Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar Drugbeleid Nr Samenstelling: Leden: Lansink (CDA), Schutte (GPV), Van Nieuwenhoven (PvdA), voorzitter, Van der Heijden (CDA), ondervoorzitter, Van Heemskerck Pillis-Duvekot (VVD), M.M.H. Kamp (VVD), Doelman-Pel (CDA), Swildens-Rozendaal (PvdA), Vliegenthart (PvdA), Mulder-van Dam (CDA), Versnel- Schmitz (D66), Middel (PvdA), Leerkes (Unie 55+), Nijpels-Hezemans (groep-nijpels), Fermina (D66), Oedayraj Singh Varma (GroenLinks), Dankers (CDA), Marijnissen (SP), Essers (VVD), Oudkerk (PvdA), Cherribi (VVD), Sterk (PvdA), Van Boxtel (D66), Van Vliet (D66), Van Blerck-Woerdman (VVD). Plv. leden: Heeringa (CDA), Van der Vlies (SGP), Lilipaly (PvdA), Meijer (CDA), Rijpstra (VVD), Voûte-Droste (VVD), Smits (CDA), Dijksma (PvdA), Houda (PvdA), Beinema (CDA), Van den Bos (D66), Van der Burg (PvdA), Rouvoet (RPF), Meyer (groep-nijpels), Van Waning (D66), Sipkes (GroenLinks), De Jong (CDA), Passtoors (VVD), Apostolou (PvdA), J.M. de Vries (VVD), Noorman-den Uyl (PvdA), Bremmer (CDA), Bakker (D66), Hoogervorst (VVD). 2 Samenstelling: Leden: V.A.M. van der Burg (CDA), voorzitter, Schutte (GPV), Korthals (VVD), Janmaat (CD), Soutendijk-van Appeldoorn (CDA), Van de Camp (CDA), Swildens-Rozendaal (PvdA), ondervoorzitter, M.M. van der Burg (PvdA), Scheltema-de Nie (D66), Kalsbeek-Jasperse (PvdA), Zijlstra (PvdA), Aiking-van Wageningen (groep-nijpels), Rabbae (GroenLinks), Koekkoek (CDA), J.M. de Vries (VVD), Van Oven (PvdA), Van der Stoel (VVD), Dittrich (D66), Verhagen (CDA), De Graaf (D66), VERSLAG VAN EEN ALGEMEEN OVERLEG Vastgesteld 26 september 1997 De vaste commissies voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport 1 en voor Justitie 2 hebben op 3 september 1997 overleg gevoerd met minister Borst-Eilers van Volksgezondheid, Welzijn en Sport over het regeringsstandpunt inzake het heroïne-experiment (Kamerstuk , nr. 54). Hierbij was tevens aan de orde s ministers brief van 18 juni 1997 inzake het vooronderzoek rookbare heroïne in het kader van het heroïneexperiment (Kamerstuk , nr. 51). Van het gevoerde overleg brengen de commissies bijgaand beknopt verslag uit. Vragen en opmerkingen uit de commissies De heer Van de Camp (CDA) noemde de stukken helder, verzorgd en wetenschappelijk goed onderbouwd. De Tweede Kamer kan op basis hiervan een verantwoorde beslissing nemen over dit onderwerp. Dat de CDA-fractie voor vernieuwing van de zorg aan langdurig verslaafden is, heeft zij de afgelopen jaren wel duidelijk gemaakt, maar er bestaat bij de fractie grote twijfel of er in Nederland moet worden overgegaan tot medische verstrekking van heroïne. De fractie was en is bereid mee te werken aan een experiment, mits het daarbij gaat om langdurig verslaafden, de zogenaamde hopeloze gevallen, de behandeling is gericht op afkicken, de behandeling primair intramuraal plaatsvindt, dit onder andere vanwege mogelijk bijgebruik van andere drugs, en het experiment zich eerder beperkt tot 50 patiënten dan tot 250. Wat zegt de eis dat deelnemers de afgelopen vijf jaar tenminste één maand aaneengesloten een methadondosering van 60 mg per dag voorgeschreven moeten hebben gekregen, over de duur van de verslaving en het aantal pogingen dat zij hebben gedaan om af te kicken? Rouvoet (RPF), B.M. de Vries (VVD), O.P.G. Vos (VVD), Van Vliet (D66). Plv. leden: Smits (CDA), Van den Berg (SGP), Van Blerck-Woerdman (VVD), Marijnissen (SP), Bremmer (CDA), Doelman-Pel (CDA), Van Traa (PvdA), Feenstra (PvdA), Bijleveld-Schouten (CDA), Rehwinkel (PvdA), Noorman-den Uyl (PvdA), Apostolou (PvdA), Meyer (groep- Nijpels), Sipkes (GroenLinks), Biesheuvel (CDA), Rijpstra (VVD), Middel (PvdA), Passtoors (VVD), Van Boxtel (D66), Van der Heijden (CDA), Roethof (D66), Leerkes (Unie 55+), Van den Doel (VVD), Weisglas (VVD), De Koning (D66). KST24240 ISSN Sdu Uitgevers s-gravenhage 1997 Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 1

2 Wordt iemand, die op z n 18de verslaafd is geraakt en verschillende keren aan een methadonprogramma heeft meegewerkt, op z n 23ste als hopeloos geval aangemerkt? De heer Van de Camp meende zich te herinneren dat in de Drugnota bij de kwalificatie «langdurig verslaafde» werd uitgegaan van een verslavingsduur van eerder tien dan vijf jaar en van een leeftijd van eerder 40 dan 23. Wie is in de ogen van de minister een hopeloos geval? De term «afkicken» komt regelmatig voor in brief 54, maar afkicken is niet het hoofddoel van het experiment. Het wordt als mogelijk bijkomend voordeel gezien. Primair is het doel de verslaafde in een betere fysieke en later ook psychische en sociaal-maatschappelijke positie te brengen. Waarom persisteert de minister in afwijzing van afkicken als hoofddoel? Van de 1100 deelnemers aan het Zwitserse programma zijn er vrijwillig 83 (8%) doorgestroomd naar een afkickprogramma. Kan dat met dwang, drang en begeleiding niet een veel hoger percentage worden? Het is niet de bedoeling dat de aan het experiment deelnemende personen in een kliniek of afkickcentrum worden opgenomen. Bij ambulante patiënten bestaat echter direct het probleem dat zij andere drugs kunnen bijgebruiken. Hoe ziet het dagprogramma van de