Initiatie Go. abstract bordspel nummer één

Transcriptie

1 Initiatie Go abstract bordspel nummer één Piet Notebaert medewerker KHBO-Spellenarchief, Brugge leraar wiskunde Onze-Lieve-Vrouw Ter Duinen, Zeebrugge

2 Inleiding Go is onbetwistbaar reeds meer dan 4000 jaar lang hét abstracte tweepersoonsspel in de zuiverste vorm. Elke speler probeert zoveel mogelijk gebied in te palmen op een bord met 361 snijpunten. Bij aanvang van de partij is het speelbord volledig leeg! Beide spelers, zwart en wit, zetten om beurt één steen van de eigen kleur op het bord en proberen met hun stenen zoveel mogelijk onbezet terrein in te sluiten; zo ontstaan witte en zwarte gebieden. De stenen kunnen echter ook geslagen worden. Stenen die volledig omsingeld zijn, worden onmiddellijk van het speelbord verwijderd en toegevoegd aan de voorraad gevangen stenen van de aanvaller. De partij eindigt als beide spelers van mening zijn dat zij geen gebied meer kunnen maken of stenen kunnen veroveren. Daarna bepaalt elke speler zijn score door het aantal punten in zijn gebieden te vermeerderen met het aantal stenen die hij gevangen heeft. De speler met de hoogste score, wint. De spelregels zijn relatief eenvoudig, maar de strategie en de tactiek die er bij komen kijken, zijn fenomenaal. Schaken is een spel beperkt tot deze wereld, maar Go heeft iets buitenaards. Als blijkt dat een buitenaardse beschaving eenzelfde spel speelt als hier op aarde, dan is dat ongetwijfeld Go. Emmanuel Lasker wereldkampioen schaken van 1894 tot initiatie Go - p. 2

3 SPELREGELS 1. Het Go Bord Een klassiek Go-bord toont een raster van 19x19 lijnen en 361 snijpunten. Hierop plaatsen de spelers afwisselend hun zwarte en witte stenen. Eenmaal geplaatste stenen mogen niet meer verschoven worden. Ze kunnen wel worden geslagen (zie later). Startspelers oefenen meestal eerst op kleinere 9x9 of 13x13 borden. Go-borden tonen een aantal gemarkeerde punten (5 of 9) waarop de zwakste speler een aantal voorgeefstenen krijgt. Dit handicap systeem garandeert boeiende partijen voor beide spelers. - initiatie Go - p. 3

4 2. Wat is een gebied? Zodra een speler vrije snijpunten met zijn stenen volledig omsingelt, ontstaat er gebied (dat later punten opbrengt). Alle andere (niet-bezette) snijpunten gelden als neutraal. De situatie rechts toont de eerste 7 zetten van een Go-partij. Zwart probeert met zijn stenen 1, 3 en 7 de bovenste rand van het speelbord op te eisen. Wit probeert met de stenen 2 en 6 de beneden rechter hoek van het speelbord te veroveren. Zwart poogt met steen 5 te beletten dat wit controle krijgt over de onderste zone van het speelbord. Op het tweede speelbord werd een partij beëindigd. Zwart is er inderdaad in geslaagd om de bovenste rand van het speelbord te veroveren. Wit heeft zich geconcentreerd op de linker en rechter beneden hoek. Een gebied geldt als veroverd als een verzameling snijpunten volledig omsingeld werd door stenen van één kleur. Zwart heeft 20 snijpunten veroverd en wit 22 snijpunten. Wit wint de partij dus met twee punten verschil. 3. Vrijheden In Go wordt niet alleen gestreden om grote gebieden. Je kan ook stenen van je tegenstander slaan. Als je alle vrijheden van een steen kan afnemen, wordt een steen geslagen. Een vrijheid is een onbezet snijpunt horizontaal of verticaal grenzend aan een steen (een vrij snijpunt dat als het ware door een lijntje verbonden is met de steen). Op deze illustratie tonen de kruisjes de vrijheden van de stenen (of groepen van stenen). Stenen vormen een groep als ze horizontaal of verticaal (dus niet diagonaal) met elkaar verbonden zijn. Een groep heeft meer vrijheden en is dus moeilijker te slaan. - initiatie Go - p. 4

