Martijn Bezemer

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Martijn Bezemer"

Transcriptie

1 Interacties tussen onder en bovengrondse organismen: Nieuw inzicht en toepassingen Martijn Bezemer Netherlands Instituut voor Ecologie Bodems zijn van levensbelang Ecosysteem diensten: Food Fibres Clean water Clean air Climate regulation >Kennis versus toepassing 1

2 Sterke wisselwerking tussen planten en bodemorganismen Globale verdeling van bodemorganismen Geassocieerd aan de wortel (pathogeen\symbiont) Pathogens mycorrhiza AMF Root feeders root Decomposers Dood organisch materiaal (decompositie) Plant specifieke effecten Plant beinvloedt bodemorganimsen en bodemorganismen beinvloeden plant 2

3 Plantbodem wisselwerking: plantsoil feedback (hot topic in Ecologie) Plant beïnvloedt de bodem (voedingsstoffen of organismen) Bodem beïnvloedt een andere plant mycorrhiza root mycorrhiza root Hot topic in Ecologie Black box benadering. A Plant species Plant species in in conditioning phase phase B back phase MyoArv l.s.d. VicCra VicSat TriDub LolPer TarOff HolLan NarStri PlaMaj LotCor LeuVul RumAsa TanVul TriPra CamRot ElyRep CreCap PlaLan FesRub BroHor PhlPra BriMed HypRad AgrCap VicHir TripMar AchMil AntOdo JacVul RumAla TriRep BroHor PhlPra PlaLan NarStr AgrCap HolLan TarOff LotCor HypRad AchMil ElyRep RumAsa VicHir Effect of soil conditioning by the 31 species on J. vulgaris l.s.d. B Plant species Plant species in feedback in phase AntOdo JacVul RumAla TriRep Jacobskruiskruid: zeer gevoelig voor plantbodem effecten (van zichzelf en van andere soorten) Effect of 3 species on Jacobaea Tess Van de Voorde et al. J Ecol (211) BroHor PhlPra PlaLan NarStr AgrCap HolLan TarOff LotCor HypRad AchMil ElyRep RumAsa VicHir TriRep VicCra TripMar AntOdo LeuVul TanVul RumAla BriMed FesRub CreCap MyoArv PlaMaj LolPer TriPra VicSat CamRot TriDub JacVul Effect of soil conditioning by the 31 species on J. vulgaris l.s.d Effect of soil conditioning byj. vulgaris on the 31 species 3

4 Effecten van bodemorganismen op bovengrondse insecten Via chemie/verdediging van de plant van de plant Pathogens PGPB mycorrhiza AMF Root feeders root Decomposers Vluchtige stoffen uitgescheiden bij de plant Interacties tussen individuele organismen Reviewed by: Soler et al. J. Chem Ecol (212), etc Bodembiota kunnen chemische samenstelling van plant beïnvloeden: Geïnduceerde plantenverdediging stopt niet bij de grond Inductie signalen Chemische stoffen 4

5 Negatief effect van worteletend insect op bovegrondse (Hyper) parasitoïden (4e nivo in voedselketen) via de plant / Roxina Soler Soler et al. J. Anim. Ecol. (25) Vedeling van plantenverdedigingsstoffen (terpenoïden) tussen bladeren hangt af van locatie van vraat Bezemer & Van Dam TREE (25) 5

6 Koppelen van plantsoil feedback en bovengrondseondergrondse interacties Effecten van herbivoren op bodemorganismen: Plantengroei Wortelexudaten mycorrhiza root mycorrhiza root Uitwerpselen!> Chemische veranderingen in de plant (verdediging) Olga Kostenko Positieve insectbodem feedback effect via negatieve plantbodem feedback + + Plant defense Defense compounds Defense compounds Soil fungal community Root biomass Kostenko et al. Ecol. Lett. (212) 6

7 Spelen bovengrondseondergrondse interacties en plantsoil feedback een rol in het veld? 3 zaaibehandelingen (in 1996) inzaaien 15 soorten inzaaien 4 soorten niet inzaaien Vijf herhalingen (1x1m elk) Na inzaaien nooit gewied Colonizatie van soorten in alle behandelingen > Zaaibehandelingen hebben geleidt tot langdurige (> 15 jaar! )verschillen in plantengemeenschappen Individuele planten in het veld hebben unieke nematodegemeenschappen (ook beïnvloed door de buren) Nematoden gemeenschap: Similariteit tussen 2 individuele bodemmonsters Festuca ovina Holcus lanatus F F F L L Leucanth. Plantago Tanacetum Vicia Lotus Strong effects bacterivores and predators No effects for plant feeders No effects of plant functional groups Nematoden (aaltjes) same plant species, same plant community same plant species, different plant community different plant species, same plant community different plant species, different plant community 7

8 Jakobskruiskruid in het veldexperiment Bedekking in het veld (%) Niet ingezaaid 15 soorten Plantgewicht in het veld (g) Low density High density Plantsoil feedback in de kas met veld grond.2 Low density High density.1 Low density Insecten in het veld (bladmineerders) High density Bezemer et al. Ecology (26) Toepassing: Hoe kun je de samenstelling van de bodemgemeenschap veranderen? 1. Indirect: Via de plant mycorrhiza root 2. Direct: Inoculatie van nieuwe bodemgemeenschap Beïnvloeding van bestaande bodemgemeenschap 8

