Haags Tijdschrift voor Fysiotherapie, 5e jrg 1987, no. 5 (pp )

Transcriptie

1 Auteur(s): A. lagerberg, R. Lulofs Titel: Close-packed positions in de onderste extremiteit: een functionele ganganalyse Jaargang: 5 Jaartal: 1987 Nummer: 5 Oorspronkelijke paginanummers: Dit artikel is oorspronkelijk verschenen in Haags Tijdschrift voor Fysiotherapie, van 1983 tot 1988 de voorloper van Versus, Tijdschrift voor Fysiotherapie. Deze online uitgave mag, onder duidelijke bronvermelding, vrij gebruikt worden voor (para-) medische, informatieve en educatieve doeleinden en ander niet-commercieel gebruik. Zonder kosten te downloaden van:

2 Close-packed positions in de onderste extremiteit Een funktionele ganganalyse A. Lagerberg R. Lulofs Inleiding Het menselijke gaan kan gezien worden als een van de meest karakteristieke funkties van het bewegingsapparaat. Wellicht met uitzondering van de ademhaling is er geen bewegingsfunktie denkbaar die zo alledaags is als het gaan. Ons inziens zal, juist bij dit soort habituele handelingen, de ekonomie van de bewegingsuitvoering een dwingende rol spelen. In dit artikel wordt ingegaan op een van de mechanismen die zorgdragen voor een beperking van het energieverbruik tijdens het gaan, namelijk het fenomeen van de '."close-packed positions". Uitgangspunt bij de hierna volgende analyses vormen de begrippen: "optimal design" en "minimum principe", Het begrip optimal design is afkomstig uit de funktionele morfologie; een onderdeel van de biologie waarin men de relatie tussen vormen en funkties van levende organismen bestudeert. Het optimal design behelst de veronderstelling dat "de natuur" steeds de best denkbare oplossing kiest uit de vaak tegenstrijdige eisen welke aan de vorm-funktie relaties van een organisme worden gesteld (5,11). Het optimal design is dus een axioma dat aangeeft dat wij "de natuur" niet kunnen verbeteren, hooguit kunnen wij trachten haar te begrijpen. Een tweede axioma dat nauw met het vorige is verbonden is dat van het minimum principe, waarin wordt uitgegaan van de opvatting dat een organisme zijn funkties steeds zal trachten uit te voeren met een minimum aan energieverbruik en daarbij een vormgeving kiest die een minimum aan materiaalgebruik met zich meebrengt (5,11). Deze beide begrippen zijn in de biologie reeds geruime tijd ingeburgerd en vormen het uitgangspunt van vrijwel elke vorm-funktie-analyse. In de (para-)medische wereld echter is de funktioneel morfologische benadering nog veel minder breed geaccepteerd. Het is onze mening dat een dergelijke biologische kijk op het funktioneren van de mens kan leiden tot een nieuw en beter begrip van van ondermeer het menselijke bewegingsapparaat. Kennis van de ongestoorde funktie is een voorwaarde voor het begrip van de gestoorde funktie. Het gaan Onderzoekingen naar het energieverbruik tijdens het gaan zijn op grote schaal verricht (7,12). Alhoewel deze onderzoeken soms afwijken in uitvoering en specifieke probleemstelling, komen alle onderzoekers tot de konklusie dat iedere proefpersoon een voor hem of haar optimale verhouding kiest tussen staplengte, stapfrequentie en loopsnelheid, zodanig dat het energieverbruik minimaal is. Overigens hoeft het gaan niet onder alle omstandigheden en in alle situaties gekarakteriseerd te worden door een minimaal energieverbruik. Faktoren als stemming, motivatie en omgeving (bijvoorbeeld bijtgrage honden) kunnen evenzovele aanleidingen zijn voor een gangpatroon waarbij het energieverbruik niet de hoogste prioriteit heeft. Dergelijke faktoren die, zoals Buijtendijk het noemt, het gaan maken tot een uitdrukkingsbeweging (2), worden in dit artikel buiten beschouwing gelaten. De hierboven aangehaalde onderzoeken tonen aan dat de mens in staat is tot een uiterst ekonomische wijze van voortbewegen, maar geven geen inzicht in de wijze waarop dit gebeurt. Om deze vraag te kunnen bestuderen is het noodzakelijk de bouw en funktie van het bewegingsapparaat te toetsen aan de principes van het optimal design en het minimum principe. Hierbij blijven de analyses in dit artikel steeds beperkt tot de onderste extremiteit, alhoewel wij ons realiseren dat ook alle andere delen van het lichaam een bijdrage leveren aan de uiteindelijke ekonomische verplaatsing tijdens het gaan. Funktie-eisen Teneinde het menselijke gaan te realiseren, dienen een aantal basisfunkties door het bewegingsapparaat vervuld te worden. Een mogelijke indeling van deze funktie-eisen is de volgende:

3 1. zorgdragen voor evenwicht; 2. uitvoeren van stapbewegingen; 3. ondersteunen van het lichaam. Natuurlijk zijn nog een groot aantal andere eisen te formuleren. De uiteindelijke vorm en de wijze van funktioneren van de onderste extremiteit is dan ook een integratie van alle denkbare funktie-eisen. Indien echter, zoals wij veronderstellen, het gaan als totaal gebeuren aan het minimumprincipe voldoet, moet ook in de wijze waarop de verschillende onderdelen van deze funktie vervuld worden, dit principe aantoonbaar zijn. In dit artikel beperken wij ons tot beschouwingen omtrent de eerstgenoemde funktie-eis; het zorgdragen voor evenwicht. Getracht zal worden aan te tonen dat het optreden van closepacked positions in de onderste extremiteit, een bijdrage levert aan een ekonomische verplaatsing van het lichaam. Alvorens op deze vooronderstelling in te gaan worden enige arthrokinematische aspecten van een close-packed position toegelicht. De analyse wordt beperkt tot het enkel-, knie- en heupgewricht. Arthrokinematische aspecten van een closepacked position Een close-packed position ontleent zijn stabiliteit aan een tweetal faktoren: 1. volledige congruentie tussen kop en kom; 2. maximale spanning in het ligamentaire systeem van het gewricht (8,9). Ad 1. congruentie tussen kop en kom Het is een ervaringsfeit dat een close-packed position altijd een eindstand in een gewricht is. Dit wordt door literatuur bevestigd (3,8). Tevens zijn niet beide eindstanden als een close-packed position aan te merken. (Later komen we hierop terug). Zoals bekend heeft ieder gewrichtsprofiel een kontinu veranderende kromtestraal (9). Zo is het gewrichtsoppervlak in figuur 1 aan de ventrale zijde minder sterk gekromd dan dorsaal. Figuur 1. Een convex gewrichtsoppervlak met een kontinu veranderende krommingsgraad (naar Oonk (9) ). R = kromtestraal. Evolute = verzameling kromte-middelpunten. Een voorwaarde voor het ontstaan van een closepacked position is een congruentie tussen kop en kom. Indien we in figuur 1 een close-packed position willen laten ontstaan op het dorsale gewrichtsoppervlak, dat sterk gekromd is, dient dus een even sterk gekromde concaviteit aangeboden te worden (zie figuur 2, positie A). In positie A is nu sprake van een stabiele eindstand. Indien er in dit gewricht echter naar de andere eindstand wordt bewogen (positie B) ontstaan vreemdsoortige puntcontacten welke in vivo zeer waarschijnlijk niet op kunnen treden (9).

4 Figuur 2. Congruentie tussen kop en kom op het sterkst gekromde deel van het convexe gewrichtsprofiel (naar Oonk (9) ). Waneer gekozen wordt voor congruentie met het minst gekromde gedeelte van de convexiteit blijkt ook in alle andere standen een normaal kontakt mogelijk (Figuur 3). Figuur 3. Congruentie tussen kop en kom op het minst gekromde deel van het convexe profiel (naar Oonk (9) ).

