Effectieve practica in de natuurkunde lessen, paper 2: ontwerp. Lessenserie met als doel practica tijdsefficiënter te laten verlopen.

Transcriptie

1 Ontwerponderzoek Naam auteur T. de Graaff MSc. Vakgebied Natuurkunde Titel Effectieve practica in de natuurkunde lessen, paper 2: ontwerp Onderwerp Lessenserie met als doel practica tijdsefficiënter te laten verlopen. Opleiding Interfacultaire Lerarenopleidingen, Universiteit van Amsterdam. Doelgroep Eerste en tweede klassen in de exacte vakken. Sleuteltermen Natuurkunde, practicum, routine, structuur. Bibliografische referentie De Graaff, T. (2014). Effectieve practica in de natuurkunde lessen, paper 2: ontwerp. Amsterdam: Interfacultaire Lerarenopleidingen UvA. Studentnummer Begeleider(s) Peter Uylings; Mariska Min. Beoordelaar(s) Mariska Min. Datum 20 oktober

2 1. Samenvatting paper 1 De practica tijdens mijn natuurkunde lessen in 2 havo/vwo verlopen rommelig. Ze duren te lang, er wordt niet nauwkeurig gewerkt en er is vaak geen tijd in de les voor een goede nabespreking. Dit wil ik verbeteren. Mijn hypothese tijdens deze lessenserie is: Als ik een duidelijke routine voor het doen van practica aanleer bij mijn leerlingen, en zorg dat bij ieder practicum de focus op slechts één leerdoel ligt, zullen de practica tijdens mijn lessen een stuk zorgvuldiger en tijdsefficiënter worden uitgevoerd. Hierbij is het belangrijk dat: er practica in de lessen zitten, de docent consequent let op de practicumroutine die in elke les aanwezig moet zijn, dat elk practicum één leerdoel heeft en dat de instructie kort, duidelijk en SMART is. Tijdens deze lessen zal worden onderzocht of de practica tijdsefficiënter worden (in vergelijking met een controlegroep), zal worden gekeken naar de zorgvuldigheid waarmee de practica worden gedaan en zal worden gemeten of de practicumroutine er goed in zit. 2. De lesopzet In deze paragraaf zal kort worden weergegeven waar de lessen uit zullen bestaan. In bijlage 1 zitten de MDA lesplannen opgenomen die een vollediger beeld van de lessen zullen geven. In bijlage 2 zit het materiaal dat de leerlingen nodig hebben tijdens het uitvoeren van deze proef, en bijlage 3 bevat een (beknopte) docentenhandleiding zodat elke (natuurkunde) docent deze lessenserie kan repliceren. In de eerste les zal de nadruk liggen op het aanleren van de standaard methode om practica te doen. De leerlingen hebben deze routine thuis (als huiswerk voor deze les) doorgenomen. Deze les zullen de leerlingen in groepen van 4 een tweetal practica uitvoeren. Twee leerlingen voeren een kort practicum uit, terwijl de twee anderen met een checklist bijhouden of de leerlingen zich netjes aan de regels houden. Hierna draaien de leerlingen om van rol bij een ander kort practicum. De checklisten leveren ze in bij de docent en zullen als onderzoeksdata fungeren. De tweede les staat in het teken van oefenen van vaardigheden voor een practicum dat in de les erna zal worden uitgevoerd. Zo focus ik als docent op een enkel practicumdoel (vaardigheden met apparatuur opbouwen). Verder zal worden gekeken of leerlingen zich netjes aan de routine houden. De leerlingen gaan vanaf een bouwtekening leren om een elektrische serie- en parallelschakeling te bouwen. Les drie bevat een tweetal practica waarbij het oefenen van de vorige les naar verwachting een hoop tijd zal besparen. Ook hier zal worden gelet op de practicumroutine. Ook zullen de leerlingen zelf bijhouden hoe lang ze met elk practicumonderdeel bezig zijn. Deze data verzamel ik om zo een beeld te krijgen van de tijd die leerlingen nodig hebben voor de practica. Deze les draai ik ook in een controlegroep, die niet eerder met de apparatuur 2

3 geoefend heeft. Naar verwachting zal deze les een stuk minder soepel draaien. Ook hier zal de tijd in de gaten gehouden worden. Les vier bevat een samenvoeging van de vorige lessen en vormt zo de ideale practicumles voor mijn natuurkundelessen in de onderbouw: Een korte introductie van het onderwerp, eerst kort oefenen met apparatuur- en meetvaardigheden, vervolgens een begripspracticum uitvoeren en deze nabespreken. Hier zal met name weer op de tijd worden gelet (dit doen leerlingen weer zelf) maar ook op de practicumroutine. Een controlegroep draait vervolgens dezelfde les, maar zal (naar verwachting) minder ver in het practicum komen dan de onderzoeksgroep. In dat geval wijst dit op een geslaagde lessenserie. 3. Onderbouwing In mijn ontwerpregels staat dat er practica in de lessen moeten voorkomen. Dit is vrij vanzelfsprekend als de lessenserie gaat over het verbeteren van de aanpak van practica in de les. Een didactische keuze die ik heb gemaakt bij het opstellen van deze lessenserie is om practica te kiezen die niets te maken hebben met de hoofdstukken waar we nu mee bezig zijn. Dit heeft als praktisch voordeel dat ik de lessenserie kan geven wanneer het mij uitkomt; ik zit niet vast aan het boek. Tijdens het rondlopen bij de practica zal ik erop letten dat de standaard routine voor het uitvoeren van practica wordt nageleefd. Tegelijkertijd kan ik leerlingen helpen als ze met vragen over de proef zitten. Hierbij moet ik erop letten dat ik me niet schuldig maak aan overbegeleiding: het verlagen van de cognitieveniveau van de taken door hulp te bieden aan leerlingen (Van den Berg & Buning, 1994). In een paper van Henk Vos (2005) over dilemma s in de natuurkunde wordt het dilemma gesteld of een docent alles moet voordoen en voorkauwen, of dat we leerlingen juist in het diepe gooien. Een tussenoplossing is om de vragen van de leerlingen te beantwoorden met nieuwe vragen die ze verder kunnen helpen (Vos, 2005). Hierbij moet de docent wel opletten dat de leerling daadwerkelijk verder kan, anders loopt deze vast. De instructie tijdens de practica en de wisselmomenten moet SMART zijn om een goede gang van zaken te realiseren (Kneyber, 2013). Met name moet worden gelet op het tijdsmanagement en de instructie daarover naar de leerlingen. Zo zal ik bij ieder practicum aangeven hoe lang ze er de tijd voor hebben. Verder worden er nog meer didactische keuzes gemaakt in elk van de aparte lessen. In les 1 laat ik de leerlingen elkaar controleren op het goed naleven van de practicumregels en routine. Zo komt er veel meer nadruk op te liggen dan dat ik als docent stilletjes observeer of iedereen wel goed bezig is. De leerlingen zullen hier naar verwachting veel meer van leren dan alleen de regels lezen vanaf hun werkbladen; ze moeten het in de praktijk toepassen en elkaar beoordelen op hoe goed ze hieraan voldoen. In les 2 en 3 focus ik op slechts één practicumdoel. Van den Berg en Buning (1994) geven aan dat dit met name in de onderbouw erg belangrijk is, omdat onderbouwleerlingen een combinatie van practicumdoelen (zoals het leren werken met nieuwe apparatuur én het 3