patiënten eruit? Het experiment in Zürich heeft naast voordelen ook enkele opvallende nadelen opgeleverd: een betere fysieke situatie leidt tot ander drugsgebruik en andere activiteiten. Hoewel de minister zelve aanvankelijk sprak over kleine aantallen deelnemers, zal het experiment niet echt kleinschalig worden. Op welke kennis waren die kleine aantallen destijds gebaseerd? Gesteld wordt dat voor afdoende wetenschappelijk onderzoek een experiment van 750 patiënten noodzakelijk is, maar zoals bekend, kan men met statistieken alle kanten op. Is nagegaan wat de maatschappelijke consequenties zullen zijn van een dergelijk grootschalig experiment? Desgevraagd zei de heer Van de Camp dat het experiment zijns inziens te omvangrijk is en dat de voorwaarden waaronder het plaatsvindt onvoldoende garanties geven voor de beheersbaarheid. Immers, er is risico van bijgebruik. Bovendien had hij vragen over de duur en de afloop van het experiment. In Zwitserland zijn de onderzoeksresultaten goed en wordt praktisch naadloos voorgesteld om met het programma door te gaan. De mensen die gedurende het experiment een portie heroïne hebben gekregen, zijn daar afhankelijk van. Hij maakte zich geen zorgen over de overlast bij de gebruikersruimten. Wel maakte hij zich zorgen over de maatschappelijke inbedding van het experiment. De heer Van de Camp had geen inzicht in de totale kosten van het experiment, die toch mede in het licht van andere financiële behoeften in de sector volksgezondheid zullen moeten worden beoordeeld. De CDA-fractie heeft er nog steeds grote moeite mee dat ten behoeve van dit experiment een nieuwe vorm van drugsverstrekking c.q. drugsgebruik moest worden ontwikkeld, namelijk rookbare heroïne. Voorgesteld wordt de deelnemers aan het experiment een vergoeding van f 50 per twee maanden te geven, naast de gratis heroïne en methadon. Als argument daarvoor wordt aangevoerd dat het gebruikelijk is dat deelnemers aan een wetenschappelijk experiment een vergoeding krijgen. Maar in hoeverre is hier sprake van een medisch experiment waarbij de deelnemers een bepaald risico lopen? Is er sprake van vrije wil bij de deelnemers? Een eerste vereiste bij een medisch experiment. Het gewenste verbeteringspercentage van 20 is zo laag, dat het experiment volgens de heer Van de Camp altijd geslaagd zal kunnen worden genoemd. Houden de deelnemers hun dosis na beëindiging van het experiment, eventueel als onderhoudsdosis en, zo ja, tot wanneer? Wat doet men wat dit betreft in Zwitserland? Wat gebeurt er met deelnemers die tussentijds afhaken? Hebben de voorlopige eindresultaten van het experiment in Zürich voor Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 2

3 Nederland niet voldoende wetenschappelijke resultaten opgeleverd? Is voldoende aangetoond dat een geheel nieuw experiment moet worden aangevangen? Is nagegaan in hoeverre gemeenten het experiment zien als mogelijkheid om de overlast door langdurig verslaafden te beperken? De laatste dagen is afkicken onder narcose in de publiciteit gekomen. Kan de minister die mogelijkheid in haar beschouwingen betrekken? Desgevraagd verklaarde de heer Van de Camp dat voor zijn fractie het allereerste uitgangspunt bij de beoordeling van het experiment is, dat de behandeling gericht is op afkicken. Hij beaamde dat zijn fractie zal afhaken wanneer dit niet het geval is. De heer Van de Camp zei zich altijd te hebben verzet tegen het uitsluitend in de criminele sfeer trekken van drugs. Vandaar dat hij over deelnemers en patiënten had gesproken, maar hij zag drugsverslaving absoluut niet als een ziekte. Zijn adviseurs zijn het absoluut niet eens met de vergelijking die wel wordt getrokken met suikerziekte. Insuline vervult in het menselijk lichaam een totaal andere functie dan heroïne. De heer Oudkerk (PvdA) meende te weten dat er al zo n twintig jaar binnen en buiten de Kamer wordt gesteggeld over vrije verstrekking van heroïne. Hem is opgevallen dat de vrije verstrekking van methadon en palfium gemeengoed is geworden zonder dat daartegen veel bezwaar is gemaakt, terwijl bij vrije verstrekking van heroïne blijkbaar ook andere dingen een rol gaan spelen. De heer Oudkerk vond het terecht dat wordt begonnen met een medisch-wetenschappelijk experiment met heroïneverstrekking. Het onderzoeksprotocol zit goed en gedegen in elkaar, ook in statistisch opzicht. In 1994 heeft de PvdA-fractie al gezegd in principe akkoord te willen gaan met een experiment en dat is nog het geval. Verslaving aan zaken waar een lichaam of geest niet buiten kan, is in de ogen van de heer Oudkerk wel degelijk een ernstige ziekte. Zijns inziens staat de heer Van de Camp wetenschappelijk gezien alleen in zijn gedachte dat verslaving geen ziekte is. Indien verslaving als ziekte wordt gezien, dan zou heroïneverstrekking een hulpmiddel kunnen zijn om de gevolgen van die ziekte te verzachten. Van de heroïneverslaafden sterft zo n 30% uiteindelijk aan de bijeffecten van het gebruik. Daarom is een op zich onorthodoxe methode als vrije heroïneverstrekking volgens de heer Oudkerk op dit moment gerechtvaardigd om te proberen verslaafden die echt zijn uitbehandeld te helpen. De heer Oudkerk ging ervan