9 Pot experiment: Doelsoortengroeienbeteralser bodemorganismen aanwezig zijn Effect van toevoeging van bodemorganismen Vroege successie soorten Midden successie soorten Late successie (doel) soorten Alle soorten De Deyn et al. Nature (23) Samenstelling van de bodemgemeenschap beïnvloedt bovengrondse plantinsect interacties Plantengemeenschap (12 species) Bladluizen Water Suipwespen Controle Microorganismen Nematoden 9

10 Negatief effect van nematoden op bladluizen en een positief effect op sluipwespen Nakomelingen per dag Controle MO Nematoden MO+Nem. Mortaliteit Controle MO Nematoden MO+Nem. > Mechanisme: minder aminozuren in het blad door nematoden Worteletende nematoden + Verlaging van aminozuren in het blad Verlaagde populatiegroei bladluizen Verminderde bladluisdichtheid Grotere bladluizen Verhoogde fitness van sluipwespen 1

11 Toepassing: Herstel van natuurlijke grasslanden op voormalige akkers (nieuwe natuur) Veel voedingsstoffen in de bodem Ongewilde plantesoorten domineren vaak lang Beheer: Verwijderen van de toplaag van de bodem Voormalige akker Doel vegetatie Verwijderen van de toplaag: doodsteek voor bodemorganismen (woestijn) > weinig achtergrond: mogelijkheden voor inoculatie? 1.6 Bacterien 1. Schimmels 5 Nematoden Toplaag verwijderd Controle Kardol et al. (28) Biol. Conserv. 11

12 Ecosysteemherstel met behulp van bodemtransplantaties: Reijerscamp (18 ha) Natuurmonumenten Toplaag verwijderd (ja/nee) Bodem toevoeging (grasland) Bodem toevoeging (Heideveld) Zes jaar vegetatieontwikkeling op Reijerscamp: Postieve invloed van bodemtransplantaties op vegetatie 1.5 Early Successional species Early Successional species TSR controle Zonder transplantatie TSR + graslandbodem TSR + heidebodem GeenTSR controle Geen TSR + graslandbodem Late Successional species Met transplantatie 12

13 Conclusies 1. Bodemleven heeft grote invloed op planten en bovengrondse insecten 2. Planten zijn gevoelig voor veranderingen in bodemleven (groei en chemie) 3. Bodemleven kan beïnvloed worden via plantsoil feedback maar ook direct 4. Bodemtransplantaties kunnen natuurherstel bevorderen? 13

Natuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties

Natuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties Natuurontwikkeling op akkers sturen door bodemtransplantaties Jasper Wubs j.wubs@nioo.knaw.nl Veldwerkplaats Heischraal grasland 4 Oktober 2017 Natuurherstel op voormalige landbouwgronden Natuurherstel

Nadere informatie

Bodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid. Martijn Bezemer Netherlands Institute of Ecology

Bodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid. Martijn Bezemer Netherlands Institute of Ecology Bodem/substraat ecosystemen en hun invloed op plantgezondheid Martijn Bezemer m.bezemer@nioo.knaw.nl Netherlands Institute of Ecology De bodem zit vol met leven! In een goede bodem krioelt het van het

Nadere informatie

Bodem zonder grenzen. Wim van der Putten. Netherlands Instituut voor Ecologie Heteren Wageningen

Bodem zonder grenzen. Wim van der Putten. Netherlands Instituut voor Ecologie Heteren Wageningen Bodem zonder grenzen Wim van der Putten Netherlands Instituut voor Ecologie Heteren Wageningen Traditioneel bodemecologisch onderzoek neemt een grote vlucht When and where In principe kun je je een leven

Nadere informatie

De gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia. Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties

De gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia. Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties Themadag Exoten, 2 december 21 2-12-21 De gemiddelde temperatuur per jaar stijgt in de afgelopen decennia Uitbreidende planten; nieuwe inzichten in hun onderen bovengrondse interacties Elly Morriën Tim

Nadere informatie

Weerbaarheid Wietse de Boer NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit)

Weerbaarheid Wietse de Boer NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit) Weerbaarheid Wietse de Boer NIOO-KNAW (Microbiële Ecologie) WUR (Bodemkwaliteit) E-mail:w.deboer@nioo.knaw.nl Ziekteverwekkers Actoren Activiteit / Mechanisme Gevolg Duur Ziekteverwekkers Indringers Verstoring

Nadere informatie

Zelfverdediging bij planten: Kom maar op met die rups!