4 leren van nieuwe natuurwetten uit een practicum) lang niet zo goed aankunnen als bovenbouwleerlingen. Om diezelfde reden is het ook een van mijn ontwerpregels in paper 1. In les 4 heb ik bewust gekozen om een proef uit te voeren die uit meerdere kleine stadia bestaat die achter elkaar gedaan kunnen worden, maar niet per se allemaal nodig zijn om iets van de proef te leren. Zo kan ik eenvoudig vergelijken of mijn interventie geholpen heeft: in de onderzoeksgroep verwacht ik namelijk dat leerlingen meer practicumonderdelen kunnen afsluiten dan de controlegroep die de eerste lessen uit deze lessenserie niet heeft doorlopen. Literatuur Kneyber, R Orde Houden in het voortgezet onderwijs. Culemborg: Phronese. Van den Berg E., Buning, J Practicum: leren ze er wat? NVOX, 19 e jaargang, nr 6, p245. Vos, H Dilemma s in het natuurkunde practicum. Praktivaria, 22,

5 Bijlage 1: De lesplannen In deze bijlage zitten 6 lesplannen opgenomen. Vier voor de onderzoeksgroep en twee voor de controlegroep. Lesplan 1,2,3a en 4b zijn voor de onderzoeksgroep en lesplan 3b en 4b zijn voor de controlegroep. Het verschil zit het hem in het oefenen met vaardigheden en een focus op de practicumregels. Dit doe ik tijdens de interventie wel in de onderzoeksgroep, maar niet in de controlegroep. Docent: GTM Datum:??? Les 1 Klas: 2Dhv Aantal lln: 28 Lesonderwerp Kennismaking en oefening met standaardregels practicum. Beginsituatie Er is nog geen standaard aanpak uitgelegd, de practica lessen gaan wat rommelig. Deze lessenserie is vorige les al aangekondigd. Leerdoelen Bekend worden met de standaard practicum regels. Docentdoelen Duidelijke instructie en tijdbewaking beoefenen. Leerlingen de standaard regels aanleren. Boek Boekje met werkbladen. Media/hulp/spullen Grote timer projecteren op de beamer. Practicum benodigdheden (zie werkbladen boekjes). Tijd (in OIVTR Activiteit docent Activiteit leerlingen Toetsing lesminuten) Wachten op klas en de Leerlingen komen de klas - klas rustig maken. binnen, gaan in hun vooraangewezen groepjes zitten en pakken hun spullen O/I Herinneren aan wat we deze lessen gaan doen, leerlingen de practicum regels nogmaals laten doorlezen (dit was ook huiswerk voor deze les) Luisteren naar docent en daarna lezen van regels. is iedereen bezig met lezen? I/V Laat een leerling kort herhalen wat de bedoeling is. Vervolgens Instructie geven: de leerlingen beginnen aan de opdracht in hun boekje. Luisteren naar docent. Antwoord geven op de vraag van de docent VT Rondlopen en helpen. Groep A doet een practicum aan de hand van hun werkblad, groep B vult ondertussen de checklist in op hun eigen werkblad R Nabespreken van de proef. Wat kwam er Luisteren naar docent en vragen van de docent Opletten: luistert iedereen? is iedereen bezig met de opdracht? Opletten: doet 5

6 uit? Waarom? beantwoorden. iedereen mee? VT Rondlopen en helpen. Groep B doet een practicum aan de hand van hun werkblad, groep A vult ondertussen de checklist in op hun eigen werkblad R Nabespreken van de proef. Wat kwam er uit? Waarom? Afsluiting. Luisteren naar docent en vragen van de docent beantwoorden. is iedereen bezig met de opdracht? Opletten: doet iedereen mee? Docent: GTM Datum:??? Les 2 Klas: 2Dhv Aantal lln: 28 Lesonderwerp Leren bouwen van serie/parallel schakelingen. Beginsituatie De leerlingen weten niet veel van dit onderwerp, ze hebben tot nu toe slechts 1 lampje aan een batterij aangesloten. Leerdoelen Het kunnen bouwen van een serie/parallel schakeling vanaf een bouwtekening en daar ampere-meters in plaatsen. Docentdoelen Controlleren of de juiste spullen worden meegenomen (turven hoe vaak dit fout gaat) en leerlingen de bovengenoemde vaardigheid aanleren. Boek Werkstencils met instructies Media/hulp/spullen Werkstencils en practicabenodigdheden voor 28 lln (zie werkstencils) Tijd (in OIVTR Activiteit docent Activiteit leerlingen Toetsing lesminuten) Wachten op klas en de Rustig gaan zitten, boekje - klas rustig maken. Doe dit door de boekjes uit te delen en om rust te vragen. De practicum regels staan met de beamer op het bord als de klas binnenkomt. en informatie op beamer bekijken. Etui e.d. pakken O/I Uitdelen werkstencils en uitleggen wat we gaan doen. Laat ze introductie lezen. Laat een leerling kort herhalen wat de bedoeling is. Luisteren naar docent en daarna de inleiding lezen. is iedereen bezig met lezen? VT Rondlopen en helpen. Tijd bewaken. Turven welke spullen er te veel 6 Leerlingen werken aan proef 1. is iedereen bezig met de

7 zijn meegenomen. Er ligt dus meer op de kar dan de lln nodig hebben I Klassikaal aangeven dat we aan proef 2 gaan beginnen VT Rondlopen en helpen met proef 2. Tijd bewaken R Kort herhalen van wat we vandaag gezien hebben en noemen dat we deze vaardigheden morgen nodig hebben. Leerlingen luisteren Leerlingen werken aan proef 2. Luisteren naar de docent Afsluiting - opdracht? Opletten: doet iedereen mee? is iedereen bezig met de opdracht? Opletten: doet iedereen mee? Docent: GTM Datum:??? Les 3a Klas: 2Dhv Aantal lln: 28 Lesonderwerp Stroomsterkte meten in serie en parallel schakelingen. Beginsituatie Leerlingen hebben vorige les kunnen oefenen met het bouwen van schakelingen. Leerdoelen Stroomsterkte meten in serie en parallel schakelingen. Het moet duidelijk worden dat er verschil is in de stroomsterkte in deze twee situaties. Docentdoelen Controlleren of de juiste spullen worden meegenomen (turven hoe vaak dit fout gaat) en leerlingen de bovengenoemde vaardigheid aanleren. Deze les wordt ook in een parallelgroep gegeven die les 1 en 2 niet gedaan heeft. In deze testgroep zal de proef naar verwachting een stuk langer duren dan in deze groep. Boek Werkstencils Media/hulp/spullen Werkstencils en practicumspullen voor 28 lln (zie werkstencils). Tijd (in OIVTR Activiteit docent Activiteit leerlingen Toetsing lesminuten) Wachten op klas en de klas rustig maken. Doe dit door de boekjes uit te delen en om rust te vragen. De practicum regels staan met de beamer op het bord als de klas binnenkomt. Rustig gaan zitten, boekje en informatie op beamer bekijken. Etui e.d. pakken. - 7