uit dat het criterium van vijf jaar verslaving niet voor niets is gekozen. In de praktijk zal een 23-jarige verslaafde niet al vijf jaar aan heroïne verslaafd zijn en al zo n tijd in een methadonprogramma zitten. Mede gezien de Zwitserse ervaringen zal het er uiteindelijk op neerkomen, dat de gemiddelde leeftijd van de deelnemers 35 à 40 jaar zal zijn. Hij was het er wel mee eens dat vijf jaar verslaving niet betekent dat betrokkene niet zou kunnen afkicken. Integendeel, hoe langer verslaafd, hoe moeilijker het zal zijn om af te kicken. Misschien levert het experiment meer kennis op over een betere aanpak van de drugsproblemen en de mogelijkheid om die mensen een betere lichamelijk en psychische conditie te bezorgen. Bovendien bestaat de stille hoop dat deelnemers van hun verslaving afgeholpen kunnen worden. Dat 8% van de Zwitserse deelnemers vrijwillig is doorgestroomd naar een afkickprogramma, is hoopgevend. Vrij veel gemeentebestuurders en gemeenteraadsleden kijken voornamelijk naar het neveneffect van het experiment: minder overlast door heroïneverslaafden en minder criminaliteit, doordat de deelnemers er niet voor behoeven te zorgen dat zij geld hebben om hun heroïne te betalen. Die neveneffecten kunnen een cruciale rol spelen voor anderen, terwijl dat niet de bedoeling is van dit medisch-wetenschappelijke experiment. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 3

4 Een neveneffect waarover men niets leest, is dat het aantal ziektes onder de drugsverslaafden zal afnemen en daardoor ook het besmettingsgevaar voor de rest van de bevolking. Dat is uit gezondheidsoogpunt winst. De PvdA-fractie is van mening dat het experiment moet doorgaan en dat de beheersbaarheid en veiligheid voldoende zijn gegarandeerd. Het is duidelijk de bedoeling om na te gaan of het helpt om heroïne te geven aan mensen die al methadon krijgen en niet of het helpt mensen te begeleiden in hun maatschappelijk reilen en zeilen, terwijl dat bij methadonprogramma s altijd een grote rol speelt. De heer Oudkerk stelde dat dan na afloop van het experiment veel meer de nadruk moet worden gelegd op de resocialisatie van de deelnemers. Zijn alle instellingen en hulpverleners die met verslavingszorg te maken hebben, overal goed voorbereid op hun taak? In sommige plaatsen gaat het goed en in andere niet. Als het experiment ook wordt uitgevoerd in een stad waarin er problemen met de verslavingszorg zijn, dan zou het hierdoor negatief kunnen worden beïnvloed. In Zürich was een groot probleem dat deelnemers ook nog allerlei andere drugs gebruikten. Hoe beïnvloedt poligebruik het experiment? Is er een zekere controle op bijgebruik mogelijk? De heer Oudkerk meende te weten dat de huidige methadonverstrekking nooit is geëvalueerd. Wat gebeurt er precies nadat het experiment stopt? Hij veronderstelde dat bij mensen bij wie het werkt, de heroïneverstrekking zal worden voortgezet. Maar wat gebeurt er in twijfelgevallen? Over de baten van het experiment wordt niet gerept, maar als het aantal ziektes en ziekenhuisopnamen afneemt, dan levert dat baten op. In welke verhouding staan de baten tot de kosten? Het Nederlandse experiment is geen kopie van het Zwitserse. Denemarken, België en Luxemburg denken ook over experimenten. Wordt er internationaal in deze experimentele settings samengewerkt? Tot slot verzocht de heer Oudkerk om helderheid over het misverstand dat kennelijk is gerezen is tussen ministerie en stedendriehoek, met als gevolg dat de stedendriehoek niet wordt vermeld bij de gemeenten die zullen worden benaderd met een verzoek tot deelname. De heer Rabbae (GroenLinks) stelde vast dat het Nederlandse drugsbeleid met z n accent op de volksgezondheid steeds meer navolging krijgt. Zelfs in Frankrijk is men begonnen met het verstrekken van methadon. Nederland moet z n beleid verder ontwikkelen om niet het slachtoffer te worden van de wet van de remmende voorsprong. In die zin vond hij het jammer dat het CDA en kennelijk ook de VVD problemen hebben met het experiment. Bij de bezoeken van de commissie van VWS aan Liverpool en Zürich heeft de drugsverslaving voor hem een gezicht gekregen; sommige deelnemers zagen eruit als een wandelend skelet. Als er ook maar één verslaafde zou kunnen worden geholpen, dan heeft dit experiment al zin gehad, aldus de heer Rabbae. Volgens hem zou men blij moeten zijn met 20% verbetering in de medische toestand of het sociaal functioneren. Dat hulpverlening aan verslaafden uitgangspunt moet zijn, daarover bestaat geen verschil van mening, maar wel over de manier waarop die hulp moet worden verleend. Afkicken kan volgens hem niet de eerste doelstelling zijn. Wel moet worden gepoogd de verslaafden van hun verslaving af te helpen. De fractie van GroenLinks staat achter dit landelijke experiment en hoopt dat ook de andere fracties uiteindelijk kiezen voor het welzijn van de betrokkenen en niet voor het politieke welzijn van de fractie. De heer Rabbae had liever dat er een experiment wordt uitgevoerd met zoveel mogelijk garanties voor een goed verloop, dan dat er een soort wildgroei aan experimenten op lokaal niveau ontstaat, wat verwacht mag worden als dit experiment onverhoopt niet doorgaat. Er is op landelijk niveau Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 4

