapport Opgravingen Sterckwijck Voorbeelden Landschappen in de tijd Voorbeeld vondsten Impressies hoe men leefde Keuze voor periode Relatie Archeologie en cultureel erfgoed Wat gaan we doen Uitingen Steenstraat Procedures...15

3 1. Inleiding Het is al weer jaren geleden dat de gemeente Boxmeer het initiatief heeft genomen om het bedrijventerrein en de Healthcampus Sterckwijck te ontwikkelen. Inmiddels staat er al enige tijd het Maasziekenhuis van Pantein en recentelijk het hoofdkantoor van de Rabobank regio Land van Cuijk en Maasduinen. Voor deze realisatie is er veel gebeurd onder andere op het gebied van archeologie, wat we tegenwoordig cultureel erfgoed noemen. 1.1 Doel van dit rapport Het doel van dit rapport is om globaal inzicht te geven in de opgravingen. Daarnaast aangeven wat voor uitingen er worden gerealiseerd om het thema Middeleeuwen tot uiting te laten komen, vanuit de extra subsidie beschikking van de provincie Noord- Brabant. Als laatste wordt er separaat het verruimde beleid omtrent erfgoed/archeologie aangeboden aan het college voor vaststellen door de gemeenteraad.

4 2. Opgravingen Sterckwijck Er zijn in Nederland opgravingen geweest die oudere periodes van de aanwezigheid van mensen hebben vastgelegd. Zo ook in de gemeente Boxmeer. In de Helderse bossen ligt een grafheuvel van circa jaar oud. Wat Sterckwijck interessant maakt zijn de volgende feiten: Vier- en- een-half millennium bewoning in Sterckwijck, Boxmeer! De archeologische opgraving van Sterckwijck was tijdens de start van het veldwerk in 2007 de grootste opgraving van Nederland: 40 hectare. Het veldwerk heeft, met tussenpozen, vijf jaren geduurd, de uitwerking en rapportage zal nog eens twee jaren in beslag nemen. De oudste bewoningssporen van Sterckwijck kuilen - dateren uit het Laat- Neolithicum (Jonge Steentijd), van 2850 tot 2500 voor Christus. Het oudste aardewerk is ook uit het Neolithicum. De oudste structuren dateren uit de Midden-Bronstijd (1800 tot 1100 voor Christus). Dit zijn zeven erven waarvan de boerderijen waarschijnlijk gedurende meerdere eeuwen zijn gebruikt en herbouwd. De bewoning van Sterckwijck in de IJzertijd (800 tot 19 voor Christus) concentreerde zich op een centrale, langgerekte strook van ca. 800 meter lang en 50 meter breed van noord naar zuid. In totaal zijn op deze strook 46 huizen uit de IJzertijd aangetroffen en meer dan 400 bijgebouwen. Uit de Vroege Middeleeuwen (450 tot 1050 na Christus) zijn 19 hoofdgebouwen en 65 bijgebouwen aangetroffen, uit de Late Middeleeuwen (1050 tot 1500 na Christus) werden 44 hoofdgebouwen en 76 bijgebouwen gevonden. Al met al is er sprake van een nagenoeg continue bewoning die bijna 4500 jaar bestrijkt vier en een half millennium. In totaal zijn tijdens het veldwerk 468 crematiegraven, 28 grafstructuren en 13 inhumatiegraven (begravingen) geïdentificeerd. Deze graven stammen uit de periode tussen de Midden-Bronstijd en Laat-Romeinse Tijd. De graven laten hiermee bijna 2000 jaar aan veranderende grafrituelen zien. In totaal zijn scherven aardewerk uit alle perioden gevonden in kuilen en waterputten. Het gaat vooral om potten en schalen. Ook zijn bijzondere objecten gevonden, zoals een soort dop met stekels die als speelgoed gediend zou kunnen hebben. In totaal zijn fragmenten keramisch bouwmateriaal, huttenleem en keramische objecten bekeken door de archeologen. Tijdens de opgraving zijn fragmenten metaal verzameld, met een totaalgewicht van 125,73 kg. Dit zijn mantelspelden, beslagstukken, werktuigen zoals messen, paardentuig en munten.