8 5-10 O/I Kort vertellen wat we gaan doen, leg hierbij nadruk op zowel de practicum regels als de proef van de vorige les. De vaardigheid die we de vorige les leerden hebben we vandaag nodig. Laat een leerling kort herhalen wat de bedoeling is VT Rondlopen en helpen terwijl lln voor 12 min. Aan proef 1 werken. Weer turven: zijn er spullen meegenomen die niet nodig zijn? Tijd bewaken I Aankondigen dat we doorgaan naar proef VT Rondlopen en helpen terwijl lln voor 15 min aan proef 2 werken. Tijd bewaken minuten voor nabespreken spullen laten opruimen R Nabespreken van de proefjes. Waarom zit er nou een verschil in stroomsterkte bij serie en parallel? Luisteren naar docent. Werken aan proef 1. Leerlingen luisteren Leerlingen werken aan proef 2. Leerlingen ruimen spullen op. Leerlingen luisteren en beantwoorden vragen van de docent Afsluiting - Opletten: doet iedereen mee? is iedereen bezig met de opdracht? rondkijken: let iedereen op? is iedereen bezig met de opdracht? is iedereen aan het opruimen? Opletten: doet iedereen mee? Docent: GTM Datum:??? Les 3b Klas: 2Ehv Aantal lln: 24 Lesonderwerp Stroomsterkte meten in serie en parallel schakelingen. Beginsituatie Leerlingen hebben vorige les kunnen oefenen met het bouwen van schakelingen. Leerdoelen Stroomsterkte meten in serie en parallel schakelingen. Het moet duidelijk worden dat er verschil is in de stroomsterkte in deze twee situaties. Docentdoelen Controlleren of de juiste spullen worden meegenomen (turven hoe vaak dit fout gaat) en leerlingen de bovengenoemde vaardigheid aanleren. Deze les wordt ook in een parallelgroep gegeven die les 1 8

9 en 2 niet gedaan heeft. In deze testgroep zal de proef naar verwachting een stuk langer duren dan in deze groep. Boek Werkstencils Media/hulp/spullen Werkstencils en practicumspullen voor 24 lln (zie werkstencils). Tijd (in OIVTR Activiteit docent Activiteit leerlingen Toetsing lesminuten) Wachten op klas en de Rustig gaan zitten, boekje - klas rustig maken. Doe dit door de boekjes uit te delen en om rust te vragen. De practicum regels staan NIET op het bord als de klas binnenkomt. bekijken, etui e.d. pakken O/I Kort vertellen wat we gaan doen. De leerlingen moeten de instructie in het boekje volgen, de docent bewaakt de tijd. Geef korte introductie van de practica. Luisteren naar docent. Opletten: doet iedereen mee? VT Rondlopen en helpen terwijl lln voor 12 min. Aan proef 1 werken. Weer turven: zijn er spullen meegenomen die niet nodig zijn? Tijd bewaken I Aankondigen dat we doorgaan naar proef VT Rondlopen en helpen terwijl lln voor 15 min aan proef 2 werken. Tijd bewaken minuten voor nabespreken spullen laten opruimen R Nabespreken van de proefjes. Waarom zit er nou een verschil in stroomsterkte bij serie en parallel? 9 Werken aan proef 1. Leerlingen luisteren Leerlingen werken aan proef 2. Leerlingen ruimen spullen op. Leerlingen luisteren en beantwoorden vragen van de docent Afsluiting - is iedereen bezig met de opdracht? rondkijken: let iedereen op? is iedereen bezig met de opdracht? is iedereen aan het opruimen? Opletten: doet iedereen mee?

10 Docent: GTM Datum:??? Les 4a Klas: 2Dhv Aantal lln: 28 Lesonderwerp Meten van de slingertijd en het effect van massa, lengte en uitwijking op de slingertijd. Beginsituatie Leerlingen hebben nog niets over slingers gehoord bij NaSk. Ze gaan hier voor het eerst mee werken. Ze kennen wel de practicum regels die we in de vorige 3 lessen hebben geoefend. Leerdoelen Leren werken met een slinger. Uitzoeken wat het effect van massa/lengte en uitwijking is op de slingertijd. Docentdoelen Testen of de vorige 3 lessen effect hebben gehad. Ik verwacht dat de onderzoeksgroep veel meer van het practicum afkrijgt dan de testgroep. Boek Werkstencils Media/hulp/spullen Werkstencils en practicumspullen voor 28 lln (zie werkstencils). Tijd (in OIVTR Activiteit docent Activiteit leerlingen Toetsing lesminuten) Wachten op klas en de Rustig gaan zitten, boekje - klas rustig maken. Doe dit door de boekjes uit te delen en om rust te vragen. De practicum regels staan met de beamer op het bord als de klas binnenkomt. en informatie op beamer bekijken. Etui e.d. pakken O/I Uitleggen wat we vandaag gaan doen. Leg nadruk op de practicumregels (zie beamer) en dat ze duidelijk de eindtijd van elk proefonderdeel noteren voor het onderzoek. Leerlingen de opdracht laten lezen. Aangeven dat lln 10 minuten hebben voor proef 1. Laat een leerling kort herhalen wat de bedoeling is. Leerlingen luisteren naar docent. Daarna lezen lln de handleiding voor vandaag VT Rondlopen en helpen. Leerlingen doen het oefenpracticum I Instructie: Proef 1 moet nu af zijn. Ga door met 10 Leerlingen luisteren naar docent. Let iedereen op tijdens uitleg en leest iedereen de handleiding door? is iedereen aan de opdracht bezig? Let iedereen

11 proef 2-4. Probeer zo ver mogelijk te komen in de komende 20 min VT Rondlopen en helpen. Leerlingen doen practicum 2, 3 en Instructie: spullen opruimen R Nabespreken van de proefjes: wat hebben we gezien en wat zijn de conclusies? Leerlingen ruimen de spullen op. Leerlingen luisteren en beantwoorden vragen van de docent Afsluiting - op tijdens uitleg? is iedereen aan de opdracht bezig? ruimt iedereen wel op? doet iedereen wel mee? Docent: GTM Datum:??? Les 4b Klas: 2Ehv Aantal lln: 24 Lesonderwerp Meten van de slingertijd en het effect van massa, lengte en uitwijking op de slingertijd. Beginsituatie Leerlingen hebben nog niets over slingers gehoord bij NaSk. Ze gaan hier voor het eerst mee werken. Ze kennen wel de practicum regels die we in de vorige 3 lessen hebben geoefend. Leerdoelen Leren werken met een slinger. Uitzoeken wat het effect van massa/lengte en uitwijking is op de slingertijd. Docentdoelen Testen of de vorige 3 lessen effect hebben gehad. Ik verwacht dat de onderzoeksgroep veel meer van het practicum afkrijgt dan de testgroep. Boek Werkstencils Media/hulp/spullen Werkstencils en practicumspullen voor 24 lln (zie werkstencils). Tijd (in OIVTR Activiteit docent Activiteit leerlingen Toetsing lesminuten) Wachten op klas en de Rustig gaan zitten, boekje - klas rustig maken. Doe dit door de boekjes uit te delen en om rust te vragen. De practicum regels staan met de beamer op het bord als de klas binnenkomt. en informatie op beamer bekijken. Etui e.d. pakken O/I Uitleggen wat we vandaag gaan doen. Leg nadruk op de practicumregels (zie Leerlingen luisteren naar docent. Daarna lezen lln de handleiding voor vandaag. Let iedereen op tijdens uitleg en 11