5 geen kader gecreëerd om een goed verloop van die lokale experimenten te waarborgen. De heer Rabbae steunde overigens het experiment in Amsterdam en de plannen van dominee Visser in Rotterdam. De heer Rabbae begreep wel dat omdat het een medischwetenschappelijk experiment is, de sociale component aan de loop der dingen wordt overgelaten en dat afgewacht wordt hoe de mensen in het kader van het experiment zullen omgaan met de bestaande voorzieningen. Toch had hij liever gezien dat er zonder in te grijpen in het experiment in relatie tot de bestaande sociale voorzieningen een soort van netwerk zou worden gecreëerd om kansen te scheppen waardoor deze mensen in de sociale sfeer tot hun recht zouden kunnen komen. Kan de minister helderheid verschaffen over de afloop van het experiment? Kan zij tevens reageren op de klacht van gemeenten die om deelname hebben verzocht, maar zijn afgewezen? Ook mevrouw Van Blerck-Woerdman (VVD) had grote waardering voor de goed voorbereide en prettig leesbare stukken. Zij herinnerde aan voorgaande besprekingen over de wenselijkheid van een experiment met vrije heroïneverstrekking. In het overleg van 12 maart 1997 heeft de minister gezegd het aantal deelnemers nader te zullen bezien. De VVD-fractie is steeds terughoudend geweest, maar stond positief tegenover een kleinschalige voorfase, een soort proefproject. Ontmoediging in den brede dient het uitgangspunt te zijn ten aanzien van drugsgebruik en drugsverslaving. Niet-gebruik van drugs is beter voor mens en samenleving. Daarom dient drugsgebruik via voorlichting en preventie ontmoedigd te worden en dienen drugsgebruikers aangezet te worden om hun gebruik te beëindigen. Drugsgebruik is helaas een realiteit en drugsverslaving is een maatschappelijk verschijnsel waar de overheid iets aan moet doen. Gemakkelijke oplossingen van dit probleem met garantie op succes zijn er niet. Geen van de experimenten die rondom vrije heroïneverstrekking zijn uitgevoerd, zijn afgemaakt of succesvol geweest, het Zwitserse experiment uitgezonderd. Mevrouw Van Blerck schetste de onderdelen van de Nederlandse ketenbenadering, waarbij sprake is van een circuit. Ook zij had nog nooit een wetenschappelijke evaluatie gezien van de methadonverstrekking in Nederland. Per plaats verschilt de hoeveelheid methadon die toegediend wordt. Een wetenschappelijk onderzoek naar de methadonverstrekking leek haar noodzakelijk, evenals naar de hulpverlening, die van zeer verschillende aard en kwaliteit is. Als men aan iets nieuws wil beginnen, moet op z n minst bekend zijn waar men aan begint. Dat heeft de ervaring met de poging om in de thuiszorg iets nieuws te beginnen, wel geleerd. Is de minister van plan zo n evaluatie te laten uitvoeren, met name in de steden die aan het experiment gaan meedoen? Wat de VVD-fractie betreft, kan in het geschetste circuit een plaats worden ingeruimd voor een experiment met vrije heroïneverstrekking als onderdeel van een oplossing. Zij denkt daarbij aan een verstrekking onder strikte condities en niet grootschalig. De minister heeft eerder zelf gesproken over 50 tot 100 deelnemers. Het Zwitserse experiment is relatief succesvol en bevat een aantal punten die de moeite waard zijn om nader bekeken te worden. De VVD-fractie zou evenwel niet zonder meer een gelijksoortig experiment in Nederland willen laten starten. De minister heeft ook, anders dan in Zwitserland is gebeurd, gekozen voor een medisch-wetenschappelijk onderzoek. Is het überhaupt mogelijk om deze problematiek los te zien van de politiek-bestuurlijke invalshoek? Mevrouw Van Blerck dacht van niet. Zij veronderstelde dat er op zich uit medisch-wetenschappelijk oogpunt niet veel af te dingen is op het CCBH-onderzoek, maar vroeg zich af of andere wetenschappelijke onderzoekers niet tot een ander experiment zouden zijn gekomen. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 5

6 Deze week wordt plenair de ontwerpwet medisch-wetenschappelijk onderzoek behandeld. Valt dit heroïne-experiment onder de reikwijdte van het wetsvoorstel en, zo ja, is het daaraan getoetst? Is er een connectie tussen de medisch-wetenschappelijke invalshoek en de gevolgen die een en ander kan hebben ten aanzien van het terugdringen van criminaliteit en overlast? Gemeenten zeggen altijd te willen meewerken aan het experiment omdat zij denken daarmee een instrument te hebben om de overlast te verminderen die verslaafden genereren. Het medischwetenschappelijk element zou dan wellicht een ondergeschikte rol kunnen gaan vervullen. Mevrouw Van Blerck vond het overigens realistisch dat de gemeentebesturen dat terugdringingseffect willen meten. In het kader van het experiment valt dat volgens haar net als afkicken onder de categorie «mooi meegenomen». In Zwitserland horen deze effecten er wel echt bij. Hoe denkt de minister om te gaan met die effecten die sowieso een rol spelen in de maatschappij? In Nederland gaat het erom na te gaan of de heroïnetoediening als zodanig het effect geeft dat er van verwacht wordt. Vandaar dat psychosociale hulpverlening en bezigheidsprogramma s geen onderdeel