BURO4 MONUMENT EN RUIMTE

Transcriptie

1 Inventarisatie en beschrijvingen PEEL - RAAMSTELLING IN DE GEMEENTE WEERT oktober 2008 Auteurs: Ing H.J. van der Borgh en Drs. E.S. Wetsteijn 4 BURO4 MONUMENT EN RUIMTE

2 2

3 projectgegevens Code Onderwerp Opdrachtgever HB Inventarisatie en beschrijvingen Peel-Raamstelling in de Gemeente Weert Gemeente Weert Mevrouw ir. J. Jongeling Postbus AZ Weert Uitgave 27 oktober 2008 Buro4 Monument en Ruimte Postbus AE Roermond T +31 (0475) E info@buro4.nl I Tekst en samenstelling Met dank aan: Status Ing H.J. van der Borgh Drs. E.S. Wetsteijn J. M. van der Steen, Th.J.M. Schers (Gemeentearchief Weert) Definitief rapport 3

4 4

5 Inhoudsopgave Inleiding 7 Geschiedenis en achtergronden van de Peel-Raamstelling 9 Complexbeschrijving 17 Redengevende omschrijvingen kazemat B21 Kempenweg ongenummerd (RACM-nr ) 21 kazemat B19 Suffolkweg Zuid ongenummerd (RACM-nr ) 23 kazemat B23 Suffolkweg Zuid bij 34 (RACM-nr ) 27 kazemat Odamolenstraat achter 18 (RACM-nr ) 31 kazemat Odamolenstraat achter 11 (RACM-nr ) 35 kazemat Maasenweg bij 6 (RACM-nr ) 39 kazemat Maasenweg bij 6 (RACM-nr ) 43 kazemat Maasenweg achter 6 (RACM-nr ) 47 kazemat S29 Noordkade bij 16 (RACM-nr ) 51 kazemat Noordkade achter 17 (RACM ) 55 kazemat Helmondseweg ongenummerd (RACM ) 59 kazemat Helmondseweg ongenummerd (RACM ) 63 kazemat Noordkade achter 24 (RACM ) 67 sluis S1 Kempenweg ongenummerd (RACM-nr ) 71 defensiedijken Kempenweg ongenummerd (RACM-nr en ) 73 aspergeversperring Maaseikerweg ongenummerd 77 baksteenkazemat Suffolkweg bij baksteenkazemat Suffolkweg Zuid Aanbevelingen 89 Literatuur 91 Over Buro4 92 5

6 6

7 inleiding beschrijving van de opdracht De Peel-Raamstelling is in het verleden door de Rijksdienst voor Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) op de rijksmonumentenlijst geplaatst. Hierbij is echter een aantal onderdelen van de Peel-Raamstelling over het hoofd gezien. De gemeente Weert heeft Buro4 verzocht om deze onderdelen te inventariseren en te beschrijven. Ook heeft de gemeente Buro4 verzocht om de beschrijvingen de Rijksdienst te controleren en waar nodige aan te vullen of te corrigeren. Daarbij is het belangrijk gebleken de XY-coördinaten toe te voegen om elk mogelijk misverstand te vermijden en de locatie van de elementen van de Peel-Raamstelling eenduidig vast te leggen. Werkwijze: De resterende onderdelen van de Peel-Raamstelling zijn samen met de heer J.M. van der Steen en de heer Th.J.M. Schers (medewerker gemeentearchief Weert en correspondent Stichting Menno van Coehoorn) bezocht en gefotografeerd. Daarnaast heeft een beperkt literatuur- en archiefonderzoek plaatsgevonden. Bij het samenstellen van het rapport is veelvuldig gebruik gemaakt van het materiaal dat door de heer J.M. van der Steen is verzameld en beschikbaar gesteld. Leeswijzer Dit rapport bevat achtereenvolgens een beschrijving van de geschiedenis en achtergronden van de Peel-Raamstelling, herziene en aanvullende beschrijvingen van het complex Peel-Raamstelling en de diverse onderdelen hiervan, alsmede conclusies en aanbevelingen voor bescherming van de verschillende onderdelen. 7

8 Inventarisatiekaart van net na de Tweede Wereldoorlog met daarop de kazematten van de Peel-Raamstelling. De kazematten die gebouwd werden door de Peeldivisie zijn niet opgenomen in deze inventarisatie (herkomst afbeelding: Nationaal Archief (Geniearchief omslag 1864) De situatie bij de stadsbrug in de jaren vijftig met het zicht op de Zuid-Willemsvaart in oostelijke richting. Aan de noordzijde van het kanaal bevindt zich een drietal kazematten (herkomst afbeelding: GA Weert, inventarisnr. 2400). 8

9 De geschiedenis De Peel-Raamstelling De Peel-Raamstelling werd in aangelegd als deel van een omvangrijk krijgskundig geheel dat een goede verdediging van het land mogelijk zou moeten maken bij het uitbreken van een nieuwe oorlog. De stelling liep, zoals de naam al aangeeft, vanaf het riviertje de Raam in Noord-Brabant via het Peelgebied tot nagenoeg aan de Belgische grens bij het dorp Budel-Dorplein. De Peel-Raamstelling heeft een systematische opzet met strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten en afwachtingdekkingen. Een belangrijke rol in de linie speelden de reeds aanwezige waterwegen: de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne. In aansluiting hierop werd tussen Mill en Griendtsveen het Defensiekanaal aangelegd. Met behulp van de waterwerken kon het terrein worden geïnundeerd om zo de opmars van de vijandelijke troepen te stoppen. Generaal-majoor I.H. Reijnders en het veranderde militair strategisch denken De Peel-Raamstelling diende als middel om een Duitse aanval al vroeg te hinderen en is daarmee een gevolg van het veranderde militair-strategisch denken van het opperbevel van het Nederlands leger van die tijd. De persoon die een belangrijke bijdrage leverde aan deze veranderde visie, was de in 1934 tot Chef van de Generale Staf benoemde generaal-majoor I.H. Reijnders. 1 Reijnders pleitte voor een verdedigingstactiek die zich niet concentreerde op Vesting Holland, zoals dat tot aan de jaren dertig gangbaar was, maar voor een zuidelijk gelegen verdedigingslinie om een Duitse aanval op België en Frankrijk via Zuid Nederland te voorkomen. Indien dwars door de streek tussen Grave en Weert een linie aangelegd zou worden kon men de Valleistelling (Grebbelinie) via de Betuwestelling laten aansluiten op de Belgische verdedigingslinies om zo een ononderbroken Frans-Belgisch-Nederlandse stelling te verkrijgen. De Peel, met haar moerassen en dichte begroeiing, was in Reijnders ogen de uitgesproken plek om deze linie aan te leggen. Echter, van de natuurlijke barrières van het Peelgebied was, als gevolg van de ontginningen, weinig meer over. Toch bleef Reijnders de noodzaak om juist in deze regio een verdedigingslinie aan te leggen benadrukken. Uit een studie door de Hoogere Krijgsschool uit 1934 bleek bovendien dat Nederland bijzonder kwetsbaar was voor een verrassingsaanval (in militair jargon: een strategische aanval). Een decentralisatie van de defensieve linies door middel van het bouwen van een groter aantal kleine kazematten, zorgvuldig verspreid over het front, bleek noodzakelijk. Onder de naam Strategische Beveiliging werd de landsverdediging aangepast om een vijandelijke aanval uit het oosten te vertragen. In 1936 werd het aangepaste plan van generaal-majoor Reijnders om een zuidelijke verdedigingslinie aan te leggen goedgekeurd en werd er een strijdmacht in het gebied opgesteld, die de naam Peeldetachement kreeg. 2 In 1938 werd begonnen met de aanleg van de verdedigingslinie die de naam Peel-Raamstelling kreeg. Het hoofdelement van de negentig kilometer lange stelling was de ten noorden van de spoorlijn Eindhoven-Venlo gelegen, veertig kilometer lange, doorlopende antitankgracht. Deze antitankgracht werd ter plaatse van Venray gevormd door het Defensie- of Peelkanaal. 1 Van der Steen & Schers, p Van der Steen & Schers, p. 6. 9