12 beamer) en dat ze duidelijk de eindtijd van elk proefonderdeel noteren voor het onderzoek. Leerlingen de opdracht laten lezen. Aangeven dat lln 10 minuten hebben voor proef VT Rondlopen en helpen. Leerlingen doen het oefenpracticum I Instructie: Proef 1 moet nu af zijn. Ga door met proef 2-4. Probeer zo ver mogelijk te komen in de komende 20 min. Leerlingen luisteren naar docent VT Rondlopen en helpen. Leerlingen doen practicum 2, 3 en Instructie: spullen opruimen R Nabespreken van de proefjes: wat hebben we gezien en wat zijn de conclusies? Leerlingen ruimen de spullen op. Leerlingen luisteren en beantwoorden vragen van de docent Afsluiting - leest iedereen de handleiding door? is iedereen aan de opdracht bezig? Let iedereen op tijdens uitleg? is iedereen aan de opdracht bezig? ruimt iedereen wel op? doet iedereen wel mee? Bijlage 2: Leerlingenmateriaal Het leerlingenmateriaal bestaat uit vier series van werkstencils. Elke les krijgen de leerlingen een nieuw stencilboekje om uit te werken. Het lesmateriaal staat op de volgende pagina s: Les 1a Blz. 13 Les 1b Blz. 18 Les 2 Blz. 23 Les 3 Blz. 27 Les 4 Blz

13 NaSk: Oefening in het doen van practica Naam leerling: Klas: Samengewerkt met: Boekje A Met dit oefenboekje gaan we een standaard aanpak van practicum doen oefenen. Je werkt met een groepje van 4. Twee leerlingen hebben boekje A, twee leerlingen hebben boekje B. Op de volgende bladzijde staat de standaard aanpak van het doen van een practicum. Lees dit goed door. Daarna gaan de leerlingen met boekje A een proefje doen. Dit proefje staat op bladzijde 3. Voor deze proef hebben ze in totaal 13 minuten, inclusief het pakken en opruimen van de spullen. Dit is niet lang! Terwijl groep A de proef gaat doen, gaat groep B opletten of groep A de standaard aanpak wel goed uitvoert. Hiervoor staat in boekje B een checklist. Na practicum A bespreken we het klassikaal. Daarna ruilen de groepen om: groep B doet (een andere) proef, en groep A vult de checklist op bladzijde 5 in. Succes! 13

14 Standaard aanpak van een practicum Bij elk practicum dat je bij NaSk doet volg je deze stappen: 1) Luister goed naar de instructie van de docent. Dit kan ook op het bord staan! 2) Lees de inleiding van het practicum. 3) Lees het doel van het practicum: dit geeft aan waarom je de proef eigenlijk doet. 4) Bekijk de lijst met spullen die je nodig hebt. Je hebt alleen nodig wat in deze lijst staat, tenzij de docent aangeeft dat er meer spullen nodig zijn. 5) Voordat je de spullen pakt, bekijk eerst even hoe je de proef moet uitvoeren. 6) Je weet nu (ongeveer) wat je bij de proef moet doen. Ga de spullen pakken. 7) Bouw de opstelling. Kijk hiervoor naar je werkboek/stencil/uitleg docent. 8) Voer de proef uit. Volg hierbij de instructie op je blad/in je werkboek. 9) Beantwoord de vragen die bij de proef horen. 10) Ruim de spullen weer netjes op zoals je ze hebt gevonden. 11) Ga weer rustig zitten op je plaats. Bedenk voor jezelf: wat heb ik van deze proef geleerd? 12) Als nog niet iedereen klaar is, wacht rustig af. Ga bijvoorbeeld vast in je boek/werkboek kijken wat we hierna gaan doen (lees in dit geval vast je volgende opdracht door). 13) We bespreken de proef met de hele klas. 14

15 Proef 1: Uitrekking van een veer Inleiding Je hebt vast wel eens een springveer gezien. Ze zitten in je pen, een weegschaal, in sommige matrassen en in de vering van auto s. In al deze voorwerpen wordt de veer ingedrukt omdat er een kracht of massa op komt te staan. Zodra deze kracht of massa weg is gaat de veer weer terug naar zijn beginvorm. Je kunt een veer ook uitrekken, waarna deze ook weer terug gaat naar zijn beginvorm. Hier gaan we mee experimenteren. Doel Je gaat met gewichtjes onderzoeken of er een verband is tussen de massa die je aan een veer hangt en het aantal centimeters dat hij vervolgens uitrekt. Nodig - 1 Statief - 1 Klem - 1 Stangetje - 1 veer - 4 gewichtjes van 50 gram. - 1 liniaal Uitvoering Bouw de opstelling zoals aangegeven in de figuur hiernaast. -Maak de klem vast aan het statief. -Zet het stangetje vast in de klem. -Maak de veer vast aan het stangetje. -Zet de liniaal naast de opstelling zoals in de figuur hiernaast. Opdrachten: 1) Meet de nulstand op van de veer. Dit doe je door op de liniaal af te lezen tot hoe ver de onderkant van de veer komt zonder dat er een gewicht aan hangt (zie figuur hierboven, daar is de nulstand bij 2,5 centimeter). Noteer het gemeten getal in de tabel op de volgende bladzijde in de kolom stand bij 0 gram. De uitrekking is in dit geval ook 0 cm. 2) Nu ga je een massa van 50 gram aan de veer hangen. Meet opnieuw tot hoe ver de onderkant van de veer komt (dit is de stand ) in centimeters. Bereken ook de uitrekking die hierbij hoort. Dit bereken je door de nulstand (de stand bij 0 gram) van de nieuwe stand af te trekken. Noteer deze getallen in de tabel. Zie de figuur op de volgende bladzijde voor een voorbeeld. 15

16 3) Doe hetzelfde nu ook voor 100 gram 150 gram en 200 gram. Hang meerdere gewichtjes van 50 gram aan elkaar om aan de juiste massa te komen. 4) Deel in de laatste kolom van de tabel de massa die aan de veer hangt door de uitrekking. Massa aan de veer Stand (cm) Uitrekking (cm) Massa/uitrekking (g/cm) 0 gram 50 gram 100 gram 150 gram 200 gram Wat valt je op aan de getallen in de laatste kolom? Ruim de opstelling nu op. 16