uitmaken van het programma. In Zwitserland was dat wel het geval en vormden ze de succesnummers. Bij voorbaat is dus duidelijk dat een deel van het positieve effect van het Zwitserse programma hier niet zal worden bereikt. Waarom is het slagingspercentage gesteld op 20? Als het experiment niet slaagt, dan moet volgens de VVD-fractie de vrije heroïneverstrekking stoppen. Prof. Van den Brink gaat er evenwel van uit dat voor de deelnemers langdurige heroïneverstrekking het voorland zal zijn. Het leek mevrouw Van Blerck echter niet de bedoeling met dit voorstel de deur te openen voor vrije heroïneverstrekking. De projectgroep is van mening dat het gerechtvaardigd is om de controlegroep die alleen methadon heeft gehad, achteraf nog zes maanden heroïne te geven. Dit standpunt is door de minister overgenomen. Waarop is dat gebaseerd? Zij vroeg zich af hoe kan worden bepaald of heroïneverstrekking iets toevoegt aan de methadonprogramma s als die programma s nooit zijn geëvalueerd. Het mag dan gebruikelijk zijn een vergoeding te geven voor deelname van gezonde personen aan medisch-wetenschappelijk onderzoek ten behoeve van geneesmiddelen die nog niet geregistreerd zijn, bij onderzoek dat de proefpersoon zelf ten goede komt, is dat niet het geval. Kan de minister een voorbeeld geven van medisch-wetenschappelijk onderzoek dat aan de proefpersoon ten goede komt en waarvoor deze een financiële vergoeding krijgt? De VVD-fractie is overigens van mening dat bij experimenten als dit, waarbij mensen iets krijgen wat zij graag willen hebben, maar dan van betere kwaliteit, betaling niet aan de orde kan zijn. Mevrouw Van Blerck sloot zich aan bij de vragen over de financiering en de stedendriehoek. Den Haag gaat er als artikel 12-gemeente van uit, dat het Rijk zijn deelname aan het onderzoek zal financieren. Is dat juist? Het belangrijkste punt voor de VVD-fractie is de grootschaligheid van het onderzoek. De fractie is altijd van mening geweest, dat áls een experiment wordt overwogen, er eerst een soort proefproject zou moeten worden uitgevoerd. De fractie is ervoor geporteerd om in één van de door de minister gekozen gemeenten een soort pilotproject te beginnen om na te gaan of er op enig moment in de beginfase effecten optreden die niet gewild en niet bedoeld zijn en aanleiding geven tot de opmerking: als we dat hadden geweten, dan hadden we het niet of anders gedaan. Dan zou het experiment afgeblazen kunnen worden. Treden die effecten niet op, dan zou het experiment alsnog uitgevoerd kunnen worden. Desgevraagd zei mevrouw Van Blerck dat de VVD-fractie geen ja zegt tegen het voorstel zoals dat door de minister is voorgelegd. Het is niet alleen een medisch-wetenschappelijk proces. Het heeft een aantal politiek-bestuurlijke en zelfs emotionele aspecten die niet in het voorstel Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 6

7 zijn opgenomen, maar die voor de fractie wel een rol spelen. Er zou aan iets begonnen worden, waarvan niet bekend is waar het eindigt. Een pilotproject zou niets afdoen aan de wetenschappelijke waarde. In Zwitserland zijn de deelnemers ook niet allemaal tegelijk begonnen. Dat in Nederland bij het experiment de verslaafden niet beziggehouden worden, zou onbedoelde effecten kunnen hebben waardoor het medischwetenschappelijke element van minder groot belang wordt. De heer De Graaf (D66) kon zich in grote lijnen vinden in het betoog van de heer Oudkerk. Hoofdlijn van de principiële houding van de D66-fractie ten aanzien van dit soort experimenten is steeds geweest, dat vernieuwing van de verslavingszorg belangrijk is en dat daarbij de humaniteit in de zorg voorop moet staan. Beheersing van het drugsprobleem, maatschappelijk en individueel, is van belang. Afkicken zou mooi zijn en de heer De Graaf zou alle experimenten die mede een effect in die richting hebben, zeker steunen, maar hij achtte het van minstens zo groot belang dat langdurig uitzichtloos verslaafden in staat worden gesteld hun leven als het ware weer enigszins bij elkaar te rapen door verbetering van hun fysieke en psychische conditie waardoor hun sociaal functioneren ook verbetert. Dat is voor die mensen van belang, maar ook voor de maatschappij vanwege de vermindering van crimineel en illegaal gedrag en een betere sociale situatie van de individuele verslaafden. Een experiment al dit, gericht op een nieuwe behandelmethode waarbij een menswaardig bestaan voor iedere individuele verslaafde vooropstaat, zal door de D66-fractie worden gesteund. Nederland loopt daarbij internationaal niet uit de pas, hooguit voorop, maar dan wel samen met andere landen. Het verheugde de heer De Graaf dat er eindelijk internationaal een ontwikkeling op gang komt waarbij dergelijke oplossingen serieus worden overwogen. Hij noemde het te prijzen dat er in Nederland al gedegen onderzoeksopzetten op tafel liggen. Uiteraard ging hij ervan uit dat het bij de door deskundigen opgezette en door de kerncommissie ethiek medisch onderzoek beoordeelde opzet gaat om een goed voorbereid en gedegen afwogen onderzoek. Als er een politiek draagvlak en daarachter wellicht een maatschappelijk draagvlak voor het experiment te bereiken is door