5 Deze redenering volgend zal een close-packed position dus steeds optreden daar waar de minst gekromde delen van het gewricht met elkaar in kontakt komen. Dit principe zal worden getoetst aan de vormgeving van het knie-, enkel- en heupgewricht. De in de literatuur beschreven close-packed positions van deze drie gewrichtenzijn achtereenvolgens: -maximale extensie (knie); -maximale dorsaalflexie (enkel); -maximale extensie (heup) (8). De kromming van de beide femurcondylen in het sagittale vlak is weliswaar niet geheel overeenkomstig, maar beide zijn wel sterker gekromd aan de dorsale zijde dan ventraal (zie figuur 4). Figuur 4. Het verloop van de kromming op de femurcondylen in het sagittale vlak. De close-packed position zal, gezien de hierboven vermelde theorie, moeten ontstaan bij een ventraal kontakt tussen femur en tibia, hetgeen overeenkomt met een extensiestand in het kniegewricht. De sagittale kromming van de talus kent een soortgelijk verloop; ook hier is het ventrale gedeelte minder sterk gekromd (figuur 5). De bij een ventraal kontakt behorende gewrichtsstand (dorsaal flexie) komt ook hier overeen met de close-packed position. Het spreekt voor zich dat ook de vormgeving van de gewrichtsoppervlakken in het frontale vlak op soortgelijke wijze in deze analyse betrokken zou kunnen worden. Figuur 5. Het verloop van de kromming op de talus in het sagittale vlak. Het heupgewricht kent een vrijwel zuiver bolvormige convexiteit. Op het caput femoris is het verschil in krommingsgraad dan ook minder duidelijk waarneembaar. Hierdoor is in alle standen van het heupgewricht sprake van een vrijwel gelijke mate van congruentie tussen kop en kom. Dit hangt samen met het gegeven dat het heupgewricht, van de drie hier beschouwde articulaties, de grootste

6 bewegingsvrijheid heeft. De close-packed position van het heupgewricht zal dan ook meer het gevolg zijn van het op spanning komen van het ligamentaire systeem, dan van een duidelijk grotere congruentie van kop en kom. Ad 2. maximale ligamentaire spanning Het bereiken van een close-packed position in een gewricht gaat gepaard met een zogenaamde slotrotatie. Het meest bekende voorbeeld hiervan is waarschijnlijk de slotrotatie van de knie in de zin van een endorotatie van de femur ten opzichte van de tibia. Echter, ook in andere gewrichten valt een dergelijk fenomeen te herkennen. Bij het bewegen naar dorsaalflexie in de enkel treedt een endorotatie van de tibia ten opzichte van de talus op en in het heupgewricht endoroteert het femur ten opzichte van het bekken tijdens de eindfase van de extensie. Dergelijke gedwongen rotaties (conjunct rotations) leiden tot het op maximale spanning komen van het ligamentaire systeem van het desbetreffende gewricht (8,9). Het feit dat in de close-packed position grote delen van het ligamentaire systeem onder spanning komen maakt het mogelijk dat deze structuren enige additionele trekspanning kunnen weerstaan. In alle andere standen van het gewricht staan steeds slechts enkele delen tegelijk van de ligamenten onder spanning, namelijk die delen die momentaan sturen (10). Indien in dergelijke gewrichtsstanden, naast de spanning die opgelegd wordt in verband met de sturende funktie van het ligament, nog andere trekkrachten op de desbetreffende vezels worden uitgeoefend zal dit leiden tot beschadiging van die vezels. De stabiliteit van een gewricht dient dan ook in posities buiten de closepacked door musculaire akties ondersteund te worden. Slechts in de close-packed position is het gewricht in staat tot het bieden van enige passieve stabiliteit, gebaseerd op de bovengenoemde factoren. Behalve de hierboven beschreven slotrotaties treden ook in het frontale vlak gedwongen bewegingen op bij het bereiken van de eindstand. Op deze wijze ontstaat een driedimensionale koppeling van. bewegingen. Gewrichtsreaktiekrachten tijdens het gaan Zoals reeds opgemerkt veronderstellen wij dat de stabiele eindstanden in de drie besproken gewrichten, bijdragen aan een beperking van het energieverbruik tijdens het gaan. Uitgaande van het vermogen van een gewricht tot het bieden van passieve stabiliteit in de close-packed position, gaan we er van uit dat deze passieve stabiliteit nivellerend zal werken op de noodzakelijke hoeveelheid spierarbeid tijdens het gaan. Immers als het gewricht zelf stabiliteit bezit in bepaalde standen kan met minder aktieve stabilisatie door middel van spieraktie worden volstaan. Uit het oogpunt van energiebesparing lijkt het dan zinvol juist daar een bepaalde mate van passieve stabilisatie in te brengen waar de stabiliteitseisen het grootst zijn. Teneinde een indruk te krijgen van de stabiliteitseisen die tijdens het gaan gesteld worden rond de hier besproken articulaties, worden grafieken van de gewrichtsreaktiekrachten in de verschillende fasen van het gaan gebruikt. Gewrichtsreaktiekrachten worden berekend op basis van evenwichtssituaties rond gewrichten. In iedere fase van het gaan dient er immers rond alle gewrichten sprake te zijn van een dynamisch evenwicht tussen de op dat gewricht inwerkende zwaartekracht en de daaraan gekoppelde, tegenwerkende, spierkrachten. Bij het berekenen van de krachten die op een gewricht werken op een bepaald moment van het gaan, gaat men dan als volgt te werk (6) : a) De anatomische structuren die bij het ontstaan van de krachten betrokken zijn worden geïdentificeerd. b) Het moment van de werkzame krachten wordt berekend. c) De grootte van de voornaamste spierkracht wordt berekend. d) De grootte en de richting van de gewrichtsreactiekracht wordt berekend. Indien een dynamische analyse wordt uitgevoerd moet tevens rekening gehouden worden met versnellingen en massatraagheidsmomenten van de bewegende lichaamsdelen. Omwille van de eenvoud, die echter geen afbreuk doet aan de principes die wij wensen te tonen, beperken we ons tot zogenaamde statische evenwichts-situaties. In figuur 6a is schematisch de situatie rond de heup voorgesteld.