17 Controle op aanpak van proef 2: De bewegende luchtbel Let goed op wat de andere twee leerlingen doen. Vul de tabel hieronder in terwijl de andere leerlingen een proefje doen. Je mag de leerlingen die de proef doen vragen stellen als dat nodig is (zoals: Wat lees je nu? of Wat ga je nu doen ) maar probeer dat zo min mogelijk te doen, dit kan ze namelijk afleiden van de proef. Onder de tabel staat nog een vraag die je kunt beantwoorden terwijl de andere groep de spullen opruimt en/of terwijl we de proef bespreken. Wat moeten ze doen: Doen ze goed Doen ze niet zo goed 1) Ze luisteren naar de instructie van de docent. 2) Ze lezen de inleiding van het practicum. 3) Ze lezen het doel van het practicum. 4) Ze bekijken welke spullen ze nodig hebben. 5) Ze bekijken eerst wat ze met de spullen moeten doen voordat ze die gaan halen. 6) Ze pakken alleen de spullen die ze voor deze proef nodig hebben, en verder niets: - 1 houten blok - 1 waterbuis met een luchtbel - 1 rolcentimeter - 1 Post-it - 1 stopwatch 7) Ze bouwen de opstelling volgens het schema op hun werkblad. 8) Ze voeren de proef uit en letten hierbij goed op de tekst op het werkblad (zoals de tip die erbij staat). 9) Ze beantwoorden de vragen die bij de proef horen. 10) Ze ruimen de spullen netjes op. 11) Ze gaan rustig op hun plaats terugzitten en bedenken met elkaar wat ze net geleerd hebben. 12) Als ze eerder klaar zijn dan de rest wachten ze rustig af totdat we de proef gaan bespreken. Noem twee dingen die erg goed gingen en twee dingen die beter kunnen: Goed: Kan beter: Bijlage 3: Docenthandleiding Spreekt voor zich. 17

18 NaSk: Oefening in het doen van practica Naam leerling: Klas: Samengewerkt met: Boekje B Met dit oefenboekje gaan we een standaard aanpak van practicum doen oefenen. Je werkt met een groepje van 4. Twee leerlingen hebben boekje A, twee leerlingen hebben boekje B. Op de volgende bladzijde staat de standaard aanpak van het doen van een practicum. Lees dit goed door. Daarna gaan de leerlingen met boekje A een proefje doen. Voor deze proef hebben ze in totaal 13 minuten, inclusief het pakken en opruimen van de spullen. Dit is niet lang! Terwijl groep A de proef gaat doen, gaat groep B opletten of groep A de standaard aanpak wel goed uitvoert. Hiervoor staat in boekje B een checklist op bladzijde 3. Na practicum A bespreken we het klassikaal. Daarna ruilen de groepen om: groep B doet de proef op bladzijde 4, en groep A vult een checklist in. Succes! 18

19 Standaard aanpak van een practicum Bij elk practicum dat je bij NaSk doet volg je deze stappen: 14) Luister goed naar de instructie van de docent. Dit kan ook op het bord staan! 15) Lees de inleiding van het practicum. 16) Lees het doel van het practicum: dit geeft aan waarom je de proef eigenlijk doet. 17) Bekijk de lijst met spullen die je nodig hebt. Je hebt alleen nodig wat in deze lijst staat, tenzij de docent aangeeft dat er meer spullen nodig zijn. 18) Voordat je de spullen pakt, bekijk eerst even hoe je de proef moet uitvoeren. 19) Je weet nu (ongeveer) wat je bij de proef moet doen. Ga de spullen pakken. 20) Bouw de opstelling. Kijk hiervoor naar je werkboek/stencil/uitleg docent. 21) Voer de proef uit. Volg hierbij de instructie op je blad/in je werkboek. 22) Beantwoord de vragen die bij de proef horen. 23) Ruim de spullen weer netjes op zoals je ze hebt gevonden. 24) Ga weer rustig zitten op je plaats. Bedenk voor jezelf: wat heb ik van deze proef geleerd? 25) Als nog niet iedereen klaar is, wacht rustig af. Ga bijvoorbeeld vast in je boek/werkboek kijken wat we hierna gaan doen (lees in dit geval vast je volgende opdracht door). 26) We bespreken de proef met de hele klas. 19

20 Controle op aanpak van proef 1: Uitrekking van een veer Let goed op wat de andere twee leerlingen doen. Vul de tabel hieronder in terwijl de andere leerlingen een proefje doen. Je mag de leerlingen die de proef doen vragen stellen als dat nodig is (zoals: Wat lees je nu? of Wat ga je nu doen ) maar probeer dat zo min mogelijk te doen, dit kan ze namelijk afleiden van de proef. Onder de tabel staat nog een vraag die je kunt beantwoorden terwijl de andere groep de spullen opruimt en/of terwijl we de proef bespreken. Wat moeten ze doen: Doen ze goed Doen ze niet zo goed 1) Ze luisteren naar de instructie van de docent. 2) Ze lezen de inleiding van het practicum. 3) Ze lezen het doel van het practicum. 4) Ze bekijken welke spullen ze nodig hebben. 5) Ze bekijken eerst wat ze met de spullen moeten doen voordat ze die gaan halen. 6) Ze pakken alleen de spullen die ze voor deze proef nodig hebben, en verder niets: - 1 Statief - 1 Klem - 1 Stangetje - 1 veer - 4 gewichtjes van 50 gram. - 1 liniaal 7) Ze bouwen de opstelling volgens het schema op hun werkblad. 8) Ze voeren de proef uit en letten hierbij goed op de tekst op het werkblad. 9) Ze beantwoorden de vragen die bij de proef horen. 10) Ze ruimen de spullen netjes op. 11) Ze gaan rustig op hun plaats terugzitten en bedenken met elkaar wat ze net geleerd hebben. 12) Als ze eerder klaar zijn dan de rest wachten ze rustig af totdat we de proef gaan bespreken. Noem twee dingen die erg goed gingen en twee dingen die beter kunnen: Ging erg goed: Kan beter: 20

21 Proef 2: De bewegende luchtbel Inleiding Als een voorwerp beweegt heeft het een bepaalde snelheid. Deze snelheid kan constant zijn (het voorwerp blijft even snel gaan), het kan versnellen (het voorwerp gaat steeds sneller) of het kan vertragen (het voorwerp gaat steeds langzamer). In dit experiment gaan we naar zo n voorwerp kijken. Het voorwerp is hier een luchtbel die door een buis met water beweegt. Doel Je gaat uitzoeken of de snelheid van de bewegende luchtbel constant is, of dat deze aan het versnellen of vertragen is. Nodig - 1 houten blok - 1 waterbuis met een luchtbel - 1 rolcentimeter - 1 Post-it - 1 stopwatch Uitvoering Bouw de opstelling zoals in de figuur hierboven. Zorg ervoor dat de rolcentimeter niet tot aan het einde van de buis komt. De 0 centimeter van de rolcentimeter ligt dus dichter bij het houten blokje dan de luchtbel in de buis. Ze de rolcentimeter op slot door het schuifje naar beneden te schuiven. De rolcentimeter zal nu niet vanzelf oprollen. Je ziet nu dat de luchtbel langzaam naar boven beweegt. Dit hoort zo. Plak nu de post-it op je tafel onder de plek waar de waterbuis je tafel raakt. Teken een cirkel om de plek heen waar de buis de tafel raakt. Opdracht Haal de buis weer van de opstelling af, maar laat de rest zo staan. Straks leg je de buis weer terug, met de luchtbel onderop zoals in het plaatje. De bel zal gaan bewegen. Zodra de bel bij 0 cm op de rolcentimeter komt, zet je de stopwatch aan. Een leerling let op de stopwatch, de ander op de bel en de rolcentimeter. Zodra de bel bij 0 cm is aangekomen roept de leerling die op de centimeters let 0. De leerling die op de tijd let noteert dan de tijd die daarbij hoort in de tabel op de volgende bladzijde. Noteer de tijd in seconden. Als de bel bij 10 cm aankomt roept de eerste leerling 10 en noteert de ander weer de tijd. Doe dit voor elke 10 cm (dus 10, 20, 30, 40 etc.) totdat de bel bovenin de buis zit. Vul de tabel in. Tip: Vraag een van de leerlingen uit groep A om de buis neer te leggen bij het begin van de proef. Laat hem/haar de buis precies op de post-it leggen zodat hij goed ligt. 21