Zelfverdediging bij planten: Kom maar op met die rups! Zelfverdediging bij planten: Kom maar op met die rups! Nicole M. van Dam Afdeling Ecogenomics Institute of Water and Wetland Research Radboud Universiteit Nijmegen Programma Afweer in planten: welke vormen

Nadere informatie

De chemie van liefde en oorlog: Hoe planten communiceren met hun omgeving

De chemie van liefde en oorlog: Hoe planten communiceren met hun omgeving De chemie van liefde en oorlog: Hoe planten communiceren met hun omgeving Nicole M. van Dam Onderzoeksgroep Ecogenomics Institute of Water and Wetland Research (IWWR) Radboud Universiteit Nijmegen Planten

Nadere informatie

Plant-bodeminteracties van exotische en areaal-uitbreidende planten

Plant-bodeminteracties van exotische en areaal-uitbreidende planten Plant-bodeminteracties van exotische en areaal-uitbreidende planten Rutger Wilschut 18-12-2014 NECOV Themadag Exoten Nieuwkomers in de Nederlandse flora - Exoten - Areaal-uitbreiders Exoten - Door de mens

Nadere informatie

Living apart together Veen, Geertje Franciska

Living apart together Veen, Geertje Franciska Living apart together Veen, Geertje Franciska IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below.

Nadere informatie

Samenvatting SAMENVATTING

Samenvatting SAMENVATTING SAMENVATTING Door de toename van menselijke invloed op de biosfeer neemt de biodiversiteit op aarde snel af. Deze afname heeft enkele decennia geleden geleid tot het stellen van de vraag welke verbanden

Nadere informatie

Bodemweerbaarheid. Andre van der Wurff

Bodemweerbaarheid. Andre van der Wurff Bodemweerbaarheid Andre van der Wurff Druk op gewasbeschermingsmiddelen EU KRW Druk op gewasbeschermingsmiddelen Energie bezuinigen Druk op gewasbeschermingsmiddelen Wettelijke toelating Onderschatting

Nadere informatie

Bodemerfenis van winter groenbemesters

Bodemerfenis van winter groenbemesters Bodemerfenis van winter groenbemesters Diversiteit in rotatie & mengsels 30 November 2017 Janna M. Barel, Thomas W. Kuyper, Wietse de Boer, Jacob C. Douma & Gerlinde B. De Deyn Janna.barel@wur.nl @jannabarel

Nadere informatie

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37037 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Lupatini, Manoeli Title: Microbial communities in Pampa soils : impact of land-use

Nadere informatie

Bodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling??

Bodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling?? Bodemmanipulatie bij natuurherstel: gebakken lucht of zinvolle aanvulling?? Rudy van Diggelen Foto Hans Dekker http://www.portaalnatuurenlandschap.nl/assets/werkwijze-monitoring-beoordeling-natuurnetwerk-n2000-05032014.pdf

Nadere informatie

Kansen voor weerbaar telen

Kansen voor weerbaar telen Kansen voor weerbaar telen Literatuuronderzoek : Werkingsmechanismen en toepassingen 6 september 2011 1 : Wat verstaan we hieronder? Condities aanleggen waardoor het gewas weerbaarder wordt tegen ziektes

Nadere informatie

Een weerbaar en vitaal gewas....met het NatuGro systeem.

Een weerbaar en vitaal gewas....met het NatuGro systeem. Een weerbaar en vitaal gewas....met het NatuGro systeem. Een weerbaar en vitaal gewas. - NatuGro is onze naam voor het pakket biostimulatoren wat we leveren. - NatuGro stimuleert het gewas én het bodemleven.

Nadere informatie

Van chemie naar ecologie: niet straks maar nu! Louise

Van chemie naar ecologie: niet straks maar nu! Louise Van chemie naar ecologie: niet straks maar nu! Louise E.M. Vet @LEMVet @niooknaw tot 1945 1980 2000: grote resultaten geboekt met geïntegreerde en biologische gewasbescherming! Gifgebruik met 50 tot 95%

Nadere informatie

Bodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren. CBAV, Wijnand Sukkel, Wageningen Research

Bodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren. CBAV, Wijnand Sukkel, Wageningen Research Bodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren CBAV, 29-11-2018 Wijnand Sukkel, Wageningen Research Inhoud Hypothese Rol en invloed Bodemleven Maatregelen Meten van bodemleven Meten

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/61514 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Silva Lourenço, Késia Title: Linking soil microbial community dynamics to N2O emission

Nadere informatie

Het grote Ondergrondse- Bovengrondse Interacties Spel

Het grote Ondergrondse- Bovengrondse Interacties Spel Het grote Ondergrondse- Bovengrondse Interacties Spel Katrin Meyer & Nicole van Dam contact en reacties: Prof. Dr. Nicole van Dam Afdeling Ecogenomics, IWWR Radboud Universiteit Nijmegen Postbus 9010 6500

Nadere informatie

Willem Piet. Valse meeldauw Wat nu?

Willem Piet. Valse meeldauw Wat nu? Willem Piet Valse meeldauw Wat nu? Het preventief beheersen van ziekten en plagen Door het ondersteunen van het natuurlijk herstellend vermogen van bodem en gewas WAAR STAAN WE VOOR? ONZE MISSIE Het versterken,

Nadere informatie

grasland en bouwland, op bodemkwaliteit

grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Effect landgebruik in de melkveehouderij, grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Nick van Eekeren Functies bodemkwaliteit Productie Milieu (o.a. waterkwaliteit, kwantiteit) Biodiversiteit (o.a. weidevogels)

Nadere informatie

Weerbaarheid in grondgebonden teelten

Weerbaarheid in grondgebonden teelten Weerbaarheid in grondgebonden teelten 23-5-2013, Joeke Postma 1) & Wopke van der Werf 2) 1) Biointeracties en Plantgezondheid - WUR 2) Centre for Crop Systems Analysis - WUR Weerbaarheid - schaalniveau