10 Zicht op de Biesterbrug in mei Op de voorgrond zijn nog de prikkeldraadversperringen te zien. In het midden van de foto een gecamoufleerde B-kazemat (herkomst afbeelding: GA Weert, inventarisnr. A7249; foto J. de Haan). 10

11 Om doorschrijding van het kanaal tegen te gaan was de hoogte van de waterstand door zware betonnen stuwen annex verdeelwerken te beïnvloeden. Op de westelijke oever werd er een wal opgeworpen, waartegen en waarachter frontale en flankerende kazematten werden gebouwd. In andere gebieden, zoals te Weert en Nederweert, heeft men voor de verdediging gebruik gemaakt van natuurlijke (en reeds bestaande) barrières als bovengenoemde kanalen en Peelgebieden (bij Nederweert). De voornaamste wegen door de stelling waren voorzien van een aspergeversperring tegen gevechtswagens. De bouw van de kazematten In het voorjaar van 1939 werd besloten om de mitrailleurs van de Strategische Beveiliging onder te brengen in kazematten van gewapend beton. De uitvoering van de bouw, echter, had nogal wat voeten in de aarde. De Eerstaanwezend Ingenieurs der Genie, waaronder ook de kazemattenbouw viel, was slechts een bescheiden organisatie. Voor de uitvoering van een groots project als de kazemattenbouw het ging in totaal om 2000 betonnen kazematten moest er een nieuwe organisatie opgericht worden. Deze nieuwe organisatie kreeg de naam Bureau Stellingbouw en droeg zorg voor de (onderhandse) aanbesteding aan civiele ondernemers. 3 De kazematten van het Bureau Stellingbouw hadden een standaardontwerp, afkomstig van het Centraal Inundatie en Technisch Bureau (CITB). Er waren drie typen, waarbij elk type weer enkele varianten kende. - Het eerste type was de gietstalen kazemat, het G-type. Dit type was zeer robuust en kon frontaal mitrailleurvuur afgeven. - Het tweede type was de S(3a) kazemat, beter bekend als stekelvarken of spinnekop. Het was een lichte kazemat met drie betrekkelijk grote schietgaten bestemd voor de lichte mitrailleur M-20. De S(3a) kazemat had een schootsveld van 190 en een betondikte van 80 cm. Een variant op de S(3a) kazemat was de Szw(3a) kazemat, bestemd voor de zwaardere mitrailleur M-08. Het schootsveld van deze kazemat was iets kleiner, 110. Omdat van deze variant van de S(3a) kazemat geen flankerend vuur kon worden uitgebracht, ontwierp het Bureau Stellingbouw een tweede variant, de Szw(3a) flankerend of Szw25. - Het derde type was de B kazemat, oftewel flankerende betonkazemat. Deze bezat slechts één schietgat voor de zware mitrailleur M-08. Er waren twee varianten binnen dit type; een met het schietgat aan de rechterzijde, de B(90)kazemat, en een met het schietgat aan de linkerzijde, de B(270) kazemat. De cijfers achter de B corresponderen hierbij vuurrichting, gezien vanuit de kazemat. De schietgaten werden beschermd door de uitspringende voorzijde of neus. Daarbij bedroeg de dikte van het beton van de B-kazematten aan de vijandzijde 120 cm. Deze twee kenmerken, de uitspringende voorzijde en de grotere betondikte maakten het B-type tot een betere kazemat dan de betrekkelijk zwakke S-kazematten. De kazematten werden over de gehele linie op een regelmatige afstand van elkaar gebouwd. De S-kazematten (stekelvarkens) bevonden zich hoofdzakelijk vlak naast het kanaal met een onderlinge afstand van ongeveer 400 meter. De B-kazematten lagen over het algemeen iets terug (achter de weg) met een onderlinge afstand van ongeveer 1000 meter. De ruimte tussen de kazematten werd voorzien van prikkeldraadversperringen en mijnenvelden. 3 Van der Steen & Schers, p

12 In Weert werden er op verschillende plaatsen versperringen aangelegd. Naast aspergeversperringen werden er tevens met beton gevulde putringen met daarin ijzeren staven geplaatst. Op de afbeelding is te zien hoe deze versperringen opgeruimd worden (herkomst afbeelding: GA Weert, inventarisnr. 7101). 12

13 Het Vak Weert Het meest zuidelijk gelegen gedeelte van de Peel-Raamstelling dat liep van Sluis 13 even ten noorden van Nederweert tot Budel-Dorplein, kreeg de naam Vak Weert. De aanwezige kazematten waren grotendeels gelegen aan de Zuid-Willemsvaart. Begin 1940 werd door Bureau Stellingbouw aanvang gemaakt met de bouw van de geplande kazematten in het Vak Weert. De bouw van deze kazematten begon pas op 8 maart 1940, welgeteld negen weken voor de aanval op Nederland. 4 Er werden 25 S(3a) kazematten, 1 Szw, 6 Szw(3a) flankerend en 9 B-kazematten gebouwd. Het type van de gietstalen kazemat werd niet toegepast in Vak Weert. Aangezien de aanbesteding van de kazematten pas zo laat op gang kwam, startte de Peeldivisie al eerder, in de winter van , op eigen initiatief met de bouw van kazematten. Deze kazematten weken sterk af van de kazematten die later gebouwd zouden gaan worden door Bureau Stellingbouw. Er was geen sprake van een standaardontwerp, de vormgeving van de kazematten werd volledig aangepast aan de omgeving. De stelling liep ter hoogte van Vak Weert door de bebouwde kom en de kazematten werden zo aangelegd dat ze bijna volledig in deze bestaande bebouwing opgingen, waardoor deze uitstekend gecamoufleerd en dus goed verdedigbaar waren. De kazematten werden opgetrokken in baksteen op beton en bekleed met baksteen of hout, waardoor de indruk gewekt werd dat het om een bijgebouw, schuurtje, stal of kippenhok ging. Dit beeld werd compleet gemaakt door ramen en deuren op de buitenmuren te schilderen, compleet met gordijntjes en bloemenvazen. Dit niet alleen om de illusie te voeden, maar tevens om de schietgaten te camoufleren. De kazematten gebouwd door de Peeldivisie kregen geen officieel nummer. Het is onbekend hoeveel er zijn aangelegd. Uit een opgave van de gemeente Weert aan de genie uit 1945 en door middel van historische foto s kan men concluderen dat alleen in Weert al minstens 32 van deze bouwwerken tot stand zijn gekomen die niet tot het project van Bureau Stellingbouw behoren. 5 De reeds gebouwde kazematten van de Peeldivisie zorgden voor de nodige problemen bij de bouw van de kazematten van het Bureau Stellingbouw. De Peeldivisie had weinig rekening gehouden met de geplande situering van de kazematten van Bureau Stellingbouw. De nieuwe kazematten pasten in veel gevallen niet in de reeds gecreëerde linie. Verschillende waren zelfs gepland in het schootsveld van de Peeldivisiekazematten. In het voorjaar van 1940 waren de S(3a) kazematten en de B-kazematten klaar voor gebruik. Of ze ook daadwerkelijk in gebruik zijn genomen is de vraag. De kazematten sprongen erg in het oog en de ligging was in veel gevallen verre van ideaal. Beter functioneerden de eenvoudige, goed gecamoufleerde kazematten van de Peeldivisie. 6 Naast kazematten bevonden zich in het Vak Weert ook prikkeldraadversperringen op beide kanaaloevers en op verschillende plaatsen waren versperringen aangelegd. Deze wegversperringen bestonden uit een betonnen fundament dat in het wegdek was verzonken waarin stalen balken konden worden geplaatst. Aspergeversperringen bevonden zich op de weg naar Budel-Dorplein, bij Sluis 16, bij de Biesterbrug en bij de spoorwegviaducten bij het station en de Maaseikerweg. Andere wegversperringen, meestal in de vorm van met beton gevulde putringen, bevonden zich bij de Langpoort, op de Oelemarkt, in de Boermansstraat en op de Biest. 4 Van der Steen & Schers, p Van der Steen & Schers, p Van der Steen & Schers, p

14 Aan de rechterzijde is een S-kazemat te zien met de oorspronkelijke beschildering. De afbeelding dateert uit 1940 (herkomst afbeelding: GA Weert, inventarisnr. 7117) 14