22 Afstand (cm) Tijd (seconden) Snelheid (cm/seconde) Vul nu ook de derde kolom van de tabel in. De snelheid kun je uitrekenen door de afstand (in centimeters) te delen door de tijd (in seconden). Wat valt je op aan de getallen in de laatste kolom? Ruim de opstelling nu op. 22

23 NaSk: Oefening in het doen van practica Les 2. Namen leerlingen: Klas: In deze les gaan we oefenen met het bouwen van elektriciteitsschakelingen. Het doel van deze les is om ervoor te zorgen dat jullie de volgende les een andere proef met schakelingen beter en sneller kunnen doen, omdat jullie nu oefenen met het bouwen van deze schakelingen. Inleiding Elektriciteit is onmisbaar in onze beschaving. Door elektriciteit werken onze computers, telefoons, Playstations, X-boxen, de wasmachines, vaatwassers, strijkbouten en natuurlijk onze lampen. Vaak noemen we elektriciteit ook wel stroom, of een elektrische stroom. Elektriciteit heeft alles te maken met hele kleine deeltjes die elektronen heten. Als deze elektronen door een voorwerp (zoals een stroomkabel) bewegen of stromen dan is dit een elektrische stroom. Het is dus niets anders dan de beweging van hele kleine deeltjes: de elektronen. Elektronen moeten kunnen stromen voordat een apparaat kan werken. Dit kunnen ze alleen in een zogenaamde gesloten stroomkring. Er zijn meerdere soorten stroomkringen mogelijk. We gaan hier twee typen stroomkringen, of schakelingen, maken: de serieschakeling en de parallelschakeling. Dit komt later in het jaar (bij het hoofdstuk elektriciteit) allemaal nog terug. 23

24 Proef 1: in serie Doel Een serieschakeling kunnen bouwen aan de hand van een tekening. Nodig - 1 batterij - 2 krokodillenklemmen - 1 lampjeshouder - 2 lampjes - 4 snoeren - 1 Multimeter Uitvoering 1) Bouw eerst de volgende schakeling: Als het lampje brand heb je de schakeling goed nagemaakt. Nu gaan we een tweede lampje toevoegen aan deze schakeling, die in serie staat met het eerste lampje. Maak nu de schakeling in de volgende tekening, en denk daarbij aan het volgende: de stroom moet rondstromen. De stroom moet dus vanaf de batterij stromen naar lampje 1, dan doorstromen naar lampje 2 en vervolgens doorstromen naar de batterij. Zo is er weer een gesloten stroomkring. 2) Bouw deze schakeling: Als beide lampjes branden heb je de schakeling goed nagemaakt. Nu gaan we een Ampere-meter toevoegen aan de schakeling. Deze zetten we in serie met de lampjes. Het gaat precies hetzelfde als een lampje toevoegen, maar deze ziet er iets anders uit. In de figuur hiernaast staat een Multi-meter die wij als Ampere-meter gaan gebruiken. Je ziet rechtsonder 3 aansluit bussen. In werkelijkheid is de bovenste aansluitbus rood. We gebruiken alleen de bovenste en de onderste aansluiting: Niet de middelste. 24

25 3) Maak nu de volgende schakeling. De bovenste bus van de Multi-meter is de ingang, de onderste bus is de uitgang. Denk nu ook weer goed na: Hoe gaat de stroom lopen? Belangrijk: Zet de draaischijf op de 10A stand zoals hiernaast aangegeven! Als je dit niet doet kan de meter stuk gaan. Dat is zonde van je zakgeld. A Laat deze schakeling controleren door de docent of een van de TOA s. Hierna kun je verder met proef 2. Maak alle snoertjes weer los, maar laat de spullen liggen. Je hebt ze nodig voor proef 2. Proef 2: Parallel Doel Een parallelschakeling kunnen bouwen aan de hand van een tekening. Nodig - 1 batterij - 2 krokodillenklemmen - 1 lampjeshouder - 2 lampjes - 6 snoeren - 2 Multimeters. Uitvoering 1) We gaan nu schakelingen in parallel bouwen. Laat deze ALTIJD controleren door een docent of TOA voordat je het laatste snoertje op de batterij zet. Anders kan de opstelling stuk gaan! Maak nu de schakeling op de volgende bladzijde. 25

26 Tip: Bouw eerst de schakeling met 1 lampje (zoals in opdracht 1 van proef 1) en voeg daarna pas lampje 2 toe. 2) We gaan nu een multimeter toevoegen aan de opstelling. Zet hem in de 10A stand en gebruik weer de bovenste bus als ingang, en de onderste bus als uitgang. Let hierbij op het volgende: De lampjes staan nu parallel, maar de multimeter zelf sluit je aan in serie met de lampjes. BELANGRIJK: Laat je opstelling controleren voordat je hem aan zet! A 3) Als er nog tijd is, voeg dan een tweede multimeter toe. Laat de opstelling eerst controleren voordat je hem aan zet. A A 26

27 NaSk: Oefening in het doen van practica Les 3. Namen leerlingen: Klas: In deze les gaan we metingen doen aan de stroomsterkte in serie en parallel schakelingen. Deze les bestaat uit twee practica waarin we metingen doen aan beide type schakeling. We gebruiken een multimeter als ampèremeter (door hem in de 10A stand te zetten). Zo kunnen we de stroomsterkte meten, wat we uitdrukken in de eenheid Ampere (A). Het is voor mijn onderzoek erg belangrijk dat ik weet hoe lang jullie met een proef bezig zijn. Schrijf daarom na ieder onderdeel de tijd erbij (hier wordt een hokje voor neergezet). Bedankt! Proef 1: meten in serieschakelingen Doel De stroomsterkte bepalen met een ampèremeter in een serieschakeling. Nodig - 1 batterij - 2 krokodillenklemmen - 1 lamphouder - 2 lampjes - 5 snoeren - 2 multimeters Uitvoering 1) Bouw eerst de volgende schakeling. Denk eraan dat je de multimeter in de 10A stand zet, en dat je de bovenste (in werkelijkheid rode) bus als ingang gebruikt, en de onderste zwarte bus als uitgang. A 27