Nadere informatie

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee

Nadere informatie

Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei

Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei Biodiversiteit 3 Principes: A) Repertoire: Organismen werken stap voor stap. (Kaas Houtstof) B) Interacties: Anderen zijn nodig (zetmeel afbreken

Nadere informatie

Maatregelen voor bosherstel

Maatregelen voor bosherstel Veldwerkplaats Voedselkwaliteit en biodiversiteit in bossen Maatregelen voor bosherstel Gert-Jan van Duinen Arnold van den Burg Conclusie OBN-onderzoek bossen Te hoge atmosferische stikstofdepositie Antropogene

Nadere informatie

BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING

BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING Wat gaan we doen De bodem Bodemleven Voorstellen van verschillende groepen Wat doen deze beestjes in de bodem Goede bodemkwaliteit Regenwormen Petra van Vliet Blgg - Oosterbeek

Nadere informatie

Chemievrije sportvelden: praktijkervaringen

Chemievrije sportvelden: praktijkervaringen 1 Chemievrije sportvelden: praktijkervaringen 2 Aan de slag met sportvelden De regelgeving en de organisatie Wetgeving Gemeentes Haaren, Helmond, Bladel (en Schijndel) Leertraject: informatie en kennis

Nadere informatie

Green Challenges project

Green Challenges project GREEN CHALLENGES Green Challenges project Uitdaging Het ontwerpen en testen van een systeemaanpak voor (nietchemische) ziekte- en plaagbestrijding > Identificeren van systeemsprongen 3 onderdelen Functionele

Nadere informatie

Bodembeheer in functie van ziekteweerbaarheid

Bodembeheer in functie van ziekteweerbaarheid Bodembeheer in functie van ziekteweerbaarheid Jane Debode Caroline De Tender, Wim Wesemael, Nicole Viaene, Johan Van Vaerenbergh, Koen Willekens, Tommy D Hose, Greet Ruysschaert, Bart Vandecasteele & Martine

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/19969 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Hannula, Emilia Title: Assessment of the effects of genetically modified potatoes

Nadere informatie

Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem?

Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem? Masterclass, februari 21 Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem? Mirjam Pulleman, vakgroep bodemkwaliteit Mijn achtergrond: WU: Promotie bodemstructuur

Nadere informatie

Voorkómen en vóórkomen van Jakobskruiskruid: hulp uit de bodem?

Voorkómen en vóórkomen van Jakobskruiskruid: hulp uit de bodem? kan erg dominant worden in wegbermen, graslanden en in gebieden waar natuur ontwikkeld wordt, zoals op voormalige landbouwgronden (foto 1). De plant is giftig voor paarden en runderen. Beheermaatregelen

Nadere informatie

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens INHOUD

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens INHOUD VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee

Nadere informatie

Bodemkunde. Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1

Bodemkunde. Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1 Bodemkunde Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1 Bodems en hun eigenschappen 3 Bodems en hun eigenschappen Opdracht: - Zoek op wat het bodemprofiel is waar je zelf woont / werkt / stage loopt 4

Nadere informatie

Weerbaar telen. Wat zijn de instrumenten?

Weerbaar telen. Wat zijn de instrumenten? Weerbaar telen. Wat zijn de instrumenten? INHOUD PRESENTATIE 1. Indeling type producten biostimulatoren en andere producten die we op het gewas toepassen 2. Natuurlijke bodemweerbaarheid: relevantie organische

Nadere informatie

Leven in een broccoli wereld: Ontwerp van een beslis matrix ter beoordeling van de impact van nieuwe (GM) gewassen op het bodemecosysteem

Leven in een broccoli wereld: Ontwerp van een beslis matrix ter beoordeling van de impact van nieuwe (GM) gewassen op het bodemecosysteem Samenvatting Leven in een broccoli wereld: Ontwerp van een beslis matrix ter beoordeling van de impact van nieuwe (GM) gewassen op het bodemecosysteem Landbouw is essentieel voor de voedselvoorziening

Nadere informatie

Rijkslandbouwschool. Wageningen UR NIOO-KNAW Centrum voor Bodemecologie. Wageningen Campus: volop innovatie. Drie bodemtypes. Groei wereldbevolking

Rijkslandbouwschool. Wageningen UR NIOO-KNAW Centrum voor Bodemecologie. Wageningen Campus: volop innovatie. Drie bodemtypes. Groei wereldbevolking Rijkslandbouwschool Wageningen UR NIOO-KNAW Centrum voor Bodemecologie Prof. dr. Martin J. Kropff, Rector Magnificus Duivendaal 1886 Drie bodemtypes Wageningen Campus: volop innovatie Binnenveld Wageningse

Nadere informatie

Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014

Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Petra Deproost Departement LNE, Dienst Land en Bodembescherming Biodiversiteit: niet enkel bovengronds!

Nadere informatie

Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven?

Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven? Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven? SAMEN ZORGEN VOOR HET BEHOUD VAN DE KWALITEIT VAN ONZE BODEMS http://levendebodem.eu/ Gera van Os Lector Duurzaam Bodembeheer Een transitie is nodig

Nadere informatie

P. Kardol, A. van der Wal, T.M. Bezemer, W. de Boer & W.H. van der Putten

P. Kardol, A. van der Wal, T.M. Bezemer, W. de Boer & W.H. van der Putten P. Kardol, A. van der Wal, T.M. Bezemer, W. de Boer & W.H. van der Putten Ontgronden en bodembeestjes: geen gelukkige combinatie De overgang van verstoorde en bemeste landbouwgronden naar meer natuurlijk

Nadere informatie

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden

1. Biotische factoren (zijn afkomstig van andere organismen) - voedsel - soortgenoten - ziekteverwekkers - vijanden Ecologie De wetenschap die bestudeert waarom bepaalde planten en dieren ergens in een bepaalde leefomgeving (milieu) voorkomen en wat de relaties zijn tussen organisme en hun milieu 1. Biotische factoren

Nadere informatie

Een gezonde bodem. Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling

Een gezonde bodem. Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling Een gezonde bodem Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling 1 Introductie Afdeling Kennis en Ontwikkeling Precisielandbouw Bodem en Bemesting Vergroening en Gewasbescherming

Nadere informatie

Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat. Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid

Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat. Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid 1 Weerbaar substraat belangrijk? Biologische substraatkwaliteit wordt steeds belangrijker Meer belangstelling en

Nadere informatie

Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof. Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman

Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof. Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman Effecten van kalk en organische stof op micro-organismen en labiele stikstof Jaap Bloem, Rolf Kemmers, Annemieke Kooijman De zin van het leven.. is de kringloop van nutriënten The meaning of life is the

Nadere informatie

Van landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome?

Van landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome? Van landbouwgrond naar schrale natuur: leiden alle wegen naar Rome? Evaluatie strategieën omgang met overmatige voedingsstoffen OBN-2014-60-NZ Rudy van Diggelen Camiel Aggenbach Matty Berg Jan Frouz Tjisse

Nadere informatie

Evenwicht in de volkstuin? april 1, 2014 DLV Plant

Evenwicht in de volkstuin? april 1, 2014 DLV Plant Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Belangrijk om te weten: Algemeen: Fosfaat, kali, magnesium Op zand: ph en o.s. Op klei: % slib Bodemmonster Fosfaat laag: voldoende bemesten

Nadere informatie

Chris Kik, PRI Wageningen

Chris Kik, PRI Wageningen De perspectieven voor het ontwikkelen van uien met een verbeterde associatie met gunstige bodemschimmels en de mogelijke effecten hiervan op ziektewerendheid Chris Kik, PRI Wageningen chris.kik@wur.nl

Nadere informatie

Samenvatting / Summary in Dutch SAMENVATTING

Samenvatting / Summary in Dutch SAMENVATTING SAMENVATTING Ammoniak is een van de voornaamste luchtverontreinigende stoffen in Nederland. Het is voor bijna 90% afkomstig uit de landbouw. De ammoniak komt vooral vrij bij de produktie van mest in de

Nadere informatie

Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: *

Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL. 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * Aantekeningen Hoofdstuk 2: Planten, dieren, mensen BBL 2.1 Namen 1 Hoe komen planten en dieren aan hun naam? De naam van een plant of een dier kan: * * * 2 Hoe kun je de naam van een organisme opzoeken?

Nadere informatie

Krijg je via bodemanalyses inzicht in het bodemleven?

Krijg je via bodemanalyses inzicht in het bodemleven? Krijg je via bodemanalyses inzicht in het bodemleven? Wie zijn ze? Wat doen ze? Insecten Ongewervelden Regenwormen Nematoden (aaltjes) Schimmels Bacteriën Bron foto s (CC0): Wikimedia commons, pixabay

Nadere informatie

Bodemmonster Bodemmonster

Bodemmonster Bodemmonster Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Bodemmonster Belangrijk om te weten: Fosfaat laag: voldoende bemesten Kali laag: voldoende bemesten of bijsturen Magnesium laag: bijsturen

Nadere informatie

Begrazing voor biodiversiteit

Begrazing voor biodiversiteit Begrazing voor biodiversiteit In terrestrische ecosystemen Chris Smit Community and Conservation Ecology University of Groningen 1 2 Begrazing in NL Hoofddoel Vergroten heterogeniteit en biodiversiteit

Nadere informatie

Proosten op het leven in de bodem

Proosten op het leven in de bodem Proosten op het leven in de bodem Nick van Eekeren Marleen Zanen Inhoud Bodemleven onderdeel van bodemkwaliteit Functies bodemleven Effect management op bodemleven 1 Diensten en functies bodem Productie

Nadere informatie

Bodemleven en bodemvoedselweb

Bodemleven en bodemvoedselweb 7238 03 meeneem_volgorde.xp4 17-12-2004 12:35 Pagina 1 mac02 Klantenmap:Bolk:7238 6639 03-meeneem: 3 Bodemleven en bodemvoedselweb Wat is het bodemleven en het bodemvoedselweb? Alle levende organismen

Nadere informatie

Organische stof: Impact op bodem en bodemleven

Organische stof: Impact op bodem en bodemleven Organische stof: Impact op bodem en bodemleven Aad Termorshuizen Gouden Gronden, 26 januari 2018, Aduard Even voorstellen Aad Termorshuizen Specialist bodemkwaliteit en plantenpathogenen 20 jaar als docent