15 Daarnaast werd er een spaarbekken aangelegd, bedoeld om het waterpeil in de Zuid- Willemsvaart en daarmee indirect ook de Noordervaart op peil te houden. Dit spaarbekken was gedeeltelijk op het grondgebied van de naburige gemeente Budel in Noord- Brabant gelegen. Weert in de verdediging Het voornemen om de Nieuwe Hollandse Waterlinie te laten aansluiten op de Belgische verdedigingslinies door middel van de Peel-Raamstelling is nooit als zodanig van de grond gekomen. De neutraliteitspolitiek van Nederland en de afwijzende houding van de Belgische en de Franse legerleiding bemoeilijkten het plan ten zeerste. De Belgische verdediginglinie langs het Albertkanaal bevond zich meer oost-west gericht dan de Peel- Raamstelling, waardoor er tussen deze stelling en de Belgische linies een niet verdedigde zone met een breedte van ongeveer veertig kilometer was ontstaan. In maart 1940 werd besloten om de taak van de Peel-Raamstelling te wijzigen. Waar deze oorspronkelijk een eventuele opmars van de vijand moest stoppen, moest de stelling nu de vijandelijke opmars slechts vertragen. Feitelijk was de linie al na de doorbraak bij Mill nutteloos geworden, vandaar dat op 11 mei 1940 een bevel werd gegeven tot algehele terugtocht. In mei 1940 hebben zich te Weert geen grote gevechtshandelingen voorgedaan, deels als gevolg van het gat dat er aan Belgische zijde in de verdediging bestond. De Peel- Raamstelling liep in België niet verder, waardoor de Duitsers met een simpele omweg de linie van achteren konden aanvallen en onschadelijk maken. Alleen in 1944 is er zwaar gevochten in het Peelgebied. Dientengevolge zijn er nogal wat kazematten -hoofdzakelijk langs het Defensiekanaal ter hoogte van IJsselstein- die duidelijke sporen van gevechtshandelingen vertonen. Huidige situatie De meeste schade aan de Peel-Raamstelling - zeker ook te Weert - is veroorzaakt door de beschietingen op het einde van de oorlog, maar nog veel meer door vernielingen en pogingen tot opruiming. Ten gunste van de aanleg van een inspectiepad is plaatselijk de wal langs het kanaal afgegraven en is het grootste deel van de kazematten gesloopt. Verder zijn de nodige traditore kazematten (ofwel "achterliggende" kazematten, bedoeld ter flankering van de stelling) tijdens ruilverkavelingen gesloopt. Te Weert echter zijn relatief veel van deze "achterhoedekazematten" gespaard gebleven. Dit had te maken met hun ligging midden in het bebouwde en bewoonde gebied: veel kazematten zijn na de oorlog dienst gaan doen als schuurtje, rommelhok of prieeltje. De goede camouflage in de vorm van pannendakjes heeft er ook aan toe bijgedragen dat niemand er aanstoot aan is gaan nemen maar de kazematten gewoon in gebruik hebben genomen. Ook zijn na 1940 de bruggen over het kanaal vervangen. Verder is plaatselijk het schootsveld bebouwd. De grootste aantastingen van de stelling in Weert en omgeving hebben plaatsgevonden vanwege de aanleg van een inspectiepad langs het kanaal en de ligging in de bebouwde kom. Hierdoor zijn veel kazematten gesloopt. Desondanks zijn verschillende onderdelen van de Peel-Raamstelling goed tot zeer goed bewaard gebleven en kan men hier een zeer goede indruk krijgen van deze Nederlandse verdedigingslinie. Daarnaast vormde de Zuid-Willemsvaart een belangrijk onderdeel van de PeelRaamstelling. Dit kanaal vormt ook op dit moment nog een belangrijk element, dat het verloop van de voormalige verdedigingslinie weergeeft. De restanten van de Peel-Raamstelling vormen een belangrijk document van de grootscheepse Nederlandse verdedigingsmaatregelen vlak voor de Tweede Wereldoorlog. 15

16 16

17 Complex beschrijving In de onderstaande complexbeschrijving is gebruik gemaakt van de complexbeschrijving zoals die door de Rijksdienst voor de Archeologie, Cultuurlandschap en Monumenten (RACM) is opgesteld. Gewijzigde of aangevulde delen zijn cursief weergegeven Kerngegevens: Complexnummer : (RACM) Naam complex : Peel-Raamstelling Kerndatering : Oorspronkelijke functie : verdedigingslinie Huidige functie : landmark Architect : Bureau Stellingbouw en de Peeldivisie van de Nederlandse landmacht In het tot omstreeks 1900 moeilijk begaanbare terrein van de Peel is in door het Nederlandse leger een deel van de Peel-Raamstelling aangelegd. Deze stelling bestaat te Weert uit diverse kazematten, welke grotendeels zijn gelegen aan de Zuid- Willemsvaart. Daarnaast zijn er op enkele plaatsen ook kazematten gebouwd op circa 500 meter achter de hoofdstelling, bedoeld om te vijand te kunnen verrassen in het geval van een mogelijke doorbraak. De kazemattenlinie bestaat feitelijk uit twee onderdelen: de kazematten gebouwd door het Bureau Stellingbouw en de kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. Concreet betreft het 1 S-KAZEMAT, 2 B-KAZEMATTEN en 9 PEELDIVISIEKAZEMAT- TEN. Daarnaast zijn er te Weert nog restanten van het oude SPAARBEKKEN, bedoeld om het waterpeil in de Zuid-Willemsvaart en daarmee indirect ook de Noordervaart (inundaties!) op peil te houden. Dit spaarbekken ligt gedeeltelijk op het grondgebied van de naburige gemeente Budel in Noord-Brabant. Van het spaarbekken is alleen nog de DEFENSIEDIJK herkenbaar aanwezig. Het verbindende hoofdelement van de stelling wordt gevormd door het Zuid-Willemsvaart. De Peel-Raamstelling is een in het kader van de Strategische Beveiliging aangelegde linie, die, ver buiten de Vesting Holland, een eventuele Duitse opmars door Noord-Brabant naar België en Frankrijk moest afstoppen, en, na 1940, vertragen. Hoofdelement van de negentig kilometer lange stelling is de noordelijk van de spoorlijn Eindhoven-Venlo gelegen veertig kilometer lange, doorlopende anti-tankgracht, ter plaatse van Venray gevormd door het Defensie- of Peelkanaal. Om doorschrijding van het kanaal tegen te gaan is de hoogte van de waterstand door zware betonnen stuwen annex verdeelwerken te beïnvloeden. Op de westelijke oever is een wal opgeworpen, waartegen en waarachter frontale en flankerende kazematten zijn gebouwd. In andere gebieden, zoals te Weert en Nederweert, heeft men voor de verdediging gebruik gemaakt van natuurlijke (en reeds bestaande) barrières als bovengenoemde kanalen en Peelgebieden (bij Nederweert). De voornaamste wegen door de stelling waren voorzien van een asperge-versperring tegen gevechtswagens. In mei 1940 hebben zich te Weert geen grote gevechtshandelingen voorgedaan. Dit was ook niet aanzienlijk gezien het gat dat er aan de Belgische zijde in de verdediging bestond. De Peel-Raamstelling liep niet door tot in België, waardoor de Duitsers met een simpele omweg de linie van achteren konden aanvallen en onschadelijk maken. Alleen in 1944 is er zwaar gevochten in het Peelgebied. Dientengevolge zijn er nogal wat kazemat- 17