28 Welke stroomsterkte geeft de multimeter aan? A Klaar met opdracht 1? Hoe laat is het nu: 2) Bouw nu de volgende opstelling, maar zet hem nog niet aan! (laat een van de snoertjes nog even los hangen). A A Voordat je de schakeling aan zet, vul deze vragen in: Wat denk je dat de eerste meter zal aangeven? Wat denk je dat de tweede meter zal aangeven? A A Zet de schakeling nu aan (zet alle snoertjes vast). Vul in: Meter 1 geeft A aan. Meter 2 geeft A aan. Klopte je verwachting? Ja / nee (Omcirkel de juiste) Klaar met opdracht 2? Hoe laat is het nu: Proef 2: meten in parallelschakelingen Doel De stroomsterkte bepalen met een ampèremeter in een parallelschakeling. Nodig - 1 batterij - 2 krokodillenklemmen - 1 lamphouder - 2 lampjes - 6 snoeren - 2 multimeters BELANGRIJK: Laat in deze proef ALTIJD eerst je schakeling controleren door een docent of TOA voordat je hem aan zet. Laat dus altijd 1 snoer los liggen! 28

29 Uitvoering Vul ook hier weer in hoe laat je klaar was met elk onderdeel bouwen. Vul daarna in wanneer je schakeling door een docent of TOA is bekeken. Vul daarna weer in hoe laat je klaar was met elke opdracht. Maak de volgende schakeling en laat deze controleren voordat je het laatste snoertje vastmaakt. Klaar met bouwen? A A Hoe laat is het nu: Hoe laat kwam de docent langs: Beantwoord nu de volgende vragen: Wat geeft de eerste ampèremeter aan? Wat geeft de tweede ampèremeter aan? A A Je gaat zo het onderste lampje losdraaien. Wat verwacht je dat de meters gaan aangeven? Meter 1 zal A aangeven en meter 2 zal A aangeven. Draai het lampje lost. Meter 1 geeft A aan en meter 2 geeft A aan. Klopte je verwachting? Ja / nee (Omcirkel de juiste) Klaar met de opdrachten? Hoe laat is het nu: Ruim nu je spullen weer op. 29

30 NaSk: Oefening in het doen van practica Les 4. Namen leerlingen: Klas: In deze laatste les van de lessenserie gaan we de geleerde procedure uit les 1, en het principe van eerst oefenen dan uitvoeren uit les 2 en 3 samenvoegen in een groot practicum dat uit vier delen zal bestaan. In proef 1 gaan we even oefenen met de vaardigheden die je nodig hebt voor proef 2, 3 en 4. Vervolgens ga je proef 2 uitvoeren. Proef 3 en 4 zijn uitbreidingen op proef 2. Probeer zo ver mogelijk te komen deze les. Het zou mooi zijn als iedereen proef 4 af krijgt! Ook deze keer is het belangrijk voor mijn onderzoek dat jullie goed bijhouden wanneer je klaar bent met bepaalde opdrachten. Bedankt voor jullie medewerking! Practicum 1: Oefenen Inleiding We gaan vandaag werken met een slinger. Dit is een lang stuk touw met een gewichtje eraan dat we heen en weer laten slingeren. Jullie gaan in deze vier practica opmeten hoe lang die slinger er over doet om heen en weer te slingeren: de slingertijd. In elk proefje verander je een van de eigenschappen van de slinger, om te kijken of dat effect heeft op de slingertijd. Doel practicum 1 Leren werken met de opstelling en kunnen meten met een stopwatch. Nodig - 1 lang stuk touw - Drie gewichtjes van 50 gram - 1 statief - 1 klem - 1 rolcentimeter - 1 stopwatch - 1 gum (zelf meenemen) Uitvoering Bouw de opstelling zoals weergegeven in het plaatje hiernaast. Zet het statief op de rand van je tafel. Maak de klem er op vast. 30 Statief Klem gewichtje

31 Zet het touw vast met de klem. Dit gaat makkelijker als je een gummetje in de klem stopt en het touwtje tussen de gum en de klem zet. Je moet het touwtje ook weer los kunnen maken, dus gebruik geen knopen! Als je opstelling af is pak je een stopwatch en een rolcentimeter. Het touw hangt nu stil en recht naar beneden. Meet nu eerst de lengte op van de slinger. De slinger begint op het punt waar het touw aan de klem vast zit, en eindigt op het midden van het gewichtje. De lengte van de slinger is cm. Trek nu het gewichtje 15 cm opzij (dit kun je meten met de rolcentimeter). Deze afstand noemen we uitwijking. Zodra een van jullie de stopwatch aan zet laat de ander de slinger los. Deze gaat nu heen en weer bewegen. Zodra de slinger weer terug is op de beginplek is hij 1 keer heen en weer gegaan. Er is een slinger geweest. Meet nu met een stopwatch de tijd op van 10 slingers. Vul de tabel hieronder in. Je drukt dus pas op stop als de slinger 10 keer heen en weer is gegaan. Herhaal deze oefening 2 of 3 keer (net hoeveel tijd er over is) met dezelfde uitwijking! totdat we door gaan met proef 2. Oefenpoging Uitwijking (cm) Slingertijd van 10 slingers (seconden) Hoe laat was je hiermee klaar? Vul de tijd in. Practicum 2: Massa veranderen We hebben nu kunnen oefenen met de basisvaardigheden. Nu gaan we echt beginnen. In dit practicum gaan we hetzelfde doen als hierboven, maar dit keer veranderen we de massa van de slinger na iedere meting. Neem nu ook weer steeds een uitwijking van 15 cm. Doel Uitzoeken wat het effect van massaverandering is op de slingertijd. Uitvoering Herhaal de proef van hierboven nog een laatste keer met alleen het gewichtje van 50 gram. Daarna doe je de proef nog een keer voor 100 gram en 150 gram. Deze gewichtjes moet je naast elkaar en niet onder elkaar hangen. De lengte van de slinger loopt namelijk van het punt waar het touw aan de klem zit tot aan het midden van het gewicht dat er aan hangt. Vul de tabel hieronder in: Slinger Massa (g) Slingertijd van 10 slingers (seconden) Hoe laat was je hiermee klaar? Vul de tijd in. 31

32 Wat gebeurt er met de slingertijd als de massa van de slinger groter wordt? Practicum 3: Uitwijking veranderen We gaan weer terug naar onze beginsituatie met een gewichtje van 50 gram. Dit keer gaan we niet de massa veranderen, maar de uitwijking. Doel Uitzoeken wat het effect van uitwijkingverandering is op de slingertijd. Uitvoering Je hebt in proef 1 en 2 steeds een uitwijking van 15 cm gebruikt. In deze proef gaan we een paar verschillende uitwijkingen gebruiken. Voer de proef opnieuw uit, dit keer met de uitwijkingen die in de tabel hieronder staan. Vul de tabel in. Slinger Uitwijking (cm) Slingertijd van 10 slingers (seconden) Hoe laat was je hiermee klaar? Vul de tijd in. Wat gebeurt er met de slingertijd als de uitwijking groter wordt? Wat gebeurt er met de slingertijd als de uitwijking kleiner wordt? 32