5 In totaal zijn stuks natuursteen met een gezamenlijk gewicht van ruim 709 kg geïnventariseerd. Het natuursteen is gebruikt voor maalstenen, slijpgereedschap en bouwmateriaal. 2.1 Voorbeelden Landschappen in de tijd

6 2.2 Voorbeeld vondsten Glazen kraaltje Luxe terra sigillata aardewerk met stempel Speelgoed, mogelijk uit de laatste Bronstijd. 2.3 Impressies hoe men leefde Impressie Steentijd (Paleo-, Meso- en Neolithicum)

7 Impressie Brons- en IJzertijd Impressie Romeinse Tijd Impressie Middeleeuwen 3. Keuze voor periode Uit bovenstaande blijkt dat de gemeente Boxmeer een keuze kan maken uit circa jaar geschiedenis. Om willekeurig te kiezen voor een periode of dat er geen periode keuze wordt gemaakt, zorgt ervoor dat het archeologisch spectrum te breed wordt of te algemeen. Daarnaast wil de gemeente Boxmeer zich onderscheiden in haar cultureel erfgoed ten opzichte van andere gemeenten. De periode Romeinen is hier een goed voorbeeld van. De gemeente Nijmegen en Cuijk hebben hier sprekende voorbeelden van deze periode. De gemeente Boxmeer heeft een grafveld uit onder andere de Romeinse tijd. De periode middeleeuwen (zowel de vroege en de late middeleeuwen) is voor de gemeente Boxmeer interessant. Enkele voorbeelden die voor zich spreken uit deze periode zijn het Kasteel Boxmeer, Carmelieten klooster, Elzendael kooster, De Vaart, zilversmeden en klokkenmakers. Vanuit de kloosters is in de middeleeuwen de zorg ontstaan en beiden zijn in de gemeente tot op de dag van vandaag verankert in het

8 Boxmeerse DNA, met recentelijk het nieuwe Maasziekenhuis in Sterckwijck en de benaming Healthcampus. 3.1 Relatie Archeologie en cultureel erfgoed Bij de Europese aanbesteding van de archeologische opgravingen heeft ADC de opdracht gekregen om dit uit te voeren op basis van een programma van eisen. Dit programma is goedgekeurd door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Hierboven heeft u een impressie gezien wat er gevonden is in de verschillende perioden. Het bureau (ADC) heeft de verplichting om naast een archeologisch rapport te maken ook archeologische maatschappelijke uitingen te realiseren. Vanuit de gemeente Boxmeer hebben we aangegeven dat de verhouding in geld voor het maken van een rapport en de maatschappelijke uiting wel erg scheef is. Voorgesteld is om meer geld uit te geven voor maatschappelijke uiting en minder geld voor het schrijven van een rapport. De verdeling was als volgt: Kosten wetenschappelijk rapport ,= Kosten maatschappelijk uiting ,= Het college heeft op 6 november 2012 (R-MRM/2012/2291) ingestemd met een vermindering van de opdracht van het wetenschappelijk gedeelte ten gunste van de maatschappelijke uiting. Concreet betekent dit dat het bedrag van maatschappelijke uiting is verdubbeld tot ,= euro. Met dit gegeven heeft het college besloten om de focus te leggen op de middeleeuwen en subsidiemogelijkheden te onderzoeken. Dit heeft er toe geleid dat de gemeente Boxmeer in samenwerking met de gemeente Cuijk, subsidie heeft gekregen. De provincie stelde voorwaarden waaronder, het gebied dient een cultuurhistorisch landschap te zijn en er dient een bovenliggen visie voor dit gebied aanwezig te zijn. De provincie Noord Brabant en gemeente Boxmeer hebben in 2005 een gezamenlijke visie vastgesteld voor het gebied van de Noordelijke Maasvallei die door de andere gemeenten in het gebied, waaronder Cuijk, is onderschreven. De visie houdt in dat alle betrokken partijen zich inzetten om de duizenden jaren oude geschiedenis van het gebied beter zichtbaar en beleefbaar te maken om de ruimtelijke kwaliteit, economische vitaliteit en sociale cohesie in het gebied te bevorderen. De visie heeft als titel Ruimte voor herinnering in de noordelijke Maasvallei en schetst een aantal hoofdlijnen voor de ontwikkeling van het gebied. Een van de hoofdlijnen is om in ruimtelijke plannen meer rekening te houden met de bijzondere cultuurhistorie, een ander om de veelal verborgen cultuurhistorische kwaliteiten beter te ontsluiten voor de eigen bewoners en bezoekers. Resultaat van deze hoofdlijnen moet een toename zijn van de kwaliteit van de woon- en leefomgeving en het leef- en vestigingsklimaat, en een aantrekkelijker toeristisch product dat meer bezoekers trekt. De gemeente Boxmeer heeft als gevolg van de aanvraag het maximale subsidiebedrag gekregen, zijnde ,= euro. De opzet is als volgt: Dekking Omzetting budget archeologie ,= Eigen bijdrage Gemeente Boxmeer ,= Bijdrage Pantein ,= Subsidie provincie ,= Totaal ,=