Nadere informatie

Duurzame landbouw door bodemschimmels

Duurzame landbouw door bodemschimmels Duurzame landbouw door bodemschimmels Omdat er in natuurgebieden over het algemeen veel bodemschimmels leven, wordt vaak gedacht dat de aanwezigheid van schimmels in een akker of in grasland een kenmerk

Nadere informatie

Fauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen

Fauna in de PAS. Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen Fauna in de PAS Hoe kunnen we effecten van N-depositie op Diersoorten mitigeren? Marijn Nijssen Stichting Bargerveen De Programatische Aanpak Stikstof Natuurdoelen en economische ontwikkelingsruimte 1600

Nadere informatie

Symbiont1.0. Tool voor biologische bodemkwaliteit. Daan Kuiper

Symbiont1.0. Tool voor biologische bodemkwaliteit. Daan Kuiper Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl Symbiont1.0 Tool voor biologische bodemkwaliteit Daan Kuiper Biologische bodem

Nadere informatie

Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar

Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar 17-1- Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar BODEM De Bodem Van Groot naar Klein tot zeer klein 2 1 17-1- Bodemprofiel Opbouw van de bodem Onaangeroerd = C Kleinste delen = 0 en A Poriënvolume

Nadere informatie

Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem

Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem Gera van Os PPO-Bollen, Bomen & Fruit Introductie Bodem is de basis voor een goede teelt: Opbouw en afbraak organische stof

Nadere informatie

Thema 4: Een gezonde bodem

Thema 4: Een gezonde bodem Thema 4: Een gezonde bodem Bodemanalyse en de gezonde plant Emile Bezemer Eurofins Agro Minder chemie met steenmeel Bert Carpay Carpay Advies 25 september 2018 ConGRAS 1 Bodemanalyse en gezonde grasplant!

Nadere informatie

Inhoud. Naar een levende bodem. Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil. Functies beworteling

Inhoud. Naar een levende bodem. Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil. Functies beworteling Inhoud Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil Nick van Eekeren, Louis Bolk Instituut 1. Beworteling Functies Invloed op bemestingsadvies Invloed bemesting op beworteling 2. Bodemleven

Nadere informatie

Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren?

Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren? Steenmeel in de praktijk: Van bodem via planten ook effecten op dieren? De bodemverzuringscascade Zure depositie Bekalken Besteenmelen Toename H + In de bodem Verlies basische kationen Verlies verweerbare

Nadere informatie

EFFECTEN VAN GRAZERS OP BELANGRIJKE KWELDER PROCESSEN

EFFECTEN VAN GRAZERS OP BELANGRIJKE KWELDER PROCESSEN Samenvatting INTRODUCTIE Een groot deel van het landoppervlak op aarde is bedekt met graslanden en deze worden doorgaans door zowel inheemse diersoorten als door vee begraasd. Dit leidt vaak tot een zeer

Nadere informatie

Tot de bodem uitzoeken

Tot de bodem uitzoeken 10 WAGENINGENWORLD BODEM MICRO-ORGANISMEN BEÏNVLOEDEN PLANTENGROEI Tot de bodem uitzoeken Per vierkante meter bodem leven honderden wormen en insecten samen met kilometers aan schimmeldraden, vele miljoenen

Nadere informatie

Uitmijnen: een bodemvriendelijke manier om bodems te verschralen.

Uitmijnen: een bodemvriendelijke manier om bodems te verschralen. Uitmijnen: een bodemvriendelijke manier om bodems te verschralen. Herstelmaatregel voor de toekomst? Afgegraven op zijn retour? Francisca Sival (Sival Advies & Onderzoek), Ineke Nusselder (provincie Gelderland)

Nadere informatie

De wei een ecosysteem? Plant en dierinteracties in een ecosysteem

De wei een ecosysteem? Plant en dierinteracties in een ecosysteem Plant en dierinteracties in een ecosysteem Inleiding In een ecosysteem bestaat een intensieve wisselwerking tussen bodem, water, atmosfeer, microorganismen, planten en dieren. Hierbij spelen dus zowel

Nadere informatie

Een onderzoek naar verschillen in dominantie van Jakobskruiskruid in natuurlijke vegetaties

Een onderzoek naar verschillen in dominantie van Jakobskruiskruid in natuurlijke vegetaties Jakobskruiskruid op de Veluwe Een onderzoek naar verschillen in dominantie van Jakobskruiskruid in natuurlijke vegetaties Door Johan Veendrick Eindverslag van de afstudeeropdracht voor de masteropleiding

Nadere informatie

De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en wat er aan te doen. Henk Siepel

De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en wat er aan te doen. Henk Siepel De drie grote oorzaken van achteruitgang insecten en wat er aan te doen. Henk Siepel Drie hoofdoorzaken van achteruitgang: Frequentie landgebruik in agrarisch gebied Verspreiding van pesticiden Doorlopende

Nadere informatie

Biologische respons op klimaatsverandering

Biologische respons op klimaatsverandering Biologische respons op klimaatsverandering - maakt evolutie een verschil? Luc De Meester Impact klimaatsverandering op organismen Soortniveau Fysiologie Seizoenaliteit Verspreiding Evolutie Gemeenschappen

Nadere informatie

Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016

Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016 Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016 Bodem - samenstelling Minerale delen 43% Lucht 24% Water 22% Organische stof

Nadere informatie

In de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen.