5 4. Stenen gevangen nemen (slaan) - Atari Een steen of groep met slechts één vrijheid, staat atari. Zodra een steen of een groep van stenen zijn laatste vrijheid verliest, worden ze door de tegenstander gevangen genomen. Ze verdwijnen van het speelbord en gaan naar de aanvaller. Deze gevangen stenen brengen op het einde van het spel één punt per gevangen steen op. Op dit speelbord slaat 1 één witte steen, 2 een groep van twee zwarte stenen en 3 een groep van drie witte stenen. Opmerking: 1. Hoe groter een groep wordt, hoe meer vrijheden die groep bezit en hoe moeilijker het wordt om de groep gevangen te nemen. 2. Stenen of groepen aan de rand van het speelbord hebben minder vrijheden dan stenen of groepen in het centrum. Gevolg: Als een groep stenen gevangen genomen wordt, ontstaat meteen een gebied dat omsingeld wordt door de aanvallende stenen. Dit gebied kan later punten opbrengen, tenzij de kleur van de gevangen stenen opnieuw een poging onderneemt om dat gebied te veroveren door stenen van zijn aanvaller terug aan te vallen. 5. Verboden zetten.: ZELFMOORD Zelfmoord is een zet van een steen op een snijpunt zonder eigen vrijheden én waarmee de speler geen stenen van de andere kleur slaat. Zwart mag geen steen plaatsen op de snijpunten met een kruisje omdat: 1. hij links geen witte groep doodt (dank zij vrijheid A blijft de witte groep immers leven en heeft die ene zwarte aanvallende steen ook geen vrijheden meer); 2. rechts doodt die zwarte steen ook geen witte groep waardoor zijn eigen groep van drie zwarte stenen geen vrijheden meer bezit. Indien zwart in de linker hoek eerst een zwarte steen op A zou plaatsen en later een steen op de laatste witte vrijheid, dan zou die steen geen zelfmoord plegen omdat zwart op dat moment de witte groep van vijf stenen gevangen neemt. - initiatie Go - p. 5

6 .: KO-REGEL De Ko-regel zegt dat een steen die één vreemde steen slaat, niet onmiddellijk mag terug geslagen worden. Deze regel zegt dus dat het verboden om naar de vorige speelbordpositie terug te keren. De witte steen heeft slechts één vrijheid op snijpunt A (staat dus atari). Die steen kan dus door zwart geslagen worden. Als zwart dit effectief doet, dan staat die zwarte aanvalssteen meteen ook met slechts één vrijheid (atari). Indien wit meteen aanvalt op het nieuwe snijpunt A ontstaat opnieuw de uitgangspositie. Om te vermijden dat beide spelers een tijdje doorgaan met stenen op te offeren voor deze ene speelpositie, werd de Ko-regel ingevoerd. Voor alle duidelijkheid: 1. Als zwart in de bovenste situatie wit aanvalt, moet wit eerst een steen ergens anders op het speelbord plaatsen. Zwart kan daardoor het nieuwe vrije punt A opvullen om een grotere zwarte groep te maken. Als zwart dan niet doet, kan wit daar terug aanvallen en moet zwart een steen eerst ergens anders plaatsen De Ko-regel geldt enkel voor situaties waarbij één steen gevangen wordt. De Ko-regel handig omzeilen. Zwart valt met steen 1 aan en neemt de witte steen gevangen. Wit mag niet meteen daar spelen. Wit kiest met zijn steen 2 een plaats waar zwart best meteen eerst verdedigt met zwarte steen 3. Anders dreigt zwart twee groepen twee stenen te verliezen, vermits die beide slechts één vrijheid hebben. Nu mag wit gerust opnieuw aanvallen op de plaatst. Er is immers een andere zet tussendoor geweest. 6. Leven, dood en Seki Groepen van stenen die niet meer gevangen kunnen worden, zijn levend. Groepen van stenen die wel gevangen kunnen worden, zijn dood..: TWEE OGEN In deze situatie kan wit de zwarte groep niet doden. Als wit in A aanvalt, heeft zwart nog steeds een vrijheid in B. Deze aanval betekent dus zelfmoord (en dat mag niet). Zelfde situatie voor een aanval in B. Doordat de zwarte groep over twee ogen beschikt, kan hij nooit meer gedood worden. Die zwarte groep is dus levend. - initiatie Go - p. 6

