botten uit de zee. Anton Ervynck Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed

Transcriptie

1 botten uit de zee Anton Ervynck Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed 1

2 staalname VIOE, eerste verwerking onderzoek Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen: Wim Van Neer en medewerkers 2

3 onderzoek pas opgestart sinds 1990 overbevissing, een recent fenomeen? 3

4 schelpenhopen 4

5 huidige versus Romeinse kust taboe op vis doorheen de prehistorie? 5

6 Geen consumptie van grote rivier- of zeevis Wel invoer van mariene schelpdieren! 6

7 gezouten visprodukten garum, allec, liquamen, muria, haimation,.. salsamenta, tarichos criteria voor onderscheid? 7

8 Romeinse invoer van Spaanse makreel : salsamenta Zuid-Europese vissaus: sardienen 8

9 vissaus: één dag op 40 C 9

10 Kwaliteitsklassen van vissaus: garum: bovenste vloeistof, archeologisch onzichtbaar allec: vloeistof met botjes (?) Amforentabel van vondsten te Rome door H. Dressel (CIL XV, 2, Tab. II, 1899) 10

11 liquamen scomber wijting spiering sprot driedoornige stekelbaars Noordwest-Europese vissaus: concurrentie of noodzaak? 11

12 herkomst en aanvoerroutes? vroege middeleeuwen: zoetwatervisserij 12

13 sleutelsite: Gent Scheldevallei: vroege urbanisatie 13

14 opgravingen in het centrum van Gent : de Zwarte Laag een geleidelijke opstapeling van consumptie-afval (10B-12) 14

15 gedetailleerde bemonstering en datering (10B-12) trekkende marine zeevis anadromous freshwater zoetwatervis soorten % 20% 40% 60% 80% 100% toenemende consumptie van zeevis (10B-12) 15

16 1200 AD kabeljauwachtigen 950 AD platvis haring overbevissing waterinfrastructuurwerken 16

17 problemen van stedelijke afvalverwerking? Antwerpen Gent Leuven Ename Londerzeel trekkende soorten zoetwatervis paling zeevis 17

18 politiek gestuurde markteconomie? overlevingseconomie markteconomie 18

19 verdwenen dorpen 19

20 de Belgische kust flatfish platvis herring haring gadids kabeljauwachtigen % 20% 40% 60% 80% 100% toenemende consumptie van kabelauwachtigen (lopend gemiddelde) (10B-12) 20

21 haring platvis kabeljauw schelvis wijting 21

22 Brussel (18B-19a) Aalst (18B-19A) Aalst (18B) Gent (17-18) Brussel (17-18A) Antwerpen (17) Mechelen (17) Aalst (16A) Brugge (14) Mechelen (13B-14A) Aalst (13) cod kabeljauw haddock schelvis whiting wijting unid. Gadidae gadids herring haring flatfish platvis other andere marine zeevis freshwater zoetwater Gent (13A) Mechelen (9-12) Gent (11-12) Gent (9B-11) Gent (8-10) % Brussel (18B-19a) Aalst (18B-19A) Aalst (18B) Gent (17-18) Brussel (17-18A) Antwerpen (17) Mechelen (17) Aalst (16A) Brugge (14) Mechelen (13B-14A) cod kabeljauw haddock schelvis whiting wijting Aalst (13) Gent (13A) Mechelen (9-12) Gent (11-12) Gent (9B-11) Gent (8-10) 0% 20% 40% 60% 80% 100% 22

23 van kust naar open zee Noordover: visgrond voor kabeljauw 23

24 Raversijde: opgravingen door IAP / VIOE, sinds 1992 vakantie voor de gewone man het domein Prins Karel 24

25 huiselijke afvaldeposities algemeen afval van het dorp meer dan 40 huizen van een vissersdorp reconstructie : virtueel en echt 25

26 vondsten verwijzen duidelijk naar visserij 26

27 potviswervel met snijsporen Visresten Raversijde (n= 58721) platvissen 41% rest paling rog 2% 3% 2% clupeidae : haring, sprot 17% kabeljauwachtigen 35% 27

28 sporen van visverwerking groot- of kleinschalig? 28

29 50 cm binnenland kust kathaai gladde haai 29

30 leng = een te lange kabeljauw de kruideniers-reflex 30

31 seizoenaliteit? hoeveel van de groei is reeds afgewerkt? 31

32 schelvis de jaarronde : kabeljauw schelvis platvis haring jan feb maa apr mei jun jul aug sep okt nov dec 32

33 van de zuidelijke Noordzee naar noordelijker wateren verval van het dorp: oorlog aan het eind van de 15de eeuw Maximiliaan van Oostenrijk 33

34 definitieve einde door de godsdienstoorlogen (16de eeuw) maar de consument consumeerde door... 34

35 19 Group 1 (9B-13) 19 Group 2 (13-15) Central & Southern Northsea 17 Central & Southern Northsea 16 Arctic Norway 16 Arctic Norway δ15n 14 Northern Northsea δ15n 14 Northern Northsea Kattegat / Western Baltic 11 Kattegat / Western Baltic 10 Eastern Baltic 10 Eastern Baltic δ13c δ13c 19 Group 3 (16-18A) 19 Group 4 (17-20a) Central & Southern Northsea 17 Central & Southern Northsea 16 Arctic Norway 16 Arctic Norway δ15n 14 Northern Northsea δ15n 14 Northern Northsea Kattegat / Western Baltic 11 Kattegat / Western Baltic 10 Eastern Baltic 10 Eastern Baltic δ13c δ13c 35

36 overbevissing, het resultaat van een eeuwenoud proces 36