In de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen. Samenvatting Thema 3: Ecologie Basisstof 1 In de ecologie bestudeert men de relatie tussen de organismen en het milieu waar ze voorkomen. Waarom leeft het ene dier hier en het andere dier daar? Alle organismen

Nadere informatie

Praktijk : Voorschrift bacterieel wateronderzoek

Praktijk : Voorschrift bacterieel wateronderzoek LTO42 Toets 5.1 Boek: Biologie voor het MLO. (zesde druk) H17, pag 347 t/m 350 H17, pag 354 t/m 357 H17, pag 362 t/m 373 (dit is hoofdstuk 16 van de vijfde druk, Blz 321-324, Blz 328-332, Blz 336-345)

Nadere informatie

Bemesting actueel en uitdagingen toekomst. Piet Riemersma Specialist ruwvoer

Bemesting actueel en uitdagingen toekomst. Piet Riemersma Specialist ruwvoer Bemesting actueel en uitdagingen toekomst Piet Riemersma Specialist ruwvoer 1 Stikstof in de lucht (N 2 ) Verliezen Denitrificerende bacteriën Rhizobium bacterie Assimilatie Stikstof fixatie door bacteriën

Nadere informatie

Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen

Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Veldwerkplaats, 16 juni2015 1 Accumulatie van C en N gedurende successie in kalkrijke en kalkarme duinen Yuki Fujita & Camiel Aggenbach 2 Overzicht Wat zijn Grijze duinen? Atmosferische N-depositie en

Nadere informatie

( BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw. Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE

( BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw. Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE Een krop sla zonder gif Biologische aardappelen, granen en groenten

Nadere informatie

Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland

Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland Effecten van steenmeel op de bodemecologie gefinancierd door provincies Noord-Brabant en Gelderland Jaap Bloem 1, Gert-Jan van Duinen 2, Maaike Weijters 3 1 Wageningen Environmental Research 2 Stichting

Nadere informatie

De kracht van organische stof.

De kracht van organische stof. De kracht van organische stof. Agenda. Het belang van organische stof in de bodem! Proefopzet 2012 2013 Proefresultaten Conclusie Belang van organische stof. Verbeteren van de structuur. Voeding van het

Nadere informatie

Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal)

Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal) LTO42 Toets 5.1 Waterzuivering (ppt + aanvullend lesmateriaal) Biologie voor het MLO. (zesde druk) H17, pag 347 t/m 350 H17, pag 354 t/m 357 H17, pag 362 t/m 373 (dit is hoofdstuk 16 van de vijfde druk,

Nadere informatie

Click to edit Master title style. Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen

Click to edit Master title style. Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen Click to edit Master title style Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen Click Compost to edit in Master de akkerbouw? title style bemestingswaarde? effect op bodemkwaliteit? chemisch?

Nadere informatie

Natuurherstel in Duinvalleien

Natuurherstel in Duinvalleien Natuurherstel in Duinvalleien Kan het natuurlijker? A.P.Grootjans@rug.nl 1 Universiteit Groningen, IVEM 2 Radboud Universiteit Nijmegen Opbouw lezing Hydrologisch systeem van een duinvallei Relatie hydrologie,

Nadere informatie

GROW YOUR CROP TO THE LIMIT

GROW YOUR CROP TO THE LIMIT GROW YOUR CROP TO THE LIMIT H 2 0 B Ca P Fe S Mn K Ca Zn B N Mn Fe N Mo H 2 0 S K Zn H 2 0 Ca P Cu H 2 0 P S Zn N Fe Mo AGRONA GROUP Agrona is gespecialiseerd in waterbehandeling en het leveren van exclusieve

Nadere informatie

Invloeden uit milieu. In ecologie bestuderen we alle relaties tussen organismen en hun milieu (leefomgeving)

Invloeden uit milieu. In ecologie bestuderen we alle relaties tussen organismen en hun milieu (leefomgeving) Ecologie Thema1 Invloeden uit milieu In ecologie bestuderen we alle relaties tussen organismen en hun milieu (leefomgeving) Levende natuur Levenloze natuur = biotische factoren = abiotische factoren Niveau

Nadere informatie

LEVENDE BODEM. Natasja Poot

LEVENDE BODEM. Natasja Poot LEVENDE BODEM Natasja Poot 1 Introductie Biologische bodemkwaliteit wordt steeds belangrijker Meer belangstelling en bewustzijn onder telers Wet- en regelgeving Minder gewasbeschermingsmiddelen toegelaten

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22932 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Plischke, Andreas Title: Non-target effects of GM potato : an eco-metabolomics

Nadere informatie

Het Wortelrapport 2017 De effecten van de toepassing van mycorrhiza, schimmels en bacteriën op de groei van wortels

Het Wortelrapport 2017 De effecten van de toepassing van mycorrhiza, schimmels en bacteriën op de groei van wortels De effecten van de toepassing van mycorrhiza, schimmels en bacteriën op de groei van wortels November 2017 2 Inhoudsopgave Inleiding... 3 De proef... 4 Producten... 4 Proefopzet... 5 Metingen... 5 Resultaten...