7 Figuur 6a. Schematische weergave van een evenwichtssituatie rond het heupgewricht. Fz = inwerkende zwaartekracht. Fs = spierkracht. Fr = reaktiekracht in het gewricht. = momentaan kontaktpunt in het heupgewricht. Er is sprake van evenwicht aangezien Fz een evengroot moment levert over het heupgewricht, als de tegengesteld werkende spierkracht. Fr geeft de grootte van de gewrichtsreactiekracht weer. Indien, zoals tijdens het gaan ook werkelijk gebeurt, de afstand van de werklijn van de zwaartekracht ten opzicht van het heupgewricht toeneemt (zie figuur 6b), neemt daarmee ook het moment dat de zwaartekracht over het heupgewricht levert toe. Figuur 6b. Toename van het moment van Fz met als gevolg een toename van Fs en Fr. Teneinde dit moment te kompenseren zal de hoeveelheid geleverde spierkracht ook moeten toenemen. De in deze situatie optredende reaktiekracht in het gewricht neemt eveneens toe. Wanneer het gewricht in een dergelijke situatie zelf ook enige passieve stabiliteit wordt toegekend, zoals die bestaat in een close-packed position, dan kan deze aangewend worden om, evenals de spierkracht, een aan de zwaartekracht tegengesteld moment te leveren. Hierdoor kan de noodzakelijke hoeveelheid te leveren spierkracht verminderen. Deze situatie is schematisch voorgesteid in figuur 6c. Figuur 6c. Introduktie van een passief stabiliserende faktor leidt tot een afname van de noodzakelijke spierkracht (Fs). Uit de hierboven beschreven voorbeelden blijkt dat er een relatie bestaat tussen de reaktiekracht in het gewricht en de grootte van de momenten van de spierkracht en de zwaarte kracht. Toename van de gewrichtsreactiekracht wijst op toenemende momenten van spier- en zwaartekracht en daarmee op toenemende stabiliteitseisen rond het gewricht.