18 ten -hoofdzakelijk langs het Defensiekanaal ter hoogte van IJsselstein- die duidelijke sporen van gevechtshandelingen vertonen. De meeste schade aan de Peel-Raamstelling - zeker ook te Weert - is veroorzaakt door naoorlogse beschietingen, vernielingen en pogingen tot opruiming. Ten gunste van de aanleg van een inspectiepad is plaatselijk de wal langs het Defensiekanaal gedeeltelijk dan wel geheel afgegraven. Verder zijn de nodige traditore kazematten (ofwel "achterliggende" kazematten, bedoeld ter flankering van de stelling) tijdens ruilverkavelingen gesloopt, dan wel onder het maaiveld verdwenen. Te Weert echter zijn relatief veel van deze "achterhoedekazematten" gespaard gebleven. Dit had te maken met hun ligging midden in het bebouwde en bewoonde gebied: veel kazematten zijn na de oorlog dienst gaan doen als schuurtje, rommelhok of prieeltje. De goede camouflage in de vorm van pannendakjes heeft er ook aan toe bijgedragen dat geen mensen er aanstoot aan zijn gaan nemen, maar de kazematten gewoon in gebruik hebben genomen. Zicht op de Zuid-Willemsvaart in zuidwestelijke richting met aan de noordzijde een drietal S- kazematten (stekelvarkens). Aan de westzijde van de woning bevindt zich een kazemat van de Peeldivisie, gecamoufleerd als schuurtje (herkomst afbeelding: GA Weert, inventarisnr. 2790). 18

19 Ook zijn na 1940 de bruggen over het kanaal vervangen, terwijl de voornaamste wegen over het Defensiekanaal voorzien zijn van betonnen bruggen, dan wel wordt het kanaal via duikers onder de weg door geleid. Verder is plaatselijk het schootsveld bebouwd. De grootste aantasting van de stelling is echter na de Tweede Wereldoorlog de aanleg van de militaire luchtbasis 'De Peel' geweest. Tengevolge hiervan wordt de stelling even ten zuiden van de Ripseweg bij Venray ruw onderbroken door de hekken van het vliegveld. Het kanaal is ter plaatse ten behoeve van de aanleg van de landingsbaan gedempt. Grote aantastingen van de stelling zijn er ook geweest te Weert en Nederweert, hoofdzakelijk vanwege de ligging van de stelling in de bebouwde kom van beide kernen. Door de verbreding van de weg langs het kanaal is een groot aantal kazematten gesloopt. Daarnaast zijn veel kazematten ten prooi gevallen aan woningbouw (sloop), bedrijfsvestiging (sloop) of tuinverfraaiing ('verbouwing' tot schuurtjes en dergelijke). Ondanks dergelijke wijzigingen is de Peel-Raamstelling tengevolge van de ligging in het dunbevolkte buitengebied goed tot zeer goed bewaard gebleven en kan men hier een zeer goede indruk krijgen van een Nederlandse verdedigingslinie uit de jaren '30 van de twintigste eeuw. Waardering Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuur- en bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjectenen structuren inzake de nationale landsverdediging. Het heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De stelling is als samenhangend geheel van verdedigingswerken in belangrijke mate bepalend voor de aard en het gebruik van de ruimte, en heeft derhalve een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. Deze verweving geeft het complex ook een grote belevingswaarde. Verder moet gewezen worden op de gaafheid van het complex: de Peel-Raamstelling is nog nagenoeg compleet (aanwezigheid kazematten, anti-tankgracht, defensiewal, schootsvelden, accessen etc.). Daarbij is het als grootschalig militair complex en herinnering aan een grootscheeps uitgevoerde verdedigingsmaatregel in relatie met de Tweede Wereldoorlog in Limburg zeldzaam. 19

20 Inventarisatiekaart van net na de Tweede Wereldoorlog met daarop de kazematten van de Peel-Raamstelling. De kazematten die gebouwd werden door de Peeldivisie zijn niet opgenomen in deze inventarisatie (herkomst afbeelding: Nationaal Archief (Geniearchief omslag 1864) Volgens de redengevende omschrijving van de Rijksdienst zou kazemat K1 (type B) moeten liggen in de nabijheid van de inlaatsluis van het spaarbekken. Het spaarbekken is op de bovenstaand kaart met blauwe pijl aangegeven. Op de inventarisatiekaart uit 1939 is bij dit spaarbekken geen kazemat van het type B ingetekend. Met kazemat K1 is naar alle waarschijnlijkheid kazemat B16 bedoeld, die direct aan Sluis 16 lag. Deze kazemat is met een rode pijl aangegeven. De in maart 2005 afgebroken kazemat B16, die aan het kanaal bij Sluis 16 was gesitueerd (foto J.M. van der Steen) 20

21 Redengevende beschrijvingen Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat B16 Adres : Kempenweg ongenummerd Postcode en plaats : Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie L, nummer(s) 1937 Coördinaten : n.v.t. Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen (de kazemat is niet meer aanwezig) Architect : Bureau Stellingbouw van de NL-landmacht Redengevende omschrijving van de Rijksdienst: Het complex van de Peel-Raamstelling in de gemeente Weert begint aan de Belgische grens in de zuidwesthoek. Het hier gelegen spaarbekken was bedoeld om water op te stuwen naar de Zuid-Willemsvaart. Dit spaarbekken ligt deels op het grondgebied van Budel (provincie Noord-Brabant). Hier is ook het inlaatsluisje S 2 gesitueerd. Kazemat (K 1) diende ter bescherming van de Sluis S 2. Het is een kazemat van type B. De kazemat K 1 is in het talud tussen begroeiing gesitueerd. De kazemat is uitgevoerd in gewapend beton. Dit type kazemat is voorzien van een betonnen neus. Kazemat K 1 is in hoge mate gaaf bewaard gebleven en is nog voorzien van een stalen luik en enkele ontluchtingspijpen. Bevindingen: Volgens de informatie in de redengevende omschrijving zou de kazemat (van het type B) in de nabijheid van het spaarbekken moeten liggen, op het perceel kadastraal bekend sectie L, nummer(s) Op dit perceel, waarop ook de defensiedijken (RACM-nrs en ) zijn gesitueerd, is echter geen kazemat (meer) aanwezig. Op de inventarisatiekaart uit 1939 is bij dit spaarbekken op Weerter grondgebied ook geen kazemat van het type B ingetekend. De kazemat zou overigens vlak bij de inlaatsluis S1 zijn gesitueerd, ter bescherming van deze sluis. Er bestaat geen redengevende omschrijving van inlaatsluis S2. Wel bestaat er een redengevende omschrijving van Sluis S1 (RACM-nr ), die volgens de beschrijving als inlaatsluis voor het spaarbekken diende en gesitueerd zou zijn aan de Kempenweg, ter hoogte van de Ringselvenweg. Hier is inderdaad een waterbouwkundig (kunst)werk aanwezig; dit is echter niet de inlaatsluis van het voormalige spaarbekken; dit spaarbekken is immers veel meer in zuid-oostelijke richting gesitueerd. Naar alle waarschijnlijkheid heeft de RACM tijdens de inventarisatie dit (kunst)werk als de inlaatsluis van het spaarbekken gezien. In het verlengde hiervan is met kazemat K1 (in de directe nabijheid van de inlaatsluis) naar alle waarschijnlijkheid kazemat B16, die direct aan de noord-westzijde van de in de Zuid-Willemsvaart gelegen Sluis 16 was gesitueerd. Doordat de gegevens uit de redengevende omschrijving echter niet duidelijk waren en een duidelijke plaatsbepaling ontbrak, is deze kazemat in maart 2005 gesloopt, om plaats te maken voor de aanleg van een rotonde. 21

22 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegronden en doorsnede van de B-kazemat (flankerende betonkazemat) Herkomst afbeelding: Bibliotheek Stichting Menno van Coehoorn, Utrecht) 22

23 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat B19 Adres : Suffolkweg Zuid ongenummerd Postcode en plaats : Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie Y, nummer(s) 167 en 168 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : Bureau Stellingbouw van de NL-landmacht Typering van het monument: Kazemat van het B(90)a-type, een zogenaamde flankerende betonkazemat, die deel uitmaakt van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gelegen aan de Suffolkweg, in de dijk van de spoorbrug, ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. De frontzijde van de kazemat is in zuidelijke richting gesitueerd. 23