7 .: WANNEER IS EEN GROEP DOOD? Deze zwarte groep kan nog door wit gedood worden. Een witte aanval op A betekent zelfmoord, dus dat is geen goede keuze. Wit valt daarom aan in B en neemt de zwarte steen gevangen. Zwart mag door de Koregel niet meteen terug slaan en moet dus eerst ergens anders op het speelbord een zwarte steen plaatsen. Als wit nu een steen plaatst in A dan is dit geen zelfmoord doordat met deze zet de zwarte groep van vier stenen zijn laatste vrijheid verliest. Wit neemt dus vier stenen gevangen. Ervaren Go-spelers erkennen dat deze situatie niet houdbaar is voor zwart. Wit zal hier geen enkele moeite meer voor doen en die fatale aanval zelfs niet meer uitvoeren. Wel op voorwaarde dat de omsingelende witte groep levendig is! Beide spelers zullen toestemmen dat op het einde van de partij deze groep van zwarte stenen van het speelbord zal genomen worden ten gunste van wit. Indien zwart de plaats onder de zwarte steen met driehoekje had veroverd, dan had zwart een groep met twee ogen en was dus levend. Helaas....: SEKI In deze situatie wordt gesproken over een vreedzame coëxistentie (Seki) waarbij zwart noch wit op A of B willen aanvallen. Als wit op A aanvalt, beschikt zijn eigen witte groep nog over één vrijheid die maar al te graag door zwart wordt aangevallen. Idem situatie bij witte aanval op B of zwarte aanvallen op A of B. Beide spelers zullen deze stelling dus gerust laten. Beide groepen worden als levend beschouwd. Op het einde van het spel zal echter niemand de gebieden A en B kunnen opeisen. Ze worden neutraal genoemd. - initiatie Go - p. 7

8 7. Einde van het spel en puntentelling.: EINDE In dit voorbeeld heeft zwart de linker en wit de rechter speelhelft veroverd. Beide spelers denken niet dat ze nog zinvol kunnen aanvallen in deze gebieden. De kans om er een groep met dubbel oog op te bouwen is heel klein. Beide spelers passen en beëindigen de partij in onderling overleg..: NEUTRAAL Nu worden eerst de neutrale gebieden (hier enkel A) door een willekeurige steen opgevuld..: DODE STENEN VERWIJDEREN De zwarte steen wordt als dood beschouwd. Hij verdwijnt van het speelbord en komt bij de voorraad gevangenen van wit terecht. Stenen zijn dood als ze niet meer levend zijn en dus niet meer gered kunnen worden. Dit aspect vraagt wat ervaring..: PUNTENTELLING Zwart bezit 25 snijpunten en wit omsingelt 23 snijpunten. Wit heeft tijdens het spel vijf zwarte stenen gevangen genomen en eindigt dus met 23+5=28 punten. Als zwart meer dan drie witte stenen kon gevangen nemen, wint zwart het spel. - initiatie Go - p. 8

9 Pente Geniaal! Neem een speelbord met verticale en horizontale lijnen, geef elke speler een set (mooie glazen) stenen, leg in twee minuten de spelregels uit en je kunt beginnen. Om de beurt leggen de spelers een steen op een vrij snijpunt. Winnaar is de speler die het eerst 5 stenen op een rij heeft of 5 keer twee (niet meer en niet minder dan twee) stenen van zijn tegenstander kan slaan. Je slaat twee stenen door ze met je eigen stenen in te sluiten. Dit kan zowel horizontaal, verticaal als diagonaal. In feite is Pente een zoveelste variant op spellen die reeds eeuwen geleden gespeeld werden in het verre Oosten. Het stamt af van Go, Ninuki-Renju en Go-Moku. In 1885 verscheen het in Europa onder de naam Gobang. In 1977 heeft Gary Gabrel de licentie overgekocht om het via zijn eigen bedrijf te produceren. In 1984 kwam het tenslotte bij Parker. Pente leent zich uiterst goed om de wereld van de abstracte denkspellen binnen te stappen. Het heeft een enorme diepgang, een partijtje duurt niet lang en je bent steeds geneigd om revanche te nemen... Ideaal om toernooien op school te organiseren. Meer info op (je kan er o.a. de originele spelregels downloaden) - initiatie Go - p. 9