8 Alvorens in te gaan op de, tijdens het gaan, optredende reactiekrachten in de enkel, de knie en de heup, worden in het kort enige, met het gaan samenhangende, begrippen toegelicht (zie figuur 7). Figuur 7. De verschillende fasen van een loopcyclus. Hk = hielkontakt. TL = teen los. Zoals bekend kan men tijdens het gaan een stand en een zwaaifase onderscheiden. De standfase valt dan weer te verdelen in een korte bipedale fase waarbij beide voeten in kontakt met de ondergrond zijn en een unipedale fase waarin het lichaam slechts door een been wordt gedragen. Een schrede is gedefinieerd als de tijd tussen twee opvolgende hielkontakten van hetzelfde been terwijl een stap gemeten wordt tussen teen en hielkontakt van linker en rechterbeen (13). In figuur 8 is weergegeven op welke wijze heup-, knie- en enkelhoek zijn bepaald in hierna volgende grafieken. Figuur 8. Definitie van heup-, knie- en enkelhoek. Bij voorbaat valt te voorspellen dat de in de onderste extremiteit optredende gewrichtsreaktiekrachten het grootst zullen zijn tijdens de unipedale fase van het gaan, aangezien het gehele lichaam dan op een been gedragen wordt. In figuur 9a is een grafiek getekend van de berekende reaktiekracht in het enkelgewricht tijdens de standfase van het gaan. Het betreft hier een gemiddelde van een groep proefpersonen waarbij de reaktiekracht is uitgedrukt in termen van het lichaamsgewicht. De absolute waarde van de reaktiekracht is in dit geval ook niet van belang. In de grafiek is duidelijk te zien dat de reaktiekracht een maximum heeft aan het eind van de unipedale fase. Vergelijking van deze grafiek met die van figuur 9b, waarin de enkelhoek in het sagittale vlak in de verschillende fasen van het gaan is weergegeven, toont duidelijk dat het moment van optreden van de grootste reaktiekracht overeenkomt met het moment van maximale dorsaalflexie in het enkelgewricht (dat is dus de close-packed position). Opgemerkt dient te worden dat het hier om vergelijking van gemiddelde grafieken gaat, waarin de bedoelde tendensen echter zeer duidelijk te herkennen zijn.

9 Figuur 9 a. Reaktiekracht in het enkelgewricht tijdens het gaan (uitgedrukt in verhouding tot het lichaamsgewicht (6) ). b. Verloop van de enkelhoek in het sagittale vlak tijdens het gaan (13). In de figuren 10a,10b en 11a, 11b zijn soortgelijke verbanden te herkennen tussen het moment van optreden van maximale extensie in knie en heup en de reaktiekrachten in deze gewrichten. De door Paul (6) berekende reaktiekrachten in het heupgewricht toont twee pieken welke gerelateerd zijn aan sterke aktiviteit van met name de abductoren (1). De grafiek van de reaktiekrachten in de knie is het resultaat van het werk van Morrison (6). De toppen hierin worden vooral veroorzaakt door activiteit van de hamstrings aan het begin van de standfase en de M. quadriceps op het einde van deze fase (1). De reaktiekrachten in het enkelgewricht vertonen vooral stijgingen ten gevolge van de aktie van de M. gastrocnemius en de M. soleus en gedurende het begin van de standfase van de pretibiale musculatuur (1).

10 Figuur 10 a. Reaktiekracht in het kniegewricht tijdens het gaan (uitgedrukt in verhouding tot het lichaamsgewicht ( 6 ) ). b. Verloop van de kniehoek in het sagittale vlak tijdens het gaan (13).

11 Figuur 11 a. Reaktiekracht in het heupgewricht tijdens het gaan (uitgedrukt in verhouding tot het lichaamsgewicht ( 6 ) ). b. Verloop van de heuphoek in het sagittale vlak tijdens het gaan (13) ). De overeenkomst in het moment van optreden van maximale gewrichtsreaktiekrachten en een positie in het betrokken gewricht die een passieve stabiliteit kan bieden, bevestigt de veronderstelling dat de close-packed positions van deze gewrichten op zinvolle wijze in het gangpatroon zijn opgenomen. De stabiliteit van het gewricht in deze positie werkt daarmee nivellerend op de hoeveelheid musculaire arbeid die tijdens het gaan verricht moet worden en draagt dus bij tot een ekonomische wijze van voortbewegen.