33 Practicum 4: Lengte veranderen We gaan weer terug naar onze beginsituatie dezelfde uitwijking als je bij. Dit keer gaan we niet de massa of de uitwijking, maar de lengte van de slinger veranderen. Doel Uitzoeken wat het effect van lengteverandering is op de slingertijd. Uitvoering Je hebt de lengte van de slinger opgemeten bij practicum 1. Haal het touw nu weer los. Maak het touw vervolgens opnieuw vast, maar zorg ervoor dat de slinger nu korter of langer is dan bij practicum 1. Meet nadat het touw vast zit de lengte van de slinger op. Vul de lengte in de tabel hieronder in. Meet opnieuw de slingertijd van 10 slingers en noteer je gevonden tijden in de tabel. Herhaal dit nog drie keer, steeds met een andere lengte. Probeer de slinger zowel langer als korter te maken. Vul de tabel hieronder in, begin met je meting uit proef 2 (de eerste, met het gewicht van 50 gram en de lengte die je in proef 1 hebt gevonden). Slinger Lengte slinger (cm) Slingertijd van 10 slingers (s) Hoe laat was je hiermee klaar? Vul de tijd in Wat gebeurt er met de slingertijd als de lengte van de slinger groter wordt? Wat gebeurt er met de slingertijd als de lengte van de slinger kleiner wordt? 33

34 Bijlage 3: docentenhandleiding Deze handleiding is bedoeld om de docent door de lesplannen en het leerling-materiaal heen te leiden. Per les zal kort worden besproken wat de docent moet doen om de les in goede banen te leiden, wat de leerlingen gaan uitvoeren en waar al het materiaal te vinden is. Deze handleiding is voor een serie van vier lessen, maar voorafgaande aan de lessenserie moet de docent het een en ander regelen. Dit wordt in de volgende paragraaf besproken. Les 0 (onderzoeksgroep). Voorafgaande aan les 1 moet er in de les ervoor een aantal dingen aan de klas duidelijk worden gemaakt. Hierdoor kan de volgende les wat vlotter beginnen. Bovendien is die les al vrij vol, waardoor er geen tijd is om onderstaande zaken te bespreken tijdens les 1 van de lessenserie. - De docent moet introduceren dat we vier lessen een speciale opdracht gaan doen. - De docent moet uitleggen waar de opdrachten over gaan en waar dit voor nodig is: De lessen gaan over een standaard manier van practica uitvoeren. Tot nu toe hebben wij het daar nog niet in de tweedeklassen over gehad, waardoor er nu geen standaard manier is van practicum doen. Hierdoor verlopen de practica rommelig en kosten ze vaak te veel tijd. Deze lessenserie moet dat gaan verbeteren. Deze lessenserie wordt gedaan als onderdeel van mijn studie. Als deze lessenserie blijkt te werken kunnen we veel practica in de lessen blijven doen. - De docent maakt groepjes van 4 leerlingen die volgende les samen de proefjes doen. Als ze de volgende les binnenkomen moeten ze vast in deze groepjes gaan zitten. - Huiswerk opgeven: lees de bijlage op SOM voor de volgende les; hierin staan de practicum regels. - De docent moet deze practicum regels uploaden in SOM. Les 1 (onderzoeksgroep). Zorg dat de practicumspullen van tevoren klaar worden gezet door de TOA s. Vraag of ze ook wat extra spullen op de kar zetten die wel met het onderwerp van de proef te maken hebben, maar die niet worden gebruikt in de proefjes. Deze les staat in het teken van kennismaking en oefening met de practicumregels zoals de leerlingen thuis hebben gelezen. Deze les moet qua planning vrij strak verlopen, anders past het helaas niet in 45 minuten. Verwacht de eerste 5 minuten van de les te verliezen aan wachten tot de klas er is en rustig zit. Ze moeten vaak van ver komen (de andere kant van de school). Begin de les met het kort herhalen van wat de lessen gaan inhouden en wat de standaard practicumregels zijn. Introduceer wat we vandaag gaan doen: De leerlingen zitten in groepjes van 4. Twee leerlingen krijgen boekje A, twee leerlingen krijgen boekje B. De leerlingen uit boekje A gaan een kort proefje doen (13 minuten) terwijl 34

35 de leerlingen met boekje B op de practicumregels gaan letten met een checklist. Na de 13 minuten wordt het proefje kort besproken (de spullen moeten dus ook al opgeruimd zijn, geef als docent een seintje wanneer ze moeten opruimen). Hierna wisselen de groepjes van rol. In boekje B staat een proef die de leerlingen gaan uitvoeren, en in boekje A staat ook weer een checklist die de leerlingen erbij houden terwijl team B een (andere) proef doet. Deel de boekjes uit (zie leerlingenmateriaal) en laat ze de regels nogmaals doorlezen. Vraag of alles duidelijk is en zet ze daarna aan het werk. Loop rond en help waar nodig. Na 13 minuten bespreek je de proef even kort waarna groep A en B van rol ruilen. Hierna weer een korte bespreking en daarna kan de les worden afgesloten. Dit is een volle les, let goed op de tijd! Het doel van deze les is om de regels aan te houden (inclusief duidelijke instructie van de docent en tijd maken om de practica na te bespreken!), niet om iets van de proefjes te leren. Let tijdens de uitvoering van de proefjes op hoe vaak er spullen van de kar worden meegenomen die de leerlingen niet mee moeten nemen (tel van tevoren hoeveel spullen het zijn en tijdens het uitvoeren hoeveel spullen er nog liggen). Tijdens het uitvoeren van practica loopt de docent rond om te helpen. Let hierbij wel op dat je als docent niet vragen van leerlingen gaat beantwoorden waar ze eigenlijk zelf over moeten nadenken. Probeer hun vragen met nieuwe vragen te beantwoorden zodat ze zelf tot het antwoord komen. Let er wel op dat dit ook daadwerkelijk gebeurt, anders loopt een leerling vast. De leerlingen leveren de boekjes weer in bij de docent. Les 2 (onderzoeksgroep). Zorg dat de practicumspullen van tevoren klaar worden gezet door de TOA s. Vraag of ze ook wat extra spullen op de kar zetten die wel met het onderwerp van de proef te maken hebben, maar die niet worden gebruikt in de proefjes. In deze les gaan we oefenen in het bouwen van schakelingen. De leerlingen krijgen een nieuw boekje zodra ze binnen zijn en zitten. De leerlingen werken in tweetallen en delen een boekje. Na de opdracht kort te introduceren moeten de leerlingen de handleiding lezen. Daarna gaan ze werken aan proef 1 terwijl de docent rondloopt om te helpen. Let ook nu weer goed op de tijd, en turf af hoe vaak er verkeerde spullen worden meegenomen. In het beste geval zal dit helemaal niet gebeuren. Zodra de tijd voor proef 1 om is geeft de docent aan dat de leerlingen met proef 2 moeten beginnen. Ook nu weer rondlopen en helpen. Zorg dat de leerlingen op tijd beginnen met opruimen zodat er 5 minuten overblijven om de practica te bespreken. Geef ook feedback op het houden aan de practicaregels, voor zover dit mogelijk is (b.v. door het te hebben over het aantal meegenomen spullen die niet meegenomen hadden moeten worden). Sluit hierna de les af. De leerlingen mogen dit boekje houden. Het is handig om het de volgende les weer mee te nemen. 35