9 3.2 Wat gaan we doen Zoals gezegd heeft de gemeente Boxmeer vanuit de verplichting van de RCE intern financiën aangepast, zonder in conflict te komen met het programma van eisen, waarop de RCE controleert. De subsidietoekenning gaat niet uitsluitend over Sterckwijck maar ook over de periode middeleeuwen in het centrum van Boxmeer (Steenstraat) met het thema zilversmeden. Voor Sterckwijck maken we vanuit archeologie(programma van eisen RCE) en de periode van jaar bewoning inzichtelijk. Er wordt een wandelroute gemaakt vanuit het ziekenhuis, naar de grafheuvel, over de lage startwijk is er sprake van een voet/fietsbrug in middeleeuwse stijl. Daarnaast wordt een prehistorische boerderij zichtbaar gemaakt. De kloostertuin welke op de gronden van Pantein is gesitueerd en welke buiten het project valt, wordt niet gerealiseerd door Pantein. Wel wordt er in het ziekenhuis een historybox met de geschiedenis van Boxmeer uitgebeeld. Langs de wandelroute treft men pollers aan waar replica s van de opgravingen te zien door deze uit de grond te trekken. Enkele impressies voor Sterckwijck van bovengenoemde elementen.

10

11

12

13 Voorbeeld Historybox in het Maasziekenhuis. Voor de HistoryBox kun je hier kijken. Deze is nog niet volledig operationeel. 3.3 Uitingen Steenstraat Voor het centrum van Boxmeer en met name de Steenstraat willen het verhaal van de Zilversmeden laten zien. Daarnaast foto impressies van Steenstraat Ook een 3d reconstructie van de Steenstraat circa 26 panden, inclusief de kerk en klooster.

14 Daarnaast rondom het Wilhelminaplein lessenaars om de bezoekers informatie te geven over deze periode. Als laatste, we weten waar de zilversmeden hebben gewoond. Binnenkort wordt er gestart met de reconstructie van de Steenstraat. Hier worden onder andere stoepjes van natuursteen gerealiseerd. In deze stoepjes op de locatie van de zilversmeden kunnen ook de beeldmerken van de zilversmeden in gegraveerd worden, zie hieronder. Voorbeeld lessenaar.

15 4. Procedures Als gevolg van dit rapport en de ontwikkelingen zullen verschillende procedures doorlopen moeten worden. Reeds besloten is: College besluit 6 november 2012 (R-MRM/2012/2291) 1. College stemt in met een vermindering in de hoogte van de opdracht van het wetenschappelijk gedeelte ten gunste van de maatschappelijke uiting 2. College stemt in met de aanvraag voor subsidie bij de provincie voor de maatschappelijke uitingen, waarbij Pantein en het Libertypark bijdragen leveren in de cofinanciering. 3. College geeft de Missinglink opdracht om de maatschappelijke uitingen deskundig te begeleiden. 4. Focus van de maatschappelijke uitingen ligt in de periode middeleeuwen. Subsidie beschikking van de provincie Noord-Brabant is binnen. Aangezien dit bedrag hoger is dan ,= euro betekent dit op grond van de gemeentewet, de gemeenteraad goedkeuring dient te geven in haar vergadering. Welke besluiten dienen op grond van de subsidiebeschikking nog genomen te worden: College- en raadsbesluit om krediet te voteren, van reeds bestaande kredieten en de subsidie. De gemeente Boxmeer en de gemeente Cuijk willen op 12 november 2013 het voorstel in het college te brengen en op basis van dit besluit een persbericht opstellen. Beiden kunnen na besluitvorming verder om gestalte te geven aan het cultureel erfgoed, waarbij de provincie er aan hecht om de gedeputeerde hierbij te betrekken. Gezien de keuze om maatschappelijke uitingen te geven voor de periode van de middeleeuwen en de wens van de gemeente om zo min mogelijk belemmeringen te genereren in erfgoed beleid, is er een nieuw concept beschreven. Concept beleid erfgoed in balans Concept uitvoeringsprogramma erfgoed Stroomschema erfgoed t.b.v. vergunningen De gemeente Boxmeer heeft in 2009 haar archeologiebeleid vastgesteld. Naast een inventarisatie van de verwachtingsgebieden, zijn er per categorie oppervlakte normen en diepte normen opgesteld. Hierdoor zijn technische zaken geformuleerd ten behoeve van het vergunningsstelsel en is er derhalve een raamwerk wanneer men wel of niet en onder welke voorwaarden een vergunning nodig is. Het nieuwe beleid laat dit intact maar gaat in deze nog verder, doordat de gemeente de mogelijkheid heeft om periodes toe te kennen aan het selectiecriteria. Bijvoorbeeld de middeleeuwen, Romeinse tijd, Late Bronstijd, etc. De gemeente kan gebaseerd op haar nieuwe beleid gericht een keuze maken om haar Identiteit herkenbaarder te maken en het nieuwe beleid zorgt ervoor dat de archeologische kosten drastisch naar beneden gaan. Daarnaast kan de gemeente Boxmeer een erfgoed fonds instellen om maatschappelijke uiting en maatschappelijke betrokkenheid vorm te geven en mogelijk selfsupporting te kunnen zijn.