12 Aangezien tijdens het gaan de close-packed position nooit volledig wordt bereikt zal enige musculaire ondersteuning noodzakelijk zijn. Dit heeft echter weer tot voordeel dat er snel en adequaat gereageerd kan worden op situaties die plotselinge korrekties in het looppatroon nodig maken (oneffenheden in het terrein etc.). Diskussie In geval van mobiliteitsstoringen in het enkel-, knie- of heupgewricht, zodanig dat het betrokken gewricht niet langer de close-packed position kan bereiken, zal ook het hiervoor beschreven mechanisme van nivellering van spieraktiviteit niet optimaal funktioneren. Zo kan een extensiebeperking in het heupgewricht niet alleen leiden tot een coxarthrose (14), maar tevens tot een hogere spieraktiviteit rond het gewricht. Het gaan van een patient met een dergelijk probleem wordt daarmee op twee punten tot een minder economische manier van voortbewegen vergeleken met de situatie zonder extensiebeperking: 1. De betrokkene wordt gedwongen een andere paslengte te kiezen. 2. De passief stabiliserende faktoren van het heupgewricht kunnen niet of minder.worden ingeschakeld. Natuurlijk wordt hiermee niet bedoeld dat de persoon in kwestie "niet goed loopt". Binnen de beperkte mogelijkheden is het looppatroon, alhoewel minder economisch, nog steeds het meest optimaal. De bij een coxarthrose optredende veranderingen in het gewricht, zoals osteofytvorming, kunnen zelfs gezien worden als een poging een nieuwe stabiele eindstand aan te brengen, teneinde de hierboven als tweede genoemde faktor te kompenseren. De verhoogde spiertonus rond een op deze wijze gestoord funktionerend gewricht, welke beschouwd dient te worden als een defense musculaire, wordt wellicht tevens veroorzaakt door de toegenomen behoefte aan stabilisatie. Indien een fysiotherapeut zijn therapie uitsluitend zou richten op het verlagen van deze tonus en daarin zou slagen bewijst hij de patient geen goede dienst, doch ontneemt hij hem een uiterst nuttige kompensatie. Slechts wanneer het herstel van de gewrichtsmobiliteit onderdeel uitmaakt van de behandeling is er uitzicht op herstel. Ook andere fysiotherapeutische handelingen kunnen vaak onbedoeld inwerken op het in dit artikel besproken mechanisme. Hiermee wordt gedoeld op het intapen van een gewricht. Alhoewel het nut van dergelijke tape-verbanden bij bepaalde ligamentaire beschadigingen hier niet in. twijfel wordt getrokken, zijn er ook toepassingen die minder gelukkig zijn. Vooral het preventief tapen is hier een voorbeeld van. Het belemmeren van de bewegingen in een gewricht kan tot gevolg hebben dat de closepacked position niet meer bereikt kan worden. Het ontbreken van een stabiele eindstand zal dan automatisch leiden tot meer spieraktiviteit rond het betrokken gewricht. Het onderzoek van Loos en Boelens naar het effekt van enkeltape op de beenspieraktiviteit in het onderbeen bevestigt dit (15). In dit onderzoek wordt ondermeer de spieraktiviteit in het onderbeen bij stand op een been gemeten bij proefpersonen met en zonder enkeltape. Tevens worden dergelijke metingen verricht bij het staan op een been waarbij een balansverstoring wordt aangebracht. In beide situaties zien de onderzoekers een significante toename van de EMG-aktiviteit na het aanbrengen van de enkeltape. Op basis van dit onderzoek formuleren de auteurs de hypothese dat de verhoging van de spieraktiviteit het gevolg kan zijn van stimulatie van huidreceptoren onder het aangebrachte tape. Een andere opvatting die zij formuleren is: "Verhoging van spieraktiviteit in een bepaalde bewegingsrichting kan ook een stabiliteitsverbetering in die richting inhouden" (15). Deze uitspraken verdienen ons inziens enige kanttekeningen. Zoals reeds werd gesteld in dit artikel bestaat de stabiliteit rond een gewricht uit een evenwichtssituatie tussen de inwerkende zwaartekracht en de stabiliserende invloed van spierkracht en passieve stabiliserende structuren. Gezien dit evenwichtsprincipe is het dan ook onmogelijk te spreken van stabiliteits verbetering. Hooguit kan er sprake zijn van een verschuiving in het aandeel van musculaire faktoren en passieve faktoren. Of dit echter als een verbetering gezien moet worden valt te betwijfelen. Indien men dit evenwichtsprincipe uit het oog verliest is men snel geneigd om hogere spieraktiviteit te zien als extra stabiel. Het volgende experiment maakt echter de; fout in deze redenering duidelijk. Gevraagd wordt de onderarm te buigen. Buig hierna de elleboog eens twee keer zo snel. Tenslotte buigt U de arm nog een keer maar nu met twee keer zo veel kracht...!? De reden dat de laatste opdracht niet uitvoerbaar blijkt te zijn, is gelegen in het feit dat de hoeveelheid kracht die een spier kan uitoefenen bepaald wordt door het evenwichtsprincipe in de situatie waarin die kracht gevraagd wordt. Er is dus geen sprake van een "vrije keus" van de persoon in kwestie aangaande het meer of minder kracht zetten tijdens een beweging, behalve indien de externe belasting groter of kleiner gemaakt wordt. Aangezien wij niet in staat zijn de onderarm aktief zwaarder of lichter te maken ligt de hoeveelheid te leveren spierkracht bij een zelfde beweging vast. Meer spieraktiviteit in het onderbeen, zoals gevonden in het hierboven aangehaalde onderzoek, is dus geen