in navolging van mevrouw Van Blerck te kiezen voor een fasegewijze invoering om eerst in een of twee gemeenten na te gaan of er geen schadelijke, nader te definiëren neveneffecten ontstaan, dan was de heer De Graaf daartoe bereid, maar hij zou dan wel de politieke uitspraak willen hebben dat in het geval dat die schadelijke neveneffecten niet optreden, de VVD steun verleent aan de uitbreiding tot de volledige onderzoeksopzet. Dat «ja, mits» is nodig, omdat het de vraag is of het wel zinvol is zo n proefprojectje te beginnen, als het niet zeker is dat bij een gunstig verloop het grote experiment daarna doorgang zal vinden. Over de omvang van het project wilde de heer De Graaf niet oordelen. Hij was wel blij met de spreiding over een aantal gemeenten, zodat de betekenis van de omstandigheden in de verschillende steden meegewogen kan worden. Het is begrijpelijk dat nagenoeg alle wethouders van grotere gemeenten, belast met zorg, willen meedoen aan het experiment, omdat zij denken dan iets te kunnen doen voor hun verslaafden, maar waarschijnlijk ook ter vermindering van de criminaliteit in hun stad. Zij dienen evenwel te bedenken dat dit een stap te ver is en dat eerst moet worden onderzocht of vrije heroïneverstrekking een begaanbare weg is. Uiteraard geldt ook voor de D66-fractie dat er randvoorwaarden moeten worden gesteld in termen van openbare orde en veiligheid. Deze zijn in hoofdstuk IX van de onderzoeksopzet goed omschreven. Daardoor zullen er bij geen enkel behandelcentrum meer risico s van onbeheersbaarheid en onveiligheid zijn dan bij de gemiddelde methadonverstrekkingsprogramma s. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 7

8 De deelnemers aan het experiment zullen volgens het voorstel een vergoeding krijgen omdat zij eens per twee maanden een vragenformulier moeten invullen. De heer De Graaf vond dat geen principiële kwestie en zou zich erin kunnen vinden die vergoeding te schrappen, als dit het politieke draagvlak voor het experiment vergroot. Hij was ertegen om de deelnemers voor hun deelname geld te vragen, zoals ook wel eens wordt gesuggereerd. Waarom is gekozen voor het verstrekken van heroïne in combinatie met methadon? Wat betekent dit voor de selectie van de deelnemers? Er zullen ongetwijfeld meer mensen zijn die voldoen aan de criteria voor deelneming en ook aan het experiment zouden willen meedoen, dan er kunnen meedoen. Op basis waarvan wordt er dan geselecteerd? Is er nagedacht over de onrust die dit onder de verslaafden teweeg kan brengen? De heer De Graaf vroeg een, eventueel schriftelijk, antwoord op de vraag welke gemeenten zich hebben aangemeld en waarom speciaal die zeven gemeenten zijn gekozen. Hij had begrip voor het standpunt van de onderzoekscommissie, gesteund door de kerncommissie, dat het na de twaalf maanden die het experiment duurt in beginsel afgelopen is met vrije heroïneverstrekking, maar dat artsen als daar goede redenen voor zijn op individuele hulpverleningsbasis kunnen doorgaan met heroïneverstrekking. Hij vroeg zich evenwel af welke arts het zal aandurven om te zeggen: einde oefening. Tot slot vroeg de heer De Graaf of het wel in het experiment past om de controlegroep, die geen heroïne toegediend krijgt, na afloop van de experimentperiode bij wijze van rechtvaardigheid ook gedurende zes maanden heroïne te geven. De heer Van der Vlies (SGP) sprak van een principiële kwestie, ook omdat het gaat om heroïneverstrekking door de overheid zelve. Hij memoreerde in het verleden te hebben gezegd dat zijn fractie niet op voorhand mordicus tegen een bescheiden experiment in een volstrekt medische setting zou zijn, als dat voldoende inzicht zou kunnen geven in de mogelijkheden om verslaafden van hun verslaving af te laten komen en te laten terugkeren naar een gewoon leven, zonder afhankelijkheid van een verslavend middel. Hij had destijds uit de reactie van de minister begrepen dat het om een kleinschalig experiment ging. Nu wordt evenwel een veel groter experiment voorgesteld. De voorstellers van het experiment en dus ook impliciet de minister beroepen zich op de zeggingskracht van het experiment waarvoor 650 tot 750 deelnemers nodig zouden zijn. Dat is een belangrijk deel van de totale populatie. Dit heeft de neiging van de SGP-fractie om in te stemmen met het voorliggende voorstel niet doen toenemen. Is het dit voorstel of niets? Of is er een tussenvorm mogelijk? De heer Van der Vlies had het wat gestoord dat gemeenten hebben gezegd dat zij dit en dat gaan doen, alsof de Kamer al een principiële beslissing had genomen. Een experiment is bedoeld om bevindingen te traceren. Aan het einde van een experiment moet men op basis van die bevindingen vrijelijk kunnen beslissen of men doorgaat of niet. Naar aanleiding van alles wat erover is verschenen, stelde de heer Van der Vlies dat de psychologische vraag is of de overheid wel van dit experiment af kan, zeker wat betreft degenen die eraan hebben deelgenomen. De aarzeling die de SGP-fractie had, is alleen maar versterkt. De minister moet er dan ook maar niet op rekenen dat de fractie zal instemmen met wat zij voorstelt, aldus de heer Van der Vlies. Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 8