Nadere informatie

ILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars!

ILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Tommy D Hose Themamiddag Bemesting Akkerbouw CBAV 29 november 2018 ILVO Inhoud 1. Catch-C 2. Bodemleven: Wie?

Nadere informatie

Intro/conclusies 4. Mycorrhizae 5. Test met Micosat 5. Producten, toepassing en dosering 6. Methode 7. Algemene resultaten 8.

Intro/conclusies 4. Mycorrhizae 5. Test met Micosat 5. Producten, toepassing en dosering 6. Methode 7. Algemene resultaten 8. 2 3 Inhoudsopgave Intro/conclusies 4 Mycorrhizae 5 Test met Micosat 5 Producten, toepassing en dosering 6 Methode 7 Algemene resultaten 8 Maatsortering 9 Kostencalculatie 10 Conclusie 11 Bijlagen 12 4

Nadere informatie

Sturing vorm en bloei Stuurlicht (Fotomorfogenese) Vorm: Lichtkleur (SON-T, LEDs, folies) Bloei: Daglengte

Sturing vorm en bloei Stuurlicht (Fotomorfogenese) Vorm: Lichtkleur (SON-T, LEDs, folies) Bloei: Daglengte Hendrik-Jan van Telgen 1 Groei Groeilicht (Fotosynthese) Lichtintensiteit Natuurlijk licht, assimilatielicht (SON-T, LEDs) Sturing vorm en bloei Stuurlicht (Fotomorfogenese) Vorm: Lichtkleur (SON-T, LEDs,

Nadere informatie

Bodemweerbaarheid & bodemleven

Bodemweerbaarheid & bodemleven Bodemweerbaarheid & bodemleven Joeke Postma, Mirjam Schilder, Johnny Visser 29-11-2018, CBAV - Putten Bodemweerbaarheid Ziektegevoelig Ziektewerend Een ziektewerende grond = grond waarin weinig of geen

Nadere informatie

LTO Glaskracht - Groene middelen 8 maart Rogier Doornbos Product Specialist

LTO Glaskracht - Groene middelen 8 maart Rogier Doornbos Product Specialist LTO Glaskracht - Groene middelen 8 maart 2018 Rogier Doornbos Product Specialist Waarom groene(re) middelen? Consumenten: Eten en voeding is gezondheid en je goed voelen dit staat in contrast met het gebruik

Nadere informatie

Ecosysteemdiensten op akkers met houtkanten en grasstroken

Ecosysteemdiensten op akkers met houtkanten en grasstroken Ecosysteemdiensten op akkers met houtkanten en grasstroken Laura Van Vooren, Bert Reubens, Kris Verheyen, Steven Broekx CriNglooP Collectief studienamiddag 5 oktober 2017 Beurs: Partners: Ecosysteemdiensten

Nadere informatie

Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur

Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur 19 december 2011 Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur Mirjam Pulleman Vakgroep Bodemkwaliteit Wageningen Universiteit Inhoud 1. Duurzaam bodemgebruik en biodiversiteit 2. Bodemleven

Nadere informatie

Plant weerbaarheid en het nieuwe telen. Dr. Kirsten Leiss Senior Onderzoeker Plantgezondheid Wageningen University & Research

Plant weerbaarheid en het nieuwe telen. Dr. Kirsten Leiss Senior Onderzoeker Plantgezondheid Wageningen University & Research Plant weerbaarheid en het nieuwe telen Dr. Kirsten Leiss Senior Onderzoeker Plantgezondheid Wageningen University & Research Weerbare plant Wat is een weerbare plant? Constitutieve weerbaarheid Weerbare

Nadere informatie

Bodem, water en planten

Bodem, water en planten Bodem, water en planten Doel : Bepalen van de hoeveelheden mineralen in de bodem en oppervlaktewater en leren interpreteren van deze waarden en hoe zij invloed hebben op de vegetatie. Tijd : In het veld

Nadere informatie

Wij willen eten! Statistische analyse van de voedselselectie door rupsen

Wij willen eten! Statistische analyse van de voedselselectie door rupsen Inleiding Meer dan 60% van alle soorten op aarde behoren tot de insecten. Ze komen in bijna alle habitats voor en zijn essentieel voor het leven op aarde. Soms vormen insecten plagen die hele oogsten kunnen

Nadere informatie

Biodiversiteit en netwerken

Biodiversiteit en netwerken Basiscursus Ecologische Moestuin Biodiversiteit en netwerken Ecologisch tuinieren is 1. Niet destructief, maar constructief tuinieren; 2. Netwerken bevorderen 1. Destructief boeren/tuinieren Pesticiden

Nadere informatie

Bodem en bodemstructuur

Bodem en bodemstructuur Bodem en bodemstructuur De basis voor een mooie tuin en beplanting! Wilma Windhorst, VHG docentendag 5-10-2017 Voorbereiding aanplant Tuin en beplanting : groen visitekaartje van bewoner, gemeente, wijk,

Nadere informatie

Bodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid. Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV

Bodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid. Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV Bodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV Gerard Korthals, Centrum voor bodemecologie, Wageningen Kennismiddag Gouden Gronden Bedum, 27 januari

Nadere informatie