13 stabiliteitsverbetering maar een verandering in de heersende evenwichtssituatie, zodanig dat een verschuiving optreedt in het aandeel van de passief stabiliserende strukturen (close-packed positions) naar aktief stabiliserende elementen (spieren), terwijl de som van deze beide stabiliserende faktoren konstant blijft. De hypothese dat de verhoogde spieraktiviteit het gevolg is van de stimulatie van huidreceptoren gaat ons inziens evenmin op. Ook wanneer U in het boven genoemde "armbuig-experiment" een strook tape over de biceps zou plakken, bent U niet in staat de onderarm met meer kracht te buigen. Indien een persoon tijdens sportaktiviteiten wordt voorzien van bijvoorbeeld een preventieve enkeltapebandage, zodanig dat deze belemmerend werkt op het bereiken van de close-packed position, zal dit tot gevolg hebben dat er een grotere vraag naar spier-stabilisatie ontstaat. Behalve dat dit veel energie kost en dus nadelig is voor de sportprestatie, is het niet denkbeeldig dat door vermoeidheid deze hogere spieraktiviteit niet langdurig kan worden opgebracht. Hierdoor zal het risiko op bandletsels, zeker bij duurbelastingen, toenemen, terwijl de reden van het aanleggen van het tapeverband juist de beperking van dit risiko beoogde. Het spreekt voor zich dat in geval van pees- of spierletsels het aanbrengen van tape (gezien de hierdoor veroorzaakte hogere spieraktiviteit) zeker geen aanbeveling verdient. LITERATUUR 1. Basmajian J.V. Muscles Alive. Baltimore, Williams & Wilkins Comp., (1978). 2. Buytendijk F.J.J. Algemene theorie der menselijke houding en beweging. Antwerpen, Aula boeken, (1964). 3. Cailliet, R. Foot and ankle pain. Philadelphia, F.A.Davis Comp., (1968). 4. Cyriax, J. Textbook of orthopaedic medicine. London, Bailliere-Tindall, (1978). 5. Dullemeier,P. Concepts and approaches in animal morphology. Assen, van Gorcum, (1974). 6. Frankel, V.H., Nordin, M., Snijders, C.J. Biomechanica van het skeletsysteem. Lochem, De Tijdstroom, (1984). 7. Inman, V.T., Ralsten, H.J., Todd, F. Human walking. Baltimore/Londen, Williams & Uilkins Comp. (1981). 8. MacConaill, M.A., Basmajian, J.V. Muscles and Movements. New York, R.E.Krieger Comp., (1977). 9. Oonk H. Osteo- en arthrokinematica. Den Haag, Haags Tijdschrift voor Fysiotherapie, (1987). 10. Riezebos, C.J.W. Beperkt Bewegen. Utrecht, School voor Manuele Therapie, (1979). 11. Riezebos, C.J.W. Eggshell in a Nutshell. Utrecht, School voor Manuele Therapie, (1987). 12. Rozendal, R.H. Inleiding in de kinesiologie van de mens. Culemborg, Stam Technische Boeken, (1979). 13. Scholten, P.J.M. Biomechanica-diktaat Amsterdam, Vakgroep Anatomie en Biomechanica. 14. Benist, G.J. Arthrosis Deformans. Utrecht, School voor Manuele Therapie, (1980). 15. Loos, T., Boelens, P. Het effekt van enkeltape op de beenspier-aktiviteit. Nederlands Tijdschrift voor Fysiotherapie, 5, mei 1984, vol.94, pp