9 Antwoord van de regering De minister stelde vast dat het onderzoek niet voldoet aan de vier voorwaarden waaraan het volgens de heer Van de Camp moet voldoen om de steun van zijn fractie te krijgen. Een van die voorwaarden is dat de behandeling gericht is op afkicken. Het zou mooi zijn als dat kon, want afkicken is genezen, maar er zullen gevallen zijn waarbij de behandeling een palliatief karakter zal hebben. Bij de medische heroïneverstrekking gaat het om mensen die herhaaldelijk zonder succes afkickpogingen hebben ondernomen en allerlei behandelingen hebben ondergaan, om uiteindelijk in het methadononderhoudsprogramma terecht te komen. Als zij ook daarop niet goed functioneren, worden zij gekwalificeerd als langdurig verslaafden en komen zij in aanmerking voor deelname aan het onderzoek. Deze mensen moeten tenminste vijf jaar verslaafd zijn en resistent zijn gebleken tegen alle in Nederland gangbare behandelingen, waaronder de methadondosering van 60 mg. Hoewel er geen afkickverplichting is opgenomen, bestaat toch ook bij deze groep nog hoop dat zij alsnog in een zo goede psychische conditie komen en zo gemotiveerd raken dat zij alsnog aan een afkickprogramma willen gaan deelnemen. En blijkens het Zwitserse onderzoek is dat niet helemaal onwaarschijnlijk. Bij de strafrechtelijke opvang verslaafden (SOV) ligt de nadruk op de verplichting tot afkicken. Bij dit experiment ligt de nadruk op de medische invalshoek. Alle gemeenten die meedoen, zijn goed geëquipeerd op het stuk van de psychosociale hulpverlening, ook voor de deelnemers aan het methadonprogramma. Er is dus geen sprake van dat de mensen de hele dag op hun eigen houtje moeten proberen door te komen. Het verschil met het Zwitserse onderzoek is, dat dit onderzoek uitsluitend bedoeld is om het effect van de toediening van heroïne te meten door de groep verslaafden die heroïne toegediend krijgen, te vergelijken met de groep die deelneemt aan het methadonprogramma en de normale sociale hulpverlening. Het vooronderzoek met rookbare heroïne is beperkt tot tien personen. De kosten van het hele onderzoek worden geschat op 7 mln. tot 14 mln. Hoeveel het precies kost, hangt ervan af of er door het Rijk dan wel de gemeente afzonderlijke plaatsen voor de toediening moeten worden ingericht die nergens anders voor kunnen worden gebruikt dan wel of die accommodaties later een andere bestemming kunnen krijgen. Er zijn inderdaad besparingen te verwachten in de sfeer van de gezondheidszorg en de criminaliteits- en overlastbestrijding. In Zwitserland heeft men berekend dat het programma aldaar heeft geleid tot een besparing van omgerekend f 60 per persoon per dag. Het criterium voor een vergoeding bij medisch-wetenschappelijk onderzoek is niet of de deelnemers er baat bij hebben, maar of zij extra inspanningen moeten verrichten om aan het onderzoek te kunnen deelnemen. Bij het experiment is de extra inspanning dat men zich eens in de twee maanden aan allerlei metingen moet onderwerpen ten behoeve van het evalueren van het lichamelijk, psychisch en sociaal functioneren. Daarvoor is dit een gebruikelijke vergoeding. Het zou in de onderzoekswereld een merkwaardige indruk maken als deze groep daarvan werd uitgezonderd. Er is inderdaad sprake van informed consent. De regels van dit onderzoek vallen geheel binnen de termen van de ontwerpwet medischwetenschappelijk onderzoek. Doordat de locaties in Zwitserland goed gekozen waren, er goede afspraken waren gemaakt met locatie en omgeving en er sprake is geweest van goede PR, zijn er nergens problemen in de omgeving geweest. Alle achttien deelnemende gemeenten willen evenals de minister van Volksgezondheid het programma absoluut voortzetten. Het is nu gestopt, maar in afwachting van het resultaat van het referendum van 26 tot en met 28 september over het al dan niet voortzetten, gaat de Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 60 9

10 verstrekking door. Zwitserland gaat overleggen met de WHO, die zeer geïnteresseerd is in de resultaten van het programma. Vooruitlopend op de mogelijke voortzetting worden stappen genomen om heroïne dan als medicijn te registreren, de financiering te regelen en het systeem van verstrekkingen in te passen in bijvoorbeeld de methadonprogramma s. In Zwitserland voorziet men weinig problemen. Nederland kan profiteren van de praktische ervaringen die daar de afgelopen jaren zijn opgedaan en is bereid de eigen ervaringen en onderzoeksresultaten met Zwitserland uit te wisselen. Mocht de volksstemming negatief uitpakken, dan zullen de condities grosso modo dezelfde zijn als in Nederland worden voorzien bij het stoppen van het experiment: deelnemers blijven heroïne krijgen als daarvoor medische indicaties zijn en degene voor wie dat niet geldt, krijgt in principe methadon. De gemeenten hadden aanvankelijk waarschijnlijk de verwachting bij deelneming af te zijn van hun overlastprobleem, voorzover veroorzaakt door heroïneverslaafden. Inmiddels weten zij precies wat zij kunnen verwachten en dat er hooguit van beperkte overlastvermindering sprake zal zijn, omdat van de heroïneverslaafden uit de groep van drugsverslaafden die overlast