24 Kazemat nr Kazemat nr , herkomst afbeelding: Gemeente Weert 24

25 Bouwmassa: De kazemat van het type B(90)a heeft een rechthoekige plattegrond, waarvan de frontzijde in zuidelijke richting is gesitueerd. Deze frontzijde is voorzien van een uitstulping of neus ter bescherming van het schietgat. De hoogte van de kazemat bedraagt ongeveer drie meter. Hiervan is ongeveer de helft boven het maaiveld gelegen. De kazemat is aan de bovenzijde plat afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van ongeveer 80cm. Aan de vijandzijde is het beton ongeveer 120 cm dik. De gevels zijn aan de bovenzijde voorzien van afgeschuinde hoeken. De kazemat was toegankelijk middels een manluik in de noordgevel met een afmeting van ongeveer 80 x 80 cm. Aan de zuidzijde van de kazemat is de frontzijde aanwezig die voorzien is van een neus of uitstulping ter bescherming van het schietgat. Vanuit dit schietgat kon, met een zware mitrailleur, alleen vuur afgegeven worden op de flankerende zijde, met een schootsveld van 90. De twee gekromde buizen aan weerszijde van de toegang zijn de nog aanwezige uitlaten van het ventilatiesysteem, aangebracht voor het afvoeren van de kruitdampen. De kleine uitstekende ijzeren staven op het dak en op de wanden van de kazemat dienden voor het bevestigen van camouflagemateriaal. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 25

26 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegronden en doorsnede van de B-kazemat (flankerende betonkazemat) Herkomst afbeelding: Bibliotheek Stichting Menno van Coehoorn, Utrecht) 26

27 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat B23 Adres : Suffolkweg Zuid bij 34 Postcode en plaats : 6002 AC Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie N, nummer(s) 3291 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : Bureau Stellingbouw van de NL-landmacht Typering van het monument: Kazemat van het B-type, een zogenaamde flankerende betonkazemat, die deel uitmaakte van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gelegen aan de Suffolkweg, nabij huisnummer 34, ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. De frontzijde is in zuidoostelijke richting gesitueerd. Bouwmassa: De kazemat van het type B(90)a heeft een rechthoekige plattegrond. De kazemat, die een hoogte heeft van ongeveer drie meter, is aan de bovenzijde plat afgedekt. 27

28 Kazemat nr Kazemat nr , herkomst afbeelding: Gemeente Weert 28

29 Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van ongeveer 80 cm. Aan de vijandzijde is het beton ongeveer 120 cm centimeter dik. De gevels zijn aan de bovenzijde voorzien van afgeschuinde hoeken. De kazemat was toegankelijk middels een manluik in de westgevel. Aan de oostzijde van de kazemat is de frontzijde aanwezig die voorzien is van een neus of uitstulping ter bescherming van het schietgat. Vanuit dit schietgat kon, met een zware mitrailleur, alleen vuur afgegeven worden op de flankerende zijde, met een schootsveld van 90. De kazemat is tegenwoordig geheel begroeid met klimop. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 29

30 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. 30

31 Kerngegevens monument: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Odamolenstraat achter 18 Postcode en plaats : 6002 BR Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie N, nummer(s) 4233 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : dierenverblijf Architect : De Peeldivisie van de NL-Landmacht Typering van het monument: Kazemat, gebouwd door de Peeldivisie, onderdeel van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gelegen in de tuin van het pand Odamolenstraat 18, op enkele honderden meters ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. De frontzijde van de kazemat is in zuidoostelijke richting gesitueerd. Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond. De kazemat heeft een hoogte van ongeveer 2,5 meter en is aan de bovenzijde plat afgedekt. In het dak bevindt zich nog het periscoopgat. 31

32 Kazemat nr Kazemat nr

33 Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van circa 70 tot 100 cm. De kazemat was toegankelijk middels een toegang in de westgevel. In de zuiden de oostgevel van de kazemat bevindt zich een schietgat. Oorspronkelijk had de kazemat een groot open schootsveld door de vrije ligging midden in de weilanden en akkergrond die zich uitstrekten tot aan de Zuid-Willemsvaart. Met een lichte mitrailleur kon zowel frontaal als flankerend vuur worden afgegeven. De gevelopeningen zijn thans grotendeels dichtgemetseld. De westgevel is recent voorzien van een bakstenen muur. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 33

34 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. 34

35 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Odamolenstraat achter 16 Postcode en plaats : 6002 BR Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie N, nummer(s) 4497 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : dierenverblijf Architect : De Peeldivisie van de NL-landmacht Typering van het monument: Kazemat, gebouwd door de Peeldivisie, die deel uitmaakt van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gelegen in de tuin van het pand Odamolenstraat 16, op enkele honderden meters ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. De frontzijde van de kazemat is in zuidoostelijke richting gesitueerd. 35

36 Kazemat nr Kazemat nr

37 Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond waarvan de frontzijde in zuidoostelijke richting is gesitueerd. De kazemat heeft een hoogte van ongeveer 2,5 meter en is aan de bovenzijde plat afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van circa 70 tot 100 cm. De kazemat was toegankelijk middels een toegang in de westgevel. In de zuiden de oostgevel van de kazemat bevindt zich een schietgat. Oorspronkelijk had de kazemat een groot open schootsveld door de vrije ligging midden in de weilanden en akkergrond die zich uitstrekten tot aan de Zuid-Willemsvaart. Met een lichte mitrailleur kon zowel frontaal als flankerend vuur worden afgegeven. De schietgaten zijn thans voorzien van glas, maar bevinden zich nog grotendeels in de oorspronkelijke staat. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de verster king en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 37

38 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegrond en doorsnede van de kazemat P, gelegen nabij de Maasenweg (herkomst afbeelding: J.M. van der Steen) 38

39 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Maasenweg bij 6 Postcode en plaats : 6003 AH Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie W, nummer(s) 17 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : De Peeldivisie van de NL-landmacht Typering van het monument: Kazemat onderdeel van een stelling van drie kazematten in het buurtschap Hushoven, gebouwd door de Peeldivisie, die deel uitmaakt van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat maakt deel uit van een stelling van drie kazematten in het buurtschap Hushoven en is gelegen in het open veld ten noordoosten van de Maasenweg. De frontzijde is in zuidoostelijke richting gesitueerd. De kazemat bevindt zich op ongeveer een kilometer ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. 39

40 Kazematten nrs (rechts) en (links) Kazemat nr

41 Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond. De kazemat, die een hoogte heeft van ongeveer 2.50m is aan de bovenzijde plat afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van ongeveer 80 cm. Aan de frontzijde heeft de gevelmuur een dikte van 90 cm. De dakplaat heeft een dikte van 75 cm. De kazemat is toegankelijk via een toegang in de noordgevel. Aan de frontzijde en de westgevel van de kazemat is een schietgat aanwezig. Deze schietgaten hebben aan de binnenzijde een breedte van ongeveer 40 cm en aan de buitenzijde een breedte van ongeveer 100 cm. Door middel van deze schietgaten kon met een lichte mitrailleur zowel flankerend als frontaal vuur afgegeven worden. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 41

42 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegrond en doorsnede van de kazemat , gelegen nabij de Maasenweg (herkomst afbeelding: J.M. van der Steen) 42

43 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Maasenweg bij 6 Postcode en plaats : 6003 AH Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie W, nummer(s) 17 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : De Peeldivisie van de NL-landmacht Typering van het monument: Kazemat onderdeel van een stelling van drie kazematten in het buurtschap Hushoven, gebouwd door de Peeldivisie, die deel uitmaakt van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat maakt deel uit van een stelling van drie kazematten in het buurtschap Hushoven en is gelegen in het open veld ten noordoosten van de Maasenweg. De frontzijde is in zuidoostelijke richting gesitueerd. De kazemat bevindt zich op ongeveer een kilometer ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. 43

44 Kazematten nrs (rechts) en (links) Kazemat nr

45 Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond. De kazemat, die een hoogte heeft van ongeveer 2.50 m, is aan de bovenzijde plat afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van ongeveer 80 cm. Aan de frontzijde heeft de gevelmuur een dikte van 90 cm. De dakplaat heeft een dikte van 75 cm. De kazemat is toegankelijk via een toegang in de noordgevel. Aan de frontzijde en de westgevel van de kazemat is een schietgat aanwezig. Deze schietgaten hebben aan de binnenzijde een breedte van ongeveer 40 cm en aan de buitenzijde een breedte van ongeveer 100 cm. Door middel van deze schietgaten kon met een lichte mitrailleur zowel flankerend als frontaal vuur afgegeven worden. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 45

46 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegrond en doorsnede van de kazemat , gelegen nabij de Maasenweg (herkomst afbeelding: J.M. van der Steen) 46

47 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Maasenweg achter 6 (in tuin) Postcode en plaats : 6003 AH Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie W, nummer(s) 405 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : De Peeldivisie van de NL-landmacht Typering van het monument: Kazemat onderdeel van een stelling van drie kazematten in het buurtschap Hushoven, gebouwd door de Peeldivisie, die deel uitmaakt van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat maakt deel uit van een stelling van drie kazematten in het buurtschap Hushoven en is gelegen in de achtertuin van Maasenweg 6. De frontzijde is in zuidoostelijke richting gesitueerd. De kazemat bevindt zich op ongeveer een kilometer ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. 47

48 Kazemat nr (foto J.M. van der Steen) 48

49 Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond. De kazemat, die een hoogte heeft van ongeveer 2.50 m, is aan de bovenzijde plat afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van ongeveer 80 cm. Aan de frontzijde heeft de gevelmuur een dikte van 90 cm. De dakplaat heeft een dikte van 75 cm. De kazemat is toegankelijk via een toegang in de noordgevel. Aan de frontzijde en de westgevel van de kazemat is een schietgat aanwezig. Deze schietgaten hebben aan de binnenzijde een breedte van ongeveer 40 cm en aan de buitenzijde een breedte van ongeveer 100 cm. Door middel van deze schietgaten kon met een lichte mitrailleur zowel flankerend als frontaal vuur afgegeven worden. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 49

50 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegrond en doorsnede van de s-kazemat (stekelvarken) Herkomst afbeelding: J.M. van der Steen 50

51 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat S29 Adres : Noordkade bij 16 Postcode en plaats : 6003 ND Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie C, nummer(s) 2538 en 2539 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : Bureau Stellingbouw van de NL-landmacht Typering van het monument: Kazemat van het S-type, het zogenaamde stekelvarken, die deel uitmaakt van de Peel- Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gelegen aan de Noordkade te Weert, ten noorden van de Zuid- Willemsvaart. De kazemat is vlakbij een woonhuis gesitueerd met de frontzijde in zuidoostelijke richting. 51

52 Kazemat nr

53 Bouwmassa: De kazemat van het type S(3a) (stekelvarken) heeft een zeshoekige plattegrond, waarvan de driezijdige afgeschuinde frontzijde in zuidoostelijke richting is gesitueerd. De hoogte van de kazemat bedraagt ruim drie meter. Hiervan is ongeveer de helft boven het maaiveld gelegen. De kazemat is aan de bovenzijde plat afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een muurdikte van ongeveer tachtig centimeter. De kazemat was oorspronkelijk toegankelijk middels een manluik in de noordwestgevel. Aan de zuidoostelijke zijde van de kazemat is een driezijdig afgeschuinde frontzijde aanwezig, waarin in elke zijde een schietgat is aangebracht. De kazemat had hierdoor een relatief breed schootsveld doordat met een lichte mitrailleur door het middelste schietgat, dan wel die opzij, frontaal en flankerend vuur kon worden afgegeven. De gevelopeningen zijn thans aan het oog onttrokken doordat de kazemat volledig is begroeid met klimop. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 53

54 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. Plattegrond van de kazemat , gelegen achter Noordkade nr. 17 (herkomst afbeelding: J.M. van der Steen). 54

55 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Noordkade achter 17 Postcode en plaats : 6003 ND Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie C, nummer(s) 2540 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : De Peeldivisie van de NL-landmacht Typering van het monument: Betonkazemat, gebouwd door de Peeldivisie, die deel uitmaakt van de Peel-Raamstelling, Vak Weert en bekleed is met baksteen. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gelegen in de tuin van het pand Noordkade 17, ten noorden van de Zuid- Willemsvaart. De frontzijde van de kazemat is in zuidwestelijke richting gesitueerd. Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond. De kazemat, die een hoogte heeft van ongeveer 2,5 m, is aan de bovenzijde plat afgedekt. 55

56 Kazemat nr (foto J.M. van der Steen) Kazemat nr , interieur (foto J.M. van der Steen) 56

57 Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van ongeveer 80 cm, voorzien van een bakstenen bekleding. De kazemat was toegankelijk via twee toegangen in de noordwestgevel. De overige gevels waren ieder voorzien van een rechthoekig schietgat om zowel flankerend als frontaal vuur af te kunnen geven. De gevelopeningen zijn thans deels dichtgezet. De kazemat wordt verder aan het zicht onttrokken door de begroeiing. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 57

58 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegrond en doorsnede van kazemat , gelegen aan de Helmondseweg (herkomst afbeelding: J.M. van der Steen) 58

59 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Helmondseweg ongenummerd Postcode en plaats : 6000 ND Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie AB nummer 758 en sectie D nummer 2227 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : De Peeldivisie van de NL-Landmacht Typering van het monument: Tweelaagse kazemat met een zeer geringe betondikte, oorspronkelijk bekleed met hout, en gebouwd door de Peeldivisie als onderdeel van de Peel-Raamstelling. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat staat direct naast de Helmondseweg, aan de noordzijde van de Zuid- Willemsvaart.. 59

60 Kazemat nr

61 Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond en bestaat uit twee bouwlagen en is afgedekt met een flauw hellend zadeldakje. De hoogte van de kazemat bedraagt ongeveer 4 meter. De onderste ruimte deed oorspronkelijk dienst als schuilplaats of opbergplaats voor munitie, de bovenste ruimte vormde de gevechtsruimte. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van circa 50 cm. Aan de buitenzijde werden houten latten in de beton ingestort. Op dit lattenframe werd een houten bekleding als camouflage van de kazemat bevestigd. De houten bekleding en het lattenframe is inmiddels vergaan. In de buitenwanden zijn de sleuven van het houten frame nog in het beton zichtbaar. Door de geringe dikte bood de kazemat bij oorlogsgeweld weinig bescherming. De kazemat was toegankelijk middels twee toegangen in de noordgevel, één ter hoogte van de begane grond en één ter hoogte van de verdieping. In de overige drie gevels bevond zich, ter hoogte van de verdieping, een schietgat, waardoor zowel frontaal als flankerend vuur kon worden afgegeven. De gevelopeningen zijn thans grotendeels dichtgemetseld. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Tot slot maakt de afwijkende vorm - een tweelaagse kazemat - de kazemat uniek binnen de hele Peel-Raamstelling. Bescherming: Het gehele object. 61

62 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegrond en doorsnede van kazemat , gelegen aan de Helmondseweg (herkomst afbeelding: J.M. van der Steen) 62

63 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Helmondseweg ongenummerd Postcode en plaats : 6000 ND Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie AB nummer 758 en sectie D nummer 2227 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : geen, landmark Architect : De Peeldivisie van denl-landmacht Typering van het monument: Tweelaagse kazemat met een zeer geringe betondikte, oorspronkelijk bekleed met hout, en gebouwd door de Peeldivisie als onderdeel van de Peel-Raamstelling. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigings-linies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestaat uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat staat direct naast de Helmondseweg, aan de noordzijde van de Zuid- Willemsvaart. 63

64 Kazemat nr

65 Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond en bestaat uit twee bouwlagen en is afgedekt met een flauw hellend zadeldakje. De hoogte van de kazemat bedraagt ongeveer 4 meter. De onderste ruimte deed oorspronkelijk dienst als schuilplaats of opbergplaats voor munitie, de bovenste ruimte vormde de gevechtsruimte. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton met een dikte van circa 50 cm. Aan de buitenzijde werden houten latten in de beton ingestort. Op dit lattenframe werd een houten bekleding als camouflage van de kazemat bevestigd. De houten bekleding en het lattenframe is inmiddels vergaan. In de buitenwanden zijn de sleuven van het houten frame nog in het beton zichtbaar. Door de geringe dikte bood de kazemat bij oorlogsgeweld weinig bescherming. De kazemat was toegankelijk middels twee toegangen in de noordgevel, één ter hoogte van de begane grond en één ter hoogte van de verdieping. In de overige drie gevels bevond zich, ter hoogte van de verdieping, een schietgat, waardoor zowel frontaal als flankerend vuur kon worden afgegeven. De gevelopeningen zijn thans grotendeels dichtgemetseld. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Tot slot maakt de afwijkende vorm - een tweelaagse kazemat - de kazemat uniek binnen de hele Peel-Raamstelling. Bescherming: Het gehele object. 65

66 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. plattegrond doorsnede Plattegrond en doorsnede van de kazemat , gelegen aan de Noordkade 24 (herkomst afbeelding: J.M. van der Steen). 66

67 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Noordkade achter 24 Postcode en plaats : 6003 ND Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie C, nummer(s) 1540 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : tuinhuis Architect : De Peeldivisie van de NL-Landmacht Typering van het monument: Kazemat gebouwd door de Peeldivisie die deel uitmaakte van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat bevond zich in de tuin van het pand Noordkade 28, op enkele tientallen meters ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. De frontzijde was hierbij in zuidwestelijke richting gesitueerd. Op 21 augustus 2007 is de kazemat verplaatst van de tuin van het pand Noordkade 28 naar de tuin van Noordkade 24, eveneens ten noorden van de Zuid-Willemsvaart. Daarbij is rekening gehouden met de oriëntatie van de schietgaten. De frontzijde is 90 graden gedraaid, in de richting van het kanaal. 67

68 Kazemat nr Kazemat nr

69 Bouwmassa: De kazemat heeft een rechthoekige plattegrond en een hoogte van ongeveer 3 meter. Hiervan is ongeveer de helft boven het maaiveld gelegen. De kazemat is aan de bovenzijde plat afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken uit in het werk gestort beton. De zij- en achtergevels hebben een dikte van 80 cm, de frontgevel is ongeveer 100 cm dik. De kazemat was toegankelijk via een tweetal rechthoekige toegangen in de noordoostgevel. In de zuidwestelijke gevel bevinden zich een viertal schietgaten en in de zuidoostgevel bevindt zich één schietgat. De kazemat, die tegenwoordig in gebruik is als tuinhuisje, is in redelijke mate gaaf bewaard gebleven. Waardestelling: De kazemat is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is architectuuren bouwhistorisch van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De kazemat heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging (het geheel aan stellingen aan de vooravond van de Tweede Wereldoorlog), en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De kazemat heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De kazemat is in hoge mate gaaf. Bescherming: Het gehele object. 69

70 Inventarisatiekaart van net na de Tweede Wereldoorlog met daarop de kazematten van de Peel-Raamstelling. De kazematten die gebouwd werden door de Peeldivisie zijn niet opgenomen in deze inventarisatie (herkomst afbeelding: Nationaal Archief (Geniearchief omslag 1864) Volgens de redengevende omschrijving van de sluis moeten liggen in de nabijheid van het spaarbekken. Het spaarbekken is op de bovenstaand kaart met blauwe pijl aangegeven. De bedoelde sluis aan de Kempenweg ter hoogte van de Singelvenweg is in rood aangegeven en heeft geen enkele relatie met het voormalige spaarbekken. De oorspronkelijke inlaatsluis is verdwenen. Luchtfoto van het kunstwerk dat is aangezien voor de inlaatsluis (bron Google Earth) 70

71 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : (RACM) Naam monument : Sluis S1 Adres : Kempenweg ongenummerd Postcode en plaats : Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie L, nummer(s) 1549 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : onbekend Oorspronkelijke functie : waterbouwkundig kunstwerk Huidige functie : onbekend Architect : onbekend Redengevende omschrijving van de Rijksdienst: Het complex van de Peel-Raamstelling in de gemeente Weert begint aan de Belgische grens in de zuidwesthoek en volgt de Zuid-Willemsvaart in noordoostelijke richting. In het zuidwestelijk deel van de gemeente nabij het spaarbekken bevindt zich een inlaatsluis. Beschrijving Bij de Kempenweg ter hoogte van de Ringselvenweg ligt een inlaatsluis ten behoeve van het nabij gelegen spaarbekken. Bevindingen: Volgens de informatie in de redengevende omschrijving zou de sluis in de nabijheid van het spaarbekken moeten liggen, op het perceel kadastraal bekend sectie L, nummer Dit is een smalle strook grond, met een breedte van ongeveer 10 meter en een lengte van ongeveer o,5 tot 1 kilometer, die is gelegen binnen het voormalige spaarbekken en op een afstand van ongeveer 150 ten noorden van het kanaal parallel loopt met het kanaal. Volgens de redengevende omschrijving deed Sluis S1 dienst als inlaatsluis voor het spaarbekken en zou deze gesitueerd zijn aan de Kempenweg, ter hoogte van de Ringselvenweg. In het kanaal ter hoogte van de Ringselvenweg is echter nooit een waterbouwkundig kunstwerk aanwezig geweest. Er is wel een waterbouwkundig kunstwerk aanwezig ter hoogte van de Singelvenweg. Dit is echter niet de inlaatsluis van het voormalige spaarbekken; dit spaarbekken was immers veel meer in zuid-oostelijke richting gesitueerd. Het kunstwerk in het kanaal ter hoogte van de Singelvenweg ligt direct ten noordwesten van Sluis 16 en is bedoeld voor waterlossingen uit het achterliggende gebied. Bij hoog water in het gebied, wordt dit water in het kanaal gepompt. Naar alle waarschijnlijkheid heeft de RACM tijdens de inventarisatie dit kunstwerk als de inlaatsluis van het spaarbekken gezien. De historische inlaatsluis lag ter hoogte van kilometerpaal 51330, kaartcoördinaten x en y Bij de aanleg van het fietspad is een gedeelte verdwenen. De inlaat aan de zijde van het kanaal was tot in de jaren tachtig nog herkenbaar aanwezig. In de jaren negentig van de vorige eeuw is ook dit gedeelte bij het renoveren van de kade van het kanaal verdwenen. 71

72 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. 72

73 Kerngegevens monument: Monumentnummer : en (RACM) Naam monument : Defensiedijk A en B Adres : Kempenweg ongenummerd Postcode en plaats : 6003 AH Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie L, nummer(s) 1524, 1530, 1548, 1531, 1937 Coördinatenverloop : x y x y x y x y x y x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : defensiedijk Huidige functie : dijk, landmark Architect : Bureau Stellingbouw van de NL-Landmacht Typering van het monument: Defensiedijk behorende bij het oude spaarbekken nabij Budel-Dorpplein, dat deel uitmaakte van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakte veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgde ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. 73

74 Defensiedijk en Defensiedijk en Overzicht van het complete spaarbekken en de dijken (bron Google Earth) 74

75 Ruimtelijke context: De defensiedijk bevindt zich ten noorden van de Zuid-Willemsvaart, nabij de Belgische grens. De dijk is haaks op de Kempenweg gesitueerd. Beschrijving: De defensiedijk, bestaande uit een aarden wal, behoorde oorspronkelijk bij het spaarbekken dat diende om een gedeelte van de Peel-Raamstelling te inunderen om zo een vijandelijke aanval te hinderen. Waardestelling: De defensiedijk is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De defensiedijk heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging, en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De defensiedijk heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. Bescherming: Het gehele object. Bescherming: De dijken die zijn gelegen op het grondgebied van de naburige gemeente zijn niet in de inventarisatie betrokken. Ook zijn hiervan niet de kadastrale aanduidingen en coördinaten aangegeven. 75

76 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. 76

77 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : geen Naam monument : Aspergeversperring Adres : Maaseikerweg ongenummerd Postcode en plaats : 6000 ND Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie F, nummer(s) 3513 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : versperring Huidige functie : geen Architect : onbekend Typering van het monument: Aspergeversperring die deel uitmaakte van de Peel-Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De aspergeversperring bevindt zich in de Maaseikerweg ter hoogte van het spoorwegviaduct. 77

78 Schematische tekening aspergeversperring (herkomst tekening stichting Menno van Coehoorn) Aspergeversperring Maaseikerweg ter hoogte van het spoorviaduct 78

79 Beschrijving: Aspergeversperringen zijn bedoeld om in oorlogstijd de doorgang van voertuigen te controleren en de opmars van de vijand te vertragen of te verhinderen. De versperring bestaat uit reeks puntige profielstalen balken (de zogenaamd asperge) die schuin in het wegdek konden worden geplaatst. Hiertoe zijn in het wegdek van staal en beton gemaakte houders aanwezig, die ongeveer één meter diep in het wegdek zijn geplaatst. In de houders zijn koker-vormige uitsparingen aanwezig waarin, tijdens oorlogshandelingen, de asperges werden geplaatst. Op deze wijze werd de weg versperd en/of de doorgang gecontroleerd. Normaliter kon de asperge weer uit de uitsparing worden verwijderd, om (al dan niet gecontroleerd) doorgang te verlenen. Wanneer de vijand echter in aantocht was konden de asperges verder in de uitsparingen worden geduwd. Hierdoor klapten in de kokers een soort van weerhaken uit, die achter de asperges haakten, waardoor de asperges niet meer uit de kokers konden worden gehaald. Om de doorgang vrij te maken moest de vijand de asperges net boven het wegdek doorzagen. Dit was een tijdrovende operatie die de opmars behoorlijk vertraagde. Van de aspergeversperring zijn op dit moment alleen nog de in het wegdek verzonken houders uit staal en beton aanwezig. Waardestelling: De aspergeversperring is van algemeen belang. Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog en is als zodanig een belangrijk document van de militaire geschiedenis. Het is van belang wegens het bijzondere materiaalgebruik en de toepassing van moderne materialen en technieken, met name in de verwerking van gewapend beton. Het is ook van belang voor de typologische ontwikkeling van diverse verdedigingsobjecten- en structuren inzake de nationale landsverdediging. De aspergeversperring heeft ensemblewaarden als essentieel onderdeel van een groter geheel: enerzijds als onderdeel van de landsverdediging, en anderzijds als belangrijk (structurerend) onderdeel van het Peelgebied dat als militair landschap cultuurhistorisch van belang is. De aspergeversperring heeft een bijzondere historisch-ruimtelijke relatie met wegen, wateren en bodemgesteldheid van het gebied. De in het wegdek verzonken houders van de aspergeversperring is in hoge mate gaaf. Omdat de meeste soortgelijke houders na de Tweede Wereldoorlog bij wegrenovaties verwijderd zijn, bezitten de nog aanwezige restanten van deze aspergeversperringen een hoge zeldzaamheidswaarde. Bescherming: Het gehele object. 79

80 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. 80

81 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : geen Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Suffolkweg bij 20 Postcode en plaats : 6002 AB Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie N, nummer(s) 2530 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : garage Architect : De Peeldivisie van de NL-landmacht Typering van het monument: Baksteen kazemat, gebouwd door de Peeldivisie, die deel uitmaakt van de Peel- Raamstelling, Vak Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gelegen nabij het pand Suffolkweg 20, ten noorden van de Zuid- Willemsvaart. De frontzijde is in zuidelijke richting gesitueerd. 81

82 Uitsnede uit historische foto Suffolkweg (herkomst afbeelding: GA Weert, inventarisnr. 2790) Huidige situatie van de voormalige baksteenkazemat bij Suffolkweg 20 In de gevel is de oorspronkelijke vorm nog zichtbaar 82

83 Bouwmassa: De kazemat is geheel opgetrokken uit baksteen en had oorspronkelijk een vrijwel vierkante plattegrond van ongeveer 4 x 4 meter. De kazemat is echter verbouwd tot garage, waarbij het bouwvolume in noordelijke richting werd vergroot. De afmeting bedraagt thans ongeveer 4 x 5,5 meter. Ook was de oorspronkelijk was de kazemat voorzien van een lessenaarsdak, terwijl de huidige garage aan de bovenzijde plat is afgedekt. Gevels: De kazemat is opgetrokken in baksteen. De kazemat was toegankelijk middels een toegang in de noordgevel. In de zuidgevel en de westgevel bevonden zich schietgaten. Bij het vergroten van de kazemat tot garage is de oorspronkelijke noordgevel afgebroken, zijn de beide zijgevels verlengd en is een nieuwe noordgevel opgetrokken. Door de afwijkende baksteen die hierbij is gebruikt, is de oorspronkelijke bouwmassa echter nog zichtbaar. Waardestelling: Het object heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een culturele en geografische ontwikkeling, namelijk de versterking en daaropvolgende verdediging van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Door de ingrijpende wijzigingen, die hebben plaatsgevonden tengevolge van de verbouwing van de baksteenkazemat tot garage, is de gaafheid en de herkenbaarheid van het object dermate aangetast dat de monumentale waarde grotendeels verloren is gegaan. Om deze reden is het ons inziens niet opportuun om het object aan te wijzen tot beschermd monument. Bescherming: Niet van toepassing. 83

84 Situering van het object t.o.v. de historische linie (tekening Buro4 en gemeente Weert) De elementen van de Peel-Raamstelling die zijn gebouwd zijn door Bureau Stellingbouw zijn in donkerblauw en in rood aangegeven. De donkerblauwe stippen zijn kazematten die inmiddels zijn afgebroken. De rode stippen zijn nog bestaande kazematten. Linksonder in rood de defensiedijk van het spaarbekken. De kazematten die door de Peeldivisie zijn gebouwd zijn aangegeven in licht blauw. Tenslotte zijn de restanten van de aspergeversperring weergegeven in groen. 84

85 Kerngegevens monumenten: Monumentnummer : geen Naam monument : Kazemat Peeldivisie Adres : Suffolkweg Zuid 39 (gedeeltelijk) Postcode en plaats : 6002 RX Weert Kadastrale aanduiding : WEE01, sectie L, nummer(s) 1582 Coördinaten : x y Bouwstijl : n.v.t. Kerndatering : Oorspronkelijke functie : kazemat Huidige functie : onderdeel woonhuis Architect : De Peeldivisie van de NL-landmacht Typering van het monument: Gecamoufleerde bakstenen kazemat, gebouwd door de Peeldivisie, die voor de Tweede Wereldoorlog deel uitmaakte van de Peel-Raamstelling te Weert. Historie: Vlak voor de Tweede Wereldoorlog werden in Nederland diverse verdedigingslinies gebouwd, waaronder de Peel-Raamstelling. De Peel-Raamstelling liep vanaf de Belgische grens bij Weert langs reeds aanwezige waterwegen (de Zuid-Willemsvaart, de Noordervaart en het Kanaal van Deurne) via het Peelgebied tot aan het riviertje de Raam in Noord-Brabant. De stelling bestond uit strategisch geplaatste kazematten, aspergeversperringen, mijnenvelden, prikkeldraadversperringen, loopgraven, commandoposten, afwachtingdekkingen en waterbouwkundige werken. Deze waterbouwkundige werken dienden om gebieden onder water te kunnen zetten of het waterpeil in de kanalen van de verdedigingslinie te kunnen handhaven. De linie werd grotendeels aangelegd door het landelijke Bureau Stellingbouw. Daarnaast werd een aantal kazematten gebouwd door de in Weert gelegerde Peeldivisie. De kazematten die werden gebouwd in opdracht van Bureau Stellingbouw, hebben een standaard ontwerp en maakten veelal deel uit van een ketting van betonnen kazematten langs de Zuid-Willemsvaart en overige waterwegen van de stelling. Deze betonkazematten hadden tot doel eventuele doorschrijding van het kanaal door de vijand te voorkomen. De kazematten die gebouwd werden in opdracht van de Peeldivisie lagen vaak in de tweede linie en werden aangepast aan de landschappelijke omgeving, of werden zo gebouwd dat ze volledig opgingen in de bestaande bebouwing. Een zadeldakje, houten betimmering en/of beschildering met ramen en deuren zorgden ervoor dat het leek te gaan om een bijgebouw, schuurtje of kippenhok. Uiteindelijk hebben de kazemattenlinies nauwelijks een rol van betekenis gehad in de verdediging van het land tegen de oprukkende Duitse troepen. Ruimtelijke context: De kazemat is gebouwd tegen de belendende zijgevel van de woning met huisnummer 39 gebouwd, welke direct aan de Zuid-Willemsvaart is gesitueerd. Bouwmassa: De kazemat heeft de vorm van een bijgebouw van de woning, waardoor hij niet al zodanig niet herkenbaar is. 85

86 Huidige situatie van de voormalige baksteenkazemat bij Suffolkweg Zuid 39 Historische foto kazemat uit 1939, fotograaf J.D.S. Paters (fotocollectie NIMH, Beeldarchief, Kazematten 77d) 86