10 Oefeningen initiatie Go - p. 10

11 Oefeningen initiatie Go - p. 11

12 Oefeningen initiatie Go - p. 12

13 Oplossingen 1. Wit C1: zwart B1 dood 3. Zwart E1: witte groep van 5 stenen dood 5. Zwart C1; zelfs als wit aanvalt op B4, doodt zwart meteen drie witte stenen in A1 7. Zwart E4 (vermijden dat wit E3 groep vormt met de rest en vier vrijheden krijgt), dan afmaken op E6 of E7 (als wit toch probeert uit te breken op E6) 9. Zwart C1. Wit moet vier vrijheden van de zwarte groep G3-H3-2-1 aanvallen. Op dat moment moet zwart enkel nog de laatste twee witte vrijheden (eerst G1 en dan E1) aanvallen. Wit is dus te laat! 11. Zwart F6. De witte groep D-E5 heeft nog drie vrijheden. Als wit uitbreekt op F5, sluit zwart de deur op G5 (witte groep heeft slechts twee vrijheden meer). Als wit aanval zet op zwart G5, komt wit zetten tekort om te vermijden gedood te worden op D-E Wit B2. Daardoor maakt de witte groep twee ogen en kan niet meer gedood worden. 15. Zwart E4. Dat punt is belangrijk voor wit om een groep met twee ogen te vormen. 17. Wit E4. Hierdoor kan zwart niet beide hoeken C4 en G6 nemen. Als zwart b.v. hoekpunt C4 (of G6) bezet, dan valt wit aan op G6 (of C4). Die situatie noemen we een vals dubbel oog, juist door wit E4. Wat je nu ook als zwart speelt, wit moet gewoon rustig afwachten om de groep te doden. 2. Zwart E6: witte groep D-E5 dood 4. Zwart E5: witte groep E6-7-8 dood 6. Wit C1; zelfs al zwart aanvalt op E1 (of F1), doodt wit de twee zwarte stenen D1-2 op F1 (of E1) 8. Zwart D1 (zwarte groep heeft dan nog twee vrijheden op A1 en J1); als wit aanvalt op J1 (of A1) doodt zwart de witte groep op F1 (want die witte groep staat atari) 10. Wit D5. Daardoor staan zowel zwart D4 als zwart E5 atari. Vermoedelijk zal zwart verdedigen op E6 (om een grotere groep te maken), dan valt wit aan op C4 en doodt D Zwart D6. Die steen staat wel meteen atari en zal wellicht door wit C6 aangevallen en gedood worden. Maar daardoor staat de witte groep C7-6-D7 ook atari en wordt daarna door zwart D6 gedood. Opmerking: dit is geen Ko-situatie omdat het over meer dan één aangevallen steen gaat! 14. Zwart B2. Essentieel om te vermijden dat wit twee levende ogen kan maken! Nu is het totaal zinloos voor wit om A1 of C1 te bezetten. 16. Wit G8. Zwart zal wellicht aanvallen op E8. Wit speelt dan op F8 en leeft dank zij een dubbel oog. 18. Wit S1. Waarschijnlijk valt zwart dan aan op T1 (in functie van een dubbel oog). Wit slaat die zwarte steen op T2. En nu kan zwart door de Ko-regel niet meteen terugslaan op T1. Zwart moet dus eerst ergens anders plaatsen. Als zwart zou op R1 zetten, doodt wit de hele zwarte groep meteen op T1. Als zwart ergens totaal anders plaatst, moet wit eerst opnieuw op T1 aanvallen. Zwart doodt dan wel op R1, maar als wit weer op T1 plaatst, kan zwart dit niet meer volhouden. Probeer maar eens na. - initiatie Go - p. 13

14 Meer informatie.: interessante websites Online cursus Go op GO 321go.org/cursus Informatie op Wikipedia nl.wikipedia.org/wiki/go_(bordspel) Belgische Go-federatie Initiatie spelregels op Nederlandse Go-federatie gobond.nl/generiek/toonpagina.php?pagina=2.: software SmartGo Kifu op ipad ( 15,99) KGS Go Server (free online) winkels Go-onlineshop (Duitsland) Hebsacker Verlag (Duitsland) Go Winkel.NL (Nederland) KHBO-Spellenarchief Studiecentrum bord- en gezelschapsspellen KHBO campus Brugge www. speldatabase.be vrij bezoek op woensdag- en donderdagnamiddag (tijdens de klassieke schoolweken).: spelmateriaal huren Scholen kunnen het volledige pakket (12x initiatieborden Go, 12x volledige borden Go en 12 Pente dozen) huren aan het KHBO- Spellenarchief (zie bestelformulier laatste pagina). Prijs: 50 (voor twee weken).: syllabus en powerpoint (beschikbaar tot eind december) syllabus: # # powerpoint:# keynote: # # - initiatie Go - p. 14

15 AANVRAAG ontlenen Go-spelmateriaal Naam en adres school: contactpersoon: afhalen op: woensdagnamiddag (14u - 18u): of donderdagnamiddag (14u - 18u): terug op: (2 weken later) woensdagnamiddag (14u - 18u): of donderdagnamiddag (14u - 18u): Onze school wenst het volgende pakket spelmateriaal te huren: 12x initiatie borden Go 12x volledige speelborden Go 12x Pente prijs: 50,00 voor twee weken (voor de 3x 12 dozen) ev. bestelnummer school: betaling: De KHBO zal de school een factuur toesturen na het terugbrengen van het spelmateriaal. afhaalpunt: KHBO-Spellenarchief Xaverianenstraat 10, 8200 Brugge Tel (info web: VERSTUREN: fax naar " " of scan en mail naar " spellenarchief@khbo.be - initiatie Go - p. 15