veroorzaken, maar een klein aantal in aanmerking komt voor het experiment en bovendien de lichamelijk toestand van deze mensen veelal dusdanig is, dat zij niet zo erg actief zijn op crimineel gebied. Afkicken onder narcose is een interessant punt, waarover wel ervaringsgegevens, maar nog geen betrouwbare wetenschappelijke gegevens bekend zijn. De Gezondheidsraad zal begin 1998 een advies uitbrengen over medicamenteuze behandeling van drugsverslaafden. De minister heeft de raad expliciet gevraagd om daarin alles mee te nemen wat bekend is over afkicken onder narcose en om een kritische blik te werpen op overgelegde ervaringsgegevens. In Liverpool is geen medisch-wetenschappelijk experiment uitgevoerd, maar zijn individuele artsen heroïne gaan verstrekken, wat heeft geresulteerd in een chaos. In het onderzoeksrapport wordt duidelijk vermeld dat het gaat om drie doelen: verbetering van de gezondheid, lichamelijk en psychisch, verbetering van het sociaal functioneren en vermindering van illegaal drugsgebruik. Onder goed sociaal functioneren verstond de minister ook, dat men zich niet crimineel gedraagt. De locaties zijn door de commissie gekozen op hun goed toegesneden zijn op dit programma. Bijgebruik van andere stoffen en straatheroïne wordt gemeten. Dat laatste kan doordat de toegediende heroïne gemerkt wordt. Het Trimbosinstituut heeft een uitgebreid overzicht gemaakt van wat er bekend is over de effectiviteit van de huidige verslavingszorg en de verschillende behandelmethoden, waaronder methadonverstrekking. Het zal de Kamer op Prinsjesdag samen met de voortgangsnota Drugbeleid worden aangeboden. Als de heroïnetoediening niet goed blijkt te functioneren, wordt de heroïneverstrekking onder medisch toezicht inderdaad beëindigd. De kerncommissie ethiek medisch onderzoek heeft daarop één correctie aangebracht, namelijk dat het nodig kan zijn om in individuele gevallen waarin de toestand van de verslaafde na het stoppen van de toediening ernstig verslechtert na een opgetreden verbetering, heroïne voor te schrijven. Binnenkort zullen de landen die dit soort onderzoek doen of willen gaan doen, een netwerk oprichten om daarin samen te werken. In hoofdstuk III van het rapport van de CCBH staan de criteria die de CCBH heeft gehanteerd bij de selectie van de gemeenten. De minister zou de commissie vragen duidelijk te maken waarom gemeenten zijn afgewezen. Deze informatie zal de Kamer schriftelijk bereiken. Wat de stedendriehoek betreft, is er sprake van een misverstand. Van die kant is Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr

11 een mededeling gedaan, die de indruk wekte dat men geen belangstelling meer had. De CCBH zal vertegenwoordigers van de stedendriehoek alsnog uitnodigen voor een gesprek. De minister was het ermee eens dat ontmoediging het uitgangspunt blijft van het totale drugsbeleid. Zij beaamde tevens dat medische heroïneverstrekking slechts een onderdeel kan zijn van een oplossing en dat onderzoek en maatschappij elkaar raken, vanwege de last die de maatschappij ondervindt van het verschijnsel harddrugsverslaving. Het is in de psychiatrie gebruikelijk om de uitkomst van een onderzoek positief te noemen, wanneer in de behandelde groep 20% meer mensen een verbetering te zien geven dan in de controlegroep. Men heeft voor dit experiment het gebruikelijke aantal deelnemers genomen. De beslissing om ook de controlegroep die methadon ontvangt na afloop van het experiment zes maanden lang heroïne te verstrekken zal deze personen motiveren tot deelneming aan het experiment. Ook de internationale adviseurs vonden het wenselijk om de mensen in de controlegroep die al die tijd keurig hebben meegewerkt en alle meetmomenten hebben meegemaakt, achteraf heroïne te verstrekken. Den Haag is steeds enthousiast geweest en wist dat er meebetaald moest worden. Als de gemeente geen geld heeft, moet ze hierover maar met Binnenlandse Zaken overleggen, aldus de minister. Het is inderdaad mogelijk om het experiment te beginnen met één of twee units van 50 mensen. Dan zou na drie maanden moeten worden beoordeeld of er onbedoelde ongewenste effecten zijn. De minister was bereid zo n kleinschalige voorfase toe te zeggen. In overleg met de CCBH wilde zij wel op papier zetten hoe dat in zijn werk zal gaan. Zij vond wel dat de Kamer dan nu al zou moeten zeggen, dat zij instemt met het experiment als er geen onbedoelde effecten worden geconstateerd. De voorzitter verzocht de minister om vragen die zij in verband met tijdgebrek niet had kunnen beantwoorden, voor 10 september alsnog schriftelijk te beantwoorden en daarbij tevens een voorstel uit te werken voor een beslissing in dezen. Op 10 september zal de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport in een procedurevergadering samen met de vaste commissie voor Justitie bepalen op welke wijze dit overleg zal worden afgerond. De voorzitter van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Van Nieuwenhoven De voorzitter van de vaste commissie voor Justitie, V. A. M. van der Burg De griffier van de vaste commissie voor Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Teunissen Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr